Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Anno M C ende XXVIII.
Keyseren.

Lotharius die II, hertoge van Sassen, worde eendrachtelijcken van allen den koervorsten in tegenwoerdicheit des legaets van Romen tot enen keiser gecoren, ende regeerde XI jaren. Hij was een goet kersten, ende ghetrouwe bystander der Heyliger Roemscher Kercken; want doe die paeus Innocentius die II uut Romen verdreven was, ende hem onthilt omtrent die stat van Ludick, quam dese Lotharius by hem, ende verbant hem mitten paeus, ende brocht hem te Romen, ende setten weder op sinen paeuslicken Stoel. Waerom tot dancbaerheit die paeus Innocentius hem weder croende ende salfde mit die keyserlicke croen. Ende quam weder in Duytslandt, ende bedwanck die Bemers, ende brocht se onder sijn subjectie. Daerna werdt hij weder te Romen ontboden, om te bedwinghen den Romeynen van hare rebelheyt ende Rogerium, die dat coninckrijck van Sicilien besat buyten des paeus consent, dat welcke hij dede, ende sette daer enen anderen in Sicilien bij des paeus wille. Ende doen quam hi weder neder ende starf in der stadt van Veronen. Dese waerdighe keyser en bedreef niet binnen alle sinen leven dat men met recht hadde moghen straffen. Hij was een vroem beschermer der Heyligher Kercken, ende beminde seer alle gheestelicke ende doechtsamighe menschen, ende was seer groot ende ghesien by Sinte Barnaert, den heyligen abt, doer wiens bede hi in veel striden ende oerloghen victorie hadden.

[p. 136v]

Coenradus die III uut Swaven, keyser Henrics die V suster soen, wert van den coervorsten in der stadt van Covelens tot enen Roemschen coninc gecoren eendrachtelicken, ende regeerde dat rijck XIIII jaer. Mer hi en was van den paeus niet geconfirmeert noch gecroent. Hi was een glorioes ende grootmoedich prince, ende seer beminnet van Sinte Barnaert, den heylighen abt, tot welcker instancie ende bede hi dat cruys angenomen heeft, mit alle sijn princen ende heren, ende togen mitten coninc Lodewijc van Vrancrijc, mitten coninc Alphons van Spangen, mitten coninck Henric van Engelant ende mit veel meer andere princen ende heren uut andere landen ende natien van kerstenrijck over meer in dat Heylige Lant, dair si grote feyten van wapenen deden. Ende na veel verdriets ende wederspoets dat si hadden ende leden van den keiser Emanuel van Constantinopelen in Grieken, quamen si weder over. Ende die coninc is gecomen tot Banbergen, daer hi starf int jaer Ons Heren M C ende L III.

