Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Noch van dat Vriesse oerloge ende hoe die Ghelresse Vriesen grote schaden deden te Medenblic, Alcmaer, Asperen ende in veel dorpen in Hollant.
Dat XLV capitel.

In dye maent van augusto is het teyken des Heiligen Cruys van veel grote heren mit milde gaven versocht geweest, dat in Noerwegen an enen hoelen bome wonderlic gewassen was, in welken boom een maecht overgegeven hadde, die opten Heiligen Paeschdach ten Heiligen Sacrament geweest hadde, welke Cruys ontellicke gracien blincken in Sinte Pancraes kerck tot Enchuysen, dat noch dagelix van allen menschen die in node zijn mit milde gaven versocht wert, alst blijct bi die legende ende miraculen daer of sijnde. Omtrent die Hemelvaert van Onse Lieve Vrouwe, starf op Die Hoeve grave Jan van Egmont, die boven tnegentich jaer out was, nadat hi dat stathouderscap van Hollant omtrent XXXII jaren mit groter eeren geregeert hadde, anno XVI. Op Onser Liever Vrouwen Avont Assumptio in ditselfde jaer quamen tot Harlingen in Vrieslant meer dan C scepen. Daerin was here Floris van Yselstein, als stathouder in Vrieslant, die graef van Nassouwen, die marcgraef van Brandenburch; graef Felix mit II M knechten, here Phillips van Wassenaer, die here van Walein, die here van Cortgeen, die joncker van Sevenbergen, die here van Fleteren, die here van Castel ende veel meer ander heren ende edelen uut Spangen, mit meer dan M Spangerts. Daer waren oec veel Walen ende reysige paerden. Dwelc die Vriesen horende, die voer Lewerden lagen, togen op ende togen in Bolswert ende Sneec. Die heren togen mitten hoop voer Bolswert, mer en mochten hem niet of gewinnen, sodat sijt

[p. 433v]

