De Ystroom
(1671)–Joannis Antonides van der Goes–
Auteursrechtvrij
[pagina 33]
| |
De ystroom.
| |
[pagina 34]
| |
De Westewint alleen blaes mijne zeilen op.
Voort jongen, wend het roer, en hael het zeil in top.
Ik voel een zoeter wint my speelen in de haeren.
'K vertrou my anders niet op weifelende baren.
Leander, schoon hy wiert beschut van Citeree,
En Heroos blaekende oog hem toelichtte over zee,
Daer 't pekel steiler schuurt, en neêrstort van weêrzijden,
En 't Grieksche Sestus scheit van 't Aziaensche Abyden,
[Door Helles doot beroemt, die aen haer broeders zy
Wiert ingezwolgen van der golven razerny.]
Liet zelf, daer Venus schreide, in 't woeste zout het leeven;
Vergeefs op riemen van zijne armen voortgedreeven.
De moedige Ajax tart vergeefs in arren moet
De stormen, daer hy zelf gedompelt in den vloet,
Zijn hooft te barsten stoot, en duizent naeu ontslippen
Het akeligh geklots der Kafareesche klippen.
Ga naar margenoot+En gy, verwaende stroom, die mijne vreeze hoort,
Gy hebt uw handen mêe niet onbevlekt van moort
En bloet, geboren om noch eens de staf t'ontwringen
Der Beemen, uit den vuist der wederspannelingen;
En d'Elf te buigen voor de koninklijke vlag,
En al 't Hircijnsche woud te dwingen met gezagh:
Zoo uw krankzinnigheit, afgrijsselijk aen 't woeden,
Hem niet begraeven hielt in 't kerkhof van de vloeden.
Nu roem vry, datge in 't laetst, maer al te laet, bedaert,
Uw lokken scheurde uit rou, en schond uw' zilvren baert,
En met een ydle hoop, om 't vorstlik rif te warmen,
Het d' Yvorstinnen gaeft in haer medoogende armen.
'T bleef doot nochtans, en gy, geparst van ongedult,
Ga naar margenoot+(Gelijk een oude Leeu in wildernissen brult,
De gront van onder loeit, wanneer hy aengeschonden
Van razernye, heeft zijn eigen wulp verslonden.
Al 't boschgedierte ziet, verbaest op dat geschal,
Nae zijne hielen om, en vlucht door berg en dal.)
| |
[pagina 35]
| |
Gy daghvaert met geschrei, te jammerlijk verslagen,
De schorre lijktrompet der donkere onweêrvlaegen;
Wekt zelf uit wanhoop uw' aertsvyant het Noordwest,
Daer hy gedooken lagh en sluimerde in zijn nest.
Die stort u op het hooft met eenen barst. de stroomen
Toen aen het bulderen, met losgebroke toomen.
Al zou Deukalion, noch eens de doot ontvlugt,
Al 't menschdom zien gesmoort van bange waterzucht.
Zy rukken tegen een, en steigeren en storten,
Gelijk twee legers, die afgrijslijk saemenhortenGa naar margenoot+
Met eenen wapenkreet, en razen de en verwoet,
Het velt verdrinken in een meir van rookend bloet.
Men zietze strijken met kadijken, muuren, weien,
En met een heesche keel het vorsten lijk beschreien.
Zy schreiden noch misschien, zoo niet een sterker dam
En zwaerder waterbeer den vryen loop benam
De brakke traenen, die, in 't snerpen van die wonden,
Ter holle dijkbresse in, een' ruimen boezem vonden.
Nu sluitenze door dwang die kraenen toe, op dat
Zy zelve niet hun hooft versmooren in het nat.
Een ander schelde vry voor gierig en verwaten,
Die op een zwemmend hout, van alle hulp verlaeten,Ga naar margenoot+
In 't gaepend pekelschuim, gedreigt van rots en plaet,
Begrimt van 't gloeiende oog der Beeren in dien staet,
In 't aengezicht der doot, door al de werrelt trekken,
Om eene hantvol zants die noch hun hooft zal dekken:
Zoo niet een donkre kolk, eer zy de steile Kaep
Van Goede Hoop bezien, hun eeuwig wiege in slaep.
Wy zullen, schoon ons mêe die watervloek moght treffen,
Hun edelmoedigheit tot aen 't gestarnt' verheffen.
Een zelve hemel hout het aerdrijk in gewight.
Dat lacht zijn' minnaer toe alom met een gezicht;
Maer hier met stuurscher, daer met lieffelijker vlaegen.
Een vliegend vlot magh ons het vaderlant ontdraegen,
| |
[pagina 36]
| |
Maer nergens 's Hemels oog, dat blijft ons even nae,
En slaet ons overal met duizent fakkels gae.
Die van geen aerde voelt zijn' kouden romp bezwaeren,
Erft een doorluchter zark in 't glaezen graft der baren,
En sluimert, overwulft met 's Hemels blaeuwe tent.
Ga naar margenoot+Wie was hy die zich eerst ter zeevaert heeft gewent,
En, duikende onversaegt in uitgeholde boomen,
Bestont te glippen op den gladden buik der stroomen?
Op dat de stevenkroon zijn beeltenis vereer,
Zoo lang maetroozen zich betrouwen op het meir.
De Britten, afgericht op rooven en vrybuiten,
Braveerden lang ter zee met zwakke leêre schuiten:
De Nijl stont lang verbaest, dat hy zijn' snellen vliet
Met vlotten zach beslaen van dichtgevlochten riet:
Heel Grieken waegde, toen de zeilkunst aen het groeien,
Op 't zeespoor van Dedael, in zee stak, sonder roeien,
En op haer wieken dreef, schoon Ikarus, te stout
In 't vliegen, plompte in zee, die noch zijn' naem behout.
Ga naar margenoot+Maer Nereus wiert eertijts alleen geploegt van scheepen,
Om schaers van 's nabuurs kust den nootdruft aen te sleepen:
Nu snijtmen Thetis rug, zoo ver zy onbepaelt
Het Noorden niet ontduikt op 't waelen van de Naelt,
Met watertorens en gevleugelde kasteelen:
Braekt vuur en donder uit metaele en yzre keelen,
En tart de stormen met gevaerten, uit het zout
Zich heffende, als een berg van yzerwerk en hout.
Ga naar margenoot+Nu zeiltme om rijker oogst van kostlijkheên te vinden,
Van 's werrelts navel af naer alle vier de winden,
En streeft de zon voorby, die al te lang gedraelt
Haer halve ronde sluit, eer zy hen achterhaelt.
Ga naar margenoot+Daer Heemskerk, onder 't ys in eindelooze nachten
Begraeven, even fier de golven durf verachten:
Verlaet met nieuwen moet zijn' vaderlijken gront,
En vaert ten tweedemael den ysbeer in den mont,
| |
[pagina 37]
| |
Om achter Tartarye en Samojeedsche stranden,
Door grondelooze zee in Indiën te landen
Met korter vaert, ten trots van 't Arragons gewelt,
Dat met zijn duimen hielt de keel der zee beknelt.
Maer hoe vol viers hy streeft, ten roem der vrye Staeten,
D'ysrotzen zijn te groot, die voor geen hitte ontlaeten.
Het uitgediende licht rolt steil ten kimmen af,
En blaest zijn lampen uit. de nacht lokt uit het graf,
Met een benaeude zucht, als zelf van vrees bevochten,
Sneeubeeren, dol op roof, en moordende ysgedrochten,
Lang in den afgront weggescholen voor het oog
Des Hemels, die, nu trots opborrelende om hoog,
Van honger woeden, niet ontzien hen aen te randen,
En maelen bekkeneel en schenkels met hun tanden.
Al 't marmer dreunt en juilt van spooken zonder tal.
Noch zaegtge ô Ystroom hen belanden aen uw wal,
Na zulk een Ilias van doorgestrede plaegen!
Die zich geen Herkules vermeeten zou te draegen,
Ga naar voetnoot* Schoon hy gebergten scheurde, en bonsde met den vuist,
Daer Amfitrijt nu door den open boezem bruist,
Het hemelhoog Abyle en Kalpe van elkander;
En scheide Europe, neêrgeboogen voor zijn' stander,
Van 't woeste Barbarye, en daer de Kreeft om hoog
Den Afrikaner zengt met vlammen van zijn oog.
Maer ziet, terwijl ik spreek is 't land my verre ontweeken.Ga naar margenoot+
'K zie duizent kielen, vast gereet in zee te steeken,
En duizent ryën op haer ankers ondereen.
De zoele wint boort flaeu door zoo veel zeilen heen,
En blaest my over 't hooft. hoor, welk een bly geschater
En vrolijk juichen rijst, gelijk een wolk, op 't water!
Ik hoor de zeetrompet en trommel, en gekrijs,
En 't gieren en gedruis, op een vermengde wijs'.
| |
[pagina 38]
| |
Help Hemel! slaet my daer de blixem in mijn oogen,
En volgt de donder nae? o neen! ik ben bedroogen.
'T zijn duizent blixems die my treffen in 't gezicht,
En duizent donders die aenrollen op dat licht.
Hoe Zeeliên is zoo drae Salmoneus straf vergeeten,
En Elis kopre sluis? waerop de schelm vermeeten
Den donder naebootzeerde en blixem van Jupijn.
