Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Hoe dat Coninc Kaerle van Francrijc conquesteerde ende wan in persone dat conincrijc van Napels oft Sicilien.
Dat IIII capitel.

Want Coninc Kaerle van Francrijc in den sinne begrepen hadde dat conincrijck van Napels, dat men oec noemt dat conincrijc van Sicilien, te conquesteren ende te winnen alst hem op ghestorven was van coninc Reinier, sijn outoem, die recht coninc van Napels oft Sicilien was, als daertoe verwect ende gebeden van onsen heiligen vader den paeus Alexander dye VI, ende here Lodewijc van Meylanen, dye voecht ende momber was van den jongen hertoge van Meylanen. So heeft hi eerst opgenomen pays te maken mitten coninc ende coninghinne van Spangen ende Arragongen ende restitueerde ende gaf hen weder dat lant van Roussilioen, Perpiniaen ende meer andere fortressen ende sloten die hi ende sijn vader lange tijt gehouden hadden voer veel M cronen, dye hi der coninghinne liberaelic scanck, menende ewigen pays mit hen te maken; mer het quam daerna al anders. So hadde hi dan tot deser groter reisen veel ghelts ende goets vergadert uut der crone van Francrijc, want si mosten al scattingen geven die onder der cronen geseten waren, geestlic ende waerlic, ende niemant en hadde daer voerdel; ende heeft wel IIII jaer renten van sijnre demeynen te voren opgeboert ende ontfangen. Ende heeft een groot, machtich heer van volc vergadert ende onsprekelicken groten gereetscap van instrumenten ten oerloge dienende. In den eersten hadde hi vele Duytsschen, ende bisonder X M Switsen; ende dye overste hooftman aller Duytsschen was here Engebrecht van Cleve, grave van Stampus ende van Nyvers. Van den voornoemde Duytsschen waren VI M mit langen spietsen, als die Switsen plagen te hebben, ende die hadden een capitein over hem. Item: II M mit helmbarden. Item: II M met hantbussen. Ende elc hadde sijn capitein. Item: XXIIII M voetgangers mit hantbogen: dat waren alle Franchoysen. Item: XII M archyers uut Bertangen ende Gassconien, ende hadden stalen bogen. Summa van den voetgangers XLVI M. Item: van den reysigers was overste hooftman ende capitein hertoge Lodewijc van Orliens, die namaels coninc van Francrijc wert; ende was naeste maech van den coninc ende heren Engelbrecht van Cleve voornoemt, ende hadde onder hem vele capiteinen. De eerste was een Duytsche, ende hadde onder hem IIII M glavien, elke glavie gerekent voer III man. Die ander was oec een Duytsch, ende hadde XV C glavien. Die derde was uut Bourgondyen, ende hadde onder hem M glavien. Item: here Engelbrecht van Cleve voornoemt hadde onder hem M paerden om te bescermen dat voetvolck, alst noot dede. Summa des ganssen reisigers getuych was XXIIII M. Item: so hadde hi noch veel scepen te water, galeyen ende andere grote scepen, daer hij op hadde doen setten om te royen alle die misdadige ende die tlijf verboert hadden; ende dier wasser uut Parijs gevoert XV C ende voirt ander bedelaers ende leechgangers die gesont ende cloec waren. Item: desen voornoemt getuych volchden na vele pauwelunen ende tenten ende III M bussen, costlicke stucken; V C slangen bussen, daer sommige of lang waren XXIIII voeten, ende oec daer boven die cortste XVI voeten, ende schoten dye voorscreven

[p. 414v]

