Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Van den eersten strijt tusschen den biscop van Uutrecht ende den graef Dirc van Hollant⁹⁷, die IIII graef.
Dat XII capittel.

Als die edele graef Dirc van Hollant zijn leven hadde geleit lange tijt in rusten ende vreden, heeft hi gehadt in den eersten een beroeringe des strijts tegen den biscop Adelbolt van Uutrecht, van die tijt of dat Walbolt regulier ende deken van Sinte Martijnskercke tot Uutrecht biscop tot Ludick gecoren was; want na desen heiligen mans wechwesen, die des biscops⁹⁸ Adelbolts princepael raetsman was, began die strijt ende crige tusschen desen biscop Adelboldt ende desen grave Dirc van Hollant, om saken hierna volgende. In den eersten hadde dese bisscop Adelbolt den Vriesen rebel gemaect, ende ghestarct tegen graef Dirc. Voirt meer hadde dese bisscop Adelboldt⁹⁹ enen edelen man gheheten Dirck Bavo, gemaect een benificiaet graef van Bodegraven ende Zwamerdam, die desen grave Dirck van Hollant seer infesteerde ende moyelick was, ende anvacht sine naeste landen dairbi gelegen, ende dede hem grote scaden ende onruste. Waerom dat graef Dirc mitten Hollanders tegens desen Dirc Bavo gecomen is, ende heeft hem mit groter victorien verwonnen, ende mit gewapender hant crachtelick uut alle sine goeden geworpen. Die bisscop Adelboldt van Uutrecht en konde dit niet overcomen noch verdraghen, mer vergaerde veel volcs om sinen vasalle ende leenman weder in sijn dominatye ende jurisdictye te setten, ende teghens grave Dirck van Hollandt te striden. Waerom in den jare Ons Heeren M ende XVIII, opten neghenden dach in junio is bisschop Adelbolt ghecomen mit groter heercracht van edele ende vrome stoute mannen te velde, tusschen Bodegraven ende Zwamerdam; tegens welke is oec mit vele edelen ende stoute mannen mit een grote scaer volcs van wapenen gecomen grave Dirc van Hollant, mit sinen broeder Zijfrijt, stedehouder van Kenemerlant, Johan, heer¹⁰⁰ van Arkel, heer van Oechten, here Gerrit van Dieperson, die castelein ofte burchgrave van Leiden, ende meer andere. Ende daer is ene bloedighe strijt gevallen, mer niet lange. Des biscops heer wert gescoert ende ter neder getogen, ende daer bleven doot vele grote heren ende edele mannen, te weten Wygier, advocaet der Heyliger Kercken van Uutrecht, Wykkyn ende Gadezo, graven; Lazo, Algaer ende Zwedeer, ridderen, met meer andere vrome scilt knechten ende wapentuers. Dye bisschop Adelboldt, dye seer bedroevet

97 Hllant AB.

98 biscosp AB.

99 Adelbodlt AB.

100 heeer AB.

[p. 116v]

