Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Beknopte inleiding:

Over de transcriptie

Dit werk is een transcriptie van [het fraai gerubriceerde] nr 1084 A 6 van de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage - beneden aangeduid als A. Wanneer verwezen wordt naar B is dat naar het boek uit de Leidse Universiteitsbibliotheek met de aanduiding RULB 1368 B 19.

Voor een aantal passages waar tekst ontbrak of waar getwijfeld werd welke lezing te volgen is verwezen naar de uitgave van de Divisiekroniek door Ellert de Veer, 's-Gravenhage 1591,¹ die beneden aangeduid wordt als C. Deze tekst is doorgaans zeer betrouwbaar, zo is mij gebleken.

De kroniek is in zijn geheel vergeleken met A, B en C, op de index na, die niet in B en C voorkomt.

Daarnaast zijn de laatste vier divisies integraal vergeleken met de tekst van de digitale uitgave van dr Tilmans. De aantekeningen van deze uitgave en van haar werk over Cornelius Aurelius zijn bijzonder belangrijk en nuttig geweest voor het voorbereiden van deze uitgave. De betekenis van haar werk kan niet voldoende worden beklemtoond. Haar uitgave geeft ook de bronnen van de laatste vier divisies gedetailleerd aan. Ik ben haar voor haar medewerking zeer erkentelijk.

Paginanummers zijn tussen accolades geplaatst; tekst die niet in de tekst van A/B voorkomt is tussen schuine teksthaken geplaatst.

De verwijzingen die zijn opgenomen betreffen vooral correcties op vermeende – meest evidente - fouten in de kroniek; in het begin is er een enkele verwijzing in verband met beschadigingen van het eerste blad van het geraadpleegde exemplaar en een enkele tekstkritische aantekening. De verwijzingen en aantekeningen zijn weergegeven in eindnoten.

Incidenteel is verwezen naar de Hollandse Kroniek van de Clerc en naar de Croniken van Beke. Dit laatste werk is uitgegeven door Bruch, wiens werk ik zeer bewonder.²

Deze uitgave is een omwerking van hetgeen ik reeds eerder had voorbereid. Bij deze omwerking ben ik uitgegaan van de wensen zoals die door het ING zijn geuit. Hierbij zijn uiteraard keuzes gemaakt die afwijken van hetgeen mij voor ogen staat en wat bij de DBNL gebruikelijk is. Zo stond mij een veel uitgebreider notenapparaat voor ogen, wat ten dele al was gerealiseerd, doch dat op verzoek is weggehaald. Overigens ben ik het ING, en inzonderheid dr J.W.J. Burgers, zeer dankbaar voor de mij geboden hulp. Dit geldt zeker ook de DBNL, die mijn uitgave van de divisiekroniek spontaan en enthousiast heeft ontvangen.

1 Cornelius Aurelius, Die Chronycke van Hollant, Zeelant ende Vrieslant, beghinnende van Adams tijden tot die gheboorte ons Heeren Jesum, voortgaende tot den jare M CCCCC ende XVII, met den rechten oorspronck hoe Hollandt eerst begrepen ende bewoont is gheweest vanden Troyanen. Ende is inhoudende van die hertoghen van Beyeren, Henegouwen ende Bourgondyen. De tijt dat sy aent graefschap gheweest hebben. Met de Cronijcke der Bisschoppen van Uutrecht, seer suyverlick gheextendeert ende int langhe verhaelt, Ellert de Veer, ed. ('s-Gravenhage 1591).

2 Clerc uten Lagen Landen, Kronijk van Holland. B.J. de Geer van Jutphaes, ed. Werken uitgegeven door het Historisch Genootschap: Bronnen van de Geschiedenis der Nederlanden in de Middeleeuwen, Nieuwe reeks nr. 6 (Utrecht 1867) [De Clerc, Kronijk van Holland] en Johannes de Beke, Die Cronieken van den Stichte van Utrecht ende van Hollant. H. Bruch ed. Rijks Geschiedkundige Publicatiën, Grote serie nr. 180 ('s-Gravenhage 1982) [Beke, Cronieken].

