Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Hoe dat keyser Lodewijc sijn landen deelde onder sinen sonen, ende hoe hi oflivich³¹⁷ worde.
Dat LXXX capittel.

Doe dit aldus gesciet was, ghing Judith, die wise vrouwe, totten heren des pallaes, begerende te weten, gemerct dat die keyser zijn III zonen als Lotharys, Lodewijc ende Puppijn versien ende besorcht³¹⁸ hadde, wat elcx hebben soude na sijn doot, wat alsdan sijn joncxste zoen bi haer gewonnen, Kaerle die Calue, hebben soude, angesien dat hi noch niet voersien en was, ende begeerde hertelic an den vorsten ende princen dat sij den keyser hier of adverteren ende te kennen geven wilden. Die keyser anhoerde der keyserinne minlike supplicacie ende begeerten, dede een generale dachvert beroepen tot Carisyen ende maecte aldaer sinen joncxsten soen, Kaerle die Caluwe, ridder, ende gaf hem dat lant van Neustryen, dat men nu Normandien hiet, overmits dattet den Denen, die men Noormans noemt, wanttet luden van noorden waren, gegeven is van coninc

317 offivich AB.

318 besoerht AB.

[p. 80r]

Kaerl die Grote, keiser van Romen, omdat sij rustelic dat souden besitten, ende van den coninc van³¹⁹ Franckenryc te lene houden, als hierna gheseijt sal worden. Mer hoewel dat Judith dye keyserinne van dese gaven ende bewisinge der landen van hoor soens wegen seer verblijdt was, nochtans en was sij niet te vreden, ten waer dat die keiser sinen outsten zoen Lotharys bevael ende commissie gave desen sinen joncxsten broeder te nemen in sinre protectie ende bescermenisse, tot meerder vasticheit der keyserliker gyften, die hi Kaerle dye Calue assigneert ende toeghescict hadde. Die keyser anhorende die oetmoedige supplicacie sijns wijfs, ontboet terstont sinen soen Lotharys bi hem te comen, om van hem te ontfangen die voechdie van sinen joncxsten broder, Kaerle die Caluwe, niet vresende van der misdaet die hi onlancs tegens hem bedreven hadde; want hi hem uuter herten vergaf. Uut deser bootscap worde Lotharys sere verblijet, ende quam totten keyser Lodewyc sijnen vader tot Worms opten Rijn, daer die keyser Lodewyc zijn II sonen Lotharys ende Kaerle deelde heel Austrasien of Austrien, dat is Oest-Francrijc, dat is tlant van der Masen of tot Hongerien toe, dat is tlant tuschen der Masen ende den Ryn tot in die zee, ende voert den Mosel ende den Rijn op, tot an Italien, ende oec een deel van Francryc, dat is cortelic dat landt boven van Burgondien, of tot in die Vriesche Zee. Ende also hi sinen outsten soen Lotharijs dit lant bewesen hadde, so wertet van hem genoemt Lothoringen, dat voermaels Austrasien, dats Frankenryc plach te hyeten; ende sinder die tijt is dit selve lant gedeelt geweest in vele bisdommen, als Mens, Coellen, Trijer, Mets, Ludick ende Uutricht; in hertoechdommen als Brabant, Lotrinck, Limburch, Lutzenburch, Gulic, Cleef, Ghelre, etcetera; ende in graefscappen, als Henegouwen, Elsaten, Hollant, Zeelant, Ardennen, Baer, etcetera, ende meer andere. Daertoe creech Lotharius noch dat keyserijck van Romen, ende an IJtalien ende Lomberdiem. Ende soe heeft nu tlant by Mets allene den naem behouden, ende hiet Lottringhen; mer niet dat hele lant, datter wilen eer in begrepen was, als voorseijt is. Des geliken die heerlicheit van Landen, daer Puppijn van Landen begraven leyt, leggende in Brabant, wert genoemt Lotrijc, dat oec geweest is van desen Lotharys' deel; ende dye hertogen van Brabant hem daerof noch vertijtelen ende scriven, mer die lantscappen zijn seer vermindert, als voorscreven is. Dat ander deel van Austrasien oft Oestrijc datter loept van der Scelt oft int weest totter Brytanscher Zee, dat gaf hi Kaerle die Caluwe, sinen joncxsten soen; ende dit is nu ter tijt dat rechte Francrijc genoemt, daer die coningen van Francryc in regneren. Lodewic, den derde soen, hadde hi assigneert een deel der lantscappen oestwert, als Beyeren, Swaven, Franckenlant, Duringen, Hessen, Sassen, ende cortlic alle Duytslant hierof tot an den Ryn; ende daertoe een deel steden ende dorpen bi den Ryn. Die IIII soen Puppijn was alsdoe doot. Welke divisie, delinge ende sceydinge is gesciet bi consent ende rade der heren ende des gemenen volck, datter tegenwoerdich was. Mer Lodewic, coninc van Beyeren, beclaechde hem seer van deser deilinge, ende dede hierom grote scade in Duitslandt bi hem naest gelegen; mer vernemende dat zijn vader tegen hem quam mit groter heervaert, quam hi bi hem tot Dodonen in der stat, ende bat sinen vader om genade, ende hi vergaft hem; ende was mit des keisers zijns vaders delinge wel te vreden, ende vertrac wederom in Beyeren. Ende keyser Lodewyc is getogen in die stat van Claremont in Alvernien om den lande van Aquitanien te versien van enen anderen coninc. Ende siet, so quam haestelic aldaer een nyewe mare, als dat des keysers zoen Lodewijck, coninc van Beyeren, mit groot volc gecomen was in Germanien, ende hadde mit hem versellet dye Sassens ende Duringers. Dit vernemende keyer Lodewyc wert uutermaten gram ende verstoert van die overtredinge ende rebelheit zijns soens Lodewycs tegen sinen eygen eede, hem onlancs gedaen, ende viel mitsdien in een grote siecte. Niettemin, hy vercloucte hem ende vergaerde veel volcs van wapenen om sinen zoon uut Duytslant te verdriven. Ende als hy mit zijn heer over den Rijn gepassert was, wert dese Lodewyck des keysers zoon vluchtich, ende vloot doer Slavonien weder in Beyeren. Dye keyser worde van daghe te daghen altijt crancker, ende quam tot Ments opten Rijn ende sloech zijn tenten by der stat op tlant. Ende dye siecte was soe groet ende swaer, dat hy in XL daghen nyet en nuttichde, dan dat Heylighe Sacrament tot voetsel sijnre sielen.

