De gelyke twélingen

[p. *2v]

Voorréde

Déze Gelyke Twélingen, uit de Menèchmen van Plautus getrokken, al voor eenige Jaaren uit verkócht, en niet meer te bekomen zynde; hebben wy goed gevonden de zèlve op nieuws te laten hèrdrukken, èn daar wèder [...]eene Voorrède naauwkeurtger by te voegen de Rèdenen waarom wy in alles dien geachten Roomschen Blyspéldichter niet stip gevólgd hébben wèlke voordèzen van ons in de Opdragt zyn gegeven; [...] dat den Leezer zoude moogen zien, dat de veranderingen, daar in gemaakt, niet by geval, én onbedachtzaamlyk maar mét opzét, en overlég geschied zyn.

Drie voornaame Rédenen hèbben ons daar toe bewoogen; te weeten vooreerst, dat het Spél, zodamg het Plautus ons heeft nagelaaten, in ons land, en in dèze tyden den Toekykeren min behaaglyk zoude geweest zyn als ook ten twéden onverstaanlyk voor den geenen, die van de Zéden, én Wétten der Ouden geen kennis hébben, én die by ons ver de grootste hoop uitmaken: En ten derden, dat het op veele plaatsen aanloopt tégen de naauwkeurige Reegelen, wélke in een wélgesteld Tooneelspél behoren waargenomen te worden. Het wélk alles zal klaarlyk blyken uit de bezonden aanwyzingen, die wy van ider verandering in het vervolg zullen geeven

De plaats, daar de geschiedenis voorvalt, hebben wy in Holland gesteld, schoon Plautus daer toe Epidamnus in Macedonien hadde uitgekooren, om het Spél daar door behaaglyker, én verstaanlyker te maken, door zyne Slaven in Knéchts, én andere persoonen; én zyne Grieksche zéden in Hollandsche, te veranderen En wel te Amsterdam, om dat aldaar een openbare Schouburg mét goedkearing van de Reegering opgerècht zynde de Tooneelpóezy daar ook meest geacht, én aangekweekt wordt, waarom, wy ook de straattaal van die Stad eerder, dan van eene andere, als daar verstaanlyker zynde, gebruikt hebben: de wyl toch de spraak van het gemeene Volk in een Kluchtig Blyspel noodzaakelyk veriescht wordt.

In de Geschiedenis sélf doen wy den verlooren Broeder van buiten aankomen, én voeren hém in, als of hy zynem broeder te Amsterdam niet alleen niet en zòcht; maar dat hy hem zélfs daar niet dacht te vinden, maar wel te Amesfoord; óf na het verloop van zés én twintig jaaren uitblyvens dood vermarde, heel anders als Plautus: Om dat het al te vreemd is, dat een, die zynen Broeder zoekt, gelyk van de Latyusche dichter gestéld wordt, zich niet zou inbeelden dat de

[p. *3r]

Broeder, die hy zocht, inzonderheid dewyl de ééne zo dikwyls voor den andere word aangesproken daar ter plaatse moest te vinden zyn.

Wy maken mede gewag vande gelykheid der kleederen van beîde de Broeders, om eene zwaarigheid wég te neemen, die Plautus niet aanroert, te weten, hoe zy eveneens, op ééne én de zélfde tyd gekleed komen te zyn; het wélk men vólgens de lessen der Meesteren van de Tooneelkunst niet aan het geval moet overlaten; maar rédenen geven, waarom zulks gekomen is; te meer dewyl de overeenkomst van gestalte, én weezen vreemd, en ongewoon genoeg voor den Aanschouwer, en Leezer geoordeeld wordt.

Het heeft ons goet geducht, het dérde, en vierde Bedryf van Plautus, om hunne kortigheid in een gesmolten zynde, tòt ons dérde; en zyn vyfde om des zelfs lankheit tòt ons vierde, èn vyfde te maken.

Ook hébben wy noch iets in het vyfde Bedryf, dat Plautus met drie persoonen besluit, dienstig gevonden te veranderen, om het Spél met een vòller Toneel te doen eindigen: én de Catastrophe of Ontknooping zo vérre, ja vérder als hy, na het einde gebragt; om het verlangen der Aanschouweren, vòlgens de waare grond der Tooneelkonst, zo vér het mooglyk was te rékken, én hen daar door meer vermaak te verschaffen. Wy voegen, alleenlyk ietwes achter de zelve, om den Thehoorer, òf Leezer niet onkundig te laaten, hoe het met de Médetooneelisten, buiten de Gebroeders, afgeloopen is.

Wy doen eenige Vertooners, meerder reizen op het Tooneel komen, als Plautus, om zyne Alleenspraaken voorby te gaan, die altyd gemyd moeten worden, wanneer de Alleenspreeker niet door dringende Hartstògten verrukt is, het wélk meest in Treurspélen; of niet krankzinnig, én dronken is, dat meest in Blyspélen voorvalt, gelyk in het begin des vierden Bedryfs van dit stuk de Oudste Broeder, dronken uitkomemde, alleen spreekt.

De zin, en rédenen ook der meeste Alleensprake van Plautus zyn van ons achtergelaten, om dat wy, de alleenspraken zélf voorby gaande, dit niet kenden te pas brèngen; én om dat hy, na het gebruik dier tyden, daar meest dingen in doet zeggen, die van het geheele lichaam des Blyspéls teenemaal afgescheiden zyn, en toen misschien zyne Toehoorers vermaakten, dòch nu den onzen gantsch onaangenaam zouden zyn.

