Het Belgische domdenken

Smaadschrift

[p. 69]

En eeuwig bloeien de begonia's...
Naschrift

Een Belg kan alleen grappen debiteren over geslachtsdelen, en daar richt hij bij een vechtpartij ook altijd zijn stompen en schoppen op. Een ware obsessie.
(...) De leeghoofdigheid van de Belgen staat ervoor garant dat ze dol zijn op nieuwtjes, kletspraatjes, kwaadsprekerij, etcetera. Een dorpse nieuwsgierigheid drijft hen naar het station om te kijken wie er uit de trein stapt.
Charles Baudelaire in 1865

Honderdtwintig jaar geleden bundelde de Franse dichter zijn gramschap over het Belgische domdenken in een kreet: ‘Pauvre Belgique’. Vandaag zouden wij zijn humeurige typeringen van onze nationale karaktertrekken met een vertederde melancholie moeten doorbladeren; in plaats daarvan staat de tijd stil op een televisiescherm waar het draaiboek van ‘Het Pleintje’ zich gedraagt conform de karikaturale voorstelling van de Belg uit de begintijd van zijn onafhankelijkheid.

‘Het Pleintje’ staat stijf van schrik voor sex en maakt voortdurend allusies op de geslachtsdaad. De toespelingen zijn legio en worden geventileerd in zweterige termen als daar zijn: ‘Toen zij hunnen troelala deden’, ‘Als hem door haar rood licht is gereden’ en tientallen

[p. 70]

van die verbale knipogen op het bedgebeuren meer. Vrouwenborsten is ook zo iets om gluurderig over te doen en over te fezelen, onvolwassenheid oblige. Meneer Piepermans, koster of conservator van ‘Het Pleintje’, gniffelt over ‘de begonia's van juffrouw Sap’, een bloemrijke metafoor voor het voorkomen van Sap die naar waarheid getooid is met vergeet-mij-nietjes.

‘Het Pleintje’ van Jan Matterne is op vunzigheid gebaseerd, steekt vol scatologische obsessie, debiteert aan een stuk door grappen over geslachtsdelen, is doorspekt van nieuwtjes, kletspraatjes, kwaadsprekerij en put zijn bestaansreden uit dorpse nieuwsgierigheid, de rode draad in het scenario. We moeten ziener Baudelaire blijven respecteren als de eerste brt-criticus.

Nu is gebrek aan smaak en een onderduims gedoe geen louter Vlaamse karaktertrek, maar een universeel verschijnsel. Verheugend aan ‘Het Pleintje’ was de unanieme afkeer ervan. De kritiek had er geen goed woord voor over, kns-directeur Ivonne Lex verbood haar volk er aan mee te doen, brt-actrice Denise de Weerdt moest op het matje bij de raad van beheer van het omroepinstituut verschijnen wegens Plein-desertie - ze bedankte voor een rol - en vanuit het brt-gebouw zelf drong schaamtevolle woede over de wanstaltige miskleun naar buiten. Dus niks om je als slimdenkend Vlaming druk over te maken, het in januari 1986 op zondagavond losgelaten onding zal binnenkort als grof vuil worden afgevoerd. ‘Het Pleintje’ moet je zien als een geintje, bedoeld om vervelende Charles zich nog eens in zijn Parijse graf te laten omdraaien.

Op donderdag 27 maart worden wij uit die droom geholpen. Er is de donderslag dat ‘Het Pleintje’ alle kijkrecords uit het dertigjarig bestaan van de Vlaamse televisie klopt. De cijfers onthullen dat op zondagavond een op twee Vlamingen niet van de buis weg te branden is. Naarmate het verhaal vordert wordt die helft ruimschoots overschreden. Een laatste illusie - dat men kijkt om zich

[p. 71]

over zoveel ongein vrolijk te maken - gaat mee aan diggelen: het waarderingscijfer komt neer op een uitmuntend paasrapport vanwege het publiek voor Jan Matterne en zijn kneepjes in de schemerzone.

Vlaanderen sluit een voddebaal-verhaal aan zijn hart, waaruit ‘het beleid’ weer zal besluiten dat men dit volk alles en het ergste aandoen kan. De Vlaamse massa is zo gewend aan bederfelijke behandeling dat de culturele ambitie, voor zover ooit aanwezig, zienderogen verschrompelt. Daar speculeren de menners op. Diezelfde zwarte donderdag in de paasweek verkocht het radiomagazine ‘Actueel’ in zijn commentaar op de goeie volkse beurt van het feuilleton al een sneer richting ‘kritikasters die nu voor schut staan’. Humo's Dwarskijker Willy Courteaux werd in de uitzending gedagvaard om zijn lage dunk van het programma te verantwoorden. En er was de prachtige ‘boutade’ van Frans Puttemans, hoofd Dienst Drama van de brt (waaronder ‘Het Pleintje’ ressorteert) die aan De Morgen toevertrouwde ‘dat er nu rustig aan de kwaliteit van “Het Pleintje” kan gewerkt worden...’

