Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland

Oorlogs-geschiedeniszen ten platten Lande om de Stad van Haerlem, in Kermerland. ende Waterland.

Ondertuschen dat de Belegeringe der Stad Haerlem duerde, als⁺ mede na haere veroveringe van den Spaenschen, sijn enige dingen alhier ten platten lande in Kermerland, ende daer ontrent, voorgevallen, die ik niet ondienstig en achte by dese gelegenheyd in dit mijn werk mede te gedenken, ende te vervangen.

Ende eerstelijk heeft de Spaensche Ruyterije den 16. Januarius 1573. het Dorp van Vytgeest wel ten halven afgebrand, ende ontrent⁺ zestig ofte zeventig huysluyden vermoord, ende doodgeslagen. Ook hebben sy de Dorpen van Kastrekom, Limmen, ende Backum geplonderd, ende den armen huysluyden groote schade ende overlast gedaen.

Korts na de veroveringe der Stad Haerlem dede de vijand onder den Oversten Antonis van Tambergen, Luytenant van den Grave van Boszu, eenen inval in VVaterland, alwaer hy ons krijgsvolk dat weynig⁺ was seer drong, ende benaude: dies de overste Sonoy terstond derwaerts aentrock, ende dede alle vlijt om den intocht vanden vijand te stuyten. Hier werde dickwils geschermutzeerd, maer die van Westvriesland door de menigte der vijanden verheerd sijnde mosten de schanze te Landsmeer, met de dorpen van Suyderwoude, Sinderdorp, ende Broek den vijand in handen laten, die hier door nu alles in hadde van Zaenredam af tot aenden Nieuwendam toe, ende sloot so onse schanzen van malkanderen, dat de een den anderen geen ontzet van volk nochte toevoer van nooddruft konden doen, dan alleenlijk ter see, ende dit noch kommerlijk, ende met groot perykel. Niettemin behielden die van Westvriesland datmael noch de schanz ende het dorp van Schellingwoude, Voorderdam, Rarop, ende queten sich vromelijk naer de kleyne magt die sy hadden: doch mosten niet lang daer na de selve mede voor den vijand in ruymen, het welke eene seer sobere gelegenheyd voor die van Waterland veroorsaekte.

Ook hadde de vijand in het gedeelte van onse Landstreke eene groote⁺ magt t'Aszendelf, en poogde daer uyt de omleggende dorpen ende schanzen van de onsen aende westsijde van gelijken te vermeesteren, ende al meer ende meer in te horen, het platte land by den wintertijd

+ Oorlogsche Geschiedeniszen in Kermerland, ende om Haerlem.

+ Vytgeest, Kastrikom Limmen ende Backum vande Spaenschen verbrand, ende geplonderd.

+ Spaensche inval in VVaterland.

+ Spaensche magt ende bezettinge t'Aszendelf.

[p. 268]

in harden vorst af te lopen, ende met branden ende blaken te vernielen. Ten welken eynde Don Louijs de Requesens, Groot-Commandeur van Castilien, na dat hy het Gouvernement in plaetze van den Hertog van Alba hadde aengenomen, ook mede voords, tot een van sijne eerste werken, recht na het nieuwe jaer 1574. op het aenhouden van die van Amsterdam, noch ontrent drie duysend nieuwe knechten, so Waelen, als Hoogduytschen, tot versterkinge van de oude garnisoenen, in Waterland, ende meest na Aszendelf, heeft gesonden. Sy hadden de paerden nu ook al met scherp beslagen, ende 400. nieuwe ijs-sleden doen maken, behalven die gene diese 'sjaers te voren hadden overgehouden, die meerder in't getal dan de nieuwe waren. Maer God Almagtig versag't, ende gaf, dat de paerden den ganschen winter op't ijs niet en quamen, ende bespottede also hun boos ende verderfelijk voornemen in sijnen hoogen hemel.

⁺Half Februarius begon 't enige dagen vrij wacker te vriesen, ende bragt so veel by, datmen de binne-wateren bequaemlijk te voet konde overgaen. Daer op sijn voords den 19. dito de Spaenschen des morgens heel vroeg ontrent half seszen by de vijfhonderd sterk van Aszendelf na Krommenije getogen om de schanze aldaer in te nemen. Hopman Aker, die aldaer in besettinge lag, den aenslag vernemende, kreeg sijn volk in wapenen, ende trock met hun ende sommige huysluyden den vijand in't gemoed, ende hield hem met gestadige schermutzinge wel drie uren op. Schreef mede inder ijl na Hopman Koen van Steenwijk, die niet wijd van daer gelegen was, om bystand, die hem voords enige zoldaeten ende huysluyden te hulpe schickte. Maer also het Land door den vorst alom open lag, ende de huysluyden gewaer werden datter noch wel ses ofte seven honderd van Vytgeest achter Krommenije om quamen, vrezende omzingeld te worden, so namen sy d vlugt, ende daerna ook de zoldaeten desgelijkx, so dat de Spaenschen het Dorp vermeesterden, eer die gene die in de huysen waren sulkx gewaer werden, waer over enige op de plaetze bleven, ende de andere bergden hun lijf ter nauwer nood, ende vloden sonder geweer na Knollendam. De toren van Krommenije verbrande by versuymenisze van een vuer-teyken, dat sy daer op gesteld hadden, ende de Spanjaerden staken ook voords een deel van het dorp aen brand.