319 van van AB.

[p. 80v]

Alle sijn uuterste woerden, manieren ende wercken waren vol van Cristus gelove ende religie, ende gaf den geest mit een vrolic gelaet int jaer ons Heren VIII C ende XL, als hi XXV jaer dat keyserrijc ende tconincrijc mit groten love hadde berecht, out wesende LXXIIII jaer, ende wert begraven tot Mets in Lothoringen, bi Hildegarde³²⁰, sijn moeder, in Sinte Arnouts kercke.

Op dese tijt vielen in Walslant seer grote hagelstenen, die veel menschen ende beesten doden; ende men vant midden in den hagelstenen een grein buten maten hart, ende II voeten lang.

In des goedertieren keisers ende conincs tijden³²¹ so verthoonde haer een alten groten vreesliken comeet, daer die keyser seer of vervaert was, ende sprack mitten philozoeph Egmart, menende dat sij voerboetscapte ende bedude des keysers doot of veranderinghe in den rijke. Mer die philozoeph en woude den keyser nyet verslaen noch bedroeven, ende allegeerde dat woert des propheets, seggende: 'Van den teykenen des hemels en wilt niet vervaert sijn, etcetera.' Doe sprac die devote ende oetmodige keyser: 'Wij en sullen niement anders ontsien noch vreisen³²² dan Dengenen die onse ende deser sterren Scepper is; mer Sijn goedertierenheit sijn wij sculdich te loven, die onse traecheit, daer wij sondaren in sijn, gewaerdicht te vermanen mit sulke teijkenen. Want als alsulke wonderlicke dinghen openbaren, die ons allen roeren, so sullen wi oec alle haesten ons sondich leven te beteren, om bermherticheit te vercrigen.' Ende men geloeft duechtlic dat hi mit deser oetmoedicheit den Here verzoent heeft, so dat die plage niet en quam op hem, mer op IJtalien, daer die Saracenen inquamen; ende sij wonnen die stat van Romen, ende maecten haer stallen in der Apostelen Kercken. Mer dese goedertieren Lodewijc heeft mit groter bloetstortinge die Saracenen weder uut Romen ende Ytalien verdreven.

In Waslant was een grote tempest ende aertbevinge. Ende vele steden ende husen verbranden van den hemelschen vuere.

In midsomer, eer die sonne opt hoechste was, viel mitten hagel uuter lucht een groot stuck ijs van VI voet breet, ende XVI voeten lang, ende II voeten hoech; daerna volchde een grote pestilencie.

In Duringen gesciede bi keiser Lodewijcs tijden dat van der aerden wert gesneden een torf sonder enige handen, van L voet lang, XIIII breet ende VI voet hoech, ende wort XXV voet van der stede gheset op een ander stede.

320 hilde grrde AB; alternatief "Hildegaerde".

321 tijdee AB.

322 vresien AB.