Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Hyer beghint dye V divisie ende heeft XXI capittelen.

Paeusen.
Anno IX C XIIII.
Dat eerste capittel.

Anastasius die III was die C XXVII paeus, een Romein, ende sat II jaer ende II maenden. Dese leefde soe eerberlick ende matelick, dat men in allen sine dingen die hy voer hem nam nyet begripen en mochte, noch hi en vervolchde niement zijnre voersaten myt enyghe maledictien ofte injurie, alst doe ( God betert ( dicwils te voren gheschiet was. In deser onnoselheyt starf hy ende wert tot Sinte Peters begraven.

[p. 100r]

Lando was dye C XXVIII paeus, een Romeyn, ende sat niet langer dan VI maenden, waerom dat van hem niet sonderlings te scriven en is, dan alleen dat bi sinen tijden groete twist ende opstal was tusschen den Ytalianen, Walen ende Duytsschen om dat keyserrijc. Hy wert tot Sinte Peters begraven.

Joannes die X was die C XXIX. paeus, een Romein, ende sat XIII jaer ende II maenden. Dese was een vroem ridderman. Ende als hi paeus geworden was, vergaerde hy groot volc van wapenen⁵⁵, ende verdreef die Saracenen ende heidenen uuten lande van Poelgen ende Calabren, uut welken victorie hi seer opgeblasen ende hoemoedich wort, ende versmade sinen overste cappitein, begerende alleen die ere van der victorien te hebben, ende verdreef hem uuten lande, waervan Ytalien ende Lomberdien grote hinder ende scade ghecomen is. Ten lesten vingen die Romeinen desen paeus Johan, ende worpen hem in banden, ende deden hem versmoren. Ende na zijnre doot werde een ander paeus opgeworpen, dye oec Johan geheten was; mer hi wert terstont⁵⁶ weder van tpaeuscap geset, waerom hy in tgetal der paeusen niet geset en wordt.

Leo dye VI was C XXX paeus, een Romein, ende sat VI maenden ende XV dagen. Dese was een goet, eerlic man, dye alle zijn naersticheyt dede om den burgeren van Romen te verenighen, die overmits quaden regimente der paeusen voernoemt grote twist ende rebelheit onder malcanderen hadden. Hy stelde Ytalien in vreden, daeruut verdrivende alle die vreemde vianden, ende maecte paijs mit sine omgeseten landen. In dese prijslicke wercken is hij ghestorven ende begraven tot Sinte Peters.

Stephanus die VII was dye C XXXI paeus, een Romein, ende sat II jaer ende II maenden. Hy was een man van groter religie ende sachtmoedicheit. Ten lesten starf hi, ende wert in Sinte Peters kercke begraven.

Johannes dye XI was dye C XXXII paeus, een Romein, ende sat V jaer; in sinen tiden ontspranc tot Genuen in der stat een fontein van bloet, dat een teyken was van toecomende droefheit. Want dye Saracenen uut Affriken overquamen, ende wonnen die stat, ende deden daer veel quaets; ende in deser tribulatien is die paeus gestorven, ende in Sinte Peters kerck begraven.

Leo die VII was dye C XXXIII paeus, een Romein, ende sat III jaer, VI maenden ende X dagen. Dese was in allen dingen seer slap ende traech, waerom dat men van hem niet en leest, dat scrivens waert is. Hi starf, ende wert tot Sinte Peters begraven.

Stephanus die VIII was die C XXXIIII paeus; hi was een geboren Duytsch, ende sat III jaer, IIII maenden, XV dagen. Dese wert also gequelt van den oploep der Romeinen, dat hi nyet veel goets doen en mochte; want si hem also mysmaect hadden in zijn leden mit quetsingen, dat hi int openbaer niet comen en dorste. Ende als hi gestorven was, vaceerde dat paeusdom X dagen.

Martinus die IIII was die C XXXV paeus, een Romein, ende sat III jaer, VI maenden, XIIII dagen. Dese was een lieflic ende sachtmodich man, ofstellende alle orlogen ende twist, ende gaf hem gehelic totter religien, vernyewende die vervallen kercken, ende was goedertieren tegen den armen; hi starf, ende wert tot Sinte Peters begraven.

Agapitus die II was die C XXXVI paeus, een Romein, ende sat VII jaer, IIII maenden. Dese ontboet tot sinre hulpe Otte, coninc van Duytslant, om dat Hongersse volc uut Ytalien te verdriven, ende om Berengarium te bedwingen, die hem onderwant dat Roemsse Rijc te regeren; dwelc Otto voorghenoemt ghedaen heeft, ende maecte een vrede ende aliancie tusschen den paeus ende desen Berengarium, coninc van Ytalien; hi was een onnosel ende beminre der kerstenheit, ende als hi gestorven was, wert hi myt groten rouwe begraven in Sinte Peters kercke.