⁺De vijand vervolgde hier op sijne victorie, ende ruckte na VVestzanen, alwaer twee vaendelen Staten-besettinge lagen: maer die verliepen't voords, ende gaven het dorp ten besten, het welke van den vijand mede werde geplonderd, ende afgebrand, den armen huysluyden van huys ende hof in verbaesdheyd vlugtende, om slechts hun leven daer van weg te dragen.

⁺In dese schielijke vlugt ende verbaesdheyd geschiede eene daed van eenen Huysman van VVestzanen, de onsterfelijkheyd ende eeuwige ge-

+ Krommenije by de Spaenschen ingenomen, ende verbrand.

+ VVestzanen desgelijkx.

+ Godvrugtige gedenkvvaerdige daed van eenen Huysman van
VVestzanen

[p. 269]

dachtenisze overwaerdig. Want als een yder vast om een goed heenkomen uytsag, ende doende was om in dit onverwacht ongeval inder haest een weynig van sijne waerdste ende gereedste goederen, so veel mogelijk was, met sich te nemen, so vondmen desen alleen bekommerd ende besig om sijne oude Moeder, die door de jaeren haer gang benomen was, met sich te voeren, ende te bergen. Ende also hy gene slede byder hand en hadde, ende sy misschien te swaerlijvig ofte gebreekelijk was om op de schouderen te dragen, so sette hyse op eene berrie, ende sleeptese met een tou voord. Maer also dit seer langzaem in sijn werk ging, sagen de Spanjaerds hem, ende liepen na hem toe, de welke hy onder eene wal ofte in't riet ontschool. Als sy nu ter plaetze quamen, ende de oude vrouwe alleen op de berrie sagen sitten, waren sy verwonderd, ende gingen beschaemd weg, sonder haer in't minste te beschadigen. De Soon quam weder uyt sijn schuyl, ende sleepte al weer aen, ende op een nieu, so lang, tot dat hy sijne oude Moeder voor de Westerpoorte te Hoorn bragt. Voorwaer! een sonderling exempel van getrouwe liefde eens kinds jegens sijne moeder. Dat heet vader ende moeder eren! Ende hier in heeft Holland, dat sy roemen ende inde schale leggen mag tegens de twee Gebroeders van Sicilien, die hunnen ouden Vader ende Moeder op hunne schouderen weg droegen, doe de Berg Etna alles daer ontrent met vuer vervulde, ende verbrande: ofte dat sy by de getrouwicheyd van Eneas stellen ende vergelijken mogen, die sijnen ouden Vader Anchises uyt den Troijaenschen brand op sijne schouderen desgelijkx wegnam, ende verloste. Want het perykel en was hier veel-licht niet minder, ende de arbeyd door de langte van den weg schier onmogelijk, ende ongelofelijk.
Ook werde Oostzanen op desen tocht van den vijand ingenomen,⁺ geplonderd, ende verbrand.

De Hopluyden deser bloode hasen ende weglopers wisten ondertuschen hunne schandelijke vlugt by Sonoy noch te beglimpen, ende te verdedigen, mits dat sy voorgaven datze gebreck aen kruyd ende lonten hadden, waerom sy te voren aende Gedeputeerde Staeten van't Noorderquartier in tijds geschreven hadden, sonder de selve te hebben bekomen: ende datze na Wormer ende Jisp getogen waren, waer aen wel meest gelegen was, alwaer sy nu wel vijf vaendelen sterk by den anderen waren, om den voorderen inval van den vijand te beletten: gelijk ook twee vaendelen Staten-besettinge op't Kalf lagen. De Overste Sonoy was over dit verlies, ende verloop der zoldaeten gansch seer t'onvreden, ende sond in aller haest kruyd lonten en lood aende Kapiteynen die te Wormer by malkanderen gekomen waren, met commissie ende last aen Hopman Niklaes Ruychaver, om over de selve te commanderen, ende te gebieden. maer Ruychaver sloeg de gemelde commissie beleefdelijk af, sich onschuldigende op sijne jonk-

+ Oostzanen ingenomen, ende verbrand.
De zoldaeten ontschuldigen dit verlies, ende hun verloop by Sonoy.