Het geen gy waerlijk doet, deed hy alleen in schijn.
Zy slaen het in den wint, en streeven door de baren,
En schuuren langs den buik des Ystrooms onder 't vaeren,
Dat hy zijn hoorens krimpt, en dubble pyn gevoelt,
Als hy het taeie slijm vergeefs van Pampus spoelt,
Gaet Helden, en kan nu Jupyn die hoon verdraegen,
Zoo dreune uw donder, van daer 't Oosten op komt daegen,
Tot daer het gloeiend licht de Westerkimmen blaekt
Met eenen zoom van vier wanneer 't zijn daghreis staekt.
Ga naar margenoot+Een deel zal nu uit zee zeshondert zonneklooten
Zien klimmen, eer het keert met rykgelaede vlooten,
En staen verwondert, als het middaghlicht met pracht
Gesteegen op den troon der wolken, in zijn kracht,
De schaduw barnt en smelt, terwyl de brant aen 't groeien
De blaeuwe gordels zengt, den middelriem doet gloeien;
Daer Doris flaeu van hitte in't nat van dorst versmacht;
Maer al hun tegenspoet verzoet de ryke vracht.
Geen wateronheil zal hun moet de wieken korten,
Nu Sina haeren schoot niet weigert uit te storten,
En Atlas gouden ooft met onbekrompen hand
Teschenken, schoon het zucht in een' benaeuder band,
En 't ryxhof te Peking, van 's Tarters byl getroffen,
Noch tuigt met welk een smak de grooten nederploffen
Uit hun' verheven top, daer 't ryk in diepen schroom,
Den grootsten Keizer zagh gehangen aen een boom,
En 't stervende aengezicht, met lootverf overgooten,
Des ryxsaffraenstroom en Kiang den mont geslooten,
| |
[pagina 39]
| |
Die, vryer nu het hooft verheffende in de zon,
Hun oogst ontlaeden in de vesten van Kanton,
En met een koninkryk van schatten ons vereeren,
Terwijl maetroozen t'huis in 't zyden kleet braveeren.
Een ander deel spat wyt ter werrelt uit, en trektGa naar margenoot+
En boort door d' enge straet van Magellaen ontdekt.
Ontziet niet buiten huis en vaderlant te woonen
By Perüaenen, en verwoede Patagonen,
Bergreuzen, tegens 't heir des Hemels noch gekant,
En al wat brult en moort aen 't Mexikaensche strant.
Zy trêen de schedels in van vreesselyke draeken,
Die eeuwig op de wacht hier 't gulde vlies bewaeken,
Dat Kolchis vacht verwint. hier is de goude vrucht
Die Atalante stuite in 't midden van haer vlugt.
Hier groeit de goude tak, voor wiens vergulde vlammen
De poort des afgronts uit haer grendels springt en krammen.
Het gout regeert het al. wanneer Jupyn in goud
Verschynt, daer Danaë gekerkert zich onthout,
En d'overspeeler komt ter slaepzaele ingestreeken,
Zijn alle wachters stom, en d'oogen uitgesteeken.
Hoe menig draegt, gelokt door een vervloekte hoop,
Van eerelooze winst, haer eerbaerheit te koop!
Maer d'eer magh boven 't gelt zoo ver in waerde praelen;
Als 't gout verdooft den glans der mindere metaelen.
Noch keert het menigmael by zyn' bezitter wêer,
En troost hem nae 't verlies. noit keert verloren eer.
Vergeefs heeft vrou Natuur, voorziende d'ongelukken,Ga naar margenoot+
Bestaen het goudland van den aerdkloot af te rukken
Met eindelooze zeen, nu 't nae zoo lang een nacht
Van 't stoute Spanje is uit zijn' kerker voortgebracht;
En 't gout, veel nutter in den Oceaen verzonken,
Uit 's aerdryks aderen en naere bergspelonken
Is voor den dagh gesleept: maer met vergifter lught
Als Cerberus weleer, te laet de knots ontvlught
| |
[pagina 40]
| |
Van Herkules, die hem in 't oog van 's Hemels daken,
By zijn drie keelen sleept, die vier en vlammen braeken,
O goude stranden, zeght, hoe was u 't hart te moê?
Toen 't woedende Kastilje u met zijn yzre roê
De lenden morzelde; daer 't bloet uit uwe stramen
En raeuwe wonden vast afzypelende, en saemen
Geronnen tot een beek, uw eigen keel benout,
En brantmerkt met zijn root het aengezicht van 't gout,
Dat daeluw was van vreeze en bleek om 't hooft bestorven
Voorheen. een pest die eerst de werrelt heeft bedorven,
En bragt de gierigheit, die kanker van 't gemoet,
En die, de wreetheit voort, verhit op menschenbloet.
Verwaten moeders van de Helsche razernyen,
Die met verjaerden wrok het menschendom bestryen.
Ga naar margenoot+Men zegt dat schippers hier by naeren nacht, de geest
Van Atabaliba, angstvallig en bevreest,
Op 't onbewoonde strant rinkinken zien en spooken
Met een bebloede toorts, de zwarte haeren rooken
Van 't bloedig zweet, dat van de doodsche wangen stroomt.
Hy bromt, maer smoort zijn vloek in't harte, als noch beschroomt
Na zijn rampzalig eind, voor trouloosheit en laegen,
Men hoorde hem in 't eind vervoert van gramschap klaegen,
Met zulk een hol gedruisch dat al den oever vult:
Ga naar margenoot+Gelijk een boschleeuwin in wildernissen brult,
Wanneerze dol van wraek den roover nae wil jaegen,
Die haer verraederlijk de jongen heeft ontdraegen
En 't weerloos nest geschaekt. ô sprak hy, die met my
De slaegen hebt gevoelt der Spaensche tieranny,
'T verveel u niet mijn ramp en ongeval te hooren.
Ga naar margenoot+Zoo drae de nieuwe vloot quam door onze engten booren
En lande in Panama, [och was zy noit geland!
Of had ikze in het eerst gezet in lichten brant.]
Liep strax een hofgerucht: op dryvende paleizen,
Quam een gebaert geslacht uit d'andre werrelt reizen,
| |
[pagina 41]
| |
Niet zwart, maer 't aengezicht zoo wit als kryt geverft.
Een koude schrik ryt door myn leden, 't hooft besterft.
Een deerlijk voorspook! 'k voel myn' zetel driemael kraeken.
Een bange en diepe zucht rolt driemael door de daeken
Van 't hof, en hadme toen mijn nootlot niet verrâen,
'T paleis van Magokappe en Kusko zou noch staen.
'K had hen op strand geslaght, vermant de zwakke vlooten,
En 't goddelooze bloet al juichende vergooten.
Noch trêenze toe, en zien met arendsoogen om
Nae gout, hun hoogste goet en eenig Heiligdom.
Zy slokken 't vraetig in als hongerige raeven,
En hangen op het aes. men zietze alom aen 't draeven
En grijpen. 't eene schip volgt nu 't op ander voort.
Toen kreet het gansche ryk geduurig brant en moort.
Wie zouze tegenstaen? zy blixemen en donderen,
Als of ons d'afgront zelf bestormen quam van onderen:
En aerde en hemel, van hun dwinglandy vermant,
Mee had gezworen in hun trouloos vloek verbant.
Wat dolheit voerde u aen, zegt; bloedige tierannen,
Zoo verre uit onze lucht en werrelt weggebannen,
Te vallen in ons erf, en 't ryk, daerge u geen' voet
Moogt eigenen met recht, te mesten met ons bloet.
Daer 't Esmeraltebosch de vrouwen 't haer zach wringen
Tot stroppen, of het hart te barste op rotsen springen.
Terwyl Tunië noch het albespieglend oog
Der zonnegodheit smeekt, dat zy haer wangen droog.
'T gaet wel. de wraek is gaende, en wankt haer taeie roede.
Ik zie'er duizenden, noch dronken van den bloede,
Een bloetvlak meeten, en den afgeweiden grond,
In 't vallen, byten met een halfbestorven mond:
Den broeder van zyn bloet in 't harnas aengevochten,
De lyken tot een prooi van honden en gedrochten,
En met uw eigen zwaert, ô wreede, die verwoet
Uw felle klaeuwen verwde en myn doorluchtig bloet;
| |
[pagina 42]
| |
Mijn droeve schim gepaeit, die eindlijk rust van waeren.
Ga naar margenoot+De schippers zien allengs zijn hevigheit bedaeren,
En 't ongeruste spook schynt vrolijker van tret,
Nu 't hoort, hoe moedig Spanje in Neêrlant is verplet,
En eindelijk vervolgt, verjaegt op alle stranden,
De vlag der hoogmoet strykt, en groet de vrye landen.
Daer al de mijnen van het kostlijk Potozy,
De zilverkuilen van Ciarke, in zulk een ry
Van jaeren noit geschaekt, de schatten van Afryke,
En al het gout van 't uitgeplondert Ameryke,
Niet stopten aen die bron en springvloet van verderf,
Dat drie Filippen heeft gestooten uit hun erf.
O stroomgod belg u niet! zoo ik myn borst voel blaeken,
Om op een ruimer plas de geesten te vermaeken.