lieten staen, ende verbranden tlant rontom Bolswert ende Sneec al of, dat die Swarte Hoop hadde gelaten. Lubbert Turck wan Dockum ende wan van die Ghelderse knechten III vaentkens ende vinger veel. Die here van Yselsteyn dede Dockum besetten, ende maecte een blochuys. Die heer van Yselstein mit graef Felix togen voer Janken Doumans huysken, ende die dat bewaerden gavent op, ende worden mit hem tienen uut die tinnen gehangen, ende XVI gerecht. Die Gheldersen wonnen Nieupoort over Scoonhoven op Sint Jansdach Decollatio, sonder te diffideren ofte ontseggen; waer tsegen hem die grave van Nassouwen met die Hollanders starc hebben gemaect ende weder inne gecregen binnen XIIII dagen met XVII gevangen, van denwelken werden X gehangen ende VII onthooft in Den Hage, want die here van Ghelre niet bekent en woude staen dat Nieupoort van sinen wegen was ingenomen. Op Sinte Matheus dach quamen dieselfde here van Yselstein mit die ander heren ende mit hoer knechten te sceep voir Geesterlant ant Tlist, ende als si so na quamen dat men tmocht gronden, traden die heren met die knechten int water tot die middel, makende hoer slachoerde. Die Vriesen lagen omtrent V C op tlant, ende hadden hoer scoen ende nederhosen uutgedaen, ende vielen tot die Bourgonsen an, recht of si int water hadden willen slaen eer als si al bi een waren; mer so geringe als die Bourgoensen hoer spietsen soncken ende begeerden mit den Vriesen te slaen, so gaven si die vlucht. Die heren Yselsteyn, graef Felix, Wassenaer, Waeleyn, Sevenbergen, Fleteren, Castel, stonden al in voerste glit; van daer uut het water togen die heren mit de knechten in Staveren. Corts dairna gescieder een tocht voer Sloeten, daer niet en wert bedreven. Die Wolden noch Geesterlant en wouden niet verdingen, noch den coninc sweren, waeromme worde Geesterlant al ofgebrant. Int beghin van october quam in Woricum Janken Douman ende Lange Pier met II vaentgen knechten ende veel Vriesen, scrivende an die van Hinlopen ende Mollicqueren ende ander dorpen dat si souden comen bi hoer verdinc, want si hem onder die Bourgonsen gegeven hadden, of si wolden se branden. Die here van Yselstein mit graef⁴⁹³ Felix togen na Woricum van die ene side; die here van Cortgeen quam mit een hoep knechten van Harlingen an dander side. Die Vriesen dat siende, vlogen na hoer scepen, so seer, datter een pleyt vol volcs sanck; ende daer verdroncken veel menschen ende daer werdender boven LXX gevangen ende geslagen. Omtrent Alder Heiligen toech dye heer van Yselstein mit graef Felix na die Lemmer, daer Michiel Crurs, hooftman, lach mit een vaentgen knechten, doende grote scade op die mit hoer seyn scepen. So geringe als si die Bourgonsen sagen comen, togen si binnen Sloeten. Die here van Yselstein sloech daer een leger omme die van Sloeten te benauwen. Op Sinte Stevens dach anno XVII wast so groten storm ende vloet, dat geen Vriesen sulcx beleeft en hadden, dat die heren ende knechten al saten tot opten III dach op hoymiten ende ballicken. Corts daerna was noch een vloet. In januario waren dye knechten tot Bolswaert ten achteren an de here van Ghelre, ende men woud se niet betalen, sodat die knechten van Bolswert met die here van Yselstein handelden ende overquamen dat die here van Yselstein de knechten betaelde, ende so⁴⁹⁴ gaven si hem Bolswert op ende togen daeruut. Die heer van Yselsteyn toech omtrent Sint Agniet mit die graef van Eemden met stormladderen ende bruggen tot Tabor int regulier cloester voer Sneec. Die knechten van Staveren ende Hinlopen quamen in der Ylst. Casper van Ulm sloech mede een leger voir Sneec an die woutsy mit IIII vaentgen knechten. Die heren begeerden van die knechten een geweldige storm ende gaven Sneec te vier ende swaerde, dat die knechten niet of en slogen, alst mogelic waer: het werdt besien. Mer twas opt ijs ende seer gevroren. Die van Sneec hadden seer gheijst, dat men geen raet en conden vinden dairover te bruggen, ende elc toech weder in zijn leger. De here van Yselstein toech na Lewerden mit die graef van Eemden. Den X in februario anno XVII toech graef Felix mit Casper van Ulm, Bertel van Swol, Pieter van Lutsenburch ende noch een hoeftman

493 gracf AB.

494 si AB.

[p. 434r]

