Gedichten. Deel 2

[p. I]

Het leven van Joannes Antonides van der Goes.

[p. 1]

Het leven van Joannes Antonides vander Goes.

HOewel het van weinig belang is te weeten, de geboorteplaets en opvoeding van een Schrijver, die door zijne gaven zich een naem heeft verkreegen; zoo schijnt de nieusgeerige niet voldaen te zijn voor dat hy hier van eenig bericht ontfange. Ik zal dan zeggen, om deeze te vergenoegen, dat Joannes Antonides in het Zestienhondert zeevenenveertigste Jaer, den darden van Bloeimaent, Ter Goes in Zeelant is gebooren, en ontrent vier Jaren daer na, met zijne Ouders, Antoni Jansen en Magdaleena Steenaerts in Amsterdam quam woonen; daer hy na verloop van eenige Jaren, in de Latijnsche school, onder de oppertoezicht van den vermaerden Adrianus Junius wierd bestelt. Deeze beginzelen, ondersteunt, door eene byzondere onderrechting in de Latijnsche en Grieksche tael, van den geleerden Jakobus Coccëus, voor deezen Konrektor in de Latijnsche schoole te Haerlem wierden, om het jonge verstant tot alle weetenschappen bequamer te maken, noch meer versterkt met de vijf eerste Boeken van Euklides te leeren verstaen, daer d'uitneemende Wiskunstenaer Abraham de Graef, hem in onderwees.

Hiertusschen schikten en kneeden deeze offeningen zijnen geest, die uit eigen aert gewillig en vaerdig was, tot verscheide heblijkheeden, waeronder zijn geneegentheit tot de Poëzie, boven andere uitstak: want zijne leerbeurt niet verzuimende, gaf hy aen zijne Latijnsche gedichten alreede eenigen luister.

[p. 2]

De schoolen dus hebbende doorgegaen, hield hy zich in zijne oeffeningen, die het leeren der taelen hem aen de hand gaven, beezig. doch de lust tot de Latijnsche Poëzie veranderde, door het leezen der werken van de heeren Hooft en Vondel, in eene geneegentheit en yver tot de Nederlandsche dichtkunst; om, na den trant van den uitsteekenden Joost vanden Vondel den Zangberg op te klimmen. Onder de eerste proeven daer van zijn te tellen eenige vertalingen uit Horatius, en zommige andere gedichten dat eigen vindingen waren. hierop volgde het voltojen van zijn Treurspel, Trazil, of Overrompelt Sina, dat zommigen, die het geleezen hadden, oorzaek gaf den Heer Vondel te beweegen dat hy de eerstelingen zijner dichtkunst opname, om hem, ontrent achtien Jaren oud, moed in te spreeken. Ook quam hy hem daernae, om zijnen yver te voeden, zeggen, dat hy uit zijn Treurspel eene spreekwyze ontleent, en in zijn Zunchin, dat ook een Sineesch Treurspel is, had overgebragt, 't welk breeder in het Leeven van den Heere Vondel, in het tweede deel zijner Poëzie, wert verhaelt.

De lust, geduurig opwakkerende, gaf hy verscheide gedichten, niet veel verschillende in tijt, aen het licht: gelijk aen George Hoyer op het verbond der Deensche Majesteit en hare Hoogmoogende, De Neederlaeg der Turken, het tweede Burgermeesterschap van den Heere Lambert Reinst, en andre; daer na De Teems in Brant: welk gevolgt wiert van het gedicht in 't Jaer Zestien hondert zeevenenzestig op de vreede met Engelant, genaemt Belloone aen band. dit was eene aenzienelijke schets van des jongelings bequaemheit in de dichtkunst; 't geen' ook van den Heer Vondel wierd gepreezen, met te zeggen aen de Vader, die hem een van die gedichten had gezonden, dat hy van verwonderinge, als voor het hooft geslagen, openhartig beleed noit beeter te hebben uitgegeeven, en dat hy het met zijnen name wilde onderteikenen: hem verscheidemalen noemende zijnen zoon in de kunst.