was van sijn quade avontuer ende verlies sijnre edelen, greep eenen leeuwen moet, ende vergaerde weder versch volc, om anderwerf tegen den Hollanders te striden. Die plaets ende dach worde beteykent als den XXIX dach van julio, by Bodegraven, daer dese grave Dirck met sinen lieven broeder Zijfrijdt¹⁰¹, mit heer Jan van Arkel, mitten burchgrave van Leyden, mitten anderen edelen ende mit sine getrouwe ondersaten, vromelic ende onversaecht ghecomen is; daer echter die biscop den slach ende strijt verloes mit veel sijnre heren, die dair gheslagen worden, als Volkaer, priester; Bertolt, diaken; Johan ende Godefrijt, graven; Hiddo, Halmarijck, Waltelin, Hubrecht ende Hildeboldt, ridderen; Zijfrijdt ende Heyman, baenreheren, mit veel vrome strijtbaer ende vechtbaer mannen. In welcken strijt die biscop Adelboldt van Uutrecht ghevangen wordt. Ende grave Dirck nam hem mede ghevangen in Hollandt, bewisende hem altijt grote eer ende reverencie als sinen gheestlicken vader, ende hilten bi hem in eenre ghenoechlicke behoedinghe, sonder enich verdriet. Ende die grave vraechde op enen tijt desen bisscop Adelboldt wat hem dairtoe porrede, dat hi den Hollanders also hatich was, ende vele schaden hadde ghedaen; daer nochtans niemant van hem enige scade laster ende verdriet geleden hadde. Die bisscop antwoerde ende seide: 'O doerluchtige ende edele grave Dirck. Ic bekent sekerlic, dat ic van di, noch van dijn ondersaten ende dienres in enighen dingen bescadicht, gemolesteert, noch ghequest ende vermindert bin, noch¹⁰² van dine voirsaten ende ouders, graven van Hollant. Mer dat mi dairtoe beroert ende gebrocht heeft om u ende uwe landen te scaden is alleen die sake dese, als dat Hollandt van outs als men mi onderwijst ende geseyt heeft onder dat bisdom van Uutrecht plach te staen. Tot een teyken der waerheit soe bevint men in ouden scriften, dat Uutrecht die hoefstat van Hollant is, ende noch op huden also genoemt werdt. Ende aldus alst schijnt, is Hollandt voermaels gheweest van der dominien mijnre voersaten, bisscoppen van Uutrecht. Waerom dat ick oeck den Vriesen ghestijft ende gestarct¹⁰³ hebbe in der rebelheyt teghens dy ende den¹⁰⁴ Hollanders, opdat ic doir hoer cracht, hulp ende bistant u soude moghen verdriven, ende dat graefschap van Hollandt onder mij moghen brenghen. Mer want ick die onrechtichheyt ghevolcht hebbe, so bin ick gevallen in die stricken die ick dy bereyt hadde. Nochtans mach ick noch wel seggen als propheterende, dat om deser saken voernoemt nimmermeer warachtige vrede, pays of en goede gront des herten tusschen die van Uutrecht ende den Hollanders wesen sal, mer sullen in voertganck des tijts groten laster van oerloghen ende striden, van roven ende branden malcander andoen; alsnu sal dye een den anderen te bóven gaen, ende alsnu weder tonder ghaen.' Op dese woerden antwoirde grave Dirck den bisscop, ende sprack aldus: 'Die wille Goeds moet altijt gheschien in mijnen landen ende overal, alsoe alst Hem belieft. Nochtans moet mijn heere die bisschop wel weten, dat die Hollantse princen den¹⁰⁵ stadt van Uutrecht weynich achten; mer mij jammert den ondersaten, die in allen oerloghen die meeste last liden ende scade hebben van den anloep der knechten, die den armen lantluyden groten overlast doen. Niettemin, beloeft mij mit u bisscoplicke zegel, dat mijn here die Vriesen teghen mij niet opreyden, noch stiven, noch starcken sal. Ic wil u vry laten gaen, ende doet dan al dat u belieft ende ghij moecht. Ick bin uwer ende den uwen ghetroest wat ghi doen moecht.' Die bisscop seyde: 'Hoewel dat ick dit niet gaern en doe, nochtans sal ict uut bedwanck ende van noots weghen doen.' Doen seyde die grave: 'Ist dattet mijn here niet en belieft te doen dat ick hem hier proponeert ende te voren gheleit hebbe, belieftet mijn here, ghi moecht hier bi mij bliven, ende ick sal u die cost besorghen ende versyen van dat u van node wesen sal. Voert salt mijn here believen te weten, dat ghi noch u voersaten geen anseggen, eygendom, recht,

101 t beschadigd AB.

102 voch AB.

103 gestartt AB.

104 deu AB.

105 den den AB.

[p. 117r]