[p. 270]

heyd, ende onervarentheyd, om over andere Kapiteynen te gebieden, die ouder waren als hy, ondertuschen den Oversten Sonoy hertelijk bedankende voor de gedaene ere, met belofte de selve met alle getrouwe diensten voor het Vaderland ten allen tijden te sullen verschuldigen, ende den genen die Sonoy in syne plaetze soude gelieven te stellen in alles te gehoorsamen.

⁺De Overste Sonoy quam daer op selfs te VVormer, ende stelde op alles goede ordre, ende vertrock na Purmereynde, alwaer hy sich enigen tijd onthield.

⁺Die van Iisp, Wormer, ende het Kalf hebben alom het water daer ontrent doen opbijten, om voor den aen ende inval der vijanden versekerd ende bevrijd te sijn, so dat sy te samen in eene bijt begrepen waren. Behalven dese bijt hadden de onsen tegens het Wormerveer over aen de Saen op den weg van Wormer eene sterke Schanze gemaekt, daer Hopman Aker met sijn vaendel knechten oplag. Ende uyt meest alle dorpen daer ontrent het beste van hunne goederen: enige quamen ook met wijf ende kinderen, om sich gedurende den vorst aldaer te onthouden, meynende datze daer so goed als versekerd waren.

⁺Daer na werden Ruychaver ende Koen van Steenwijk met hunne vaendelen na Krommenije geschickt: waer van de vijand t'Aszendelf werde verwittigd, die voor de onsen meynde gereed te wesen. Maer so elk den anderen sochte voor te komen, ende by nacht trocken, quamen de onsen ongevaerlijk een quartier-uers vroeger, ende hadden't Dorp nu al in als de vijand aenquam. Daer viel eene swaere schermutzinge, de onsen soekende den vijand uyt te houden, ende dese daerentegens de onsen te verdrijven, 'twelk so vanden rechten middernacht tot den lichten dag toe duerde: op welken tijd de onsen die het voordeel in hadden den vijand op de vlugt kregen, ende vervolgden hem sterk een goed stuck na Aszendelf toe, niet sonder groot verlies vande sijnen. Onlangs daer na werde Ruychaver van Krommenije wederom gelicht, ende te Wormer in sijne oude besettinge geleyd.

⁺Middelertijd verstonden de Spaenschen t'Aszendelf de gelegenheyd van Wormer, ende Wormerveer, het weynig volks, by dat sy waren, de slappe wacht die sy hielden, ende den goeden buyt daer sy op vlamden. So quamen sy tuschen drie ende vier duysend sterk, op eenen morgen, alst seer mistig was, ende overvielen eerst Kapiteyn Aker, die te Wormerveer lag, ende sloegen 'tmeeste volk eer sy gewaer werden datter enig onraed was: also sy sich buyten de schanze begeven hadden, ende om hun gemacks wille over de bijt in de huysen lagen, het welke wel eene groote roekeloosheyd was, nadien de vijand so na by was, ende de wateren toegevrosen, datmen van alle sijden op hun konde aenkomen. Dit beschickt sijnde, paszeerden de bijt voord met schuyten ende pramen, ende wat sy by der hand vonden,

+ Sonoy komt te VVormer.

+ Die van Iisp. VVormer, ende het Kalf bijten het vvater op, ende maken eene Schanze by VVormerveer.

+ Krommenije vvord byde onsen vvederom ingenomen.

+ De Spaenschen nemen VVormerveer, ende VVormer in.

[p. 271]

