Het mysterie van de doodshoofden

[p. 157]

Het mysterie van de doodshoofden

Voor sommige studenten in de medicijnen is een doodskop een begerenswaardig bezit. Zo'n voorwerp hoort echt bij hun studie en is bovendien een fijnzinnig brokje decoratie.

Het zijn echter niet alleen studenten die de vraag naar doodskoppen doen ontstaan; er zijn ook anderen die hun huiskamers opfleuren door op een hoek van de schoorsteen een fraaie doodskop te plaatsen.

De kwaliteit van de doodskoppen loopt sterk uiteen. Mooie gave doodskoppen zijn er niet veel. In de regel vertonen zij gebreken; in het bijzonder ten aanzien van het gebit.

Door allerlei omstandigheden is de aanvoer van doodskoppen zeer beperkt en dientengevolge ligt de prijs nogal aan de hoge kant. Iemand die een doodskop wil bezitten, zal er dus erg zijn best voor moeten doen. Het koppensnellen is in Nederland al een poosje uit de mode, zodat het een beetje ongewoon zou zijn wanneer iemand die een doodskop begeert, zelf op jacht ging. Dat gebeurt dan ook niet meer. De beste manier om in het bezit van een doodskop te komen, is een gang naar een antiquair.

Er bestaat geen vakgroep detailhandel doodskoppen, die de belangen van de doodskoppenhandelaren beschermt, zodat voor deze lieden zelf geldt ‘let op uw

[p. 158]

saeck’. Wel, dat doen zij dan ook. Tientallen jaren is de handel in doodskoppen stabiel gebleven. Er deden zich geen grote schommelingen voor. De doodskoppen waren, wat men noemt, prijshoudend. Plotseling echter werd de gehele economie verstoord. De antiquairs, die toch als zeer bezadigde lieden bekend staan, waren onthutst. Wat was er gebeurd?

De prijs van de doodskoppen was plotseling sterk gedaald en dat terwijl de vraag niet noemenswaard was afgenomen. Hoe was dat mogelijk? Iemand met enig begrip voor economie zal onmiddellijk inzien, dat dan het ‘aanbod’ aanzienlijk moet zijn vergroot. Men dacht aanvankelijk aan geraffineerde vervalsingen. De plastic-industrie was tot alles in staat. Maar een expert verklaarde, dat hij in de vloed van doodskoppen, die in de handel werd gebracht, geen vervalsingen was tegengekomen. De doodskoppen waren alle echt en hadden ongetwijfeld in het verleden de schouders van menselijke wezens gesierd of ontsierd; dit naar gelang de kwaliteit.

Waar kwamen die doodskoppen vandaan? Hoe was die plotselinge toevloed te verklaren? De Nederlanders staan wel niet als dodenvereerders te boek, maar de gestorvenen worden in de regel toch keurig en in hun geheel begraven. Ook het crematorium accepteert slechts in uitzonderingsgevallen overledenen zonder hoofd. Ten einde raad stapte een van de antiquairs naar de recherche en deed daar melding van het ongehoorde feit, dat er zoveel doodskoppen in omloop waren. Een macabere processie.

De rechercheur die de zaak kreeg te behandelen, krabde zich eens achter de oren. Hij had in zijn leven al veel vreemdsoortige zaken behandeld, maar dit overtrof toch wel alles. Hij had nog nooit zo'n bizarre zaak in handen gekregen.

Hij beloofde de antiquair zijn uiterste best te zullen doen en alles in het werk te stellen de handel in doodskoppen weer die rust te verschaffen, die bij een dergelijk handelsobject past, en toog aan het werk.

[p. 159]

De vraag die hem sterk bezighield, was: ‘Hoe komt men in het bezit van doodskoppen, wanneer men ze niet van de antiquair betrekt?’ Het is natuurlijk mogelijk, dat men uit de nalatenschap van een oudoom een doodskop erft en deze dan verkoopt; maar een enkele doodskop brengt nog geen spanning op de markt te weeg. Neen, de bron waaruit geput werd, moest groter zijn.

Nu sterven er door de jaren heen, ook in Nederland, vrij veel mensen en de capaciteit van de begraafplaatsen en kerkhoven is uiteindelijk maar beperkt. Na verloop van een aantal jaren worden de graven dan ook geruimd. De resten, die uit de geruimde graven komen, worden echter nog steeds met piëteit behandeld. Zij verhuizen naar een hoek van het kerkhof en krijgen daar, wat meer opeengedrongen, een nieuwe rustplaats. Zo'n verzamelplaats van menselijke skeletten noemt men in vakkringen een knekelput.