Zoo ik 't gevleugelt paert door Febus gunst beschry,
Uw' ryken stroom verlaete, en vlieg de wint voorby,
En achterhaele uw vloot, die, half 't gevaer ontvaeren,
Vier maenen onvermomt zagh klimmen uit de baeren,
Ga naar margenoot+En d'Afrykaensche zee verlaetende, vol moet,
De wydberoemde Kaep voorby zwiert met den vloet:
Die, als een breede tong, wêerzijts in zee gelegen,
Om aemtoght hygt, en roept Neptuin om storm en regen;
Die meenigmael, vermoeit van 't bidden en gekryt,
Met bei zijn handen 't nat der zee ten hemel smijt;
Dat voert een wint, matroos uit d'oogen, op zijn veder:
't Stort door zijn zwaerte in 't eind gelijk een donder neder,
Knarst rotsen en gebergte in flarden, torst de kiel
Aen 't blint gestarnte, en druktze ofze in den afgront viel.
Der wolken spongie schijnt met een' greep uitgewrongen.
Op d'eene slortvlaeg komt voort d'andere aengedrongen.
De zwarte nacht voert storm op storm aen op haer vlerk.
Nu scheurt de stroom den gront, nu rijst hy als een kerk.
'T vervaerlijk onwêer loeit met weêrlicht, blixem, donder
En donderkloot, en roert, al buldrend, 't opperste onder.
| |
[pagina 43]
| |
Een donkre Orkaen rammeit, en snort met slag op slag,
Als of weêr d'aerdkloot in een ruwen baiert lag.
Eool rukt brullende de stormrioolen oopen.
Al d'onweêrwinden van vier oorden toegeloopen,
Beproeven kruin op kruin al zwoegende en verhit,
Daer d'elementen zelf geschokt, naeu hun gelit
Bewaeren. Febus 't hooft verschuilende in zwart laken
En lamfer, hoort zyn as en kopren dissel kraeken
Van 't stormgewelt. de kap des hemels dreunt en beeft.
Het pekel zied en schuimt. de dolle zeestorm heeft
Het grondzand omgeroert. het grondloos hof doen beeven
Van Thetys, klippen van haer wortels afgedreven:
De hulken, in dien noot verstroit van ree tot ree,
Een hondert myl te rug gerukt in wilde zee.
Maer wy zyn dit gevaer nu boven 't hooft gewassen.
Hier âemt een zoeter lucht op d'Indiaensche plassen.
De zon, in haeren trans met schooner gout getoit,
Heeft ryker glanssen op het glas der zee gestroit,
En vormt een tintlend licht, die wonderlijke straelen
Niet ongelyk, die, als een zoele nacht komt daelenGa naar margenoot+
Op vleermuisvleugels, heel de Melkweg, overal
Van kleen gestarnt bezaeit, gelijk een bloemryk dal,
En zoo veel oogen, die een Hemelschildwacht strekken,
Den wakkren Palinuur door haeren glans ontdekken.
Zoo strevenwe op, nu daer 't bevroze Noorden beeft,
Nu daer het Zuiden wort gebraeden van den Kreeft,
En onderstaen tweemael, in 't moedig heenebruissen,
Den ongeemeten riem des aerdkloots door te kruissen;
Tot dat Batavie ons verwelkomt op het slot:
Dat even fier 't gewelt van 't machtig Java knot,
En velt de benden van Makasser voor zijn voeten,
En ziet d'opgaende zon zijn mogentheit begroeten.
Van hier, ter koopvaerdye of oorloge uitgerust,
Verdondrenwe aen weerzy al d'Indiaensche kust,
| |
[pagina 44]
| |
En houden in 't gewight de maght van hondert vorsten
En koningen, op dat geen krijgsman, los geborsten
Ga naar margenoot+(Gelijk een Olifant herkaeut een' ouden wrok,
Verbreekt en bryzelt, in het eind, zijn yzer hok;
Werpt boomen op zijn snuit uit d'aerde met den wortel,
En stampt zijn' tuchtheer zelf, en wat hem keert te mortel.)
Zich opwerpe, en verwaent den nabuurvorst verdrukk',
En stae Batavie in het licht met zijn geluk.
Ga naar margenoot+Terwijl de Maetschappy, door kracht en nutte vonden,
Hen kort het oorlogszwaert houd in de schêe gebonden.
En, als een staetarts, uit de teikens weet, wat zucht
De rijxpols jaeght, volgt elk gehoorzaem haere tucht.
Zoo vloeit, gelijk een stroom, 't geen Indiaen en Mooren,
Die al de vaste kust zien naer hun wetten hooren,
En 't geen d'Eilanders, zoo verdeelt alom, en groot
Van schatten, gaeren uit hun oogst, in Nêerlands schoot.
Ga naar margenoot+De Kormandeller schenkt het merg van suikerrieten,
Een hemelsch Manne, niet als dankbaer te genieten,
Dat yders tong vernoegt, den lekkren honger wett,
En alle spijzen maekt een aengenaem banket.
O lieflijk rietebloet, gy weet de doot te keeren,
En d'onverderflijkheit den vruchten te vereeren!
Hoe rykelijk verzoet uw schat den angst en 't leet
Des zeemans, die zoo verre u haelt met bloet en zweet!
Ga naar margenoot+Het sierlijk elpenbeen wort mee van hem gezonden,
Dat onlangs een geweer verstrekkende in de monden
Der Olifanten, nu mischien gedraeit, en schoon
Geheldert, sieren zal een' vorstelijken troon.
Ga naar margenoot+De Malabaer verziet de Nederlandsche vlooten
Met peper, 't vier der aerde, in dezen kern beslooten,
En in al 't water van den Oceaen bewaert
Voor schipbreuk, 't zy haer kleur naer 't vel der Mooren aert,
Ga naar margenoot+En zwart geroost is van de heimelijke vonken;
Ga naar margenoot+Het zyze gladder, en met bleek vernis beschonken
| |
[pagina 45]
| |
Van buiten, quijnt gelijk een minnaer, die den brant
Der liefde slaet om 't harte, en blaekt zijn ingewant;
Of datze lang, en als een druiftak uitgedeegen,Ga naar margenoot+
Nae haere grootheit heeft een' grooter gloet verkreegen.
In 't vruchtbaere Kochin, daer een gewenschte MaiGa naar margenoot+
Geduurigh 't velt vereert met haere bloemlievrei
En looftapijten, propt matroos de zwemmende eiken,
Die met hun vleugels schier aen 's hemels assen reiken,
Met witte Gember en haer' kostelijken klaeu,Ga naar margenoot+
In zonneglans gedroogt, of in een lieven daeu
Van suiker ingeleit, om koude en zwakke maegen
Te sterken, en den smaek met eenen te behaegen.
De stoute zwemmer haelt voor hem, aen deze ree,
Den paereloester uit den gront der baere zee
En paerelbanken op, zoo diep in 't nat verborgen,
Als of Natuur, begaen met onze onnutte zorgen
En Giericheit, die al des werrelts oogst verslint,
En hoe verkropt van schat, noit haer genoegen vint;
Noch hoopte, door de diepte en afgront van de golven,
En riffen, in den nacht van 't water weggedolven,
De watermonsters, en gedrochten, heet op bloet,
En d'Oeverkrokodil, en Zwaerdvisch, die hier woet,
Haer af te schrikken, en die stoutheit in te toomen.
Vergeefs: zy tart de doot, en 't dreigement der stroomen.
Nu wert een ryke schat van paerlen aengevoert,Ga naar margenoot+
Waer van de schoonste zyn gereegen en gesnoert,
Om zich te spieglen in den boezem der Mêvrouwen,
En met het levend sneeu van 's Joffers hand te trouwen.
De minder soort, tot meel gewreven, en verteert
In bytenden azijn, en weêr door konst verkeert
In zachter stof, en meer geloutert van zyne aerde,
Versterkt het harte, en blyft door artzenye in waerde.
Het machtigh Bisnager en Indostan, vorstinGa naar margenoot+
Van hondert rijken, geest aen Nêerlant, om gewin,
| |
[pagina 46]
| |
Ga naar margenoot+En speceryen in te ruilen voor haer waeren,
Een pakhuis van katoen, en gout en zilverbaeren.
Ga naar margenoot+Bengale, dat zoo breet gezeeten langs het strant,
Gelijk een boog gekromt, ziet hoe de zeegolf brant
Op haer vermaerde kust, de laetste, die den stander
Des rijks liet vallen voor den troon van Alexander,
(Dus zegtmen) toen hy vol en dronken van geluk,
'T vaste Indiën den hals geparst had in zijn juk;
Bengale, 't ryk kantoor der Morgenland gewesten,
Geeft aen den Batavier een zee van schat ten besten,
De groote Ganges zet met vreugd den rykdom by,
Op zijnen vloet betrout, ten dienst van 't scheeprijk Y;
Ga naar margenoot+De Zyde, min van waerde, of eedeler van draeden,
Kabesse en Bariga, in baelen afgelaeden,
En zyde kleeden, vol van luister tot de pracht
Gemaekt, en 't Moorsch gewaet, hun koninglijke draght.