dominatie, noch waerlicke jurisdictie op Hollant noch in Hollant en hebt in eniger wijs. Noch men bevindt in geen bryeven dat die biscoppen van Uutrecht hem ije gescreven hebben graven van Hollant. Want Kaerl dye Caluwe, coninc van Vrancrijc ende na keiser van Romen, heeft Hollant ende Zeelant als sine besette ende erflicke landen van sinen vader Lodewijc aftergelaten vrije uuter hant, nadat si van den Denen ende Noormans vernyelt ende verwoest waren, gegeven minen overoudevader Dirck, Sigiberts soen van Aquitanien. Ende tot meerre auctoriteyt ende sekerheit zijnre deser giften ende donatien, heeft coninc Kaerl voerseit doer beveel des paeus Johans dye VIII selver in persoen Dirck voernoemt in tgraefschap¹⁰⁶ van Hollant geset, ende mitten swaerde tlant onder subjectie gebrocht, ende desen Dirck Sigisberten soen den eersten ende geweldych graef daerof gemaect, als dye brieven daerof gegeven claerlic betugen, om dat lant voer den anloep der Denen te bescermen ende weder bi middele van tiden dat verstroeyde volc doer goede politien versamen, tdwelck hi trouwelic al volbracht heeft. Diergeliken mach ick mi mit reden ende scriften verantwoerden van Vrieslant dattet an Hollant hoert. Want Lodewijc, coninc van Almangen, coninc Kaerls die Caluen broeder, gaf oec Dirck den eersten grave van Hollant dat lant van Vrieslant totter Lauwers toe; mer dat lant van der Lauwers voert opwaert gaf Carolus die Grove, coninc van Vrancrijc, coninc Godefrijt der Denen, nadat hy gedoopt was ende worde, onlanxs daernae in die Betue verslagen int jaer Ons Heren VIII C ende LXXXVI. Hyerom ist, dat dit dese Godefrijt mijn heere van Uutrecht beset, besproken ende gemaect heeft in manieren van een testament: "Het belieft mi wel dat ghi dat mit u vaderen besit, want lant boven die Lauwers en gaet onse jurisdictie niet an, ende wy en onderwinden ons des niet." Voert sal mijn here believen te weten wat groter dancberheyt mi nu de van Uutrecht bewisen van der groter weldaet ende beneficie de henluden mijn overoudevader Dirck, die eerste graef van Hollant, gedaen heeft. Want hi mit sinen broeder Walgeer, grave van Teijsterbant, wonende int dorp van Avezaet by Tijel, den Denen, die noch binnen Uutrecht woennen, also stadelic bevochten heeft ende benauwet, dat si int eynde dye stat rumen mosten, ende brocht den heyligen biscop Rathbode weder op sijn biscoplike stoel, dye op dye tijt als een verdreven heer sijn woenstat hadde in der stat van Deventer, daer oeck God een wonderlic teyken dede. Want daer quam een blixem van den hemel, dye veel meer Denen ter neder sloech ende verbrande, dan daer mitten swaerde verslagen worden. Dit is nu den danck die mi hiervoer die van Uutrecht bewisen ende lonen mi tgoet mit quaet. Hyerom concluderende mijn voer gesproken woorden, so seg ic in der waerheyt dat mijn heer ende sine voersaten geen anseggen, rechte oft eygendom of enige tijtlike jurisdictie an Hollant ende Vrieslant binnen dye Lauwers gelegen en hebben, ten waer dat mijn heer my enige brieven oft scriften mochte tonen, ende daerdoer bewisen, dattet hem mijn voervaders vercoft of gegeven hebben, wanttet beide in hoerre macht was, na uutwisinge der brieven dye dat claerliken bewisen ende uutspreken.' Die biscop Adelbolt uut Vrieslant geboren dit horende, sloech sijn hoeft neder ter aerden mit groter oetmoet, ende antwoerde aldus: 'O doerluchtige prince, ic bekenne nu uut dese woorden dat ic doer quade ende sinistre informatie dy ende dine landen ongelyck doe, ende dat ic noch mine voersaten gheen recht noch ansegghen en hebbe, dan allene die geestelike jurisdictie angaende, bisonder die amministratie, officie ende diensten van de Heilige Kercke, also als dat Sinte Willeboert ende sine successoers van den coningen van Vrancrijc of van keiseren voermaels na beloep des tijts gegont ende gegeven, in also groot ende breet alst opten dach van huden hem extendeert ende streckende is.' 'Tis waer,' sprac die grave, 'ende wij houden u voer onse geestelike vader ende gebieder in alle tgeen dat Goods eer ende onser zielen salicheit angaende is. Voert bekennen wi mijn here, dat den Heilige Kercke van Uutrecht veel goeden, renten ende thienden in onsen landen gelegen van onsen voervaderen, edelen ende inwoenres, gegeven¹⁰⁷ sijn om Goods willen ende den dienste Goods daermede te onderhouden, ende te

106 graefscah AB.

107 gegegeven AB.

[p. 117v]

doen. Ende twaer mi leet, dat ic, oft mine ondersaten minen here enige prejudicie, hinder of scade in sijn goeden, renten ende thienden bi ons gelegen soude doen. Aldus begeerde ick wel wederom dat mijn here ende sine gestichte mi ende mine ondersaten gheen hinder ende scade en dede.'