Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland

Geschiedeniszen aengaende de Stad van Haerlem, zedert de Veroveringe van de Spaenschen, tot haere verloszinge van hun jock, ende wederbrenginge onder de Regeringe van den Prinze van Oranjen.

Ik hebbe boven verhaeld, dat de Spaenschen na het overgaen der⁺ Stad Haerlem voords van wegen hunne betalinge eenen geruymen tijd muyteneerden. Gedurende dese muytenatie sijnder tien ofte twaelf Spanjaerden by den Prinze van Oranjen binnen Leyden gekomen, in gedaente van Oostersche Koopluyden, versoekende hem in't heymelijk te spreken, de welke in sijn slaep-kamer voor sijn bedde gebragt sijnde, verklaerden dat sy Spanjaerden waren, die groot medelijden met sijnen staet hadden, nu grootlijkx door 'tverlies van Haerlem geswackt, ende gebroken, ende daerom uyt goede gunste ende genegenheyd tot hem aldaer gekomen waren om hem de gemelde Stad aen te bieden voor de somme van 40. duysend guldens eens, daer toe aenwijsende goede ende gewisze middelen om hem de Stad in handen te leveren. De Prinz bedanktese seer beleefdelijk, ende socht alle middelen om het gemelde geld op te brengen, maer en konde so eene geringe somme penningen tot verloszinge van die goede Stad, ende plaetze van sulken gewichte op datmael niet bekomen, ende most daerom so eene schoone gelegenheyd verliesen, ende gewenste aenbiedinge met dankbaerheyd opseggen.

+ De Stad van Haerlem vvord den Prinze aengeboden voor 40000 guldens te leveren.

[p. 280]

⁺Zedert dien tijd gedurende het Spaensche jock leden de burgers al gestadig onverdragelijken overlast van de zoldaeten, die de uytgeputte ende beroyde burgerije al voordaen tot het been toe uytmergelden, so dat sy daer over deerlijke Klaegbrieven schreven aen den Here van Hierges, als Stadhouder van Holland, ende aen Mr. Dirk van Bekesteyn, Burgemeester der Stad Haerlem, sijnde ter dier tijd binnen Antwerpen, welke twee brieven afgeworpen ende in handen van den Oversten Sonoy gebragt werden.

+ Overlast der Haerlemsche Burgerije van de Spaenschen.

De Inhoud van beyden was genoegzaem een, ende van desen sin.

⁺SY klagen over de groote swaricheden daer sy sich in bevonden door het aenkomen van ontrent honderd ende tachtig Spanjaerden, die sy naer hun believen ende genoegen niet en konden gerieven ende voldoen, nochte herbergen in een quartier alwaer sy eertijds wel ses honderd Duytschen hadden konnen van woonplaetze versien, niet tegenstaende dat sy noch sommige van de voornaemste ende aensienlijkste huysen van het quartier der Waelen hadden ingenomen, ende ook onder andere het huys van Adriaen Deyman: dat sy ook allegader by de burgers ter tafel wilden gaen op de betaelinge die sy noch eerst souden krijgen, waer toe sy de burgers ook met slaen ende stoten, met dreygementen ende ander overlast met geweld drongen, het welke hen op het hoogste benoude, ende quelde, door dien sy door de uyterste ellendigheyd ende armoede daer toe gekomen waren dat sy hunne eyge huygesinden seer beswaerlijk ende soberlijk konden onderhouden, ja so dat ook de voornaemste burgers die wel-eer in allen overvloed daeglijkx geleefd hadden, nu in een maend tijds ende dickwils langer niet een beetjen vleesch tuschen de tanden en konden krijgen om te eten, nochte een teugsken biere om te drinken, sich vernoegende ende lijdende met wat visch ende wey, ende diergelijk onthael: so datze ter wereld geenen raed en wisten, om die brood-dronkene ende balddadige zoldaeten die geen geld hebbende, evenwel nochtans alle dagen versch vleesch, goed bier, boter ende kaes, ende diergelijke kost vol-op begeerden, genoeg te doen, ende also van alles naer hunne wille op te schaffen, waer door daeglijkx groote beroerte, gekerm ende geklag onder de schamele gemeynte ontstond: het welke dan noch tegens de ordinantie van den Here van Hierges opentlijk strijdig was, de welke duydelijk inhield, dat de burgers souden gehouden wesen 'smaends elk Spaensch zoldaet eenen daelder te geven waer by hy van Hierges hun noch twee daelders soude doen

+ Hunne Klaegbrieven hier over.

