Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland
(1628)–Samuel Ampzing–
AuteursrechtvrijVergaderingen der Staeten van Holland, ende Intreden der Prinzen binnen Haerlem.Ga naar margenoot+Van het Hof der verscheyde Hollandsche Graven binnen Haerlem is boven gehandeld pag. 49. ende vervolgens. Ook verhaeld eene oude geschreve Kronijk van eenen onbekenden Auteur, by P.S. die geleefd ende geschreven heeft ten tijde van Jaboba van Beijeren, ende Hertog Philips van Bourgondien, dat Keyser Ga naar margenoot+ Henrick sich alhier onthouden heeft, wanneer hy Diderick iii. iv Grave van Holland tegens de Vriesen te hulpe was gekomen. Hy seyd aldus: Ende corts na den strijt soe lach die Grave Dierte mit die Keyser Henric tot Haerlem, ende ontboden al dat lant van Hollant doer datmen hem souden senden volc, want hy woude weder op die Vriesen. Gedurende de verdeeldheyd der Hoekschen ende Kabbeljauschen Ga naar margenoot+ in dese landen quam Vrou Isabelle Hertoginne van Bourgondien tot dien eynde binnen Haerlem op S. Willeboorts avond in den jare Mccccxliv. Holl. Kron. Divis. xxix. Kap. xi. Holl. Kron. Divis. xxxi. Kap. iv. Inden jare Mcccclxxvii. als de jammerlicke mare in desen landen van Holland, Seland, ende Vriesland van des Hertogen [Karels i.] doods gekomen was, vergaderden Ga naar margenoot+ die groote Steden van Holland in der Stede van Haerlem, op den xxviii.. | |
[pagina 383]
| |
dag van Januario, ende hielden eenen scharpen raed. etc. Holl. Kron. Divis. xxxi. Kap. lxii. Korts hier na ontrent Dertien-dag inden jare Mcccclxxxix is de Roomsche Koning Maximiliaen Ga naar margenoot+ in Holland gekomen, ende tot allen steden getogen, ende verklarende, ende beklagende sijn achterwesen, schande, ende verdriet van't Land van Vlaenderen, ende sommige Steden in Braband, ende heeft aen den Steden begeerd, dat sy haer steden wel bewaren wouden, ende hen wijselick houden tot sijnre ende sijns soons behoef, ende dat sy immers wachten wouden voor vreemde knechten ende zoudenieren in te nemen, daer alle die steden willig ende bereyd toe waren te volbrengen. Ende op dese tijd quam de Roomsche Koning binnen der Stede van Haerlem, daer ook quamen al die Steden van Holland, hen Ga naar margenoot+beklagende voor den Koning van de Stede van Haerlem, die tot nochtoe in alle dit oorlog [met Rotterdam, ende sommige andere Steden spruytende uyt de Vlaemsche oorloge] stille geseten hadden, ende noch in meninge waren van doen, dat d'ander contrarie meenden dat het also niet en behoorde. Maer die van Haerlem hebben hen duegdlick geexcuseerd, declarerende, also alst een neringloose Stede is, ende noch grotelick ten achteren waren van't oorloge van Vtrecht, ende ook met den haeren rustelick binnen der stede tot nochtoe geseten hadden, meenden ende verklaerden men soude haer armoede aensien, ende gaven dit den Koning selver in persoon met goeder manieren te kennen. De Koning heeft met dese goede ende deugdelicke onderwijsen Ga naar margenoot+ met der Stede van Haerlem op dit pas te vreden geweest, ende hebben een afkoop gemaekt van een somme van penningen, met welker somme sy stille geseten hebben, daer sy een acte afkregen met des Konings hand geteykend: maer hebben hen altijds gepresenteerd naer uytwijsingen haerer privilegien tot wat tijden de Prinze selver in persone te velde toog, dat sy als dan met haer baniere ende met haer poorterije mede te velde komen wouden, naer toebehooren, ende ouder gewoonten, ende den Grave van den lande te dienen alst betaemde. [Dat die van Haerlem dan ook in't volgende Kapittel getrouwelijk doen, treckende met hunne baniere binnen Schiedam, daer sy sich mannelijk hadden ende hielden tegens