Joannes die XII was de CXXXVII paeus, een Lombaert, ende was coninc Aelbrechts soen van Ytalien, ende sat VIII jaer ende IIII maenden. Hi was in allen ondoechden ende onsuverheden opghevoedt, ende was meer geneycht tot vliegen ende

55 wepenen AB.

56 terstout AB.

[p. 100v]

jagen, dan totter bedinge ende goede leringe. Ende want hi in zijn sondich leven volherde, is hi uut Romen gelopen ende in overspul bevonden; ende des wijfs man vervolchde hem, ende heeft hem jammerlic in der sonden vermoert.

Benedictus die V was de C XXXVIII paeus, een Romein, ende sat III maenden. Hy wert mit macht int paesdom gedrongen, mer doe die coninc Otte van Duyslant tot Romen quam, versette hi desen Benedictum, ende sette daer een ander in, ende nam hem mede in Duyslant, daer hi van groten mistroesticheit gestorven is.

Leo die VIII was die C XXXIX paeus, een Romein, ende sat een jaer ende V maenden. Dese croende Otte tot enen keyser van Romen, ende gaf hem weder macht een paeus te kiesen, ende beroefde den clercken ende tvolc van Romen van hoere gewoenlike electie ende verkiesinge. Noch hyerenboven gaf die paeus ende sine successoers ende nacomelinghen om tlant van Ytalien te bescermen alle die giften ende gaven die der kercken van Romen van Justiniaen ende Kaerl die Grote keyseren van Romen gegont ende gegheven waren; mer hoe oft waer dat dese paeus starf en vint men niet.

Johannes die XIII was die C XL paeus, een Romein, ende sat VIII jaer. Dese paeus wert van den Romeinen in Sinte Jans kercke te Latranen gevanghen, mer na XI maenden quam hi weder in sijn majesteyt. Die keyser Otto dit vernemende quam te Romen, ende nam se allegader gevangen, die hier een oersaec of hadden geweest, ende dede die raetsmannen brengen in Duytslant, ende die hoeftmannen dede hi hanghen. Daerna starf dese paeus, ende dat paeusdom vacceerde XIII dagen.

Benedictus die VI was die C XLI paeus, een Romein, ende sat een jaer ende VI maenden. Dese worde van een machtich Romein op Engelenburch in een kerker geset, daer hi jammerlic in geworcht worde ende begraven.

Donus die II was die C XLII paeus, een Romein, ende sat een jaer ende VI maenden; hi was een man van groter eerberheit, stantvasticheit, vreedsam ende langmoedich, waerom dat hi geen verdriet, noch injurie van den Romeinen en leet. Ende als hi gestorven was, wert hi in Sinte Peters kercke begraven.

Bonifacius dye VII was die C XLIII paeus, wiens geslacht ende lantcap om der eren willen verswegen wert. Hi sat een jaer ende VI maenden. Ende want hi mit quade manieren int paeusdom gecomen is ende scandelick leefde, so maecten dye Romeinen een oploop tegens hem, ende hi toech tot Constantinopolen, mit hem nemende Sinte Peters scat ende cleynoden om ruterknechten daermede te versouten, ende quam weder te Romen om zijn leit te wreken. Mer Johannes, een cardinael, een man van groter auctoriteyt, stont hem vromelic weder mitten Romeinen, ende vingen hem, ende staken hem zijn ogen uut, ende is also in groter verdrieten ghestorven.

Benedictus die VII was die C XLIIII paeus, een Romein, ende sat VIII jaer, V maenden. Dese croonde te Romen Otte den anderde mit zijn wijf Theophania in Sint Jans kerc te Latranen. Hi dede vele rebelle burgeren vangen ende in den kerckeren sluten. Ende na zijnre doot vaceerde die stoel van Romen vijf dagen.

Johannes die XIIII was die C XLV. paeus, een Romein, ende sat VIII maenden. Ende in die IIII maent zijns paeusdoms wert hi van den Romeinen op Engelenburch gevangen gheset, daer hy overmits stanck ende jammer na IIII maenden in groter ellenden gestorven is, ende worde in Sinte Peters kerc begraven. Dat paeusdom vaceerde na zijnre doot X dagen.