ende namen eerst de schanze in, sonder tegenstand, also daer niet een levendig mensche binnen was. Daer op verdeelden sy sich in drie hoopen, ende trocken met den eenen recht toe recht aen op Wormer, ende met de andere twee een weynig van ter sijden om, sonder dat sy door den mist gesien konden worden, voor dat sy 'tdorp op't lijf waren. Die van binnen raekten hier door voords in alarm, ende stelden sich tot tegenweer tegens die gene die recht in trocken: maer terstond siende, dat de vijand ook noch van twee andere sijden aenquam, vrezende omringd te worden weken na het achtereynde van het dorp, alwaer sy sich in slagordre setteden, ende den vijand het hoofd mannelijk boden, ende na eene wijle vechtens inde vlugt dreven. Maer also enige van hun inde kerke weken waren oorsake dat de onsen den voornaemsten hoop, die aen't vlugten waren, niet en durfden volgen, voor dat sy de kerke wederom klaer ende vrij hadden, om van voren ende achteren niet teffens aengegrepen ende beset te worden. Terwijl sy nu daermede doende waren, vergaderde de vlugtende vijand wederom by malkanderen, ende kroop by een, ende dede eenen nieuwen aenval met sulken geweld dat de onsen geheel ontdaen werden. Enige bleven binnen 'tDorp verslagen, andere verdronken in hunne eyge bijt, maer't meestendeel quamder af, ende onder anderen Ruychaver die ter nauwer nood door de getrouwicheyd van eenen sijnder lijf-schutten over de bijt werde geholpen, ende het gevaer des doods ontvlugte. Dit gevecht duerde drie uren lang, ende gaf den huysluyden tijd om sich met hunne vrouwen ende kinderen te bergen, hoewel seer kommerlijk: want daer en was geen ander open dan over de bijt: ende so mosten sy by winterdag eenen grooten weg na Purmereynde, dat hun 'tnaeste was, met natte klederen gaen, eer sy in versekeringe quamen. De dijk tuschen beyden krielde ende was swart van menschen ook dickwils so dat sy malkanderen van boven neder drongen. Het was (voorwaer!) een deerlijk schouspel so veel mannen, met vrouwen ende onnosele kinderen, uyt hun welvaren te sien vlugten, nat ende schier stijf van koude, met so een geschreij als een yder by sich selven denken mag, komende tot vreemder luyden huys, inden winter, ende sonder iets van hunne goederen met sich te brengen. Maer't schijnt datmen veel om't leven doet. Huyd voor huyd, ende alles wat een⁺ man heeft dat laet hy voor sijn leven. Het werde noch voor een groot geluck gerekend dat de vijand hen niet en vervolgde, het welke door den mist toequam: want so de selve hen inde aenkomste der vijanden hadde verrast, ende verraden, so was hy hun nu wederom een groot behulp om den dood te ontkomen, overmits het weynig gesichts datter was, also dat de vijand niet en wist waer henen dat hy soude volgen. De Spaenschen sleepten ende verbragten terstond al den beuyt na Aszendelf waer mede sy wel eene gansche weke besig ende doende waren. Als nu de Spaenschen van Wormer ende Jisp aldus meester wa-

+ Iob. 2. 4.

[p. 272]

ren, verschansten ende versterkten sy sich aldaer, om al voordaen dieper in te boren. De Overste Sonoy maekte dese nederlage voords den Prinze bekend, ende dat de vijand wel drie duysend sterk, ende Verdugo daer selfs in persoon was.

⁺De Staeten van het Noorder-quartier waren hier door niet weynig verslagen, vresende dat de vijand de sterke Schanze van't Kalf ook mogte aentasten, ende vermeesteren, het welke noch grooter ende swaerder verlies voor den staet van't land soude wesen: gelijk ook de vijand voords daer na trachtede. Purmereynde lag ook genoeg open, daer Sonoy met het vaendel van Kapiteyn Reynier Sittert binnen was gelegen. De andere gevlugte zoldaeten werden in Purmerland te Ilpendam ende Neck in besettinge geleyd, om voorder inbreuke te verhoeden. Het verloop der zoldaeten werde vast verschoond, ende ontschuldigd, door dien dat de vijand door hulpe van enige huysluyden tot drie ofte vier plaetzen over de bijten was geholpen, ende dat de dorpen in die quartieren al in lange streken leggen daermen met den vorst in alle plaetzen aen kan komen. Die van het Noorderquartier maekten terstond veele schuyten, schepen, ende galeykens gereed om met het open water de Schanze van het Kalf te ontzetten, ende den vijand te rugge te drijven. Maer de Spaenschen werden in het midden van Maert by den Groot-Commandeur op ontboden, om beneffens het ander krijgsvolk dat in Holland was den tocht van Graef Lodowijk van Naszou te beletten: waer door niet alleen dese Schanze, maer ook die van Nieuwendam, ende andere Waterlansche Dijken van den vijand verlaten werden. In't aftrecken verbranden sy Krommenije voords af, Krommenijerdijk, VVormerveer, ende andere plaetzen. De verlatene Schanzen werden wederom by de onsen met krijgsvolk beset: alwaer ook veele huysluyden wederom op hun goed trocken. So werde dese hoek lands voor eenen tijd van des vijands geweld wonderbaerlijk ende onverwacht bevrijd, ende verlost.

⁺Na dat nu de Groot-Commandeur den Grave van Lodowijk op de Mokerheyde hadde geslagen, heeft hy sijn krijgsvolk, dat hy uyt VVaterland gelicht hadde, wederom herwaerts aengeschickt, het welke sich gelijk te voren meest t'Aszendelf onthiel.