de uytheemsche Ruyter-knechten, waer van ik hier boven inde vroome wapen-feyten onser Stad pag. 321. etc. gesproken hebbe.] Kap. lxxxi. Hier voor in't jaer Ga naar margenoot* lxxxviii. heb ik geschreven hoe dat die Roomsche Koning hier weder in dese landen van Holland gekomen was, treckende van de eene stede tot den anderen, ende quam op die tijd ook binnen der Stede van Haerlem, daer ook die Steden van Holland quamen, die de Stede van Haerlem grotelick beklaegden, ende swaerlick beschuldigden, om dat sy tot den oorloge stille saten, ende meenden die Stede in grooten laste te brengen. Maer die van Haerlem spraken so met den Koning dat hyse in gratie nam met een | |
[pagina 384]
| |
somme van penningen, daer sy een acte afnamen, met des Konings hand onderteykend. 'Twelke die Steden van Holland seer qualicken namen, overmits dat sy hen om des oorlogs willen in swaeren lasten ende onkosten vonden, so dat sy dagelickx groote naerstigheyd deden, ende meenden hoewel sy een acte van den Koning hadden, dat sy daeromme niet stille en souden sitten, maer wouden dat sy mede contribueren ende geven souden gelijken andere steden, ende gaven dit den Hertoge van Sassen met grooter beklagten te kennen, dwelk dus bleef hangende ter tijd ende wijlen toe dat die Ga naar margenoot* Vriesen aldus binnen Haerlem quamen, als voorgeschreven staet, maer die Steden hadden die selve sake in't hooge Hof gebrogt, als dat het lange in een pleyt stond, ende deden die Stede van Haerlem veele groote molestatien. Hier na doe die poorten van Haerlem opgeslagen waren, ende die Hertoge van Sassen binnen der Stede gekomen was als voorsch. staet, so sijn alle die vijf Steden van Holland, als Leyden, Delf, Dordrecht, Amstelredam, ende Goude terstond tot Haerlem by den Hertoge gekomen, tot achterwesen van der voorsch. Stede, als menende mits dien die Stede te overvallen, maer en konden tot haeren meninge also niet komen, als datter op dat pasze niet af en quam. Aldus is dese sake noch een wijl tijds blijven hangende, maer die Steden en hebben niet afgelaten, als dat het so verde gekomen is dat enige notabele eerbaere mannen dese sake in handen genomen hebben, ende hebben een alinge submissie gemaekt op groote peynen tuschen den vijf Steden voornoemd aen d'een sijde, ende der Stede van Haerlem aen d'ander sijde, ende hebben een seggen gepronuncieerd, ende daer vangedaen: als dat die Stede van Haerlem henluyden een somme van xx M. gulden geven souden te betalen binnen den termijn van drie jaeren, maer so het scheen so en beloofdens hen die vijf Steden niet seer na die groote somme van LxxvM. gulden die sy der Stede van Haerlem eyschende waren. Ende dit schrijve ik daerom, overmits dat die eene Stede dickwils om des anderen qualick-varen verblijd, nochtans die den anderen jaegt en rust selver niet, want het blijkte, hoewel die Stede van Haerlem grotelick belast was, ende veele schattingen ende ongelden geven moste, d'ander steden en worden niet vergeten, want eylacen die schattinge ende exactie die de Hertoge van Sassen op dese tijd in 'tLand van Holland eyschede, ende ook nam, en was noyt desgelijkx gesien, noch gehoord, ende 'tland van Noordholland ende Kenemerland, die een wijl tijds sonder schattinge geseten hadden, die gaven ende mosten geven alle datmen hen geven hiete, overmits dat sy die principaele vanden oplope ende rebelligheyd waren. Aldus is van node datmen by wijlen sulke accidenten ende geschiedeniszen in memorie settet, ende beschrijvet, op dat by avonturen hen enige steden oft landen daer aen spiegelen ende exempel nemen mogen, hen voor sulken tweedragt te wachten, ende goede nabueren te blijven, want als d'eene stede vand'ander scheyd, | |