[p. 3]

Dus voortvarende, en overweegende zijne krachten, begon hy op te stellen zijnen Ystroom, in vier boeken begreepen: zich spoeiende, om het werk volslagen en uitgevoert te zien, eer het Jaer van eenenzeeventig ten einde was; om datmen bystere donkere wolken zag opkoomen voor welker neederstortinge, alzoo die over de vereenigde Nederlanden scheenen te hangen, men met reeden beducht was, en die aen zijn werk een geheel ander aenzien zou kunnen geven, gelijk de uitkomst dat naderhant heeft geleert. In dees tijt quamen verscheiden tooneelspeelen in druk, zamen gestelt door zeeker kunstgenootschap, daer Antonides toen meede een lit van was, en aen zommige van de zelve eenige deelen had gedicht, als in Agrippa, Koning van Alba, Oroondates en Statira, de gelijke Tweelinge uit Plautus en het spokend Weeutje; maer om eenige reeden daer van afgescheiden, maekte hy dat de Ystroom, volgens zijn voorneemen op de behoorlijke tijt uitquam.

Geduurende den oorlog met Vrankrijk nam hy voor zich meer te oeffenen in de kennisse der Medesijne; terwijl hy daeglijks, van veele naemruchige beminnaers der dichtkunst, door het werk van den Ystroom opgewekt, bezocht wierd; onder welke geensints de minste was den weleedelen Heere Diederijk Buizero, gelijk ook hunne byzondere geneegenheit lieten blijken de achtbare Heer Joan Six, de Professor Francius, Mr. Laurens Bake van Wulvenhorst, Joan van Broekhuizen, Joan Pluimer en meer andre, beneevens den ouden Heer Vondel, die naulijx eenen dagh liet voorby gaen, zonder Antonides de eer van zijn bezoek te geeven; inzonderheit als hy ziek was, 't welk hem, om zijn teedere gestalte, bywijlen ten deele viel, doende vlijt om hem zijnen moed frisch en wakker te houden: gelijk hy hem, in zulk een stand vindende, door eenige genuchelijke vertellingen, wat minder aen zijn ongemak deed gedenken.

Toen Uitrecht van de Fransche troepen bevrijd was, begaf hy zich aldaer in de hooge school, om zijne kennisse in de geneeskunde wijder voort te zetten; tot hy met den tijtel van

[p. 4]

Dokter inde Medecijne wierd vereert. op welke bevorderinge, de meergemelde Heer Joost vanden Vondel, hem dit volgende gedicht toezond:

DE schrandre Goezenaer komt hier op stoel verweeren

De draeying van het hooft, die brein en zinnen plaegt.

Hy toont hoe ydele verbeeldingen ons deeren,

Wanneer d'ontstelde maegh de dampen opwaert jaegt;

En d'oogen schrikken voor de spooken en grimmassen,

Als ryzende uit den poel des afgronts dootsch en naer:

Maer nu een wijser eeuw dees dwaling is ontwassen,

Loopt elk, die leeren wil by vroeden, geen gevaer.

Laet 's Bisschops hanen vry uit alle toorens kraeien,

En wekken 't gantsche Sticht, zoo wijt het is bekent.

Waerom? al d'aertkloot schijnt rondom de zon te draeien.

De geest van Kartes leeft nu in zijn element:

Want schoon neuswijzen dit bekommerlijk geloofden,

En lang weêrstreefden dat by elk onmooglijk scheen:

Nu blijkt het openbaer aen 't draeien van de hoofden:

De wijsten staen verbaest, en als verkeert in steen.

Het rechte middelpunt der werrelt is gevonden.
Voor zulk een' nieuwen vont verstommen 's werrelts ronden.