over die Suderzee mit hoer knechten van Vollenhoef totter Elburch, ende so na Nyekerck, slaende daer hoer leger, want si seer moede waren. Tsander daechs togen si voer tblochuys Bulkenstein om die oerloechsscepen te branden die daer lagen, dat also geschiede, ende tgelucte dattet blochuys ghewonnen wert, ende Werner Spiegel met dye knechten werden gevangen. In den toorn worde geset een tonne cruyts of meer, ende dat worde angesteken. Ende die toren, die starc was, berste tot veel steden, van onder tot boven. Die III hooftluden van mijn heer van Yselstein, als Casper, Pieter ende Bertel, sceyden hem van tvierde vaenken, dat weder in Vrieslant reysde, ende quamen in Hollant, om hoer betalinge te vorderen. Want si manende waren vijf maenden souts, ende worden tot Stolc betaelt, omtrent ter Goude. Vandaer zijn si getogen an geen side van der Goude, ende daer namen oerlof van die knechten Casper van Ulm, Recalf, Bertel van Swol, Nijt van Os; want si in die Bourgonse landen niet gaerden en wouden. Bi dese knechten bleef Pieter van Lutsenburch, ende maecten tot hem noch II hooftluden, als Albert van Den Bosch ende Hans Franc, ende reysden int lant van Montfoert, ende van daer int Sticht van Uutrecht, daer si van XIIII C knechten starcker werden dan III M ende een half. Ende want nu den hoop van die knechten dagelics meerder worde, so wast noot dat si meer hooftluden hadden, ende maecter noch III, die nochtans niet present en waren, alst Recalf,⁴⁹⁵ Dacsteyn ende Balthasar van Tricht, treckende uut het Sticht ende tLant van Vianen, ende sceepten bi Culenborch over ende van daer over die Mase, ende togen na die Langhestraet ende in dye Meyerie van den Bosse tot voer Oesterwijck, dair si gemeyn hilden. Ende die keiser begeerde uut den hoop XII C knechten, dwelc si weygerden, ende wouden bieen bliven, ende reysden vandaer int lant van Ludic ende presenteerden horen dienst an den biscop. Die biscop die hoerder niet en behoofde dede hem groten afbrec, ende sant sekere gedeputeerden tot die knechten, dat si uut zijn lant souden trecken, ofte hi woude hem daer anders in versien. Ende die knechten beloofden binnen III dagen uut die landen te reysen, ende quamen vandaer in die landen van Hoern ende Kessel. In denwelcken treckende ende gaerdende den hoep tot seven duysent starck is gheworden. Terwijlen dat dese knechten gaerdende hier ende daer reysden, schicten si aen veel ende verscheyden heeren, presenterende hoeren dienst, ende bysonder an den Keyser Maximiliaen, Coninck Kaerl van Arragon ende den coninck van Engelant. Terwilen dat dese knechten lagen int lant van Kessel zijn gecomen ambassaten van den here van Gheldre ende presenteerden, indient hemluden beliefde, hem te dienen, hi woude hem geven spietsen, cruyt ende gescut, vrie roverie ende een horens gulden elcx op die hant, ende voeren se in een lant daer si alle rijck souden werden, ende dat men se mit die brantscattinge betalen soude. Waerop de knechten antwoerden: 'Ja', mit voerwaerden, dat die voorscreven ambassaten an den here van Ghelre verwerven souden den lantsaten ende dengenen die tsegen hem misdaen hadden, die daer veel waren, abolicie van hoer misdaden, ende dairof brengen besceyt. Binnen IIII dagen dairna zijn dieselfde ambassaten bi dye knechten voorscreven gecomen int lant van Cuyck by Santbeeck, ende brochten abolicie van al hoer misdaden, ende namen die knechten an ende besceyden se voer Deventer. Bi desen hoop waren sommige knechten die niet Ghelders en wouden worden, ende togen mit hem XII C daervan, mit hoer hooftluden als Recalf, Dacstein ende Pieter van Lutsenburch, tot na de meyerie van Den Bosch, ende scicten Recalf ambassaet an die van Den Bosch, ende gaf hem te kennen dat den Groten Hoop was geworden Ghelders, ende dattet geloeflic was dattet op die Bourgonsen soude gedyen, begeerde daerom vanwegen der knechten, dat si hemluden dienst souden doen toeseggen; waerop die heren van Den Bossche antwoerden, dat dye knechten hem pinen souden van daer te trecken, of si wouden hem vier heren van der oerden Reysich Tuych toesenden, die se vandaer souden verjagen ende slaen. So gheringe als dye knechten dat antwoert hoerden, werden si altesamen mede Ghelders, uutgeseyt die sommige, omtrent een hondert,

495 Recal AB.

[p. 434v]