[pagina 385]
| |
dat plag al te qualick te varen, alst eylacen op dit pasze dede, want ik schrijve dat in der waerheyd, dat noyt Grave van Holland geweest is die also veel schats ende goeds uyt den lande schattede ende haelde als de Hertoge van Sassen doen properlick alleen op dese tijd uyt den lande schattede, ende kreeg. Kap. lxxxv. Ik hebbe hier voor geschreven hoe dat de vijf Steden Ga naar margenoot+ van Holland beklaegden de Stede van Haerlem aengaende den oorloge ende contributie vander schattinge, ende hen eyschende waren de somme van lxxv. duysend gulden, ende dat de Roomsche Koning hen daer af gevrijd ende geabsolveerd hadde om een somme van penningen, mits eender acte daer af gepaszeerd met sijn selfs hand ondertekend, inde welke de vijf Steden op die tijd niet wel te vreden en waren, ende boven desen hadden hen die vijf Steden ende die van Haerlem gesubmitteerd aling ende tot seggen van notabele mannen, die daer een uytsprake afdeden ende pronuncieerden, vanden welken die vijf Steden niet te vreden en waren, maer hebben weder gelijk een processe in't hooge Hof tegen die Stede van Haerlem aengenomen, ende groote solicitatien, molestatien, ende kosten gedaen, omme die Stede van Haerlem noch te overvallen in dese somme van vijf en tseventig duysend gulden, 'twelk aldus in't Hof een wijle tijds bleeg hangende, ende hebben haer alderuyterste magt ende best gedaen om die Stede van Haerlem inden gronde te bederven: maer door enige notabele discrete mannen, compassie hebbende met der goeder Stede van Haerlem, ende vander oorsprong ende beginzel der materien wisten, hebben't so verde gebrogt, als dat die definitive sententie gepronuncieerd werd, ende al tot voordeel ende profijt vander Stede van Haerlem, want die Stede quijt gewesen werd, ende geabsolveerd vander contributie ende schattinge die gevallen waren ter causen van den oorlogen van Rotterdamme, Woerden, ende Montfoorde: ende inder waerheyd waert sake geweest dat die sententie der Stede van Haerlem tegen hadde gegaen, het hadde een bedorven Stede geweest, ende men sonder groote ellende, armoede, ende katijvigheyd binnen der Stede gesien ende gehoord hebben, want de rechte rijkdomme uyter Stede geruymd soude hebben, ende dese uytsprake van der sententie geschiede in't jaer veertienhonderd en vierentnegentig in't eerste van der maend van October: maer behoudelijk so most de Stede van Haerlem dat seggen ende uytsprake van xxM. guldens achtervolgen op drie termijnen, als die arbiters daer af gepronuncieerd hadden: 'twelk also geschiede, ende mits desen was daer groote blijdschap inder Stede van Haerlem, alst geen ongelijk en was, overmits die blijde mare die hen quam van der sententie die sy gewonnen hadden, ende men heeft mits dien een eerwaerdige processie gedragen met alle de geestelicke geoorde mannen, Gode dankende ende lovende vander triumphe des pleyts, ende daer Ga naar margenoot+ werd met grooter devotien een Misze gesongen van den Heyligen | |
[pagina 386]
| |
Geest, op Sint Vechters dag. Ende also dat land van Holland op dese tijd seer belast ende bekommeret was, overmits de lange swaere ende groote oorlogen die sy gevoerd hadden van Vtrecht, Rotterdam, Woerden, ende Montfoorde, wantmen groote schattingen ende exactien in allen steden maekte van den hondersten penning te geven, ende huysgeld, ende ook mede van den excijsen diemen verhoogde, ende veel nieuwe excijsen, ende nieuwicheden, diemen opbrogte, ende al tot graveringe ende belastinge van der armer gemeenten, ende de Steden van Holland en deden op dese tijd geene betalinge van geenen lijf-renten, noch los-renten, als datmen in geenen steden van