J. v. Vondel.

Hy keerde, dit verricht hebbende wederom na Amsterdam; na dat hy kennisse had gemaekt en namaels gemeenzaem onderhouden, met den voortreffelijken Joannis Georgius Grevius, en Doktor Henrik van Zolingen, gelijk aen twee gedichten, daer hy in het eene, den Lof der geleertheit, en in het andere die van de eenzaemheit ophaelt, te zien is. het is waer dat hy zich al eenigen tijt van te vooren had bereit tot een

[p. 5]

werk van langen adem, waeraen hy scheen al zyn overige tijt te willen besteeden; betreffende het leeven van den heiligen Paulus, dien grooten Leeraer der heidenen, 't geen hy in twaelf boeken wilde verdeelen, om te proeven hoedanigen Poeëtischen toon men die heilige stof konde toepassen; maer door veele tusschenkomende verhinderingen, wierd eerst het beginzel gestuit; en, eindelijk, wachtende op ryper Jaren en vaster gedachten, om ontrent geene der vereischte noodzaekelijkheeden, in zulk een werk, te missen, verder uytgestelt. Dat hy eeven wel zyne dichtaeder, zuiver en nergens in bezweeken, heeft behouden, en geen onvermoogen d'oorzaak van deeze opschortinge zy geweest, kan het Lijkgedicht, op de dood van wijlen den Heer Vondel, daer zijnen eedlen geest niet min schoon en leevendig in voorkomt, als in eenige der voorgaende werken, tot een zeeker bewys verstrekken. Ook is 't den kunstbeminners overvloedig gebleeken welk een rijkdom van gaven in de Poëzye hem was meedegedeelt, en hoe ver zijn magt hem had kunnen brengen, indien zijne beletzelen minder hadden geweest.

Den Ed: Heere Diederijk Buizero, van Vlissingen, daer hy Sekretaris en Raet was, in de Admiraliteit op de Maze tot Rotterdam geroepen; diende zich van de eerste geleegentheit om Antonides aldaar met een ampt te begunstigen, om, onder eene eerlijke inkomste zijnen dichtyver een spoor te geeven. Gelijk hy hem vorderde, met Dokter, en daer na eerste Klerk te zijn ter Sekretarye aen dat Hof, met toezegging van hem, in tijt en wijle, meer voordeelen toe te voegen. In deeze waerneeming onleedig, begaf hy zich in houwelijk met Suzanna Bormans, Zuster van den Predikant Petrus Bormans; latende bywijlen eenige vruchten van zijnen geest te voorschijn komen, gelijk in zijne werken is na te speuren: altijt vergezelschapt met dat voorneemen, zoo hy de handen mogt ruimer krijgen, het leeven van den Heiligen Paulus onder den name van Paulinade, uit te brengen. Den ouden Heer Vondel zeide eens, zoetelijk schertzende, na de wijs van spreeken by de Roomsge-

[p. 6]

zinden gebruiklijk, Antonides, gy moet met uwen Paulus voortvaren, gy sult' er veel by verdienen: want hy is een' grooten Heilig. Doch zijn leeven, vol geest en vier, beslooten in een zwak lichaem, gaf blijken na allen schijn, van geen hoogen ouderdom te zullen bereiken. Hy wierde meermalen vermaent zijn werken in ordre te schikken, en zelf, onder zijn opzicht, uit te geeven; maer hy weigerde zulks altijt, zoo uit andere inzichten,^* als om dat hy dezelve met eenig nieuw werk, van geen minder waerde als de Ystroom, voornam te vergrooten.

Eindelijk is hy, na een zwaer overval van bloeden, door sterk hoesten, zoo het scheen, veroorzaekt, in eene ziekte gevallen die hem met een doodelijke pijn, zijne keel zeer fel ontsteekende, aengreep; maer na weinige dagen lijdens verminderende, beloofde men zich wederom eenige hoop van herstelling. Hy betuigde aen zijne Vrienden, echter, die hem quamen bezoeken, dat hy zich lang van te vooren tot zijne verhuizinge, na een beeter, had gereet gemaekt. waerop een koorts, die hier korts navolgde, en zeedert nimmer af ging, van zijne weederopkomste deê wanhoopen: gelijk hy, ten laetsten geduurig afneemende, met vol verstant, op den achtienden van Herfstmaent, in 't Jaer Zestienhondertvierentachtig, quam te overlijden.

Hy was van aert en natuur vroolijk; In reedeneering klaer en lieflijk, een yegelijk geerne verplichtende.

Verscheide Liefhebbers en begunstigers zijner Poëzye hebben hem met Lijk-en-Grafdichten willen vereeren, gelijk dezelve den Leezer, hieraen volgende, werden meegedeelt.

* Zie p. 205.