⁺Dese namen eenen aenslag op VVormer voor op Pinxsterdag, ende quamen ontrent 1400. sterk eerst tot Wormerveer, ende lieten sich daer met schuyten, ende insonderheyd met eenen grooten Pont oversetten op de Schanze tegens Wormerveer over, die doe ter tijd onbeset lag, ende trocken al stillekens den smallen weg langs na Wormer voord, meynende die van binnen op't lijf te wesen, eer sy ergens op dachten, ofte het minste mogten gewaer worden. Doch werden van eenen huysman gesien, die 'smorgens heel vroeg buyten op sijn land was, de welke in haest na huys liep, ende sijne bueren opweckende met den

+ Het Kalf word by de Spaenschen belegerd, ende verlaten, beneffens de andere veroverde Dorpen, ende Schanzen in VVaterland, die sy ten deele afbranden.

+ De Spaenschen komen wederom in VVaterland.

+ Hunne misluckte aenslag op VVormer.

[p. 273]

roep vande komste des vijands het geheele Dorp voords in alarm bragt. Ondertuschen liep hy met twee ofte drie die gereed waren voor uyt, ende haelden sekeren praem dwers op den weg, dien sy op sijn kant stelden, ende schoten also van achter dese borstweringe terstond met een roer tot den vijand in. De vijand noch niet heel dicht sijnde schoot wederom: doch siende sich ontdeckt, hiel stil, ende beried sich of hy voordtrecken soude, ofte niet. Dit weynig zemmelen ende vertoeven verbrodde den geheelen aenslag: want middelertijd quamen de twee ofte drie vaendelen zoldaeten die onder Tete Hettinga binnen Wormer lagen, ende voord de Vrijbuyters, ende andere huysluyden in't geweer, ende begonnen tegens den vijand te schermutzeren, die sich eerst vroomlijk weerde, so lang als hy van sijn volk gesterkt werde dat noch reys op reys van Wormerveer overvoer. Maer also eene onser Galeijen juyst daer ontrent op't water lag, ende het schieten hoorde, quam met noch enige Vrijbuyters-Jagten op het geluyd aen, ende siende den vijand vast overvaren, schoot de Pont met volk met al in den grond, ende verstroyde de schuyten. Dit gedaen sijnde, sette voords de eene reyse voor ende de andere na dwers door den vijand heen, die op't land tegens de onsen schermutzeerde. De Spaenschen hier door verzaegd sijnde, namen eerst den wijk met ordre nade Schanze die op den kant van den Saen lag, ende achterna de verbaesdheyd aenwaszende met eene volle vlugt. De traegste in't lopen werden den ganschen weg langs geslagen: de anderen kregen de Schanze wel, maer de onsen, diese vervolgden, drongen met hun te gelijk in. De Galeije roeijde ook ter selver tijd sterk tegens de Schanze aen, so dat haer pen inde wal bleef steken. Daer waren ontrent 500. van den vijand binnen, veel-licht meer als die gene diese najaegden: maer de vrese was so in hun, dat niemand sich te weer en stelde, als ofze geene handen en hadden, maer lieten sich dood slaen als een hoop schaepen, sonder dat iemand gevangen genomen werde, ofte ook het begrijp hadde van te vlugten: so dat van ontrent 900. man die overgekomen waren naulijkx een man ontquam, sonder dat iemand van dese sijde bleef, ofte ook in het alderminste gequetst werde. Desen hoop gematst sijnde, voeren de onsen tot den rest over, die noch aende over sijde waren, ende middelertijd over veld recht toe recht aen na Aszendelf toe liepen, maer voor een groote wateringe gesteuyt, ende achterhaeld werden. Dese hebbende de selve vrese in't lijf, liepen een deel in't water, ende verdronken sich selven, andere werden op de plaetze ter neder gehouwen, behalven 290. die levendig gekregen ende gevangen genomen werde. Ende dit ging so slecht in sijn werk, dat een zoldate dickwils vier vijf ofte ses gevangens hadde, ende bragtze met een toutjen aen een gekoppeld binnen Wormer, daar sy eenen dag twee ofte drie gehouden, ende naderhand den 1. Junius van daer na Hoorn gesonden werden: waer van den 4. dito anderhalf honderd Hoogduyt

[p. 274]

schen met Karveels op de Rede gebragt, ende buyten boord gesmeten, ende verdronken werden: sijnde het selve een vande hardste stucken die staende den oorlog aen dese sijde geschied sijn: hoewel het ondertuschen eene oorsake was, dat de Spanjaerds, die't voorheen al doodsloegen wat sy in handen kregen, daer na wat beleefder met hunne gevangens omgingen, dewijle sy sagen datmen hun met de selve mate wederom begon in te meten: ende so pleeg het eene mes het andere wel veeltijds inde schede te houden: Des anderen daegs souden de Waelen ook uytgevoerd worden: maer also daer andere last van't Hof quam, so behielden sy het leven, ende werden daerna tegens enige van de onsen gelost.