Ga naar margenoot+Het Diamantgesteente, in 's afgronts nacht verzonden,
En met een bruine korst zigh dekkende in de gronden
Van 't duistere gebergte, en mijnen, naer en wild,
Wort hier in 't licht gezet; tot dat het net geschilt
Van zijn' onreinen bast, geheldert en gesleepen
Aen onzen Ystroom, wert in konstigh goud gegreepen,
Geboogen tot een' ring, of borst en halskarkant,
En flonkerenden boot, die door zijn' gloet en brant
Ons 't oog verbystert met een weêrlicht van zijn straelen,
Daerze op elkâer om 't zeerste afschietende, verdwaelen.
O aerdsche starren, die alle eeuwen vier en gloet,
En lucht en water tart, terwijl gy ons 't gemoet
Vervroolijkt met uw schoonte en gloeiende koleuren,
Hoe waerdigh zijtge 't hooft ten zantkuil uit te beuren!
En met uw duurzaemheit, en 't onbesmette licht,
Dat altijt even blank ons toestraelt in 't gezicht,
Van ongeveinsde trou een waere schets te toonen.
Gelijk gy't echtverbant noch daeglijks pleegt te kroonen.
| |
[pagina 47]
| |
De vuurende Robijn, om zijnen glans geacht,Ga naar margenoot+
Wort van dees handelkust den Ystroom toegebracht.
En gy, o waterende en blaeuwende Saffieren,
Zult mee de waterkroon des Ymonarchs versieren,
En streelen hem het hart met uw verborge kracht,
Als gy hem vrolijk maekt, en 't streng gemoet verzacht.
En gy Granaetgesteente, al schijnen uwe glanssen
Betoogen met een wolk, en droeviger te danssen,
In 't blikkren van het licht der middagzon gedaegt,
Gy hebt een deftigheit die mijnen stroom behaegt.
Om zulk een weerelt van geschenken, uit alle oorden
Hier toegevloeit, weêr af te scheepen naer het Noorden,
En, veiligh voor gewelt, te brengen over zee
Aen 's aerdkloots tegenkant, op d'Amsterdamsche ree;
Is wapentuigh van noode, en stoffe, die de laegen
Des vyants breeke, als hy een oorlogskans durft waegen.
Dies schenkt Bengale ons meê Salpeter, geblanketGa naar margenoot+
Om 't schoonste, die gemengt met Zwavel, en besmet
Met zwarte houtkool, fijn gewreven en gestooten,
De donderstormen wekt en felle donderklooten,
En blixemt op de zee. 'k zal hier van Pegu niet
Vermelden, noch de winst, die van 't Sineesch gebiet,
En al het vaste land rondom wert toegezonden:
Maer 't lust my nu in zee te zoeken d'eedle gronden
Der Eilandvorsten, die ons dienen met hun schat.
Nu zienwe in 't heuvelrijk Borneo, dat zoo pratGa naar margenoot+
Een ronde sluit op zee, de kuische Kamferboomen
De Kamfer schreien, die de geilheit in kan toomen:
En 't schaduwlooze bosch, daer 's hemels gordel brant,
De witte Agarikus uitzweeten in het zant,Ga naar margenoot+
Aen zijne wortels, van de steile zon gebraeden;
Zy weet het lichaem van het dikke slijm t'ontladen
En opent maeg en long, en strekt den mensche een schilt
Waer op de geelzucht, en de koorts haer krachten spilt.
| |
[pagina 48]
| |
Ga naar margenoot+Nu zienwe d'Erfprinsesse in 't wijtgevreest Sumatre,
Op haeren Olifant de trotse Kleopatre
Beschaemen, en de pracht van Schebaes koningin,
Wanneerze, blaekende van goddelyke min,
Om d'ingewanden van Natuure nae te spooren,
De diepe orakelen van Salomon te hooren,
Den Leeuwentroon genaekte in koninklyken stant,
Omscheenen met een ryk gestarnt van diamant,
En storte in Judaes schoot, met onbekrompen' handen,
Al d'eedle reuken der Arabische waeranden.
Dees' majesteit braveert in schooner Paradys;
Heel Indïen wenscht haer, nae vorstelyke wys,
De ryke bruiloftkroon, in 't aenzien der altaeren,
Ga naar margenoot+Omvlochten met festoen, te drukken op de haeren.
Zy schenkt ons Benzoïn, zoo liefelyk van reuk,
Dat onze krachten zalft, en wederhout de kreuk
Des ouderdoms, en naeu vergadert uit de hoven
In zyn saizoen, gaet Myrrhe en Wierookgeur te boven.
Ga naar margenoot+Zy snijt tot onzen dienst het Paradyshout af.
De Paradysboomvrucht geniet zy zonder straf.
Dat spreit een' lieven geur van Ambrozijn ten lippen
En keele uit, en herstelt het harte, alreê aen 't slippen.
Ga naar margenoot+Hier is de Bezoär, dat dierbare kleinoot,
En artzenyjuweel; die wederstaet de doot,
En doodelijk venijn, verdrijft de flaeuwicheden,
En jaegt den fellen brant der Pesten uit de leden:
Schoon hy zijn' oorsprong neemt in 't bloedigh ingewand,
Van onbekent gediert, verspreit door 't gansche land;
Maer snel en schightigh, en niet zonder zweet te vangen,
Wanneerze van den top der steile klippen hangen,
En rennen pijl en schicht voorby in sneller vlucht,
En schijnen sprong op sprong te vliegen door de lucht.
De schaersheit maekt hem dier, en hooger te waerdeeren,
Om zoo veel titels daer hem d'artzen meê vereeren.
| |
[pagina 49]
| |
Hier foktmen eenen oogst van Tamarinden aen,Ga naar margenoot+
Gewoon met haere bloem de zonne nae te gaen,
Te sluiten als zy daelt, zoo draeze rijst te leven;
Door een natuurgeheim, tot diep ontzach gedreven,
Ter eere van dat licht dat alle leeven wekt.
Ik weet niet welk een lust mijn heete lever trekt,
Om met dien Nektar my tot druipens te ververssen.
Ik proeve in eenen drank de muskadel en karssen.
Gelooven wy 't? en is mijn zanglust nu verkoelt?Ga naar margenoot+
Help Febus, 't is vergeefs hoe uwen dichter woelt.
'Ten zy de Galigaen de geesten weêr ontvonken,
En maeken hem op nieu van uwe toghten dronken.
'K voel weêr een grooter vier door al mijn aders gaen.
Ik raeskal dronken, of een Godheit voert my aen.
Het lustme zelf alom de beemden door te waeren,
De kruyderyen van haer telgen op te gaeren,
Te zien hoe dertel elk in bosch en velden groeit,
En houd zijn dierbren reuk en krachten onbesnoeit,
Al roost het in de lucht, of word, zijn lucht onttoogen,
Een andre zon gesleept in 't Noorden onder d'oogen.
Ik breek de Kassie en Kanneelboomschorssen af,Ga naar margenoot+
Die wekken door haer' reuk de dooden uit het graf.
Hier pluk ik op 't gebergt Citroenmyrabolaenen,Ga naar margenoot+
En die de zwarte vers genoemt heeft Indiaenen,
Met drie geslachten, op een werking afgericht,
WierGa naar voetnoot* naemen ik ontzie te wringen in mijn dicht.
Die stoppen 't los gedarmte, en vegen maege en longen,
Te veel van klevend slym of zwarte gal besprongen.Ga naar margenoot+
Gins lacht Malakke met haer Sandelwout my toe.
Hier leve ik by den reuk, en ben noit wandlens moê.Ga naar margenoot+
D'aeloutheit zagh door al d'Oostindiaensche ryken
De Sandels van geslacht en verf elkâer gelijken,
En een Citroene kleur verdeelt in al hun hout.
Maer sedert Gierigheit zich heeft op zee betrout
| |
[pagina 50]
| |
En 't stoute Portugael, ter werrelt uitgetrokken,
Heel Indïen vermat in zijne keel te slokken,
En dreef zijn hengsten in een zee van bloed te wed:
Dat zelf Auroor, wanneer zy 's morgens uit het bed
Van Thyton, haer' gemael, verrees aen d'Oosterkimmen,
Haer vierige oogen zach met roode straelen glimmen
Door eene wolk van bloet, gedropen in der nacht
Door 't dak van 't slaepsalet, terwijl ze 't minst verwacht.
Sins heeft ook dit geboomte, afgrysselijk verslaegen,
Van haere onmenschlijkheit de teikenen gedraegen.
Een deel bestorf van schrik, en zweemde nae de doot.
Een deel klom 't bloed om hoog van gramschap, of wierd root
Van schaemte, en heeft, uit een erbarmelijk mêdoogen,
De bloedrivieren door zijn wortels ingezoogen,
Dat nu d'Europer noch met ruime handen plengt,
Tot mortel raspt, en in zijn roode verwen mengt.
Ga naar margenoot+O! welk een lach verslapt daer schielyk mijne leden,
En kittelt my de milt. ik zie de Saters treden
Aen deze ruigte, van dien driesprong afgekeert,
Alsaemen mond en wang met Sandelbloet besmeert,
[De Boschkornoelje plach hun tronïen voorhenen
Te mommen.] elk zwijgt stil, en heft zich op zijn teenen,
Vreest voor 't geruis der groente en adem van zijn' mond.
De beek schiet zachter neer. daer daevert al de grond!