die niet Ghelders en wouden worden. Die III hooftluden voorscreven, als Recalf, Dackstein⁴⁹⁶ ende Pieter, onthilden hem binnen Den Bosch. Corts dairna scicte die grave van Nassouwen an Recalf boden, dat hi sonder vertreck in allen plecken om knechten soude scriven ende besceyden die op Alphen; ende want dye knechten tot Alphen geen besceyt en cregen, togen si in den Dortschen Waert, ende worden te Abcou besceyden, ende werden gemonstert II vaentgis voer ende II na, uut welke IIII vaentges IX C knechten gemonstert werden, dye Tingnaghel annam, ende reysder mede in Denemarcken. Van desen IIII vaentkens werter een geschict te Uutdam, tander te Monikendam, terde te Edam, tvierde te Hoorn. Omtrent het eynde van junius is die Coninclicke Majesteit van Castillen, Coninc Kaerle, te Middelburch in Walcheren gecomen om mit den eersten wint in Spangen te zeylen, ende is daer bliven leggen, bi gebrec van winde, tot den XII augusti, niet wetende tot wat tijt die mogende God sinen wech sal willen voerspoedich maken. Hier binnen zijn dese Gheldersse knechten getogen tot voer Deventer, ende aldaer is hi bi hem gecomen die here van Ghelder, ende heeft hem elcs een Hoerns gulden gegeven, ende heeft se voertgesonden in Vrieslant, om Dockum te beleggen, dat si na veel arbeyts wonnen; ende reysden vandaer tot in die Lemmer, ende sijn also voert gecomen in Hollant bi Medenblic, welke stede van Medenblic si stormenderhant wonnen, nyet tsegen staende dat si een vaentgen van graef Felix knechten in hadden; ende pilgeerdent, ende staken an brant. Ende sijn vandaer gereyst tot Alcmer, rovende ende brandende, vangende ende doende den armen luden grote onverwinlike scaden, comende binnen Alckmaer op Sinte Lebuijns dach na Sint Jans geboorte op een donredach, hebben si daer een groot ontellic schat genomen van ghelt, gout, silver, cleinoden, juwelen ende alreley costlicheden van laken, beyde linnen ende wollen, syde, fluweel; so veel, dat tinne ende bedden geen ware en waren, ende dat si die roef nergens en wisten te brengen. So sijn si uut Alcmer getogen ende branden het dorp tot Egmont. Die heren van den rade van Hollant dit verhorende, deden uutbieden die leenmannen, ende voert den vierde man uut alle steden, ende alle die lantluyden, omme te comen des saterdaechs daerna binnen Haerlem by den heer van Yselstein, of te sine gedeputeerden om sulcxs te doen als hem bevolen soude werden. Die leenmannen mitten burgeren van alle steden ende lantluden sijn tot Haerlem gecomen om mit die knechten, die omtrent XV C starc sijnde, daer hooftluden of waren Lubbert Turck, Willem Turc, Pieter van Aldenboec, Casper van Ulm, Dacstein ende Pieter van Lutsenburch, met het Reysich Getuych, die vianden te slaen ofte ten minsten meerder scade te voorhoeden. Die Gheldersen zijn nadat si in Alcmer gelegen hadden acht dagen mit horen roef ende gevangen getogen na die Beverwijc, dat si branden, ende voert tot Sparendamme, dat si mede an brant staken; ende reysden so voirt na het blochuys dat omtrent het Hert stont, welc si wonnen, ende passeerden so voert doer die venen, brandende ende veel scaden doende, tot int Sticht van Uutrecht. Ende togen vandaer, ende sceepten bi Culenborch over die Lecke, ende schicten omtrent anderhalf hondert knechten om Nyeupoort of te branden ende Langeraec. Ende dander wonnen Asperen stormenderhant, nadat si driemael daer of geslegen waren ende verloren hadden omtrent XV C knechten, mit hulp van Dirc van Haeften, die van Bommel quam ende bestormde die stede an dander side ende coecten enen groten moert ende doden veel mannen ende vrouwen. Van desen Gheldersen knechten waren overste velthooftluyden Goldtsteyn ende Selbalch, ende hooftluden Albert van Den Bosch, Wilke Vries, Hans van Calmis, Hans van Brusel, Balthaser van Tricht, Snoerwang, mit meer ander hooftluden. Die grave van Nassouwen, stathouder, met die heren van Yselstein ende van Wassener ende meer ander heren ende knechten, sijn getogen voer Asperen, ende maecten aldaer een leger. Ende die provoest Recalf heefter acht Gelderse knechten gehangen ende onthalst, die dair gecomen waren om tleger te verspien. Die sprake ghinc gemeenlic doir tlant, dat die here van Ghelder hem dese oerloge niet en croende, mer wat daer of si, bevele ic God, want het eynde sal die last dragen.