⁺Ik hebbe boven verhaeld, hoe dat de vijand door sijne groote magt tegens de onse den ganschen Waterlandschen Dijk vermeesterd ende veroverd hadde, waer door de onsen de Stad Amsterdam so dicht niet en konden sluyten als wel voor henen: want of schoon de Vrijbuyters (die den Westzaener Toren veel tijds tot een uytkijk hadden, ende van daer voor Amsterdam sien konden wat schepen in ofte uyt voeren) zomtijds ter sluyp op het Y quamen, ende den eenen ofte anderen buyt van daer haelden, ende door het Barnegat inkregen, dat sy tot dien eynde tuschen Zaenredam ende Westzanen inden Dijk gegraven hadden: so geschiede dit nochtans so daeglijkx niet, ende ook niet sonder swaricheyd ende perykel, also de vijand hen dickwils in't wederkeren op den kant van het gemelde Gat waernam, ende besprong: so dat die van Haerlem ende Amsterdam noch ordinaerlijk, hoewel met convoy, tot malkanderen mogten op ende af varen, tot groot gerijf van den vijand. Ondertuschen bedacht de Overste Sonoy eenen seer gewichtigen aenslag, niet alleen om die van Amsterdam wat meer te kort-vleugelen, ende te quellen, maer ook om Haerlem te benouwen, ende wederom in handen van den Prinze te doen vallen als mede om geheel Noorderland voor den vijand te bevrijden. Hy schreef tot dien eynde aen sijne Excellentie, dat hy daer toe voor goed insag, dat die van Noordholland het Barnegat souden bemagtigen, ende met eene sterke Schanze versekeren, ende dat die van Suydholland ende Seland mosten sien meester te worden van de Schanze van het Huys ter Hart, tegen over het Barnegat op de andere sijde van het Y gelegen, die de Amsterdammers hadden opgeworpen ten tijde als sy met hunne vlote op't Meyr quamen ende de onsen dat afhandig maekten, gedurende de belegeringe der Stad Haerlem. De Prinze vond desen aenslag seer dienstig, ende nodig, ende schreef aende Gedeputeerden van het Noorder-quartier dat sy gemelden aenslag op alle manieren souden helpen bevorderen, met bevel aen Sonoy, dat hy met den eersten ende in alle naerstigheyd hem soude laten weten wat tijd hy soude meynen vaerdig te wesen om sijnen aenslag in't werk te stellen, op dat hy die van Seland in tijds mogte ontbieden wat sy te doen souden

+ Tocht van Sonoy na't Barnegat.

[p. 275]

hebben, gelijk hy ook die van de Admiraliteyt van Suydholland soude laten gereed maken wat tot eenen aenslag van sulken gewichte aen hunne sijde van node soude wesen. Dien volgens heeft Sonoy den 5. April 1575. den Prinze den dag doen ontbieden ende aendienen wanneer hy sijnen aenslag op't Barnegat meynde ter hand te nemen, versoekende dat sijne Excellentie even op den selven tijd sonder faute de Schanze van het Huys ter Hart wilde laten bestoken, ende aengrijpen, op dat sy hunne aenslagen te gelijk mogten in't werk stellen, ende wat nuttelijkx voor de gemeyne sake verrichten. Daer op toog Sonoy den 7. dito derwaerts aen, ende nam het Barnegat geluckelijk in, ende beschanste sich aldaer inder ijl volkomelijk naer wil, ende wensch. Maer also de Gedeputeerden van het Noorderquartier Sonoy gerne nodige ende genoegzaeme hulpe van schepen toe en schickten, om de plaetze in te houden, wat moeijte hy ook daer toe dede, ende die van Suydholland mede te lang op hunnen aenslag sliepen, ende stille saten, ende ook tuschen de Suyd ende Noordhollandsche enige geschillen over dese sake resen, so is de gansche aenslag vruchteloos afgelopen, ende de gemaekte Schanze van het Barnegat door dwang vande Amsterdamsche schepen wederom verlaten, na dat de onsen seventien dagen aldaer genesteld hadden.