Frederick die Eerste, gheheten Barbarossa uut Swaven, hertoge Vrederixs soen uut Swaven ende coninc Coenraets neef. Dese Frederick wert eendrachtelic gecoren van den coervorsten tot Vranckevoert¹⁵⁸, ende regeerde dat rijck mit groter vromicheyt ende wijsheyt XXXVII jaer lang. Ende als hij overal vrede in Duytslant gemaect hadde, reysde hi mit groter heercracht in Ytalien, ende voert tot Romen. Die paeus Adrianus, die hem seer ontsach, vluchte mit zijn cardinalen op een ander plaets, daer hi meende bescermt te sijn. Doch senden si malcanderen ambassiaten, ende worden verenicht; ende die keyser bewees den paeus groote reverencie ende eerwaerdicheit, ende dye paeus croende hem in Sinte Pieters Kercke. Die Romeinen waren op die tijt viant des paeus, ende hadden quaet vermoeden op den keyser, ende hilden die poorten van der stadt gesloten; ende des keysers heer lach buyten der stat. Ende die Romeinen quamen uut ende sloegen op die Duytschen eer si des gewaer worden. Mer doe die Duytschen hem int harnas hadden, vielen si op die Romeinen, ende daer bleven V C burgers doot, onder welcke dat waren XXX senatoren ende XII raetsmannen. Ende daer worden vele van den Romeinen gevangen. Mer die paeus maecte vrede tusschen den keyser ende die burgers, ende die gevangen quamen uut. Ende daerna toech die keiser weder in Duytslant. Na desen paeus doot worde paeus Alexander die III, die vele twisten ende twedrachten tegen desen keiser hadde. Ende in den jaren M C ende LV quam die keyser weder in Ytalien mit groot volc van wapenen. Dat verhorende die paeus, toech heimelic in sijn cocxs cleder tot Venegen, daer die keyser sinen soen Otte nasende, ende wert gevangen; ende doer hem wert vrede tusschen den paeus ende den keyser sinen vader gemaect, als voer gheseyt is. Dese keyser berechte dat lant van Ytalien ende Lomberdien, ende liet sijn sonen Duytslant regieren. Hi verdestrueerde ende brack dye stat van Meylanen ten gronde toe of, daer doe ter tijt die Heylighe III Coningen binnen rusten. Hierna nam dese keyser Vrederick dat cruys an, ende toech overmeer mit vele hertogen, graven, princen ende vorsten van kerstenrijck, ende wonnen daer vele steden ende sloten, ende hadden grote victorie¹⁵⁹ op die Turcken ende ongelovighe heydenen, mer dit en duerde niet lang. Want op een tijt dat dye keyser hem baden soude in een rivier, om der hetten willen, ende hem wat vercoelen soude, so ghing hi te verde int water, ende dye strome onderghing hem, ende verdranck aldaer. Waerom dat een groot rumoer ende verstoernis int heer quam, ende reysden wederom, elck vandaen hi gecomen was. Sijn lichaem werdt namaels ghevonden ende mit groter eeren binnen dye stadt van Anthiocien in Sinte Pieters Kerck begraven onder enen costelicken tombe. Hi was een doerluchtich, grootmoedich prince, milt, strenghe ende wel sprekende, die dat keyserrijck seer vermeert heeft na keyser Kaerls die Groten tiden; en hadde hij hem uut quader informacien¹⁶⁰ teghen dye Heylighe Kercke nyet gheset.

158 Vranckenoert AB.

159 vctorie AB.

160 informamacien AB.

[p. 137r]

Item. Omtrent dese tijt stonden int weste III zonnen; mer die II vergingen, ende die derde ghing allene onder. Ende des jaers daerna, sach men III manen, ende int middel een groot lichtende cruys. Dese teikenen bewesen die grote tweedracht dye daer was tusschen den paeus Alexander ende ander IIII paeusen, die tegen hem gecoren waren; ende dit was die XX twist ende scisma, ende duerde XVII jaer. Ende daerna quamen grote aertbevingen int Heilige Lant ende daeromtrent, daer vele steden ende sloten of ter neder vielen.

Die stat van Tyrus, in Syrien ofte Palestinen gelegen, wert van den kersten gewonnen. Item, die stat van Ludic wert mit veel plagen geplaget, als mit aertbevingen, sterften, etcetera. Item in desen tiden was also groten droochte, dat die lopende ende staende wateren, fonteinen ende putten verdroechden. Ende dat aertrijc barnde tot veel plaetsen, sodat men den brant in II jaren niet uut doen oft lesschen mochte.

Item int jaer Ons Heren M C ende LII, opten XI kalende van aprille, openbaerde een grote cirkel rontom die mane, geliken een regenboge. Ende van der cirkel ghingen cruysgewijs IIII radien totter manen toe; ende alle die sterren die binnen den cirkel stonden, scenen seer claer ende licht.