[p. 281]

betalen. Ende nadien de Gouverneur Franzoys Verdugo op hen luyden versocht hadde datze twee honderd ende negentien daelders souden opbrengen, diese uyt des Stads kantoor niet en konden bekomen nochte ook uyt de burgerije lichten, so hadden sy ten lesten goed gevonden gemelde penningen van den voorschreven Deyman op wat dags te been te krijgen, onder belofte van dat sy sijn huys vrij souden maken, gelijk de Gouverneur hun toegeseyd hadde: doch de penningen ontfangen ende aende Officiers van de Compagnie per forme de prest ofte by maniere van leninge aengeteld sijnde, so en wilde de Sergeant niet verhuysen, niet tegenstaende dat hem een billet ofte herberg-briefken gegeven wat op de huysinge van Mr. Dirk Ramp: sulkx dat by so verre de Gouverneur Verdugo hem niet en wist te verspreken (als sy noch hoopten, ende hy ook beloofde) sy nu ten twedemael hun woord ende beloften aenden voorschreven Deyman niet en souden konnen houden, niet tegenstaende de getrouwe hulpe die de selve Deyman de Stad ende Burgerije nu twemael gedaen hadde, als eens duysend guldens tot behoef van het H. Geesthuys, ende nu dese vrundschap, behalven noch dat hy boven de twee ofte drie honderd schamele personen in de Stad met rederije van linnen met den aenkleven van dien werk gaf, ende onderhield. Schrijven ook, dat dit noch wel het minste van hunne ellende was, gemerkt de gedurige rechtvaerdige klagte van de arme geplaegde burgerije over de ongeregeldheyd ende moedwillige balddadigheyd der zoldaeten, die so groot was dat het ook eenen stenen hert soude moeten deren: sulkx dat by aldien de Gouverneur Generael daer in niet tijdelijk ende kortelijk en wilde versien, sy luyden genoodsaekt souden wesen de Stad allegader te verlaten, ende laten de zoldaeten daer mede geworden. Versoeken daerom dat hy 'tselve den Gouverneur Generael by requeste wilde te kennen geven, ten eynde hy hen op 'tspoedigste vande Spanjaerden mogte verloszen, ofte dat anders de Stad in kortentot het uyterste verderf noodwendig soude komen te vervallen. Klagen ook noch daerenboven, dat door de zoldaeten, op de Sparendamsche Schanze liggende, onaengesien dat sy wekelijk op elk fort honderd manden turf bestelden, de Dijk so ontrampeneerd ende verdorven word, dat de Dijk t'avond ofte morgen voor mag verloren gaen, ende de Stad na, ende so hebben wy, seggense, eens een eynde van ons verdriet. etc. Dese brieven waren gedateerd ofte geschreven den 19. December 1575. ende by den Secretaris Jan van Weert uyt name der Burgemeesteren onderteykend.

[p. 282]

⁺Hier by quam noch die groote ende afgrijzelijke Brand den 23. October 1576. genoegzaem mede door de moedwille der zoldaeten veroorsaekt, waer van ik boven in het 37. blad inde Verwoestingen der Stad Haerlem gesproken hebbe, waer by ik het derhalven gedacht hadde te laten berusten: doch also ik zedert niet alleen het juyste getal der afgebrande huysen hebbe bekomen, maer ook selfs het volkomen bescheyd hoe veelder in yder strate sijn verbrand, so hebbe ik uyt sinnelijkheyd dienstig geacht dit ook onsen burgeren mede te delen.

+ Groote Brand binnen Haerlem den 23. Oct. 1576.