De idealisten

[p. 15]

De bekoorlijke Erato.

La moitié de ce que nous envions est nuisible, l'autre moitié est inutile.
     H. Becque.

JOZEF zat voor het raam en keek in den tuin. De herfstwind stormde en plukte de ros-gouden bladeren van de wiegelende boomen. Aan den hemel joegen de wolken. In de schouw, aan de ramen en buiten in de tuinen rukte en snokte het najaar.

De jonge man voelde zich bezwaard door den weemoed die telkens dit seizoen voor hem bood. In dezen Zondagnamiddag hoorde hij een kerkkloksken luiden en won zijn indruk aan zeldzame innigheid. 's Morgens had zijn vrouw het eerste grijs haar aan zijn rechterslaap ontdekt en uitgerukt, gisteren was zijn zoontje elf jaar geworden!... En wild stoven de herfstbladeren door de tuinen.

Ach! hoe broos is toch het leven, peinsde Jozef. De jaren vlieden zoo ijdel en vlug voorbij en 't is alles een droom. Zijn groote liefde voor zijn vrouw, zijn onrustige hartstocht was nu tot liefelijke rust geluwd. Over menschen en dingen was zijn meening veranderd en gemilderd, hij was mindereischend en inschikkelijker, was zijn geestdrift verloren, ging op in dagelijksche beslommeringen en noemde zich zelf een scepticist. Na zijn huwelijk en vooral na de geboorte van het kind waren de zorgen gekomen om het dagelijksch brood. In zijn vrije uren gaf hij lessen aan diamantjoodjes en achterlijke schooljongens, zat geduldig en tot laat in den avond, want hij was een nauwgezet leeraar, het werk zijner leerlingen te verbeteren. Zijn pijp was zijn troost, de donkere oogen van zijn vrouw en het kindergebazel van zijn zoontje zijn vreugde, een geleend boek zijn uitspanning.

Zijne blauwe oogen hadden een mistroostige uitdrukking, zijn vingeren frutselden in zijn blonden baard

[p. 16]

wanneer hij zat te lezen. Hij las verzen en blies daarbij gemoedelijk rookwolken in de kamer.

Heden was zijn vrouw met hun jongen naar zijn moeder. Onlangs was zijn vader gestorven en nu zat het oude mensch verslagen in haar eenzaamheid. Jozef kon haar niet opmonteren, maar het kind, het vroolijke kind, was een troost voor de grootmoeder.

Zijn zoontje was als de vernieuwing van zijn eigen jeugd. Hoe zalig schenen hem de onbezorgde kinderjaren! Kindergenoegens en kinderleed verward tot een droom, versmolten in voorbije seizoenen als landschappen op een treinreis. Dan had hij het wonderbaar genot leeren kennen dat boeken bieden, het geluk van nieuwe werelden en andere vergezichten te ontdekken... Student in de Normaalschool had hij kameraden gevonden en met hen gedweept. Zij zagen met minachting neer op de arme menschen, bewonderden slechts de dichters die hun voorkeur wonnen... Toen was de wereld maagdelijk nieuw, enkel hun jeugd kende de waarheid en vóór hen was het menschdom zonder schoonheid, het inzicht zonder diepte, de liefde zonder innige heiliging, het medelijden zonder gevoel.

In zijn eenzaamheid klaarde nu de herinnering. Uit een lade haalde hij een oude tijdschriftaflevering te voorschijn, plooide het boekje om. Een verdord heidetakje viel op den grond. Voorzichtig nam hij het purperen takje tusschen duim en wijsvinger, staarde naar de bladzijde waarop zijn eenig verschenen vers gedrukt stond.

Dit was zijn jeugd geweest, dat vers en die bloempjes. De weelde der onstuimige jaren en de droom. Hij had van de zon gedroomd en langs donkere wegen gedoold.

De zomerheerlijkheid zijner jeugd riep zijn verbeelding op.

Hij had een vriend, die andere, gelijkloopende banen bewandelde. Wanneer Jozef als onderwijzer in een volksschool van een armenwijk zijn loopbaan begon, trad Paul uit de Handelsschool. Jozef voelde zich dichter en Paul zanger.

[p. 17]

Samen liepen zij buiten onder den ruimen hemelkoepel in de zon. In de stad was het hen te eng, zij hadden behoefte aan ruimte om zich uit te spreken en zich de toekomst voor te spiegelen. Een nauwer samenvoelen hadden de menschen voor hen nooit gekend, hart en ziel lag voor elkaar open en zij hadden een grootsch gedacht van hun eigenwaarde en waren vol onderlinge bewondering.

Maar boven al de dagen stond de dag waaraan het heidetakje denken deed.

Vroeg waren zij de heide ingetrokken, die met purperen gloed onder den zonnebrand lag. De lucht was hemelsch blauw, de dennebosschen hadden diepgroene schaduwen en het berkenloover hing stil. Als dronken biekens waren zij, opgewekt en jong. Op een duin zaten zij lang te luisteren naar de stilte waarin de vogels zongen. Het was het varend gerucht der oneindigheid.