De Nimfen vliên door 't wout, die hunne gonst versmaeden.
En sidderen voor die belachlyke sieraden;
Zy denken minst om sap van boomen, of hun bloet,
Maer dat hen 't aenzicht bloost van geilen minnegloet.
Of dat Apol hun wêer, om zijnen hoon te wreeken,
Heeft met het dartle bloet van Marsias bestreeken.
Ga naar margenoot+Ik zal uitheemschen Rha, zoo konstig door 't penseel
Van geestige Natuur gemarmert, en geheel
Als in een' purpren daeu gedommelt en omtoogen,
Voorby gaen, met de Senne, een pronk van alle droogen,
| |
[pagina 51]
| |
Pypkassie en haer merg, den Turbit groot van kracht,
En blaeuwe Schammony, een godlijk sap geacht.
Alleen om onze weelde en gulzigheit in waerde.
Elk was weleer vernoegt met kruiden van zyne aerde,
Onkostelyk geplukt in 't naeste land en wei.
Verkoelende latuw en wilde cikorey,
En zuuring, nut om slym en taeie vochtigheden
Te smilten, en, verkoelt, te veegen nae beneden,
De toortsen van de koorts te dooven in haer nat.
Zoo lang men niet, verkropt van overzeeschen schat,
Den traegen honger noopte, en hof en vlietbanketten
Te gader rukte, om zyn' verzaeden lust te wetten,
En brak den dronken dorst den mond op met gewelt;
Maer in het eerlyk zweet zijn broot vergaerde op 't velt.
De drooge borst verquikte, in zijn bekende streeken,
Met onbetaelden drank uit heldre waterbeeken;
Daer levenwekker speelt op 't ruischen van een bron,
En met zijn adem koelt de steekende avondzon:
Terwijl een looftapyt en zacht matras van zooden
Den onbezorgden schijnt tot stilte en rust te nooden.
Wie staet nu niet voor 't hooft geslaegen, en verzet,Ga naar margenoot+
Die keurig op 't beleit van Neêrlands handel let?
En hoe de Maetschappy alom weet oog te houwen
Op alles, dat haer maght en koopmanschap kan bouwen;
Wanneerze zelf den schat der Indiäenen veilt,
In Indiäensch geweste, en met haer kielen zeilt
Van d'eene op d'andre kust, en weet de vyf Molukken
Van Folie, Nagels en Muschaetnoot leeg te plukken;
'T Ceilonsche Paradys, den aerdkloot door geacht
Om zijn kanneelboschaedje, alleen hier in zijn kracht,
De reuken wyt en zijt verspreiende op de stranden,
Te snoeien van kanneel en geurige waeranden:
Om die, op al de kust en eilanden verspreit,
En tweemael duizent en meer mylen uitgebreit,
| |
[pagina 52]
| |
Ga naar margenoot+Van daer Japan met vreugd verwelkomt onze vlooten,
Tot daer het Roode meer in zee komt uitgeschooten,
En d'engte van Bassore op Ormus stoot en brant,
Weêr te verhandlen voor de waeren van elks land.
Japansche rokken en Sappanhout, zijde watten,
Met koper, Porselein, en Amber, meer te schatten
Als gout, en Muskus met doordringende Sivet.
Noch schijnt niet ruim genoegh haer handel uitgezet,
Al blinkt Bataviën, een breidel der Javaenen,
Als oppermonarchin der Oosterindiaenen,
En ziet een' andren dagh en zonne in 't aengezicht;
Ga naar margenoot+'T en zyze in,Ga naar voetnoot* Hispahan zich meê een koophof sticht,
En weet den gouden oogst der zijde te vertieren,
In Persiën vergaert, en 't lant der Armenieren.
Ga naar margenoot+Maer welk een dikke rook besluit mijn stem: men hoort
Gedruisch van wapens, en gekrijsch van brant en moort.
Men kan bescheidelijk de troepen onderscheien
Der krijgsliên, aen hun zwarte, en witte lievereien;
Die winnen 't velt, daer barst al 't leger met een slag
Des vijands heirtocht in. de Nederlandsche vlag
Vermengt zich met Ternaetsche en Boegische standaerden.
De vlugtelingen staen ten doel der wreede zwaerden,
En storten als een bui ter neêr in 't bloedig zand.
De Vrees en Doot vervolgt hun even snel. al 't land
Rookt van 't vergooten bloet. 'k zie d'overwinners zwieren
Met afgeslaegen buit, en 's vyands ryksbannieren.
Ik kenze. dits 't beroemt Makasser daer wy staen,
Door zijn Leenvorsten, en lantzaeten steets verraên,
Die wy, door ons beleit, hun grootheit leeren bouwen,
Met dit te trappen, en geduurig kleen te houwen.
Ga naar margenoot+Op Pegazus, berei u weder tot den toght.
'k Ben op uw vleugels nu al vergenoeg gebroght.
Hier werp ik vruchtloos mijn gedichten voor de winden.
My lust den Ygod weêr aen mijn gezang te binden,
| |
[pagina 53]
| |
De stroomgodin het hart te streelen, en al 't bloet
Te roeren, als ik zing de grootheit van haer' vloet,
Op. ziet Gilolo aen noch riekende Molukken,Ga naar margenoot+
Gewoon kruidnagels met Ambon alleen te plukken.
'T verwoed Kambodïen met haer moortdaedig strand,
Siam en Arakam blyve aen myn regterhand.
De Ganges, noch Bengale, of Kormandelsche kusten,
Noch 't handelrijk Ceilon verlokken my tot rusten.
Spoei voort. 'k zie onder ons de kaep van Komory.
Zwaei nu Madure langs, en waer de heerschappy
Des Samaryns braveert. laet uwe wieken wiegen,
'k Wil Guzaratte alleen eens zien in 't overvliegen,
En Ormus, daer de wraek van Persië in het bloed
Des Portugees zich heeft baldadig afgewoed,
En tegen 's krijgsmans eed, door Engelant gesteven,
In koelen moede, 't zwaert door nek en strot gedreven
Van duizenden, te valsch met 's levens hoop gevleit.
Bellerofon, ik tart nu uw grootmoedigheit:
En, op dat geene zeen in 't laetst mijn' naem behouden,
Kruisch gy recht boven 't hooft der Garamantsche wouden,
En heien, dat ik smoore in 't Lybiaensche zand,
Of afgevaste Leeu my slokke in 't ingewand,
Indien de Kreeft misschien met zijn gevlamde straelen
My uit zyn' gordel trof, en deed ter aerde daelen.
Hoe trekt my 't hart om weêr mijn vaderlijk gewest
Nae zulk een' langen toght te groeten op het lest?
De berggalm brult hier nae op 't brullen van de Leeuwen.
'k Hoor Olifanten uit hun naere wouden schreeuwen.
De wilde rossen, blint van dollen oorlogslust,
Aenbrieschen, dat het rookt en dreunt op al de kust,
En in slagorde trêen met steigerende maenen,
Genoopt door de trompet der woestenyorkaenen.
Al 't ongedierte gaept, uit bittren hongersnoot,
Van onderen my toe, en balkt vast om myn doot.
| |
[pagina 54]
| |
De hitte plondert bosch en berg van kruit en lover.
Ga naar margenoot+Een dorre springvloet bruischt de zandzeeheien over,
En drijft in eenen storm de golven van het zand,
Door 't Hondsgestarnte, en zijn' vergiften âem verbrant,
Al rookende ondereen, de zandwel stuwt de baren
Op 't hooft van kemels, en verdronken reizenaeren;
De dijning sleept ze meê, tot ebbe of vloet, het lyf,
In 't zandbad uitgezweet, weêr op den oever dryv'.
Ga naar margenoot+De bergreus Atlas schijnt met donkere winkbraeuwen,
En zijn' besneeuden baert, van ver' my toe te graeuwen:
Terwijlme d'eenzaemheit en vreeze 't oog verblint.
Wat hoor ik? het gedruisch der losgeborste wind,
Die van zijn steile kruin met sneeujaght neêrgeslaegen,
Beneden gonst en stormt, met ongelijke vlaegen?
Of giert de hemelspil en wolken, lucht en maen,
Gestarnte en zon, zoo lang op 's gryzaerts nek gelaên,
En hecht met gordels om den hemelkloot gespannen,
Met zulk een barst rondom op zijn metaele pannen?
Hoe zweet ik dus? dat 's niet van vreeze, zoo ik meen,
Maer dat de zonnetoorts zoo heftig vlamt beneên.
Gy naere zanden en verslindende gedroghten,
Gy gloeiend Lybië, dit 's 't einde van mijn' toghten.
Vaert wel. en gy, ontruk my deze vrees: spoei aen
O Pegazus, zoo moete uw beeld noch schooner staen,
Met schooner straelen in 't gewelf des hemels pronken,
En uit zijn tafereel met vriendelijker lonken
U aenzien, als gy weêr uit uw gewijde bron
'T vermoeide hart verquikt op 't heilig Helikon.
Zoo moete Orions zwaert, noch Hydra u versaegen,
En Febus u altijt verschoonen van zijn' waegen.