De rechercheur, die overal inlichtingen inwon, kreeg te horen dat de begraafplaatsen en kerkhoven keurig werden onderhouden en dat er nauwlettend op werd toegezien, dat niemand met een doodskop onder zijn arm de rustplaatsen der doden verliet. Des nachts werd het toezicht weliswaar opgeheven, maar de volgende dag zou dan toch onmiddellijk blijken, wanneer er op begraafplaatsen zonder vergunning graafwerk zou zijn verricht. Iets dergelijks was dan ook nog nooit voorgekomen. De rechercheur, die inzag dat hij langs deze weg niets bereikte, besloot van tactiek te veranderen. Hij verschafte zich de schijn van aspirant-koper-van-een-doodskop en ging, gewapend met een lijst van opkopers en antiquairs, op pad.

Hij liep winkeltje in, winkeltje uit, steeds vragend naar doodskoppen. Wanneer hem er een werd getoond, maakte hij allerlei aanmerkingen over kwaliteit en vorm en rustte niet voordat de antiquair of koopman hem zijn gehele collectie had laten zien. De eerste dag van zijn zwerftocht bracht geen enkel resultaat. Hij was doodmoe van het slenteren langs grachten en straatjes,

[p. 160]

want Amsterdam herbergt veel meer antiquairs en opkopers dan men oppervlakkig zou denken. Bovendien had het steeds geïnteresseerd beschouwen van doodskoppen in allerlei fatsoenen veel van zijn geestkracht gevergd. 's Avonds in bed kon hij de slaap niet vatten, omdat hem uit het donker overal grijnzende doodskoppen aanstaarden.

Slecht geslapen en danig uit zijn humeur, hervatte hij de volgende morgen zijn zwerftocht. Die dag bracht hem meer geluk. Hij belandde in een kleine kelder aan een van de vele grachten die Amsterdam rijk is. Zijn stereotiepe vraag ‘Verkoopt u ook doodskoppen? bracht de koopman in dat keldertje tot een opgewerkt ‘Jazeker, meneer.’ In een minimum van tijd stalde de koopman op zijn kleine toonbank een collectie doodskoppen uit die een liefhebber in verrukking zou hebben gebracht. Zij waren er in al de vormen welke de natuur maar aan een mensenhoofd kan schenken. Grote, kleine, bolle en platte.

Terwijl de rechercheur nog wat verbouwereerd naar zijn toekomstbeeld stond te staren sprak de koopman: ‘Ik kan ze u ook leveren met elektrische verlichting achter de oogholten, maar die zijn natuurlijk iets duurder.’

De rechercheur besloot zijn ware identiteit te onthullen, omdat hij tot de overtuiging was gekomen, dat deze opgewekte koopman hem nader tot de oplossing van het vraagstuk zou kunnen brengen. Toen de rechercheur zich had gelegitimeerd, veranderde de houding van de koopman. Zijn opgewektheid was verdwenen en op het eens zo stralende koopmansgezicht waren norse trekken te voorschijn gekomen.

‘Is het verboden doodskoppen te verkopen?’ vroeg hij.

‘Neen,’ zei de rechercheur, ‘dat kan ik u niet verbieden.’

‘Nu,’ zei de koopman, ‘wat wilt u dan. Het is toch een normale handel?’

De rechercheur voelde geen behoefte met de koop-

[p. 161]

man over het begrip ‘normale handel’ te gaan redetwisten. De Nederlanders zijn van oudsher een volk van kooplieden en hun volksaard verloochent zich niet.

‘Ik ben ook niet gekomen om u in uw handel te beperken,’ zei de rechercheur. ‘Ik wil alleen van u weten hoe u aan die schedels komt.’

‘Ik heb ze gekocht.’

‘Van wie?’

‘Van een jongeman.’

‘Hoe komt die er dan aan?’

‘Weet ik veel. Ik heb het hem niet gevraagd. Het interesseert mij ook minder. Een paar maanden geleden is hij voor het eerst bij mij gekomen. Hij bood mij toen twee doodskoppen te koop aan. De koppen zagen er gaaf uit. De prijs die hij vroeg was aan de lage kant. Omdat ik er wel winst in zag, heb ik ze gekocht. Nu levert hij mij haast iedere week een partijtje van acht of tien doodskoppen. Ik verdien er aardig aan.’

‘U hebt ze natuurlijk in uw opkopersregister aangetekend?’

‘Ja, natuurlijk. Waarom ook niet?’

De rechercheur raadpleegde het register van de koopman en noteerde de naam en het adres van de jongeman van wie de koopman de schedels had gekocht.

Voordat hij afscheid van de koopman nam, raadde hij hem aan de prijzen van de doodskoppen aanmerkelijk te verhogen, omdat te verwachten was dat de toevoer, vanaf nu, zeker sterk zou teruglopen.

De koopman begreep de toespeling. Hij begon de schedels van de toonbank op te ruimen en zei met een zucht: ‘Jammer. Het liep net zo lekker.’