- Wanneer ik als zanger door de wereld zal trekken, dan kom ik hier uitrusten, zei Paul.

- Ik zal de heide bezingen, beloofde Jozef.

- Met mijn winst bouw ik hier een huisje, een heerlijk klein huisje...

- Ik zal mij 's Zondags niet in de stad opsluiten, eens getrouwd trek ik met mijn vrouw van 's Zaterdags naar de heide... wij zullen niet als droogstoppels leven...

- Trouwen doe ik nooit, Jozef... wanneer men als zanger rondzwerft is het huwelijk een hindernis...

- Och, de vrouw is toch onze zwakheid, Paul, zij is onze steun en onze vereering...

- Mogelijk, maar ik ben een onstandvastige, eeuwig in dezelfde oogen staren zou mij niet kunnen bevredigen.

- Het is het hoogste geluk... het is de rust... Daarbij: Scheiden thut weh!

- Dat is leven, Jozef, ik las gisteren nog: Soupirs et baisers... Caresses et serments... O tout cela qui fait vivre et mourir!...

Zij peinsden over hun eigen gevoel en verlangen,

[p. 18]

keken naar de golvende heide in bloei, naar het donkere water van het ven, waarop de zon gouden vlekken lei. Dan begon Paul te zingen alsof hij zijn boordevol gemoed moest uitstorten. Jozef luisterde, dacht aan zijn liefde en aan zijn verzen. Zoo lagen zij uren op het duinkopje tot het tijd was om naar het station te gaan. In den trein zagen zij den avond dalen over het land.

De stad scheen sprookjesachtig fraai onder het melkwit maanlicht, een stad met zilveren daken en lichttorens.

- Gij hebt een heerlijke stem, Paul, ik wou dat ik ook zóó zingen kon.

Maar gij kunt dichten en een vers sterft niet als een zang.

De vrienden konden niet scheiden. Zij aten samen in een herberg broodjes met kaas en dronken een glas bitter garsten. Genoeglijk snoven zij aan hun heidetakjes die zij in het knoopsgat droegen als gedenkenis aan den wonderdag. Daarna gingen zij weer wandelen langs stille straten, langs de leien en in het donkere park.

Overal scheen het zwevend maanlicht in den heerlijken nacht. Aan het firmament schitterden de sterren. Zij zagen de vrijende koppels roerloos zitten op de banken, loom van verrukking. Paul zong, zong met diepe basstem al de liedjes die hij kende. De maannacht gaf wijding aan zijn zang en nooit had Jozef hem zoo hooren zingen.

- Hier zal ik ook met mijn lief komen luisteren naar den nacht en naar den toevalligen zanger...

- En wanneer ik in de stad ben zal ik dan komen zingen: Freut euch des Lebens!...

Verder slenterden zij ondanks hun vermoeienis. Jozef droeg zorg dat zij voorbij het huis der geliefde trokken, zag juist het licht uitdooven in haar slaapkamer... Hij bleef enkele minuten naar het venster staren.

- Dichter! plaagde Paul.

- Ik las in de Mémoires d'un Fou van Flaubert: L'Art! L'Art! quelle belle chose que cette vanité.

Als twee bleeke droomers wandelden zij, beschenen

[p. 19]

door het maanlicht, bezield door hun verlangen. In den zoelen nacht scheen de tijd stil te staan. Twee uur sloeg de klok toen Jozef op zijn kamer kwam. Op zijn tafel lag de tijdschrift-aflevering waarin zijn gedicht werd opgenomen. Het was een blijde verrassing, een schoon einde van dezen onvergetelijken dag. Voorzichtig sneed hij de vellen open, herlas zijn eigen werk, ingenomen met zijn eerste, gedrukte bladzijde. Zijn raam stond open en hij hoorde het aarzelend vooisken op Onze-Lieve-Vrouwetoren. Hij zou nu niet kunnen rusten, zijn oogen stonden klaar en voor het open venster verdroomde hij zijn gewaarwordingen. Hij hunkerde naar de dagen die komen gingen en geloofde in zijn dichterschap.

De innige nacht vervlood onopgemerkt en Jozef mijmerde over de woorden van da Vinci: De goddelijke schoonheid troost de ziel!...

Dat was het hoogtepunt van zijn leven geweest, voor hem en voor zijn vriend.

Jozef werd opgenomen in zijn werkkring, nieuwe verzen werden door het tijdschrift geweigerd, maar hij voelde zich niet ontmoedigd. De tijdelijke teleurstelling overwon hij door zijn betrouwen in het werk dat komen zou. Met Paul, die intusschen een betrekking gevonden had bij een graanmakelaar, bouwde hij luchtkasteelen, misprees den bijval die de uitverkorenen van het oogenblik te beurt viel. Enkele maanden later trouwde hij en Paul vertrok als operazanger naar Lyon.