Ga naar margenoot+My dunkt ik schep van verre een zeelucht, die den brant
Der zon verkoelt. zoo is 't. ik zie 't Algeersche strant,
Het bloedig plondernest der Middellandsche stroomen,
Dat vast dien oorlogsstorm, al bevende, op ziet komen,
| |
[pagina 55]
| |
Die heel Numidïe en de zeekust wyt en breet
Heeft ingeslokt, en, als een vierige komeet,Ga naar margenoot+
Die, schielijk aengestookt van zwavel, onder 't glimmen,
Zyn vierroe wankt van d'Oost tot aen de Westerkimmen,
Een' stouter Attila, eerst uit zijn land gezet,
Ten troon heeft opgevoert van 't maghtig Tafilet:
Van waer hy sneller als een Blixem, alle ryken,
En Sultans, voor zijn macht de vlag heeft leeren stryken:
En root van bloet, op 't spoor van Tamburlan, zijn Hof
Gevest, in root tieras van Vorstenvleesch, tot stof
Getrapt, en koppen door zijn heirbyl ingeklonken;
En bout zijn troonen op geraemte, en konings schonken,
In zijn triomfen en bloetstorten onverzaet,
Zoo lang hem 't zeeslot van Algiers niet openstaet.
Als of de hemel, op 't geschrei der kristenslaeven,
Een wreed Barbaer verwekte, om deze plonderhaeven
Weêr van de grondvest af te scheuren, en in zee
Te plompen, die 't zoo lang ontrust heeft van zijn ree.
Terwyl Europe alom, met plonderen en branden,
Haer eigen leden quetst, en scheurt haer ingewanden.
Dat tuige ons Kandiën aen mijne regterzy,Ga naar margenoot+
'T geen noch een vreugd geniet in haere slaeverny;
Dewijl mijn Francius zoo trots voor Roomsche tongen
Haer oorlogsdapperheit en rampen heeft gezongen.
Helaes! al 't geene ik kan, nae 't storten van uw ryk,
Is met mijn traenen d'asch te mengen van uw lijk.
Terwijl ik tusschen aerde en hemel, ver geheven
Van 't aerdrijk, in een punt my vesten kan, of zweven:
Wensch ik de groote geest van Archimedes, d'eer
Van Syrakuze, min beschermt door haer geweer,
Als door zijn Hemelsche en wiskonstige gedachten,
Te wekken in het licht, en in zijn oude krachten
Herstelt te zien, die zich beroemde deezen kloot
Met zijne dommekracht, te rukken uit den schoot
| |
[pagina 56]
| |
En armen van de lucht, in 't schielijk ommezwaeien,
En d'elementen op hun harren te doen draeien:
Tot bei de Beeren, moê gespiegelt in het glas
Van 't Noordsche strand, verbaest de Gaditaensche plas
Begrimden, 't Leeuwenoog de Lappen zengde en Nooren,
De Stier den Perüaen vervaerde met zijn' hooren,
En al de starren, op zijn' wenk, als in een' droom,
Noch staende in hun gelit, en aen den zelven toom,
Nochtans eene andre zee en oever, andre wouden
En landeryen uit hun' hoogen trans beschouden.
Maer blijft vry starren, blijft, daerge op uw schiltwacht blinkt,
Tot d'aerde in d'ope keel der golven onderzinkt.
En gy, ô Geest! blijf vry uw stof en lijkasch gaeren
Op 't graf van Syrakuze, allang in puin vervaeren.
Ga naar margenoot+Mijn reize is afgeleit. daer zie ik Waterlant
En 't prachtig Amsterdam aen myne slinkerhant,
Dat, uit den Schouburg van zijn kielen opgereezen,
Zich opdoet voor myn oog met heerelijker weezen.
Ga naar margenoot+Gelijk de morgenzon verschijnt met grooter gloet,
Als zy de nevels heeft gesmolten op den vloet.
Wat zie ik Hulken en zwaerlijvige oorlogsvlooten,
Pinassen, Fluiten en geladene Galjooten!
Die onder 't zeegejuich, hun aenkomst altemael
Uitdondren over 't vlak met keelen van metael:
Om voor die tydinge aen de Faem geen dank te weeten,
Die op haer' hooren dit zoo breet niet uit kan meeten.
Ga naar margenoot+Maer ziet, nu ik 't gezicht laet speelen op het Y,
En elke vlootme op nieu verwondert, vinde ik my
Weêr op myn eigen jaght, en Pegazus mijne oogen,
Als in een dichte wolk, ook zonder groete ontvloogen.
Geen noot. zijn bystant heeft Apol, en my voldaen.
Op jongen. 't roer in ly. laveer nu hooger aen.
Ga naar margenoot+Koom, voer my verder heen, daer al die kielen dwaelen,
Om 't over Pampus met dien zeevloed door te haelen;
| |
[pagina 57]
| |
En kraem en zolders weêr te proppen met een' schat,
Die al des werrelts oogst vergaedert in een stad.
Hier legt een zwaer gevaerte op stroom, om voort te vaeren,Ga naar margenoot+
De Goudkust van Guinee te zoeken door de baren,
En 't hooge strantkasteel van Mine en Kormantijn,
De britsche zeebanier ontrukt, die in den schijn
Van bontgenootschap, langs het goudstrant op quam donderen,
Om 't alles van yvoor en goud hier leegh te plonderen.
Nu is die roofzucht streng de nagels afgekort,
En 't rijk Guinee wort in ons' vlooten uitgestort.
De kielen, die vooruit met volle zeilen streeven,Ga naar margenoot+
En telkens, beurt om beurt, gereet zijn vier te geven,
Met zeeschalmeien en kanon het vaderlant
Te groeten, zeilen naer de kruidige Levant:
Om Amsterdam en 't Y te zeegnen met de kruiden,
En eedle droogery, gegroeit in 't riekend Zuiden,
Daer 't kreeftvier op het hooft der Abissijnen steekt,
En daer d'Egiptenaer de droogen zoekt, en queekt
In ryke hooven en zijn kruidwaranderijen:
En daer d' Araber op gebergte en woestenyen
Den kruidoogst opgaert, eens t'ontlaên aen onzen vloet,
Eer dat de zomer, aen het rypen, wort begroet
Van 't naekend herftssaizoen: 't en waere een storm aen 't wassen,
De vloot in d'oogen stak, en gyzelde op de plassen.
Zy brengt ons sappen aen, met gommen, groot van kracht,
En droogen, tot behulp der kranken voortgebracht,
Gewoon het lichaem op te heemlen, 't quaet te weeren,
En ziekten by den duim te houden, en te keeren.
De verwkuip wacht reets nae haer Gallen, en Aluin
En Konsenijlje, grijs van graen, of levend bruin
Van buiten, die door konst geheldert tot scharlaeken,
Alleen de zon schijnt af te maelen door haer blaeken
Daer zijnzeme uit het oog. nu wil ik ry aen ry
De vlooten zien, en watze aenvoeren op het Y.
| |
[pagina 58]
| |
Ga naar margenoot+De Groenlandsvaerder tart, op saemgekleefde boomen,
In baere zee 't gewelt van stormen en van stroomen,
Ysbergen, rotsen en gedrochten, een gevaert
Dat vlooten 't lichaem kneust en morzelt met zijn' staert.
Noch kan hy 't altemael verduuren, en gebrooken
Door ys en sneeu, in 't oog der hongerige spooken,
De watermonsters in hun eigen rijk en strand
Met spooren noopen, en hun leiden naer zijn hand.
De walvisch woelt vergeefsch met bulderen en wenden,
Als hem de zeeharpoen gestraelt is in de lenden:
Hy blaest vergeefs door twee fonteinen nae de lucht,
En verst het pekel met scharlaeken waer hy vlucht.
Ga naar margenoot+Zoo wijkt een hart, te spae bekommert voor zijn leven,
Den doodelijken pyl hem door den rug gedreven.
Geen schuilplaets noch spelonk verlost hem van dat wee.
Hy schrijft zijn vlucht met bloet, en draegt zijn' vyant meê.
Dat monster, 't geen een' klip kon schynen voor de vlooten,
Valt eindlijk meê in 't net, en wort gekapt aen mooten,
Van zijn baleinen voort ontleed, en al zijn traen
En smout, in tonnen en karteelen afgelâen.
Ga naar margenoot+Gae heen, beschuldig nu d'aeloutheit vry van logen,
Die Venus, wien de vlam der minne straelt uit d'oogen,
Die 't alles blaekt en brant, geteelt roemt uit den vloed
En bruischend schuim der zee, aertsvyant aller gloed;
De wilde Noordzee zelf, in 's werrelts nacht geschoolen,
Boet vier aen tusschen 't ys, en warmt zich by de koolen,
Wanneer den visschen 't smeer met kracht wert uitgeroost,
Om licht, dat schippers in hun lange nachten troost.
Zy zelf voed in haer borst een heimlijk vier van binnen,
'T geen al haer water uit kan dooven noch verwinnen.
Ga naar margenoot+De felle Hekla, van een teering aengerant,
Spuwt haer verzengde long en brandend ingewand
By groote brokken uit, die bulderen en draeven,
Als of de Hemel storte uit zijn gewricht en naven.
| |
[pagina 59]
| |
De vlam der binnekoorts, die haer allengs vrybuit,
Barst menigmael ten keele en monde al loeiende uit.