En dit zyn de voornaamste veranderingen, wélke wy voordezen in dit Spèl, wanneer het aldereerst met der haast opgeslagen, èn al voort in het licht gegeeven wierdt, gemaakt hebben. Echter bevonden wy

[p. *3v]

toen wy het zélfde nazaagen, om het voor de twéde maal onder de Pérs te bréngen, dat 'er nóch al veel twelk verbéterd behoorde te worden, ingesloopen was. En alzo wy ons in geenìgen deele schaamen te bekénnen, dat wy nóch niet ter de hooghste kennis der Toneelpöezy gekomen zyn; maar dagelyksch trachten, gelyk in alle onze andere oeffeningen, hoe langer hoe meerder in die weetenschap toe te neemen; hébben wy ons niet ontzien te verbéteren de mislagen, die in de voorgaande Druk nóch overgebleeven waaren, van wélke wy hier één van de voornaamste zullen aanwyzen. Van de overige kan de Leezer zélf oordeelen, zo hy het der pyne waerdig acht, deze twéde met de eerste Druk te vergelyken.

In het eerste Bedryf hébben wy eenige nieuwe Tooneelen ingevoegd, om twé Persoonazien, die veel tót uitwerking van dit Spél bybrèngen, in het begin den Thekykeren to vertoonen, op dat zy naderhand niet, als uit de lucht, én zonder voorbereiding zouden schynen op het Tooneel te komen vallen.

Eindelyk, dewyl wy oordeelen, dat de wys van spéllen, die wy nu gebruikt hébben, én die vry vér van de gemeene gewoonte afwykt, den Leezer vreemd voor zal komen; dunkt het ons niet ongeraaden te zyn, eenige van de min gebruikelykste op te stéllen, én daar van in het kórt eenige réden te geeven; alzo de zélve naauwkeurig, én wydloopig zullen verhandeld, én aangeweezen worden in een grooter wérk, dat over de Néderduitsche Spraakkonst onder handen is, én lichtlyk in weinig tyds zal voor den dag komen.

Het heeft teder één in het begin zeer ongewoon gedacht, dat men onderscheid maakte in de letter o, én die somtyds zonder, én somtyds met een streepje schreef; naderhand is évenwel dat gebruik eeniger maate doorgedrongen, dewyl men zag dat het op réden steunde, ên 'er verschil was tusschen de klank der o in vólk én in wolk, in ból én in bol, enz. Nóch vreemder zal het schynen, dat wy, de voet stappen van die Taalverbèteraars vólgende, in de einsgelyks dat onderscheid waarneemen, én de stoffe zonder, én de héldere met een téken schryven, als dwaalster én dwaalster, ongel én ongéld, Mispel én Blyspél, enz.

Dóch dewyl ons het gebruik van de twederley o én e op eene vaste, én zélfde grond dunkt te steunen, hébben wy geen zwaarigheid gemaakt, om dat van de o te vólgen, én dat van de e in te voeren.

Alze wy in onze Toal de létteren ch gewoonlyk gebruiken om de klank van de Grieksche x af te beelden, als blykt in kracht, licht. nóch, enz. Zo hébben wy wanner die klank in het spreeken ver-

[p. *4r]

dubbeld wierde, ook de lêtteren in het schryven verdubbeld in lachchen, prachchen, lichchaam, pochchen, enz.

De kw voor qu is reeds ze gebruikelyk, én vinden wy op zo goed eene réden te steunen, dat wy niet minder hébben konnen doen, als ons zégel daar aan steeken,

Schoon veele woorden op het einde eene zélfde klank hébben, én daarom zonder onderscheid, gelyk van veele onachtzaamlyk gedaen wordt, geschreeven konnen worden met d, óf t, of dt: mérken wy evenwel, dat men vólgens de réden die naauwkeuriger behoorde te gebruiken. Want het is blykelyk, dat men zand met geen t, én kant mét geen d meet schryvén, om dat men zég t zanden en niet zanten; kanten én niet kanden. En gelyk men van draagen, wérken, loopen, énz. maakt draagt, wérkt, loopt, de en in t veranderende; zo vólgt ook, dat men bieden, leiden, vinden, houden, veranderen moet in biedt, leidt, vindt, houdt, die met eene dt schryvende, indien men de Analogia óf Gelykvórmigheid der Taale voorgenomen heeft te onderhouden.

De uitheemsche Eigene naamen, welke na de wys der Néderduitsche veranderd zyn, én de andere vreemde woorden, die men in onze taal gemeenlyk gebruikt, hébben wy geschreeven na de wyze, waar op wy all de eygene Nederduitsche Woorden spéllen. Maar als wy de zelve zonder eenige verandering, zodaanig die in hunne eigene taal zyn, gebruiken, hèbben wy die vólgens de spèlling hunner taal geschreeven.

Van het gebruik der Bynaamen (Adnomina, óf Nomina Adjectiva,) wélke by ons op en eyndigen, als eigen, open, bescheiden, enz. naamelyk hoe de zelve van veele voornaame Schryvers kwaalyk in Geslacht (Genus) gebogen, én veranderd zyn, èn hoe zy bebooren geboegen, én veranderd te worden, gelyk wy dat zélve hier gedaan hébben, zouden wy den Leezer duidelyker anderréchten, ten waare wy dat niet zeer noodtzaakelyk achteden, dewyl het in dit Blyspél zeer weinig voorgevallen is, en op zyne plaats in een grooter wérk breedelyk verhandelt zal worden.

Boven dit voorgaande is 'er nóch veel meer dat wy verandert, en verbéterd hébben, wélk alles wy aan het oordeel van den Leezer everlaaten, om hém met geen langer Voorréde moeylyk te vallen.