Middeler tijd liepender groote geruchten door het land van swaere⁺ krijgs-toerustingen van den Grooten Commandeur, die niet al vergeefs en waren: want Iillis van Barlaymont, Here van Hierges, in dien tijd Gouverneur van Holland, Seland, ende Vtrecht, aende sijde van den Koning, ruckte den 27. Meij met ses duysend te voet, ende seven honderd paerden door Vtrecht, Amsterdam, Haerlem, ende Beverwijk, na het Noorderquartier tot aende Meel-molen van Schorel, alwaer het voetvolk is gebleven, also het selve so haest niet en konde volgen, ende trock met sijne ruyterije na den Slaper, om Schoreldam ende Krabbendam te overrompelen, ende den weg te openen om het gansch Noorderquartier ten platten lande teffens af te lopen, ende aen kolen te leggen. Maer also hy de Schanzen wel beset vond, ende het krijgsvolk wel op hunne hoede, heeft niet met allen anders uytgericht, dan dat het voetvolk, 'twelk ontrent de Schorelsche molen rustede, terwijl de Here van Hierges met de ruyterije hooger aen toog,, sommige huysen ende hutten daer ontrent plonderde, ende met gemelde molen afbrande, welke brand wijd ende breed gesien werde. Daer op trock hy wederom na de Beverwijk, daer hy vijftien dagen stil bleef liggen, verwachtende de reste van het leger die op desen tocht niet geweest en waren, waerna hy in haest opgebroken ende te rugge gekeerd is na Buren, dat hy belegerd ende ingenomen heeft. Dese aenslag des vijands en is niet in't werk geleyd sonder groot vermoeden van merkelijk verraed, gelijk dan de Overste Sonoy de Gedeputeerden van het Noorderquartier van alle kanten verwittigd waren, dat de vij-

+ Aenslag der Spaenschen op Schoreldam, ende Krabbendam misluckt.

[p. 276]

and aldaer eenen aenslag op handen hadde, ende dat veel vreemd volk ten platten lande sich tot dien eynde onthiel, om op seker teyken van den vijand (het welke men meynde den Schorelschen brand geweest te sijn) ook allerwegen, ende in alle Dorpen brand te stichten, waer door dan de huysluyden uyt de Schanzen na de Dorpen souden lopen, op dat de vijand aldaer minder tegenstand mogte vinden, ende meerder kanze ende gelegenheyd hebben om de Schanzen te vermeesteren, ende dat sy daerom goede wacht souden houden, ende op de sulke goede acht nemen, gelijk ook geschiede, want Sonoy en dede de Schanzen alom niet alleen met meer krijgsvolk ende huysluyden wel besetten, maer belaste ook alle Schouten van de Dorpen op al het vreemd volk nau ondersoek te doen, ende de selve in versekeringe te nemen, door welken goeden toesicht men meynde dat den vijand sijn voornemen soude misluckt wesen: want als hy de Schorelsche molen ende huysen tot eene leuse aen brand stack, op dat die van binnen ook beginnen souden, so en durfde sich niemand openbaren: waerom de vijand den selfden weg dien hy gekomen was onverrichter sake wederom moste aftrecken. Daer sijn vreemde dingen over desen handel voorgevallen, ende seer wreede ende ongehoorde manieren van pijningen voorgenomen, om de waerheyd van dese sake uyt te vinden, die de sinnelijke Leser by onsen vermaerden Histori-schrijver Pieter Bor vinden kan, die sulkx, gelijk alles, seer rijkelijk ende wijdlustig uytstrijkt, ende verhandeld, also ik geenzins nodig geacht hebbe de selve alhier te verhalen, op dat sulkx mij niet al te wijd uyt mijn spoor ende pad af en leyde, ende te lang op en houde.

⁺Den 6. October waren de Spaenschen met tien schepen op het Haerlemmer Meyr, ende vertoonden sich ontrent de Oude wateringe alwaer de Hollandsche eene Schanze hadden, waer in Johan Schetter met sijn vaendel in besettinge lag, die voords met sijne zoldaeten op vijf schepen is gevallen, ende des vijands tien schepen nageruckt, ende hebben het beste schip met het geschut genomen, ende al't volk daer op doorschoten, doorsteken, ofte over boord geworpen: souden ook meest alle de schepen vermeesterd hebben, ten ware datter vier boeijers van Haerlem waren gekomen, waerom sy met hunnen roof met victorie na hunne schanze weken.

⁺Ontrent den Oegst 1576. werde de Convoijer, die tuschen Amsterdam ende Sparendam op het Veer voer, met volk ende geschut seer wel voorsien, van onse Vrijbuyters genomen, als het schip maer een weynig vande Stad afgevaren was De Vrijbuyters hadden vier van hunne roeij-jagten, ende quamen daermede van vier sijden gelijk aen, twee van voren, ende twee van achteren, sonder dat sy om't schieten van den Convoijer in't minste swichteden. Dicht aen boord komende schoten allegader los, dat niemand een hoofd boven mogte steken, ende vielen op't schieten terstond over, so dat de Convoijer niet

+ Spaensch Schip op het Haerlemmer Meyr veroverd.

+ Vrijbuyters nemen den Convoijer van Amsterdam.

