Bio- en bibliografisch lexicon van de neerlandistiek

Heyns, P.

Heyns, Peeter * 1537 Antwerpen; † februari 1598 Haarlem, schoolmeester en kostschoolhouder, auteur van literair en taalkundig werk.

Heyns opende in augustus 1555 zijn school aan de Steenhouwersvest in Antwerpen. Later heeft hij zich gevestigd in de huidige Muntstraat, vroeger Korte Augustijnenstraat geheten. Van deze Antwerpse school is een boeiend stuk administratie bewaard gebleven dat loopt van januari 1576 tot begin 1585. Heyns vervulde in Antwerpen een aantal nevenfucties. Zo was hij enkele malen deken van het onderwijzersgilde, luitenant van de burgerwacht, wijkmeester en lid van de Berchemse rederijkerskamer ‘De bloeyende Wyngaert’. In 1585 is hij, zoals velen, uit zijn geboortestad gevlucht waarna hij, zeker vanaf 1594, in Haarlem heeft gewoond waar hij opnieuw als schoolmeester werkzaam is geweest.

Ontwikkeling en kararakterisering

Heyns heeft, al in zijn Antwerpse periode, Franse en Nederlandse vertalingen geleverd van o.a. aardrijkskundige werken, ongetwijfeld om zich in die slechte tijden van inkomsten te verzekeren. Er zijn van zijn hand boekjes voor het onderwijs verschenen (waarvan er verscheidene werden herdrukt), met name ten gebruike in de ‘Lauwerboom’ zoals zijn school heette: een Rekenboeck (1561), De testamenten der xii. patriarchen, Jacobs kinderen (1561), ABC, oft exemplen om de kinderen bequamelick te leeren schryven (1568), Instruction de la lecture françoise, & du fondement de l'arithmétique (1584). Toneelstukken als Le miroir des mesnageres. Comedie treshoneste (1595), Le mirois des vefves. Tragedie sacrée d'Holoferne & Judith (1596) en Jokebed, miroir des vrayes meres, tragi-comédie de l'enfance de Moïse (1597) werden in Haarlem gedrukt en uitgegeven maar waren al in de Antwerpse school opgevoerd.

Heyns' Cort onderwys van de acht deelen der Françoischer talen, tot voorderinge ende profijt der Duytscher ionc-heyt is een boek dat voor de geschiedenis van de taalkunde van het Nederlands van betekenis is (Dibbets 1983). Van een exemplaar van de eerste druk, uit 1571, is niet meer overgebleven dan de eerste twee katernen. Enkele edities zijn geheel verloren gegaan, maar in de bibliotheek van de universiteit van Rostock bleef een compleet exemplaar bewaard van de editie die Zacharias Heyns in 1605 van zijn vaders schoolboek heeft laten drukken. Deze uitgave, waarvoor Peeter Heyns in 1597 nog een voorwoord had geschreven, is ten opzichte van de druk van 1571 sterk uitgebreid. Daarbij valt vooral de invloed aan te wijzen van Franse spraakkunsten van de hand van Palsgrave (1530), Meigret (1550), Estienne (1557) en Garnier (1558). Ook de eerste gedrukte spraakkunst van het Nederlands, de Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst (1584), heeft haar sporen in Cort onderwys achtergelaten, vooral in het gedeelte waarin de voornaamwoorden besproken worden.

Invloed

Cort onderwys heeft als een trechter gefungeerd: het bracht elementen uit een Nederlandse en verschillende Franse spraakkunsten bijeen en gaf deze door aan zeventiende-eeuwers die aandacht besteedden aan de moedertaal: Van der Schuere (1612), De Hubert (1624), Van Heule (1633).

G.R.W. Dibbets
[mei 2004]

Voornaamste geschriften

Belangrijkste secundaire literatuur

Locatie archief

Er is geen Heyns-archief.

Locatie brievencollectie

Er is geen brievencollectie.