slangen bussen, yseren bussen cloten van XII ponden. Item: der bussen die men noemt Cartouwen waren CC, ende waren lanc XXVIII voet ende die⁴⁴⁴ scoten stenen van XXV of XXX ponden. Item: noch voerde hi mit hem grote, sware strijtgetouwen ende bussen dye soe lanc waren dat ment niet wel geloven en mach of men saget; ende an elke wagen die dieselve bussen voerttogen waren LX paerden, ende der groter wagen bussen wasser te minsten X. So toech dan die coninc mit alle desen groten ende swaren getuge ende gereetscap van orloge, ende mit dit grote heer van volc tot Lyons in Francrijc; ende hi volchde mit groter macht doer tgheberchte van Zavoyen, ende quam in Pyemont tot Vercelles, daer here Lodewijc van Meilanen tot hem quam. Dairna wert hi seer feestelic ontfangen tot Pysen, tot Florenche, ter Zeinen. Ende die hertoge van Orliens bleef leggen in Pyemont in zijn lant van Ast in die stede van Naverre. Ende want die paeus Alexander corts pays gemaect had mitten coninc Alphons van Napels, die lange tijt die Roomsce Kerc persequeert hadde ende vervolcht, so wast den paeus berouwen dat hi den coninc van Francrijc ontboden ende geroepen hadde. Ende dairom wert binnen Romen te comen ontboden dye hertoge van Calabren, coninc Alphons sone, noch jonc sijnde, omme den coninc ende Franzoysen uut Romen te keren, ende quam binnen Romen mit groter macht van volc. Mer als hi verstont dat die coninc Romen genakende was, ende die Romeinen ghesint waren den Franchoysen in te laten, vloet hi heimelic uut Romen. Ende in den jare M CCCC XCIIII, opten jaers avont, des avonts te V uren, quam dye coninc binnen Romen, ende hadde voer hem gaen IIII M scutten, mit armborsten ende hantbogen; ende onder desen wasser over die M gecleet mit silveren clederen, ende op die borst stont een cruys; dairan volchden VI M reisigers, wel getuycht; dairna quammer noch wel VIII M te paerde ende te voet. Dus was die coninc binnen Romen wel betalende ende seer carpe justicie doende. Die paeus was geweken op dat starcke slot Engelenburch doer vresen des conincs, omdat hi pays mit sinen viant, als den coninc Alphons van Napels gemaect hadde. Als nu die coninc binnen Romen was ende die stat machtich was, wert daer seer tracteert tusschen den paeus ende den coninc. Die coninck begheerde veel ende dye paeus weygerde veel; ende het wert int eynden gemaect dat die paeus den coninc minlic ontfinc, ende maecte tot sijnder begeerten III cardinalen. Opten XX dach van januario quam die coninc in des paeus consistori ende dede hem gehoersaemheit, cussende sijn voeten, ende hi sprac mitten coninc. Daerna bereyden hem die paeus misse te doen in tegenwoerdicheit des conincs, ende wert mit also groter staet ende triumphe ghehouden, als ye geschiet was in smenschen leven. Hij hadde op sijn hoeft een paeuslike croen, die estimeert ende ghescat was voer III C M ducaten, ende ghinc ten Heiligen Altaer met C ende XX biscoppen; ende ghingen voer hem in alben ende costlike choercappen. Ende hem volgeden XX cardinalen mit witten hoeden van damasch; daeran cardinalen biscoppen, cardinalen priesteren, cardinalen dyakenen, cardinalen subdyaken, nadat een ygelics staet eysschende was. Die II outste cardinalen dienden den paeus ter missen. Hi hadde een misgewaet an dat uutermaten ende onsprekeliken costlic, mit menigen precieusen steen gechyert was, mit meer andere ornamenten ende cledingen, gheestimeert voer V C M ducaten. In der missen sanc men II epistelen, een in Latijn, dander in Griesch; desgeliken dat Evangelium. Die coninc diende den paeus in der missen. Ende als die paus dat Heilige Sacrament breken soude, brac hi dat in IIII delen; dat een ontfinc hi selver; die ander II delen die dyaken ende subdiaken; dat IIII deel gaf hi den coninc tot een teyken des vredes ende vrientlics verbants ende enichheit tusschen hen beyden. Desgelijken geschiede van den kelck. Onder der missen⁴⁴⁵ waren over die XX M menschen, al meest Franchoysen, onder denwelcken nau een M Romeynen en waren. Na der missen toent men dat Veronica ende ander veel costelic heylichdoms, dwelc III cardinalen deden, die ene in Ytaliaensche spraec, dander in Latijnse

444 aldus C; diet AB.

445 mussen AB.

[p. 415r]