De jongeman bleek te wonen in een van Amsterdams populairste buurten: de Jordaan. Het is een wijk die hard aan sanering toe is. Er staan daar nog heel veel huisjes die gebouwd werden in een tijd waaraan de oudjes misschien met weemoed terugdenken, maar waarin men toch weinig doordrongen was van het feit,

[p. 162]

dat ook voor arme lieden een woning meer is dan een hok om mensen in op te bergen. Na het beklimmen van drie steile en donkere trappetjes stond de rechercheur met een beschadigd scheenbeen - hij had zich op een der portaaltjes in het donker aan een vuilnisbak gestoten - voor de deur van de woning van de jongeman. Toen hij had geklopt, wachtte hij niet maar stapte, hoewel dit zeer onbeleefd was, onaangediend naar binnen. Op het moment dat hij zijn voet in de kamer zette, kwam een jongeman uit de keuken te voorschijn. De mouwen van zijn overhemd waren opgestroopt en in zijn rechterhand, waarvan schuimend sop droop, hield hij een tandenborstel.

‘Laat u niet storen,’ zei de rechercheur.

‘Wie bent u en wat komt u doen?’

De rechercheur liep, zonder op deze vragen direct te antwoorden, onmiddellijk door naar de keuken, van waaruit de jongeman zoëven te voorschijn was gekomen. De jongeman probeerde hem tegen te houden, maar zijn actie werd te laat ingezet, zodat de rechercheur al in de keuken stond, voordat het jongmens had kunnen ingrijpen. Wat de rechercheur in de keuken te zien kreeg, overtrof zijn verwachtingen. Op de aanrecht lagen vijf bemodderde doodskoppen. In de gootsteen in een afwasbakje lag, in een rijkelijk sop, een zesde exemplaar. De jongeman was kennelijk juist bezig geweest de doodskoppen met een tandenborstel schoon te maken, toen de rechercheur hem verraste.

‘Het is nog een heel werk he, dat schoonmaken,’ zei de rechercheur.

‘Ja,’ antwoordde de jongeman benepen, ‘dat is het.’

De jongeman, die inzag, dat zijn geheim was ontdekt, toonde zich verder heel gedwee. Hoe kwam hij nu aan die doodshoofden?

Onze jongeman bleek een liefhebber van vissen te zijn. De hengelsport is in Amsterdam zeer populair en ook

[p. 163]

onze jongeman was, als rechtgeaard Amsterdammer, in hartstocht voor deze edele sport ontbrand.

Elke ware hengelsportliefhebber heeft een eigen ‘stekkie’. Een ‘stekkie’ is een viswatertje dat alleen aan de betrokken hengelaar bekend is en waar meer vis rondzwemt dan waar ook. Ook deze jongeman had ergens in Noord-Holland bij een dorpje, dat ik uit piëteitsoverwegingen niet zal noemen, een eigen ‘stekkie’ gevonden. Het was een plaatsje aan het water vlak bij een heel oud kerkje. Omdat vissen in de regel niet de gewoonte hebben aan een kaal haakje te gaan sabbelen, dient zo'n haakje omkleed te worden met aas. Er bestaan hele theorieën over het soort van aas, die bij het vissen gebruikt dient te worden, maar in het algemeen leent een vette worm zich voor dit doel uitstekend. Onze jongeman had het met zijn stekkie bijzonder getroffen. Hij behoefde de aarde bij het kerkje maar even om te woelen of de wormen dienden zich in groten getale aan.

Op een vroege morgen stootte de jongeman tijdens het woelen naar wormen op iets hards. Omdat in ieder mens de gouddelver leeft, groef hij verder en het bleek hem, dat hij op een doodskop was gestoten. Toen hij even verder groef, had hij al spoedig een tweede doodskop aan de aarde ontrukt.

Hij nam de schedels mee naar huis, maakte ze schoon en zette ze in zijn kamer te pronk. Bij toeval kwam hij er achter dat de schedels handelswaarde bezaten en hij vond er al spoedig een koper voor.

Het winstje was zoet. Hij had door het opgraven van de schedels een waar goudmijntje aangeboord. Van nu af aan werd het vissen eens zo plezierig. Bijna elke nacht ging hij op pad, onbewust van het feit, welk een ‘dumping’ hij op de doodskoppenmarkt teweegbracht.

Uit het onderzoek bleek, dat om het bewuste kerkje, zoals vroeger gebruikelijk, vele doden waren begraven. Van het kerkhof was nu echter uiterlijk geen spoor meer

[p. 164]

te bekennen en niemand dacht er nog aan, dat in de aarde om het kerkje vele doden rustten. Zuiver bij toeval had de jongeman een knekelput van het oude kerkhof aangeboord.

Aan de hele doodskoppengeschiedenis werd zo weinig mogelijk ruchtbaarheid gegeven. Er werden voorzieningen getroffen om herhaling te voorkomen en aan de jongeman werd duidelijk te verstaan gegeven, dat men de doden moet laten rusten.