Het leven was van aanschijn veranderd. Nog voor het kind geboren werd keerde zijn vriend terug. Hij praatte weinig over zijn debuut, maar Jozef wist dat zijn bijval niet groot was geweest en zijn engagement door het bestuur niet vernieuwd werd.

Paul zocht weer een bestaan in den graanhandel. In de beurscafés had hij weldra een reputatie als zanger en hij zong op intieme feestjes en liefdadigheidsavonden. Tevens schreef hij kronieken over muziek in een beurskrant.

Jozef voelde zich vervreemden van zijn vriend. Hun

[p. 20]

levenswegen liepen uiteen. Zij zochten elkaar niet meer regelmatig op. - Paul sleet zijn jonggezellenleven in de herberg, sprak oppervlakkig naar de stemming van den dag, zag met minachting neer op de kunstenaars die hun brood moesten winnen met hun talent.

- Nog liever de beurs dan afhankelijk van het publiek, oordeelde hij, ik verkoop mijn kunst niet... en de artisten... wat vuil zoodje!...

- Niet overdrijven, suste Jozef.

- Och, 't is allemaal dwaasheid... jeugdige overdrijving... Kunst is goed als tijdverdrijf na ernstigen arbeid.

- Gij verloochent uw eigen droom!

- En gij zelf, Jozef?

Wanneer de vrienden elkaar later toevallig op straat tegen kwamen, gingen zij, na een vluchtigen groet, elk zijn weg. Zij hadden elkaar niets meer te zeggen.

De jaren snoerden zich samen, en Jozef werd de rustige leeraar die het druk had om voor zijn gezin den kost te winnen. De tijdschriftaflevering lag geborgen in een lade, de jongen groeide flink en het meisje, onder wiens raam hij gewandeld had in den maannacht, was een bedrijvige huisvrouw geworden. Maar in zijn vrije oogenblikken hulde hij zich in pijpenrook en las verzen, ook de verzen van dichters die hij vroeger versmaad had. - Al was hij nu minder eenzijdig in zijn oordeel, toch verloochende hij zijn oude voorkeur niet en genoot meest de gedichten die hij in zijn jeugd van buiten kende. Zong hij Zondags een lied dan was het een lied dat hij Paul had hooren zingen.

De oorlog kwam en Paul nam dienst als vrijwilliger. Later vernam Jozef zijn dood. De zanger bezweek aan typhus in een veldlazaret. Van heel zijn jeugd restte nu Jozef enkel deze tijdschriftaflevering. Zij waren geen uitverkorenen geweest.

Buiten stormde de zwiepende herfstwind. Wat is het leven, overwoog Jozef. Hij plukte aan zijn baard, klopte dan de asch uit zijn pijp.

Waar blijven zij, bedacht hij, en een gemeenplaats

[p. 21]

ging hem door den geest: Zooals het klokje thuis tikt, tikt het nergens!...

In de schemering, toen zijn vrouw en zijn zoontje thuis kwamen, zat hij te mijmeren over zijn jeugdillusie.

Plots kwam hij weer recht in het alledaagsche leven. Zijn vrouw stond naast hem en hij voelde den zoen van zijn kind.

- Wel, zei de vrouw, hebt ge aan 't snuffelen geweest?

- Ja!...

- Wat is dat lang geleden...

- Ja, het is lang geleden...

- Als een mensch jong is...

- En toch!

- Ge hebt het vrijwillig opgegeven, Jozef.

- Ik was niet uitverkoren... het was maar een dwaze verbeelding...

- Misschien!... Stop het maar terug in de schuif...

- Ja, men moet nooit denken aan wat had kunnen zijn...

- En dan een kunstenaar, monkte de vrouw, terwijl zij het gaslicht opdraaide, een kunstenaar is nooit een gezellig mensch voor zijn gezin...

- Ik zal het nummer maar bewaren voor den jongen, ontweek Jozef, het is hem later een gedenkenis van zijn vader.

Hij sloot de lade, keek een oogenblik weifelend de kamer rond, naar zijn vrouw, die de rolgordijnen neerliet, naar den jongen die zijn verfdoos te voorschijn haalde.

- Hier is de gazet, babbelde zijn vrouw. Moeder had spijt dat gij niet meegekomen waart... Zij verwacht u spoedig... 't Is stil in de stad... maar 't is ook geen weer om op straat te komen... Ik ga rap voor 't eten zorgen...

Jozef nam ‘Het Vaderland’ en las het oorlogsnieuws.

In de keuken zong de waterketel en kletterden de borden op de tafel.

Het kind staarde over zijn verfdoos, droomde met

[p. 22]

wijdopen oogen een heerlijken kinderdroom van wat komen ging in 's levens opgang.

Jozef begluurde zijn zoon over zijn krant, zei toen met weeke, vermanende stem:

- Niet droomen, ventje.

- Neen, Vake, antwoordde het jongetje, schuw opkijkend.

Toen verdiepte Jozef zich opnieuw in de lectuur van zijn avondblad.