spraec, die derde in Franchoyscher sprake; ende dat en is niet veel meer geschiet. Dit al voerscreven ende meer andere dingen die ic laet staen om der cortheits willen, gheschiet wesende, gaf die paeus op sekere condicyen ende op grote peinen van IIII C M ducaten te verboeren in des conincs handen des Groten Turcks broeder, dat hi hem weder leveren soude in des paeus handen; denwelcken hi daer te voren, in Francrijc sijnde, van den Groten Meester van Rodes ontfangen hadde, ende doir grote supplicacien ende begeerten den paeus Innocentius die VIII gesonnen. Ende desen Turck begheerde die coninc te hebben om daermede, alst tijt ware, opten Groten Turc te trecken; want dat lant dat hi van den kersten gewonnen hadde, streckende was an tconincrijck van Napels. Mer uut nyde wert hi van enige vergeven mit subtylen fenine, dat niet en wrachte, voerdat die coninc te Napels was. Daer starf die Turck, ende men seide dat heer Valentijn Cesar, des paeus soen, die doe cardinael was, hadde doen doen. Aldus sceyt coninc Kaerl van den paeus uut Romen ende reysde mit sinen volcke doer Campanien na die stat van Napels; ende hi wert ontfangen in die stede van Aquilen. Mer die stede van Sinte Germaen resisteerden ende en wouden niet in laten; ende die wert assaulleert ende bestormt, ende wan se mit ghewelt; ende twert al dootgeslagen dat men in der stede vant. Ende die stede wert destrueert ende verwoest. Als coninc Alphons dit vernam, die een quaet tyran was ende seer ghehaet van sine ondersaten, vloet hi in Sicilien, daer hi starf. Ende die hertoge van Calabren, sijn soen, vloet daerna oec, ende en leefde niet lange. Soe wert coninc Kaerl mit groter bliscap ende triumphen van den volcke binnen die machtige stede van Napels ontfangen, ende hi creech oec die starcke castelen dairbi staende, die onwinlic sijn. Ende hi minrede ende ofsette die grote ende sware tributen ende scattingen daer si mede verdruct waren van den coninc Alphons. Daerna creech hi tlant van Poelgen, Calabren, Lucanien ende meer ander landen daertoe behorende. Desen gheluckinge, fortune ende voerspoet mishagede seer sinen heimelicken vianden, sonderlinge den paeus Alexander, den Roemschen Coninc, den coninc Ferdinant van Spangen ende van Arragon, den hertoge Lodewijc van Meylanen ende den Venechianen. Dese maecten een aliance ende vast verbant tesamen tegen den coninc van Francrijc die te voren meest deel vrienden scenen te wesen. Ende si sloten ende beleiden die passagien ende wegen in Ytalien in Lommberdien, daer die Fransoysen weder doer mosten passeren. Doen was hertoge Lodewijc van Orliens getogen int lant van Meylanen als rechte erfgenaem van den lande van sijnder ouder moeder wegen. Ende hi quam in dye stede van Novarre. Daerin sijnde wert hi belegen van here Lodewijc van Meylanen, ende hadde daerbinnen groot gebrec van vitaelge. Als nu coninc Kaerl alle die sloten ende fortressen des conincrijcs van Napels oft Sicilien inne hadde, heeft hi die beset ende voersien met starcken garnisoenen ende capiteinen, ende hi ordineerde here Gilbert van Bourbon, grave van Mompensier, sinen stathouder, int lant, ende hi reysde mit sinen anderen volcke na der stat van Romen; dwelck die paeus vernemende, toech mit enige cardinalen uut Romen, ende dede die poorten sluten; mer die Romeinen lieten den coninc innecomen. Ende hi gaf die steden wederom over der kercken van Romen toebehorende, dye hij van den paeus in ostagye ontfangen hadde, uutgenomen die stat van Ostien, die hi van den cardinael van Ostien, Julianus, die namaels paeus wert, ontfangen hadde. Als hi dan uut Romen getogen was, so sant hi bi rade desselven cardinaels, dye sijn vrient was, sinen oem, here Phillips van Zavoyen, grave van Bresse, mit VI M archyers om tot Genuen ontfangen te werden; dwelc also niet en quam. Die coninc quam ter Zeinen; vandaer tot Fornoven bi Parmen, int lant van Meylanen; ende doen verstont hi dat dye voornoemde heren mitten Venechianen sinen wech ende passage gesloten ende belegen hadden, starck sijnde wel L M mannen; ende die coninc en hadde doe ter tijt niet mer VIII M mannen, die uutgelesen waren van den besten, mer si waren seer vermoeyt ende onversien van vitaelge. Doe woude