Holland vrij varen en mogte, want sy malkanderen veel molestatien deden van arresteren, ende bekommeren, ende hielden d'een den anderen waer sy mogten, ende ook mede waren die selve steden groote renten ende pensien schuldig in Vlaenderen, Braband, Seland, so dat niemand in't openbaer ergens in enige steden trecken oft komen en dorste dan in vrije markten. Ga naar margenoot+In den jare 1515. den 15. Jun. te 12. uren, is Karel v. oud 15. jaeren te Haerlem op't Stadhuys gehuld. O.M. Ga naar margenoot+Ellert de Veer in't Vervolg der Kronijke vande Nederlanden. Na dat de Keyser [karel v.] inden Hage ontrent drie weken getoefd hadde, uyt causen van der siekten van eenen quaeden beene, voer hy op den tienden dag Augusti [1539.] na Leyden, ende van daer [den 11. dito] na Haerlem, daer hem een bede by al de Burgemeesteren van Holland aldaer vergaderd geconsenteerd werde. Ga naar margenoot+Dirk Velius in sijn Kronijk van Hoorn. Een weynig daer na quam de Koninginne van Hungarien onse Regente deur Suydholland tot Haerlem, ende men wist anders niet of sy soud ook tot Hoorn komen, en besichtigen het quartier van West-Vriesland. Dies onse Stad haer versag van goede Rijnsche Wijn, ende alle ander provisie, nodig om so een Prinzesze na haer hooge qualiteyt waerdelijk t'ontfanen: maer tot Haerlem sijnde, quam daer iet onder, so dat sy haer anders beried, ende trock weder na den Suyden. Waer van sy de Stad deur haer Schout, die by haer was, liet waerschouwen, om geen vorder onkosten vergeefs te maken. Ga naar margenoot+Gouthoeven. Philips iii. de xxxiv. ofte laetste Grave van Holland werd den 1. Octob. 1549. met stroijinge van goude ende silvere penningen naer de wijse der Prinzen seer statelijk binnen Haerlem gehuld. Ga naar margenoot+In den jare 1572. den 10. Aug. ende navolgende dagen, waren de Edelen, mitsgaders de groote ende kleyne Steden van Holland, makende de Staeten van den selven Lande, in grooten vollen getale alhier vergaderd, handelende van seer gewichtige saken, den gemeynen, doe seer bedroefden ende beroerden, staet van den Lande voorsch. betreffende. | |
[pagina 387]
| |
Wanneer in den jare 1577. de Stad van Haerlem van wegen de Ga naar margenoot+ Pacificatie van Gent aen den Prinze van Oranjen VVillem van Naszou weder over ging, so is sijne Pr. Excellentie den 5. Meij in Stad gekomen: wederom den 24. Jun. met sijne Prinzesze Charlotte van Bourbon, ende ganschen staet, ende lijfwacht: ende noch ten derdemael tegens den tijd der veranderinge van de Wet, die hy naer gewoonte versette ende vernieude, waer van ik boven pag. 300. gesproken hebbe. Ook hielden de Staten van Holland ende Seland dies jaers in Meij Ga naar margenoot+ hunne byeenkomste binnen Haerlem. Pieter Bor in sijn Dertiende Boek Fol. 80. doet noch verhael van eenen Dagvaert der Staeten binnen Haerlem te houden den 15. Decemb. 1578. Ellert de Veer in sijn Vervolg van de Neder-landsche Geschiedeniszen. Ga naar margenoot+ Ontrent desen tijd [in Maert 1586.] quam Robert Dudley, Grave van Lycester, tot Haerlem, Amsterdam, ende Vtrecht, met een seer grooten staet, ende werd van den Magistraeten ende burgeren der selver steden met grooter triumphen ontfangen, met veel schoon spelen, vertoningen, ende vereringen. 