Johannes die XV was die C XLVI paeus, een Romein, ende sat VIII maenden. Hi hatede seer die ecclesie ende geestelicheyt. Want hi was sonder dye vrese Goods, ende gaf die geestelike goeden ende waerlike digniteiten der kercken sine arme vrienden ende magen tegen zijn eygen digniteit ende der eren des Stoels van Romen. Ende overmits zijn grote hoverdichheit is hi van allen menschen veracht ende in groter versmadenisse gestorven ende in Sinte Peters kercke⁵⁷ begraven.

Johannes die XVI was de CXLVII paeus, een Romein, ende sat X jaer ende VI maenden. Dese was sulken digniteit ende officie wel waerdich, want hi in der ridderscap ende wapen seer geoeffent ende in der leringe seer verlicht was. Nochtan had hi te liden van enen edelen Romein genoemt Crescentius, die hem uuter stadt van Romen verdreef. Mer als hi vernam dat hi om des keysers hulp gescreven hadde, quam hi tot kennisse, ende begeerde ghenade, ende quam weder te Romen, ende wert mit groter eren ontfangen. Daerna starf hi, ende wert in Sinte Peters kerc begraven.

Gregorius die V was

57 krecke AB.

[p. 101r]

die C XVIII paeus. Hi was een Duytsch geboren uut Sassen, ende was keyser Otten den III namaech, ende sat II jaer, V maenden, ende was doer des keysers gonst paeus gecoren; mer Crescentius voernoemt mitten Romeinen hateden hem seer, ende deden hem veel verdriets, waerom dat hi uut Romen toech, bi den keiser. Ende binnen dye tijden hadde Crescentius enen anderen paeus gemaect, dye seer rijc was, loes ende scalck. Doe dese II vernamen des keysers toecoemst, maecten si dye stat van Romen starc ende dat slot Engelenburch, daer si op gevlucht waren. Mer die keyser wan se daerof, ende dede se beyde doden, ende sette desen paeus Gregorius weder in zijn stoel ende digniteyt, waerom dat die paeus een concilium hilt, ende ordineerde een statuit van enen keiser te kiesen, die men tot noch toe onderhout, omdat die majesteit des keyserrycs ewelic bi den Duytschen natie soude bliven. Na zijnre doot, vaceerde dat paeusdom XV daghen.

Johannes die XVII was die C XLIX paeus, een Romein, ende sat omtrent een jaer of weinich min. Dese was paeus geworden doer hulp des reatsman Crescentij voernoemt, myt groten giften ende gaven. Mer want hi als een dief ende moerdannaer int paeusdom quam, is hi weder als een dief ende verrader scandeliken gedoot. Na zijn doot stont Sinte Peters Stoel ledich XX dagen.

Anno IX C ende VII.

Lodowijck de derde des voernoemden Arnulphus zoen was keyser X jaer, mer hi en quam totter croningen niet, overmits die grote pertie ende oerloghen, dye doe in Ytalien waren. Voert begondet den Romeinen te verdrieten ende dat volc van Ytalien dat dat keiserrijc in Walslant ende Duytslant gecomen was, ende veer van hen versceyden, ende meenden bet mitten Ytalianen te varen. Waerom dat die paeusen niement van den coningen beneden tgebercht cronen en wouden tot enen Roemschen keyser. Dese Lodewijc was alleen coninc van Walslant⁵⁸ ende Duyslant, ende starf sonder kinder, en was die leeste van die grote coninc Kaerls geslacht, die dat keyserrijc beseten hadde C ende X jaren; ende dat keyserrijc quam weder an den Italianen totdat Otte, hertoge van Sassen weder geweldich keiser van Romen geworden is. Ende na desen Lodewijcx doot, doe worde tot enen Roemschen coninc begeert hertoge Otte van Sassen, mer hi en woudes niet wesen, om dat hi te out was.

58 Waslant AB.

Anno IX C ende XIII.

Conraet, hertoge Conraets soen van Vranckenlant, of als andere seggen, coninc Lodewijcs⁵⁹ soen, worde doer raet ende hulp des ouden hertoge Otten van Sassen van den Franssen ende Duytsscen tot enen Roemschen keyser gecoren, ende regeerde dat vroemlic VII jaer. Mer hy en was van den paeus niet gecroent, noch hy en had in Ytalien geen gebot, want si selver coningen hadden geset van horen princen des lants. Ende als dese Conraet sterven soude, so begeerde hi an sine princen, dat si hertoge Henric des ouden hertogen Otten soen van Sassen tot enen coninc nemen wouden.