[p. 415v]

die coninc sine vianden haestelick bespringen, want al was hi cleyn van lichame, hij was nochtans seer groetmoedich ende vroem. Ende heeft int eerste op sinen vianden mit serpentinen ende slangen mit allen seer gescoten, ende hadde sijn volc gedeelt ende ordineert in VI battaelgen, ende die vianden hadden IIII battaelgen. So sloech die coninc mit sinen volcke op sine vianden so crachteliken, datter over die V M verslagen worden van den Ytaliaenen ende Lomberden, met veele merquisen, senatoren ende gentelhomme van Veneetgen mit andere capiteinen, want si nyemant gevangen en namen, mer sloegen se alle doot, edel ende onedel. In desen bloedigen strijt was die coninc in groten perikel en hadde die bastert van Bourbon gedaen, die hem bescutte; want hi wert gevangen, menende dat si den coninc hadden. Ende also doerbrac die coninc, passerende doer een cleine riviere mit sinen volcke, ende quam tot Ast in Pyemont. In desen stride en werden niet vele Franchoysen verslagen, mer die coninc verloes vele bagaygen mit costlike juwelen, cleinoden ende andere chyerheden. Doen was here Lodewijc van Meylanen sere vervaert, beduchtende dat die coninc tot Navarre⁴⁴⁶ comen soude om den hertoge van Orliens te verlossen, die daer belegen was; ende hij maecte tractaet mitten coninc, ende die hertoge wert verlost. Ende want die jonge hertoge Jan van Meilanen gestorven was bi verghiffenissen, so maecte heer Lodewijc, sijn oem, hemselven hertoge; die dat volc seer bescatte mit tributen ende andere exactien ende scattingen, sodat hij in den lande van Meylanen seer ghehaet was. Als coninc Kaerl lange tijt in Pyemont ghelegen hadde, quam hi in Francrijc tot Sinte Dyonijs; ende vandaer tot Amboyse. Dese strijt gesciede in den jare M IIII C XCV⁴⁴⁷ in die maent van julio. Ende op desen selven dach quam dye verdreven coninc Fernant Alphons soen met groter macht weder binnen die stat van Napels, want dye grave van Mompensier gestorven was; ende coninc Fernant creech te met in dat conincrijc van Napels, verdrivende daeruut alle die Franchoysen; mer hi en leefde niet lange daerna. Ende dat conincrijc quam op Frederic, sinen oem, coninc Fernants die bastert soen ende coninc Alphons broeder; ende also hi dat conincrijc seer verarmt, desolaet ende verwoest vant, steden ende dorpen destrueert ende verbrant waren, heeft hi alle die artelrye ende instrumenten van wapenen des ganssen rijcs vercoft gehadt here Valentijn, cardinael, des paeus soen, die nu een waerlic hertoech geworden was, om XXX M ducaten, ende is mit alle den scat ende costlicheden des rijcks, mit scoenre familie, getogen in Francrijc, stellende hem in der obediencien ende onderdanichheit des conincs van Francrijcs; dyewelcke hem vrientlic ende minlic ontfing, ende dede hem grote ere, ende deden onderhouden als een conincs soen van Napels. Ende dit en dede hij niet uut cleinmoedicheit⁴⁴⁸, mer dat hi anmercte dat dat conincrijc so deerlic ende jammerlic destrueert ende verdorven was, dat hi geen conincliken staet daerop houden en mochte. Ende terstont quamen die Fransoysen ende namen vele steden, fortressen ende sloten weder in int conincrijc van Napels. Mer ten duerde niet langen, want coninc Ferdinant van Spangen ende van Arragon vermat hem te wesen dye naeste der cronen van Naepels oft Sicilien, als ofghedaelt van den groten coninc Alphons, die int jaer van M CCCC XLIIII starf, ende heeft alle dye Franchoysen uuten conincrijke van Napels ende Sicilien verdreven, ende heeftet mit crachte ingewonnen, ende⁴⁴⁹ is tot opten dach van huden in der possessien ende besittingen van dien. Coninc Kaerl sijnde tot Amboyse mit sijnder coninghinne omtrent Palmdach, ende siende caetsen in sijn hof, wert bestaen mit haestiger siecten; want sijn natuerlijke vochtheden consumeert waren overmidts omgetemperde onsuverheyt, dat hem alle sine leden besweken, ende starf binnen V of ses uren daerna, out sijnde XXVI jaren, int jaer M CCCC ende XCVII. Ende sijn lichaem wert mit ontsprekelicker pompen ende state doer Parijs ghevoert tot Sinte Dyonijs, ende werdt daer begraven mit groter droefheden van sinen volcke, want hi seer bemint was midts sijnre vroemicheyt,

446 Novarre AB.

447 M IIII XCV AB.

448 cleimoedicheit AB.

449 en AB.

[p. 416r]

goedertierenheit ende miltheit, ende en liet geen kinder achter. Ende die hertoge Lodewijc van Orliens ende van Valoys wert coninc van Francrijck na hem, als die naeste oer den coninc bestaende in den vierden lede oft grade.