'Tis ook kennelijk dat sijne Pr. Excellentie Mauritz van Naszou, Ga naar margenoot+ gedurende den tijd van sijne Regeringe meermaelen binnen onse Stad is geweest: van welke sijne intreden ik nochte het getal nochte den juysten tijd en hebbe konnen bekomen. Inden jare 1609. is Philips van Naszou, Prinze van Oranjen, Ga naar margenoot+ Grave van Buren, etc. in Holland gekomen, ende over-al, gelijk ook hier te Haerlem statelijk ingehaeld, ende ontfangen. Als Frederick, V. Keurvorst, ende Paltz-graef aen den Rijn in den Ga naar margenoot+ jare 1612. na Engeland door dese landen henen toog, om sijne Bruyd Elisabet, enige dochter van Jacobus, Koning van Engeland, te trouwen, werde alhier mede statelijk ingehaeld: gelijk ook sijne hoog-gemelde Prinzesze inden jare 1613. uyt Engeland na den Paltz vertreckende, met sijne Pr. Excellentie Mauritz. vergeselschapt. Den 14. October des jaers 1620. werde alhier de Ambassadeur Ga naar margenoot+ van Venetien van onse Ruyterije met alle de Muskettiers ingehaeld, onder de welke hoofd voor hoofd vier pond kruyds werde uytgedeeld op dat het aen eer-scheuten ten vollen niet en soude ontbreken, staende op het Sand in slagordre. Inden jare 1625. den 25. Jun. werde sijne Majesteyt van Bohemen Ga naar margenoot+ Frederick ii. hier boven-hoog-gemelde Keurvorst ende Paltzgraef, met sijne gemalinne Elisabet, ende Amelia Prinzesze van Oranjen, in onse Stad met grooter ere ende vreugde ontfangen. Den 17. Maert 1625. quam alhier de Ambassadeur van Persien Ga naar margenoot+ met een speel-jacht van Amsterdam, dien de Prinze van Oranjen sijne koetze uyt den Hage alhier gesonden hadde, waer mede hy door de Stad | |
[pagina 388]
| |
rede, ende werde des anderen daegs te paerde met onse Ruyterije uytgeleyd. Ga naar margenoot+Laest-leden 10. April deses jaers 1628. trock sijne Pr. Excellentie Frederick-Heynrick van Naszou door Haerlem na Amsterdam, om aldaer sekere beroerte, uyt de Arminiaensche conventiculen ofte tsamenrottingen ontstaende, te stillen, ende keerde den 14. dito weder, ende hiel alhier sijn middagmael in het Prinzenhof.
Ga naar margenoot+Hoe ver ook onse Magt by-ouds heeft uytgesteken,
Is dat aen Amsterdam niet merkelijk gebleken?
Sy mogt het minst niet doen aen muer, aen vest, en wal,
'Tmost Haerlems wille sijn, en Haerlems wel-geval.
Holl. Kron. Divis. xxi. Kap. xiii. Na des Graven Ga naar margenoot* dood Ga naar margenoot† quam Gijsbrecht van Aemstel ende begreep weder dat stedeken van Aemstelredam, ende began dat met houten bruggen, vesten, ende toornen te sterken, ende vast te maken. Die van Haerlem met den VVaterlanders dit vernemende, sijn met alle haer magt uytgetogen, ende hebben den voorsch. Gijsbrecht uyt den lande gejaegd, ende verdreven, ende staken dat vier in dat stedeken, ende verbranden alle die bruggen, ende houten toornen tot asch toe, ende slechtent, ende brakent voord af. Anonymus in Hollandiae Vrbium & praesertim Amstelredami Descriptione, qui vixit circà annum 1490. scribit in hunc modum: Fuit Amsterdam, inquit, absque muris, fossâ tantum profundâ circundatum usque ad annum 1482. Tunc urgente bello cives animati oppidum uno anno pro majori parte muro ac turribus pulcherrimis cinxêre, veniâ ad id à vicinis Harlemensibus, partim precariò, partim oneroso titulo obtenta. Amsterdam heeft sonder mueren alleen met eenen diepen gracht afgesloten gelegen tot het jaer 1482. Doe hebben de burgers eenen moed grijpende, door den dwang vanden oorlog, de Stad meest in een jaer tijds met eene muer ende schoone torens omzingeld, vande Haerlemmers, hunne nagebueren, eensdeels door bidden, ende eensdeels met last ende verbintenisze, daer toe oorlof verkregen hebbende. De plaetz ook daer sy noch de schepen overhalen,
Ga naar margenoot+De Over-toom, genaemd, getuygd ook van de palen
Van't Haerlemsch wijd begrijp, en van haer groot gebied,
En vanden ouden tijd, en die hem nu noch siet.
En hier in is ons ook geen kleyne eer gelegen,
Ga naar margenoot+Dat die van Amsterdam hier quamen raed te plegen
In saken van gevaer, in saken van gewicht,
Eer alles so als nu ten Hove werd beslicht.
|
|