59 Lodewijs AB.

Anno IX C ende XX.

Henric, die eerste hertoge van Sassen, worde coninc van Duitslant int jaer Ons Heren IX C ende XX, ende regneerde XVII jaer. Mer hi en⁶⁰ worde van den paeus niet gecroent. Dese verdreef mit groter triumphen ende victorien dye Hongers ende Bemers uut sine landen van Sassen dat si geweldeliken ingenomen hadden. Dese Henric hadde een wijf geheten Machtelt, de mit groter heerlicheit, gracien, oetmoedicheit ende mit vele andere doechden was verciert, doer wiens gebet die hertogen van Bemen totten heiligen kersten⁶¹ geloven ghecomen zijn, ende maecte den hertoge Spitigneum den eersten coninc van Bemen. Dese coninc Henric vercreech van den hertoge Rodulp van Burgondien ende coninc van Ytalien dye lancie ofte spere, myt een van den nagelen ons Heren, ende gaf hem daervoer grote giften ende gaven, ende een groot stuc des lants van Swaven. Ende dese costelike giften ende cleinoden liet hi tot een ewich testament tot bescermenisse des Heiligen Roemsche Rijcs. Tot desen coninc Henric sende coninc Kaerl die Simpel van Vrancrijc Sinte Dionijs' hant, in gout beslagen, mit costelike gesteenten verciert, tot een ewige aliancie ende vrienscappe tusschen dat keyserrijc ende der coningen van Vrancrijc, submitterende hem ende geheel Vrancrijc onder die be-

60 in AB.

61 htiligen kesten AB.

[p. 101v]

scermenisse der keisers ende zijnre nacomers. Waerom dat alle keyseren van ouder gewoenten ende in gehoechnis van sulken kosteliken cleinoet altijt den coningen van Vrancrijc voerstaen, ende zijn des rijcs anderde handt. Dese coninc Henric is gestorven, afterlatende enen soen geheten Otte, de eerste van dyer namen, ende wert na hem geweldich keiser, nadattet keiserric boven L jaer na desen voerscreven Lodewijcs tiden seer verstroeyt ende verbystert is geweest.

Item bi desen III voerseyden coningen tiden, als Lodewijc, Conraet ende Henric, so regneerden in Ytalien als coningen te weten Berengarius dye Eerste IIII jaer, Hugo, grave van Arelaten X jaer, Berengarius die II VII jaer, Berengarius dye III VIII jaer, Lotarius, Hugen soen II jaer, Rudolphus, hertoich van Burgondien, III jaer, Berengerius die IIII, mit zijn soen Albrecht XI jaer. Ende dese twe nam keyser Otto gevangen, ende sende den enen in ellenden tot Constantinopolen, ende den anderen in Duytslant, daer si beyde gestorven zijn.

Nota. Grote twist isser onder den cronicmeesters van den jaren deser voernoemder coningen; mer daer en leyt geen macht an, want dese tiden waren seer verstoert, ende die meest mocht, die bedreef meest. Tis ons genoech dat wy weten dat si mede geregneert hebben.

Item. In desen tiden worde den keyser Lodewijc gepresenteert een wenderlick creatuer, hebbende een honts hoeft, ende alle andere leden als een mensch. Dit mocht doe wel geteykenen den wonderliken staet deser tijt, in welke die menschen sonder hoeft, als honden blaffende, nu hyer nu daer hem kerende, sonder enige relicheit ende bescheyt, mer alle stantafticheit after latende.

Item. Duytslant began omtrent dese tijt te hebben vele edele personen in beyden staten ende konden, geestelijc ende waerlic, ende haer principael landen als Sassen, Beyeren, Oestenrijc ende Bemen worden verchiert mittet licht des geloves, ende veel menschen waren in wysheit ende voersienicheit seer vermaert. Aldus, alst een volc daelt, soe opclimt dat ander, omdat alle vleysche – dat zijn menschen – niet en sullen glorieren noch hem verheffen, dan in den Vader des lichtes, van Welke ons comt dat alre beste goet. Hy is Die voermaels gesproken heeft tot Samuel den propheet: Ick glorificeer dengenen⁶² dye Mi glorificeren, ende die mi versmaden sullen wesen onedel ende veracht.

Item. In coninc Henricxs tiden voerseit gesciedet op een tijt dat het weder ende de lucht seer claer was, mer de zonne verduysterde ende gaf van hoer bloedige radien die doer den veinsteren van den huzen scenen, na denwelken vele sonderlinge siecten onder den menschen regneerden, ende veel daerof storven.

62 dengenev AB.