Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Van den staet des lants van Hollants ende van ene sonderlinge privilegie ende hantveste die tlant van Hollant impetreerde ende verwerf van der princesse.
Dat IV capitel.

Als die jammerlike mare in desen landen van Hollant, Zeelant ende Vrieslant van des hertogen doots gecomen was, vergaerden de grote steden van Hollant in der stede van Haerlem opten XXVIII dach van januario ende hilden enen scarpen raet, ende concludeerden dat si op dye puncten ende articulen daer geproponeert weder tot Leyden vergaderen souden, ende quamen opten IIII dach van februario tot in der stede van Leiden, daer si vele puncten ende articulen sloten tot profijt ende oerbaer des lants van Hollant. Daerna, opten XI dach van derselver maent, wert een generale dachvaert gehouden in des Gravenhage, van allen edelen, groten ende cleynen steden ende dorpen der landen van Hollandt, Zeelant ende Vrieslant. Hierenbinnen was die grave van Wincestrien, here van Gruythusen, stedehouder van Hollandt, Zeelant ende Vrieslant boven int hof getogen, ende hadde van der princesse impetreert ende vercregen continuacie ende achtervolginge sijns officijs van dat stedehouderscap ende der raden des hofs van Hollant. Ende die edelen ende steden van Hollant, Zeelant ende Vrieslant vergadert wesende, wert voer hem openbaerlic ghelesen die commissie der officieren voorscreven by der princesse gegeven. Daer dye edelen ende steden haer deliberacie ende beraet op namen, ende concludeerden eendrachtlick dat si der princessen commissie ende begeerten in gheender manieren en wouden consenteren noch aftervolgen, want dye stedehouder mit meester Jan Halewijn, den president, ende meer andere van den rade ende officieren, al meest Vlamingen waren. Ende namen voir hem die grote ende sware malestacien ende tribulacien die hen van den Vlamingen in voerleden tiden in groter hoemoedicheden ghetoont ende bewesen waren. Waerom dat si uut cloechede, opdattet den anderen verdrieten soude, horen raet te langer hilden ende vertogen. Ten lesten senden si meester Jan van Halewijn ende Gherrit van Assendelf totten Hollanderen om te comen seggen antwoert. Doe seyden die Hollanders: 'Wi sijn in meerder ghetale; laet se tot ons comen.' Ende comende, spraken die Hollanders ende gaven te antwoert, seggende: 'Wilt uwen macht ende auctoriteyt op ons te domineren ende te regeren ophouden ter tijt toe, dat wi weder van Ghent gecomen sijn.' Want op die tijt een generale dachvaert geordineert was te houden van allen landen ende provincien in der stede van Ghent, ende waren die Hollanders gesloten dat si nyewe privilegien ende hantvesten van der princesse impetreren ende verwerven wouden. Ende daerenboven so verbonden hem tesamen die II partyen, Hoecxs ende Cabbeljaus, ende beloofden mit malcanderen rust ende vrede te houden ende geen van beyden en souden arbeyden van ghenen siden om tregiment van der steden te hebben. Mer lacen! dit en wert niet gehouden, als men na horen sal. Als nu die Vlaemsche heren den antwoert van den Hollanders ontfangen hadden, waren si des niet wel te vreden, ende togen met groter scanden ende scaemten na Vlaenderen. Ende als den dach ende tijt van der generale dachvaert in der Vasten nakende was, togen die gedeputeerde edelen ende steden der landen van Hollant, Zeelant ende Vrieslant mede ter dachvaert, ende hilden hoer vergaderinge ende raet int convent van den Augustineren. So hebben si voert eerste recenseert, gesloten ende bekent voer baenroetsen der landen te sine van Hollant, den here van Bredenroede, den here van Egmont, den here van Wassenaer, den here van Sevenbergen, den here van Yselstein. Mer den burchgrave Jan van Montfoerde en hebben si niet willen kennen voer een baenroetse van Hollant, hoewel hi an here Henrics dochter van Naeldwijc gehijlict was ende vele goeden ende heerliche-