Omtrent dese tijt quamen die Tartaren uut die geberchten van Indien, dair si lange menigen tijt in hadden gewoent in groter cativicheit ende jammerheit. Dit was een snode ende onvruchtbaer volc, ende hebben die werlt namaels seer geplaecht mit oerlogen ende striden. Het is een groot wonder, hoe dat dese menschen, die in groter diensticheit hebben geweest, comen nu niet mit enich harnas ofte wapenen, mer gecleet mit pelse ende stocken in die hant, ende inwinnen dese landen, voerende overal heerscappie, als die landen van Perthien, Meden, Persen, Assirien, Armenien ende Sarmathien, ende ten lesten Polen ende Hongarien, nemende haer rust ende woenstat omtrent die bergen van Ripheen ende Hiperboreen, bi den landen van Ruysschen, ende die paluden ende broeclanden van Meotides bi Hongarien. Ende zijn opten dach van huyden also groot ende menichvoudich geworden als dat dat rijck van Tartarien gerekent is voir een van den grootsten ende machtichsten rijken van der werlt. Die overste van desen volcke wert geheten die Groten Cham, dat is die Sone Goeds; ende dit uut groter vermetelheit ende hovaerdicheit, want si niements haers gelijken en kennen in menichte ende vromicheit. Die historijmeesters scriven veel van der manieren van desen volcke.

[p. 137v]

Item. In desen tijden maecte¹⁶¹ keyser Frederick dye Eerste van dat hertoechdom van Bemen een conincrijck; ende van dat marckgraefschap van Oestenrijck een hertoechdom.

Item. In den jare Ons Heren M C ende LVII, soe was hertoech Willem van Aquitanien ende grave van Pictouwe bekeert van Sinte Barnaert, den heiligen abt, sodat hi op sijn naecte lijf een panser droech. Van desen hebben die Wilhelmiten, een heylige oerde, haren naem. Ende Albertus, een heremijt, sijn discipel, heeft dese oerde der Wilhelmiten voert opgebrocht; ende houden die regule van Sinte Augustijn. Ende woenden in wildernissen ende bosschen, waerom Innocentius, paeus, die IIII, geboet se te trecken in die steden, ende prediken, ende dat si voertan heten souden Augustinen; ende is een van den biddenden oerden.

Item. Een heremijt openbaerde in deser tijt enen biscop, seggende datter van XXX M menschen niet meer dan III int vegevier daelden; ende Sinte Barnaerts siel, die doe mede starf, voer terstont int ewige leven; ende dander alle in die helle. Item in den jare M C ende LXVIII worden die lichamen van den Heyligen III Coningen binnen der stat van Coellen gebrocht; ende was des dages na Sinte Marie Magdalenen dach. Ende worden aldaer van der geestlicheit ende van den burgeren mit groter eren ende feesten, met cruycen ende vanen in den Domkercke geset, ende in een scone gulden casse geleyt; daer grote ende vele scone miraculen dagelixs geschien. Ende daer quamen mede die lichamen der heiligen martelaren Felix ende Nabor, ende Sinte Gregorius, biscop van Spoleten; ende leggen boven die Heylige III Coningen in een casse besloten. Op dese selve tijt worden oec te Coellen gebrocht die lichamen van den VII Machabeen mit haer moeder; ende worden geleyt in een capelleken, dat nu een scoen vrouwen cloester ende abdie is van Sinte Barnardus oerde, ende hiet Totten Machabeen. Ende van dese tijt of heeft die stat van Coellen in haer bloyen geweest ende grotelic vermaert.

Item in den jare Ons Heren M C ende LXXXIX wert die grote reyse ende bedevaert gheordineert tegens den Turcken ende Saracenen in des paeus Clemens tiden die III. Ende die keiser Frederick ontfing dat cruys, ende veel princen mit hem, als coninc Phillips van Vrancrijc die II; Coninc Rijchaert van Engelant die I; hertoge Otte van Borgondien; grave Florijs van Hollant die III, mit L grote scepen uut Hollant ende Vrieslant, wel toegemaect ten oerloge. Ende desen volchden na vele aertsbiscoppen ende biscoppen, princen, vorsten ende landtsheren. Die van Venegen, Genuen, Pisen, mit veel grote scepen ende galeyen; desgelijcken uut Denemarcken; uut Vlaenderen wel XII grote scepen; ende die coninc van Sicilien sende mede groot volck te water ende te lande, ende bisonder dede hi vele provisij van koern ende weite ende ander vitaelge daer te senden in groter menichte.

161 aldus A; a kopstaand afgedrukt B.