Van lage dunk gesproken, je mag een publiek nooit onderschatten, never. Dan kun je beter, zoals de walvissen bij momenten doen, met zijn allen hara-kiri plegen. Maar als je alleen de primaire instincten streelt dan onderhoud je natuurlijk toestanden die aan de middeleeuwen rappeleren. Dan wordt goocheme student Jan Bardi maandenlang door de media als wonderknaap opgevoerd en hoeft het niemand te verbazen dat nog in 1986 een Maria-beeld in de simpele woning van de familie Matthijs in Haaltert-bij-Aalst slag levert met de duivel en de boze geest met brandende voet verplettert. Waarna de heer des huizes, wegens rugklachten in een Brussels ziekenhuis opgenomen, op datzelfde wonderlijke moment als een halve Lazarus van zijn ziekbed opstaat en kiplekker huiswaarts keert. Grote koppen in de kranten en een stroom bedevaarders naar

[p. 72]

Haaltert en in de pers de technische uitleg van een onderpastoor en een pater Capucijn dat het om een Maria van de Rosa Mystica gaat en dat haar linkervoet in het vuurgevecht met de boze gespaard bleef omdat het volgens de Maria-overlevering met die voet is dat de Moeder Gods duivels vertrapt.

Er kleeft een voodoo-luchtje aan onze samenleving. In maart was de Maagd op bezoek bij een kunstschilder in Verviers, zij het onrechtstreeks. Hij had Maria's beeltenis geschilderd en toen hij haar om een oordeel vroeg, begon een kaars in het atelier spontaan te branden.

Vlaanderen dreigt ‘Het Pleintje’ te worden. Het populaire weekblad Story van 18 maart brengt een omslagfoto van de hoofdpaljassen René en Manu Verreth die hun oude moeder omkransen. In opdruk de verzuchting van Wieske Verreth dat zij dagelijks bidt dat haar zonen op het goede pad blijven. Met zo'n steun in de rug zit een artistieke carrière bij ons gebeiteld.

Waarom wordt domheid aangemoedigd in plaats van afgestraft? De veel gevierde en met prijzen gelauwerde literaire domoor Jos Vandeloo vermoordde in vertaling de voortreffelijke Franstalige auteur André Baillon. Van diens boek ‘Un homme si simple’ maakte Vandeloo een Nederlands wrak, een literaire puinhoop. In het januarinummer van De Nieuwe Maand klaagt Joris Note de verminking aan met als bewijsvoorbeeld de vernederlandsing van ‘nous y fûmes ensemble’, waar wij samen waren. Daar maakt de Antwerpse kroegtijger van: ‘we hebben er samen zitten roken’. Vandeloo op het niveau van de Franstalige debiel die ooit de Duitse film ‘So lange du da bist’ vertaalde als ‘Solange, es-tu là?’. Iemand die in een museum een kras over een doek trekt wordt in de gevangenis gezet of psychiatrisch verpleegd, Vandeloo kreeg ná die schanddaad de prijs voor Nederlandse letterkunde van Sabam, de Belgische vereniging van auteurs, componisten en uitgevers. En de grote publicist Julien

[p. 73]

Weverbergh (Manteau) gooit deze dronken aanslag zonder verpinken op de markt.

Niet alleen Manu en René Verreth, ook domheid en boosaardigheid zijn een tweeling. Samen met Ierland is België het laatste Europese land waar abortus totaal in de illegaliteit schuilt. Een zoveelste liberaal-socialistisch initiatief in de richting van een schuchtere normalisering werd in maart 1986 door de katholieke partij al principieel afgeketst. Hoe moet het dan met vrouwen in een noodsituatie, vraagt een radio-journalist op maandag 25 maart aan cvp-voorzitter Frank Swaelen. Die noodsituatie moet worden weggenomen en daar is tot vandaag niks aan gedaan, antwoordt Swaelen. Twee vragen van mij aan de politicus: als uw partij zo tegen abortus gekant blijft, waarom is er dan nog helemaal niks aan het wegnemen van een noodsituatie gedaan? Tweede vraag: wát verstaat de cvp onder het wegnemen van een noodsituatie?

Nog onzindelijker schrijft super-katholiek Frans van Erps in De Nieuwe Gids van 26 maart: ‘Overigens zijn er in de jongste tien jaar geen veroordelingen geweest.’ Met andere woorden, het ongeboren leven is heilig, maar minder in de clandestiniteit. Onverwoestbaar aan het katholicisme blijft zijn flonkerende en flexibele schijnheiligheid.

Ik heb geen last van mijn Vlaming-zijn, maar wil niet leven in een culturele isoleercel. Manneken-Pis heeft lang genoeg model gestaan voor een incontinente mentaliteit. Elke burger moet als een volwassene worden bejegend, moet vrij mogen denken en hardop zeggen wat hem op hart en lever ligt. Wij versmoren in onze benepenheid en op de duur is er alleen nog een halve gare die dat merkt en er een opmerking over maakt. De Duitse socioloog Theodor Adorno heeft gewaarschuwd dat de laatste revolutionair niet iemand zal zijn die met een geweer rondloopt, maar iemand die nadenkt.

‘Avec un ciel si bas qu'il fait l'humilité’ zingt Brel in zijn mee-

[p. 74]

dogend chanson ‘Le Plat Pays’. Als de overheden ons voorhouden dat wij in de zevende hemel leven, wil dat alleen zeggen dat het wolkendek te laag hangt.

Johan Anthierens

31 maart 1986