Heel Yslant beeft, wanneer dat groot gevaerte aen 't kraeken,
Een blaeuwe zee van vier en zwavel schijnt te braeken,
En wentelt uit zijn keel en schoorsteen met een zucht
Verbrande steenen, aerde en asschen nae de lucht,
En roltze al gloeiend, met den blaesbalg van zijn aessem,
Door d'oopen lucht, bezwalkt van zwarten rook en waessem,
Waer in zy flikkeren als starren met hun' gloed,
Tot datze al sissende neêrplompen in den vloed.
Men zeght; dat hier voorheen d'Ysgoden onder 't duiken
En speelen, in hun kil met brandende paruiken
Nêerdroopen, aengerant van onbekende vlam,
Toen in dien afgront eerst Vulkaen zijn woonsteê nam.
Men hoort de reuzen met hun mokers hier rinkinken,
Den oven ruisschen, 't stael en hygende ambeelt klinken,
Daer 't yszeegodendom, niet meer voor 't vier vervaert,
De vlam ontduikt, maer voet de vonken aen den haert.
Hier zeilt de houtvloot aen met hondert zwaere schepen,Ga naar margenoot+
Die in den schoot van 't Y de Noordsche bosschen slepen.
Matroos, gemoedigt door zijn winst, begroet alree
Zijn jonge vrou, die t'huis gesmoort in hartewee,
Den Hemel smeekt, dat hy zoo lang de wilde baren
In toom hou, tot het schip komt voor de paelen maeren;
En Volkert, haere min waerderende uit haer trou,
Zijn spaerpot uitschudde in den schoot van zijne vrou.
Dan wenscht zy hem het woord weêr uit den mont te kijken,
Te hooren hoe veel winst de reeders zullen stryken:
Hoe onbezorgder nu de vloot is afgelaên,
Als toen Brittanje Noord en Oosteroceaen
Benaeude, en vlammende op een' rijken buit van 't Oosten,
Zich zeeschofferen en verkrachten dorst getroosten,
De Noordsche stranden tergde, en raezende onverzaet,
Het onverwacht gewelt vermengde met verraet;
| |
[pagina 60]
| |
Te Bergen eindlijk, niet verdacht op zulke treeken,
Met havenschennende banieren in quam breeken:
Maer tot haer erfschandael, gedreven uit den vloed,
Der Nederlandren schrik van 't hart wiesch met haer bloet.
Ga naar margenoot+D'oostzee heeft uit de Belt en Zont, als uit twee monden,
Zich van haer schat ontlast, en weêr aen 't Y gezonden
Gelijkze jaerlyx pleeg: d'Oostzee, die wyt en breet
Met haeren langen arm zoo veel gewesten meet,
Eilanderyen scheit, en groote koninkrijken;
Die heel Europe voor haer heirbyl zagh bezwijken.
Het heught haer noch, hoe 't heir der Gotthen hier voorheen
Uit alle Eilanden en gehuchten snel byeen
Gerukt, en voortgeprest uit kuilen en moerasschen,
Tot daer de snelle Don stort in d'Euxynsche plassen,
En die in 't yzre ryk van Zweden, 't ingewand
Der aerde polsen, en met een verwoede hand,
Afscheuren uitten buik der zwarte kopermynen,
En Muskovyters uit gebergten en woestynen
Ga naar margenoot+Uitstoven by haer strant, gesterkt van al de maght,
Die Tarter, Deen en Noor oit heeft te been gebragt:
En witte Russen, die zich waepnen en braveeren
Met beerenhuiden en getoude borstgeweeren.
Zy weet noch welk een kreet door 't bange Europe klonk.
Hoe heel Germanje dreunde en daverde, out en jonk
Het haer te berge stont: toen d'opgedrieschte vloeken
Bestonden, heet op wraek, Itaelje te bezoeken,
Om nu der Cimbren doot te wreken met meer macht,
In eenen veltslach van 't Romeinsche heir geslaght.
Daer tachtigduizenden uit d'Oostersche gewesten,
Het vyandlijke land met bloet en lyken mesten.
Den Roomschen Adelaer, elendig onderdrukt,
Is menigmael door hun de slagvêer uitgerukt,
Totze onder Alarik, die 't Westen eerst vervaerde,
Het vette Illyrien verwoeste metten zwaerde,
| |
[pagina 61]
| |
En schonden de parruik der Itaeljaensche stêen,Ga naar margenoot+
In stukken gerammeit, gebrant en plat getrêen,
Terwijl de vlamme in 't eind de kroon van Romen schende.
Een diepe dootschrik zette al 't aertrijk overende,
Toen die Vorstin, den toom van 't krijgsgeluk zoo ruim
Geviert, die 't aerdrijk pleeg te draeien op' er duim;
Drie werreltdeelen zagh getemt in haere banden,
Nu zelve een streng Barbaer, met saemgebonden handen,
Moest smeeken, en gezengt, geblaekert van den gloet,
Uit bittren nood den dorst versloeg met burger bloet.
Noch hadze licht het hooft weêr moedig opgestoken,
Had Totilas niet met meer wreetheit ingebroken:
't Geplonderd Rome van zijn bergen afgescheurt,
Muuraedje en 't Kapitool [waerom Europe treurt.]
En bousieraeden, uit alle oorden toegezonden,
Nu eeuwen lang gespaert, met eenen brant verslonden,
En 't heele kristenrijk gebloetvlakt in een' toght.
Nu heeft die groote maght zich zelf in rust gebrogt,Ga naar margenoot+
En al te naeu besnoeit om weder uit te spatten,
Verrykt ons uit d'Oostzee met haere koopmanschatten.
De Zwedenrijker zet het wapenhuis aen 't Y
Gewelt van koper en moortdaedig yzer by,Ga naar margenoot+
Met bergerts en metael, om van gesmolte vlieten
En eenen stroom van vier het grof kanon te gieten,
Met kogels, en wat meer de zeevaerdy beschermt.
Hy levert peltery, die 't koude lyf verwarmt,
En milden honig, met zijn wasch in bosch en heien
Vergâert, aen smaeken en koleuren onderscheien.
De Deen volmaekt de gifte, en graeft de loodmyn uit.Ga naar margenoot+
Scheept ossen af, die niet dan dor gebeente en huit,
En afgeslaeft voor ploeg en karre in hun garreelen,
Zoo draeze hier verlost in vette weien speelen,
Zich zelf herscheppen, en ten dienst van hunnen heer
Betaelen 't lieflyk gras met voedzaem vleesch en smeer.
| |
[pagina 62]
| |
Die zouden aen Merkuur gewisser voordeel geven,
Als stieren, van Apol langs 't dor gebergt' gedreven;
Daer naeulijx bittre wilge en kruipend aerdveil groeit,
Indien hy noch misschien met steelen zich bemoeit.
Ga naar margenoot+ Het vruchtbre Pruissen schenkt in volgeladen Kaenen
Voor overvloet van gelt een rijken schat van graenen,
En gaert een groot gewight van dierbren ambersteen:
Niet voor het aengezicht der droevige Klimeen,
Gestremt in 't nat der Po uit Faëtuzes oogen
En haer gezustren, met een popelschors omtoogen,
Al zonnelingen, moê gekreten aen den vloed,
Om broeder Faëton, gesneuvelt door zijn' moed:
Maer die in 't Baltisch meir (als weste of noordewinden
Opblaazen, om weêrzijts een roof op strand te vinden,
Het witte zeeschuim op te jaegen, dat het kraek'
En kleve op ryzenhooft, gehelmde duin en baek.)
Gevischt wort, en op strand gedreven van de stroomen,
In onbekend gewest gedroopen langs de boomen,
Ga naar margenoot+Gesneden, gepolyst en konstig gegraveert,
En zelf in 't schattrezoor van koningen begeert,
Het zy hy 't Elpenbeen in blankheit kan verdooven,
Ofsleepe een' strael van vier, als of de zon van boven
Hem met een flikkering vereert had van haer licht:
Voor welken glans 't albast des maegdeboezems zwicht;
Wanneer hy door de konst gedreven tot koraelen,
Zich om den blanken hals mach wentelen, en daelen
Vrymoedig 't kropje van godinnen op en neer.
Noch geeft hem d'artzeny geen' minder naem en eer:
Het zy de vlam hem dwingt het helmglas op te klimmen,
En teert zijn lichaem uit tot oly, zout en schimmen:
Het zy hy kleen tot gruis en stof verteert, met kracht
De moeder sust en haer opklimmingen verzacht.
Noch stontme een wonder een geheim in top te haelen:
'Ten waer mijn dichtheldin, te zwak voor zulke straelen,
| |
[pagina 63]
| |
Gelijk een tedre maeght voor 't licht der middaghzon,
Alleen een ruwe schets en schaduw maelen kon.
d'Egiptenaer gewaegt van zijne Zantmumyen,
Die, zwart en uitgedroogt, misschien tot nut gedyen
Der artzen, maer om hun mismaekt en dor gelaetGa naar margenoot+
Verstrekken zeker een verschrikkelijk sieraet,
Wy kennen lijken in een ambergraf geslooten,
Met blinkend spiegelglas van Barnsteen overgooten,
Gelijk een glazen kleed, aen 't gansche lijf gepast,
Waerin het blanke rif, van nuchtren slaep vermast,
Schijnt een vioolendaeu en verschen geur van roozen
Te blaezen uit den mond en lippen, die noch bloozen.