496 Dackistein AB.

[p. 435r]

Omtrent den vijften augusti daeran volgende, sijn dese voorscreven knechten⁴⁹⁷ uut Asperen gesceyden, nadat sijt met sommigen Gheldersen lantluden, burgeren ende knechten beset hadden; want sijt van hongere daer niet langer onthouden en mochten, ghemerct dat die Bourgoense ruyteren ende knechten beletten dat hem geen vitaelge comen en mocht, ende sijn ghetogen doer tSticht van Uutrecht omtrent Amersfoert, in die venen. Dye Bourgonsen dit vernemende, zijn hem nagetogen, sowel met het Reysich Ghetuych als met die knechten, omme ten eersten dat het passen soude met hemluden te slaen. Die here van Fleteren, met die steden van Aemstelredamme, Hoorn ende andere Waterlanse steden, verduchtende dat enige scepen souden mogen comen uut Vrieslant ofte van elders, omme die knechten mit scepen uut die lande te voeren, hebben op Sinte Louweris avont doen publiceren vrie roverie ende zijn mitter macht opt water getogen ende hebben veel scepen te Bonscoten verbrant, ende sijn voert na Vrieslant ghetogen.

Hier neempt een eynde dese onse tsegenwoerdige Cronyke uut denwelken die stadighe ende andachtige ende leser openbaerlijck als in een spieghel mach sien der voorscreven landen woestheyt, bewoentheit, ende onder enen prince gehoersaemheit; hier mach men mercken des mogende Gods voersichticheyt, hier der dingen wandelbaerheyt, hier een exempel in al dat imitabel ofte scouwelic is. Nyemant en vermoede anders dan ten si allen staten der menschen nut ende oerbaer hoer ogen op te boeren mit een andachtich hart tot der geschieder dingen historien; want het betaemt doechtlike mannen dicwil ter memorien te trecken der voervaderen wercken, opdat si mit goeden exemplen leren stadelic goede wercken doen, ende in quaden declineren die clippen des verlorentheyts. Ten si dat het goet van tquaet werde ghescheyden, dye sotte begheerlicheit nyet connende haerselven temperen, soude met enen snellen loop verdreyncken in den afgront der duysterheden, want nu tot het regiment van tghemeen ende eens yegelics mensche⁴⁹⁸ lere der historien loop eens deels van node is. Hieromme en is niemant geexcuseert mit grote dancbaerheit dese Cronyke te omhalsen ende dicwil te lesen. Doer dese Cronyke werden sterflike menschen met eenderley ontsterflicheit des faems gheperpetueert ende en hengt niet dat enige vergetelheit coemt in die wercken der geschieder dinghen. Al ist dat hi die dese Cronyke uut veel ende versceyden auctoren ende andachtighe copulaten der gedaen dingen, tot sinen groten costen, heeft doen vergaderen ende drucken, biddet: isser enichsins gedwaelt, dat ment hem vergeve, want hij tnyet mit opset gedaen en heeft; nochtans is hi danckens waert, om dat se gedaen dingen den nacomelingen condich maect. Dit is dat die grote Alexander wenschte, als hi sach Troyen gedestrueert, ende Achilles faem an sijn graf gescreven, seyde: O, alder grootste fortuyn des mans; ende ic gelove dat sijn opperste eer geweest is, dat hi verdient heeft te hebben Omerum, een scriver sijns lofs; ende daer volcht: Ick vrese, dat my begraven sijnde, alleen sal ontbreken fame. Hierom seyt Ovidius, als Antonius ofsneet Ciceronis' tonge, omdat hi tsegen hem ghedicteert ende gescreven hadde: 'Antoni, ghi en bedrijft niet, want die welsprekende scriften bliven.' Wie soude huyden Lucillum kennen, ten waere dat Seneca met sijn epistolen hem doerluchtich gemaect hadde? Die scriften Virgilij ende Lucani hebben meer tot die loven des keysers gedaen, dan alle die rijcdommen die hi van versceyden eynden des werlts bieen vergadert hadde. Hieromme en behoerden deser landen inwoenderen nyet beroeft te bliven van dit wellustige velt van verscheyden bloemen, in welcke velt si vindende bloemen der doechden, ende merckende misdadighe wercken, vermaent werden dye te plucken ende dese verby te gaen.

Voleynt tot Leyden bi mi, Jan Seversoen, den XVIII dach in Oestmaent, anno XV C ende XVII.

Lof God van al.

497 aldus B; knuchten A.

498 menschs AB.