[p. 277]

eens tot tegenweer en konde komen, maer was in eenen ogenblick tijds vermeesterd. Als sy hem nu in hadden, so meynden sy hem door 'tgat inden Dijk dat by Zaenredam was na Wormer te brengen, maer daer komende vonden 'tselve gat met twee vaendelen Waelen beset, die op hunne wederkomste pasten: dies namen sy eenen moed uyt het gevaer, ende sprongen met hunne roers ende verjagers aen land, ende trocken sonder enig omsien recht blindelings onverzaegd tot den vijand in, die wel ses tegen een was, ende dreven hem eerst met geweld van het gat, ende bragten daerna hunnen buyt daer behouden door. Diergelijke feyten deden sy verscheydemael, voor de nakomelingen bykans ongeloofelijk, ende nochtans waerachtig.

Den 15. October verliet de vijand de Schanzen op den Diemerdijk⁺ ende Barnegat. Des avonds ten vijf uren ruymden sy ook de Beverwijk, ende het Huys te Aszumburg. Die vande Beverwijk vresende dat het volk van Sonoy het selve vernemende hun voords mogten komen beroven ende ontweldigen 'tgene de Spaenschen daer noch gelaten hadden, hebben des morgens vroeg den Oversten Sonoy van't vertreck der vijanden verwittigd, met bede hen in bescherminge te willen nemen, op dat hun geen onheyl van onse zoldaeten en mogte overkomen. Sonoy heeft daer op voords sijn volk daer henen geschickt met scherpen last niemand der ingesetenen ende huysluyden te beschadigen. Den 2. Januarius 1577. verlieten ende verliepen de zoldaeten van La Margelle, Vice-Gouverneur van Haerlem, de Schanze van Zaenredam, ende den 8. dito de sterkte van Sparendam desgelijkx, de welke by den Kolonel Helling werde ingenomen, ende met volk beset. Ende alom om den binnen-vaert tuschen Holland ende Westvriesland aen dese plaetze seer veel was gelegen, so werde de selve by hem op een nieu dapper gesterkt, waer toe enige Pijonniers uyt Suyd ende Noordholland derwaerts aen werden gesonden. Hier door werden Haerlem ende Amsterdam van malkanderen afgescheyden, ende Haerlem ook enigzins beset. Waerom ook de gemelde Kolonel voords last kreeg al't goed dat na Haerlem ging, op te houden: sonder nochtans aen't garnisoen ofte burgers enig ander leed oft vijandschap te betonen, van wegen de Pacificatie ofte Vrede-handelinge van Gent, die middelertijd werde besloten. La Margelle Luytenant van Verdugo, binnen Haerlem leggende, heeft ontrent desen tijd brand-brieven na den Hage ende de Dorpen van het West-quartier gesonden, ten eynde dat sy tot onderhoud van sijne knechten binnen Haerlem, hunne Gedeputeerde souden senden om van wegen de betalinge met hun te verdragen, ofte dat hy anderzins soude genoodzaekt wesen de selve by brandschattinge ende plonderinge met geweld te halen. De Staeten van Holland sulkx verstaende, hebben enige vaendelen zoldaeten tot Noordwijk gesonden om gemelden inval ende brandschattinge te beletten: waer op de knechten van La Margelle binnen Haerlem

+ De Spaenschen verlaten Diemerdijk, Barnegat, Beverwijk, Aszumburg, Zaenredam, ende Sparendam.

[p. 278]

bleven.

⁺Ons staet was seer bedroefd, de Vrijheyd was verloren,
De Gods-dienst afgeschaft, daer was noyt quaed geboren,

Of 'tlag ons hier ten hals, so lang die wreede gast

Ons druckte met sijn jock, en swaeren overlast:

Tot dat de Opper-heer dit onweer heeft verdreven,
En ons weer Saligheyd en Vryicheyd gegeven,

En 'tboos Egyptisch jock, en loose Babels-magt

En leydig Baals-strick van onsen hals verkragt.

So heeft de goede God sijn harde tucht en slagen
Van sijne saere hand sijn kind'ren uytgedragen,

En hun tot heyl gekeerd. Dus druckt ons van den Heer

Het bloedige gebied van Spanjen nu niet meer.

Maer o Oranje-boom! God geef dij lang te bloeijen,
God geef ons onder dij in segen op te groeijen,

En maekt ons onder 'tlou van dijne blad'ren vrij

Van't Pauslijk siel-vergift, en Spaensche tyrannij!

+ Verloszinge der Stad Haerlem vande Spaenschen, ende haere vvederbrenginge onder den Prinze van Oranjen door de Vredehandelinge van Gent.
Vindex Libertatis.
Vive Oranje!
Vive Naszou!
Vive les Gueux!