[p. 367v]

den in Hollant houdende ende besittende was, waerom die selfde heere Jan gram was ende sceyde van henluyden. So hadden ende besaten oeck op die tijt grave Engbert van Nassouwen, grave Jacob van Horen, grave Lodowijck van Wincestrien here van Gruythuysen, vele heerlicheden ende goeden in den lande van Hollant; ende nochtans en wouden si die tot hore secrete rade niet admitteren ende toelaten; ende dyergelijken en wouden si joncheer Walraven van Bredenroede in horen raet niet hebben, want hi noch te jonck was. Als si gedeputeert ende toegelaten hadden te comen tot horen secreten raet ende concilie, hebben si sere ghearbeyt ende solliciteert omme te vercrigen ende te verwerven van der princesse sekere privilegien ende hantvesten tottes lant profijt ende welvaren. Ende hebben impetreert ende vercregen een nyeuwe privilegie ende hantveste opten XIIII dach van marte in den jare M CCCC LXXVII in tegenwoerdicheit here Lodewijcs van Bourbon, biscop van Ludic, hertoge van Bullioen, graef van Loon, der princessen ome; here Adolf van Cleve, here van Ravenstein, stathouder generael alle der landen; here Lodowijc van Gruythuysen, grave van Wincestre; meester Jan de la Bouverie, heere tot Wyerre, meester van der rekencamer, president; ende meester Jan van Halewijn, ende meer andere, daer vergadert wesende. Ende in desen privilegye waren begrepen LX articulen, die ic om der cortheits willen overgae, uutgeseit sommige. Van denwelken dat vierde artikel is, dat niemant enige diensten bedienen sal, dan die van den landen geboren sullen wesen ende niet van vreemden landen, ende sal nyemant niet meer dan II officien mogen bedienen. Dat V artikel is dat men stellen sal in den landen van Hollant, Zeelant ende Vrieslant enen stedehouder ende VIII raetsluden, van denwelken die II edelen sullen sijn ende dander VI notabele clercken oft costumers, te weten die VI uut Hollant ende II uut Zeelant geboren, mit behoerliken wedden, ende noch II van denselven landen sonder wedden. Dat LVI artikel begrijpt dat, indyen eenich van den voorscreven puncten ende articulen in eenighen steden der voorscreven landen ingebroken worden, dat desnietteghenstaende ditselve privilegie in allen sinen articulen ende puncten in allen den anderen steden ende dorpen der voorscreven landen onverbroken gehouden sal worden. Ende indien die princesse, vrouwe Marie, oft hoer successoren ende nacomelingen, deser privilegien ende hantveste contrarie deden ende andere privilegien gaven, so sullen die alsnu ende nu alsdan van geenre waerden ende vigoren wesen. Doir welke privilegie die here van Gruythusen, stedehouder van Hollant, mit meer andere officieren, haer officien laten mosten. Diewelke here Jan van Gruythusen doechtlick ende rustelic dat lant regeert hadde. Die Hollanders tot Ghendt horen raet gheeyndet wesende, begeerden mit groter instancien te hebben tot enen stedehouder van den landen here Willem van Egmont. Mer die here van Gruythusen siende dat hi van den Hollanders versmaet was, ende ghenen uutlandigen here tot eenre stedehouder hebben en wouden, dede hi grote instancien ende sollicitacien voer den here Wolfert van der Vere, ende impetreerde dat van der princesse, want si grote speciale vrienden te samen waren. Want dye here van Gruythusen hadde des heren van der Vere suster tot enen wive. Soe is dan here Wolfert van der Vere grave van Grotevelt ghecomen in Hollant in des Gravenhage in den jare M CCCC LXXVII omtrent Paesschen, tonende sine auctoriteyt ende commissie, ende is geworden ende ontfanghen voer een stathouder generael der landen van Hollant, Zeelant ende Vrieslant, ende was een wijs ende doechtlick, goedertieren here sijns persoene; also dat die partyen an beyden siden seer begonnen op te staen, ende hi en dede geen justicie, sodat die steden tegen malcanderen sere bestonden te twisten, ende elc thoonde sijn macht, ende dat hoe langer hoe quader; want die stedehouder een vreedsaem man was. Ende was seer rijck van schat, ghelt ende goeden, ende was doverste van allen den heren van Borselen, want sijn vader hadde hem gelaten dat graefscap van Grotevelt, dwelc hi ghecoft hadde, leggende in

[p. 368r]

Champangen, ende ist derde graefscap van XII in den voorscreven lande. Noch so hadde hem coninc Jacob van Scotlant te hijlic gegeven mit sijnre suster, geheten Maria, dat graefscap van Boucham in Schotlant; mer dese starf mit al hoer kinderen. Daerna nam hi te wive des graven Phillips dochter van Cleermont ende Mompensier, die een jonger broeder was des hertoechs van Bourbon. Ende op dese tijt worden mede gheordineert als nyewe raetsluden, dair die principaelste of waren Johan die jonghe heere van Egmont; Gherrit van Assendelf; Hugo van Swieten; Dirck van Swieten; Phillips Ruychrock ende Tyelman Oem, mit meer andere.