Eert nu nochGa naar voetnoot* Martiael met zulk een' vollen zwier
Het ambersteene graf, zich sluitende om een mier!
Gy eedle rompen, die geveiligt voor 't vernielen
Der eeuwen, even schoon en onverteert uw zielen,
Met goddelijker glans verheerlijkt, in een ry
Van Serafijnen wacht, om weêr in maetschappy
Vereenight, en op nieu van hemels vier ontsteken,
Den yzren keten van het sterflot af te breeken,
En 't Cherubijnendom te groeten mond aen mond,
Dankt Kerkring voor zijn konst en amberbalsemvond,
Die u gerust bewaert voor havixklaeu en tanden
Der elementen, die u dreigden aen te randen.
Nu scheurt de lucht vergeefsch op u haer nagels af.
Geen water zal 't vernis van 't kristallynen graf
Afweeken, en door 't kleet en glazen rusting dringen.
My dunkt ik zie met vreugde u luistren nae mijn zingen.
Een strael van dankbaerheit blinkt uit in uw gezicht,
En uit uw zwijgen klinkt meer lof, als uit mijn dicht.
De graenvloot, die in ly daer achter blijft laveeren,Ga naar margenoot+
Koomt met de Dantsiker pontkamer ons vereeren,
En brengt heel Poolen en Podolie in aen graen,
Bequaem de werrelt uit haere akkers te verzaên
| |
[pagina 64]
| |
Met haver, edle tarwe en alle korenzaeden,
Indien het rijk met d'Ukranye niet belaeden,
[Daer Dorozensko uit zijn poelen opgestaen
De scherpe hoorens van de Turksche halve maen
Met zyne sabel wet, en dreigt den Poolschen adel,
Door zijn Kozakken fier te lichten uit den zadel.]
En hier van Tarter, daer van wreeden Turk bestreên,
Zijn koorenschuuren min verzien konde als voorheen.
Terwijl het landvolk in Russinje en Walachye,
Getergt door hun gewelt en oorlogsrazernye,
De zikkels nederwerpt, het harnas voor de borst
Omgorden komt, een oogst van lyken ploegt en dorscht,
En ziet het zaed door bloet verstikken in de vooren.
Ga naar margenoot+Maer roem niet al te trots op uw gewasch en koren
ô Poolen, dat zoo ver met uwe grenzen springt,
Dien ongemeeten kreits van korenryken dwingt;
Zuidbeveland alleen, de schuur der Zeeusche baren,
Myn vaderlant, braveert met schooner koorenaaren.
De milde Ceres heeft hier laetst haer' troon gebout,
En 't veld gehuldigt met een' tabbert geel van gout,
Men hoort bescheidelijk de goude plooien kraeken,
En ziet den wint den halm verkoelen voor het blaeken
Der steile zomerzon, en d'opgezwollen aer
Uitkemmen, streelen als een pruik van goutgeel haer.
Ga naar margenoot+Gelijk een voester, door een heimelijk beweegen,
Haer lieve voesterling, in haeren schoot gelegen,
De malsche wangen streelt, het minnend hart verquikt,
En met de goude naeld de blonde lokken schikt.
'k Had u de vlagge lang voor 't Goesch gewasch zien stryken,
Was dit geen duim by uw groot lichaem te gelijken,
En deeg dit Eilant uit zoo wyt als uw gebiet:
De zoute Schenge week uw' rijken Wijssel niet.
Waer zal ik eindelijk mijn zeevaertdicht bepaelen?
Zoo veele schepen doen alom mijn oogen dwaelen.
| |
[pagina 65]
| |
Maer zie de vloot uit Spanje en Portugael rukt voort,Ga naar margenoot+
En glipt langs Pampus heen. kom jongen voerme aenboort.
Mijn hart bezwijkt, en schijnt het lichaem te verlaeten,
En wenscht om sap van zielverquikkende granaeten,
Vervult met Nektar, zoet of amper in den mont,
Met citers, en het ooft dat uit Sineeschen gront
In Spaensche lucht verplant, beschaemt den blos der roozen,
En gulden appels die in Hespers boomgaert bloozen,
En zelver Herkules verlokten tor den roof.
Ik zie d'oranjen en limoenen, noch met loof
En frisschen daeu besproeit, en maght van spaensche wynen,
Met druiven, door de zon gesmolten tot rozijnen.Ga naar margenoot+
Maer al dit zoet verdooft den bittren naesmaek niet
Der galle, ons ingeperst met traenen en verdriet;
Toen Neêrlant, door de hoef van 't Spaensch genet vertreden,
Haer vesten zagh in bloet verdronken, haere leden
Gebroken, en geblaekt op 't gruwzaem moordschavot.
Maer Spanjen, edel land, wie zach uw' roem geknot?
Wat Paradys kon u in vruchtbaerheit verwinnen?
Wie zou u niet om uw landsdou en ooft beminnen?
Indien de hemel, in een land zoo milt en goet,
Ook menschen had gestelt zoo lieflijk van gemoet!
Maer zy verwinnen elk zoo ver door hun verwoetheit,
Gelijk de muskadel en dadel, door hun zoetheit
Den wringenden olyv. nu hoeve ik geen bescheit
Te vraegen, waer van daen de vloot die herwaert leit,
Naer onzen Ystroom keerde, en met wat schat geladen.
Ik kenze aen haer getal en nieuwe pronksieraeden.
Bordeeus en Nantes heeft die vrolijk afgelaênGa naar margenoot+
En andre zeesteên aen den Franschen Oceaen.
Zy sleept ons Bachus in, en troost bedrukte harten
Met helder wijngaerdzogh, een artzeny voor smarten.
Zy overstroomt ons met een rijke zee van wijn,
En geeft dien Nektar smaek met manne en Ambrozijn
| |
[pagina 66]
| |
Ga naar margenoot+Van strandzout, opgedroogt in breede strantspelonken,
Dat in de zoutkeet hier, bestreên met vier en vonken,
De zwarte huit met kracht wert afgestroopt, en net
Geloutert, komt in 't licht op 't sierlijkst geblanket;
Ga naar margenoot+En d'eedelste kastanje uit Bloische bergwaranden,
Voor wintersnoepery gestuurt in onze landen.
Ga naar margenoot+Met zoo veel nut voorziet ons Vrankrijk; maer meteen
Van zijn lichtvaerdigheit en wispeltuurigheên,
Die, onze eenvoudigheit verbasterende, zeden
En draghten indringt by onze ouders niet geleden:
By wien een man in 't veld by 't klinken der trompet
Wiert uitgekooren, geen hofjonker in 't salet.
Men kende geen pluimaedje, als op den kam der helmen,
Geen deegens, als tot straf van moordenaers en schelmen.
Nu strekt het bei tot pracht, die 't jonkerdom verfraeit,
Zoo drae 't de weêrhaen maer in 't hof van Vrankrijk kraeit.
Die leert ons nu het hooft en beide d'oogen duiken,
In 't masker en de pracht van krullende parruiken,
Ons haer te scheeren, om sieraet met gelt betaelt,
En licht een' dooden romp van 't schandig rad onthaelt.
Zoo drae de morgenzon haer rossen heeft geslagen
In 't gloeiende gareel, en van den gouden wagen
De werrelt toelacht met een vrolijk aengezicht,
Gewennenwe ons, verwijfde, als was't onze eer en plicht,
Te vraegen, welk een wet ons Vrankrijk heeft gegeven,
Wat kleedinge ons belast. waer toe vervalt ons leven!
Zorgvuldige Natuur, gy had ons door uw hand
Geen reedelijk begrijp genoeg in 't hert geplant
Om 't lijf te hoeden voor de lucht en haere stormen,
't En waer men 't laeken sneede in alderhande vormen,
En elk een Proteus scheen in draghten nae 't geval,
Of een kameloen in kleuren zonder tal.
Maer voor de wulpscheit, die uit Vrankrijk aen komt dryven,
Ga naar margenoot+Leert d'Engelander ons aen deftigheit beklijven.
| |
[pagina 67]
| |
Hy noopt den oorlogsmoet met spooren in de zee;
Maer deelt zijn koopmanschap miltdadig uit in vreê.
Mijn Zangnimfheeft zoo lang de zeetrompet gestokenGa naar margenoot+
Met lust, en zagh 't aen moet noch ryke stof ontbroken.
Zy heeft o Goden, en Godinnen van het Y!
De werrelt omgedoolt met uwe zeevaerdy;
Maer 'k zagh op hooger toon uw eere in top te raeken,
Indien my veilig stond uw stroompaleis te naeken,
Uw heerlijkheit te zien in vollen zwier en praght.
'k Heb nu om uwen naem van buiten maer gedacht;
Van uw sieraet een kleed van ydlen lof geweeven.
Is 't waer! en worde ik nu van hooger geest gedreeven?
En schijnt de vloed my meer te zwellen als voorheen?
Indien ik waerdig ben uw zeehof in te treên,
En magh ik weten, hoe de raed der Watergoden
Uw grootheit schat, en welk een hulde u wort geboden,
Zoo drenk mijn schachten met onsterffelijken ink;
Op dat ik u alom..... help Triton! ik verdrink.
Einde van het tweede boek. |
|