Over de indeling in deelbestanden

De Divisiekroniek is onderverdeeld in 32 divisies; die divisies zijn onderverdeeld in hoofdstukken. Los daarvan bestaat er een indeling in drie hoofddelen.

Aan de hand van die laatste onderverdeling is de kroniek in drie bestanden ondergebracht, zij het dat het laatste stuk van het eerste hoofddeel gevoegd is bij het tweede, en het laaste stuk van het tweede hoofddeel bij het derde, dat laatste feitelijk naar analogie van Tilmans uitgave. Vandaar de aanduiding grosso modo bij alle drie de bestanden.

Feitelijk begint het tweede hoofddeel namelijk na hoofdstuk 5 van de vierde divisie, met een algemene [en niet als apart hoofdstuk aangeduide] inleiding; het derde hoofddeel begint bij hoofdstuk 2 van de negenentwintigste divisie.

Hier zijn in het eerste deel de divisies 1 tot en met 3 gevoegd; in het tweede deel de divisies 4 tot en met 28; en in het derde deel de divisies 29 tot en met 32 [met "additiën"].

De index komt niet in alle handschriften voor.

Over de auteursrechten

Bronnenuitgaven zijn in principe niet aan auteursrechten onderworpen. Voor zover er rechten bestaan zijn hierbij alle rechten nadrukkelijk voorbehouden. De tekst is vrij te verbreiden, zij het dat daarbij ook dit schrijven met de daarin genoemde beperkingen opgenomen dient te worden.

Deze tekst is niet vrij van fouten. Voor reacties van lezers/gebruikers van de tekst houd ik mij warm aanbevolen. Ik moge u wel verzoeken deze te zenden aan het volgende e-mail adres: [e-mail].

Mocht dit afschrift worden verrijkt met aanvullingen en/of opmerkingen, wat een ieder vrijstaat met acceptatie van het hier gestelde, zij hier voorop gesteld dat gebruik van dit afschrift met zich meebrengt dat het de uitgever dezes vrij zal staan deze aanvullingen en/of opmerkingen te verwerken in de eigen tekst, uiteraard met bronvermelding.

Over de inhoud

Inhoudelijk heeft dr Tilmans in haar proefschrift Aurelius en de Divisiekroniek van 1517: Historiografie en humanisme in Holland in de tijd van Erasmus (Hilversum 1988) de Divisiekroniek belicht als humanistisch werk. Zij heeft de kroniek daarin bijzonder grondig behandeld. Daarnaast heb ik de Divisiekroniek in mijn scriptie -de titel zegt voldoende – vanuit een iets ander gezichtspunt willen belichten: Cornelius Aurelius' Divisiekroniek van 1517: Een kanunnik van St. Martijn schrijft geschiedenis in de geest van de Moderne Devotie; verslag van een historiografische studie (Scriptie Middeleeuwse Geschiedenis, Leiden 1998). Overigens zet ik mijn studie nog steeds voort.

De Divisiekroniek kent ontroerende verhalen; stichtelijke heiligenlevens; grappige anekdotes; maar het schildert de Middeleeuwen ook in al zijn wreedheid. Oorlogen, bruut geweld, repressie, buitengewoon grote godsdienstige onverdraagzaamheid, worden alle in al zijn donkere tinten geschilderd, waarbij de schrijver lang niet alle vormen van geweld lijkt te schuwen, vooral in godsdienstige kwesties niet. Maar aan de andere kant worden ook handvatten gegeven om zich te verzetten tegen tirannie. Zo kon de Divisiekroniek zijn triomftocht beginnen juist in de Nederlandse Republiek.

Aarnoud de Hamer; Arnemuiden, 26 mei 2011