Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland
(1628)–Samuel Ampzing–
AuteursrechtvrijHaerlem van-ouds het Hof van Holland.Oude geschreve Kronijk. Om die schoenheit ende soeticheit der Stede hebben die Voirste Princen van Hollant mit genoechte hoeflike woeninge in Haerlem eerst uitvercoren.
Graef Floris d'achtste Graef, de Vette Graef geheten, Ga naar margenoot+
Is hier so met sijn hof te Haerlem neer-geseten,
Hoewel de eerste niet, en heeft met rou en leed
Sijn dochter Hadewij alhier ter aerd besteed.
Oude geschreve Kronijk. Florijs, wairlic genoemt die Vette, die achte Grave van Hollant; also die voirste Princen van Hollant daden, heeft hy oick stadelic sijn woenstat bewoent ende gehouden. Die welke Florijs sijn eenige dochter (overdragende schone joncvrouwe) genoemt Hadewigis, als een Prochiaen inder kercken van Haerlem heeft begraven. Rein. Snoyus Lib vi. in Florentio Crasso, fol. 70 Vxorem habuit Petronellam, Sororem Lotharij Imperatoris, ex quâ nati Theodoricus haeres, Florentius Kinheimariae Princeps, Simon, & Hadewigis, Herlemi, dum ibi mansitaret, majoriin Ecclesiâ tertae condita. Hy [Graef Floris] heeft Petronella, de Suster van den Keyser Lotharius, tot eene huys-vrouwe gehad, waer uyt hem geboren sijn Diderick de erfgenaem, Floris Prinze van Kermerland, Symon ende Hadewigis, te Haerlem, terwijl hy daer woonde, in de groote kerke begraven. Archiv. M.S. Haec mutuatio confirmata ac stabilita est praesidente ac | |
[pagina 50]
| |
favente Domino nostro Florentio Comite, legitimâque conjuge Dominâ nostrâ Petronellâ volente, in loco Harlem nominato, Kal. Oct. coram magna multitudine de Kennemerlande. Dese verwiszelinge der landen is bevestigd van onsen Here Graef Floris, ende sijne gemaelinne, onse vrouwe, Petronella, in de Stede Haerlem voorn. den eersten Oct. [het jaer word verswegen] in tegenwoordigheyd van eene groote menigte van Kermerlanders.
Ga naar margenoot+Als Ada aen't gebied van Holland was gekomen,
En tegens Staeten dank sich had een man genomen,
Graef Lodowijk van Loon, en Willem, nu haer oom,
Met veeler wille, stond na 'slands bewind, en toom:
So hebben sy sich hier met hunne hof-gesinden,
En wie hun gunstig was, te Haerlem laten vinden,
Tot dat sy uyt der Stad door vrees, en krijgsgerucht,
Een yder sijnes wegs, in haest sijn weg-gevlugt.
Holl. Kron. Divis. xv. Kap. ii. Hier en binnen sijn Wouter van Egmond, ende Aelbrecht Banyaert, Ridders, getogen metten Kermers binnen die Stede van Haerlem, ende maekten daer sulk geschaf, ende storm, tegens den Grave van Loon, ende Alijt der weduwen van Holland, die daer doe waren, also dat sy, ende Gijsbert van Aemstel, ende andere die met hen daer binnen waren, van vresen ende angst die Stede ruymden, ende togen in den donker nacht tot Vtrecht, om hen daer te onthouden. Ada die jonge maget bleef binnen Haerlem onlange, ende ruymde ook van daer met Rogier van der Meere, Otto van Vueren, ende meer andere Ridderen, ende knechten, die den Grave van Loon toebehoorden, ende quamen met angste binnen den vesten van Leyden om daer onthoud te hebben, ende tegen haer vijanden te verweren.
Ga naar margenoot+Graef VVillem onse Held, die in verscheyde tochten
In't Heylig Land met ons so dapper heeft gevochten,
En sich voor Damiaet so mannelijk betoond:
Ist wonder dat hy liefst heeft onder ons gewoond?
Ga naar margenoot+Dus had Graef VVillem ook, Roomsch Koning, sich tot desen
Dit Hof en onse Stad voor alle uytgelesen:
So dat op huyden noch tot sulk getuygenis
De Ga naar margenoot* Straet daer aen de naem daer van gebleven is.
Ja so't nu huyden staet word meestendeel bevonden
Ten Koninklijk Paleys op onder Graven gronden
(Gelijk men't nu ook noch verstaen kan uyt 'tgesicht
Der Schilden op het Sand) te sijn Ga naar margenoot† van hem gesticht.
| |
[pagina *5-*6]
| |
P. Zaenredam jnuent.
J. v. Velde. sculp.
Hier siet gy dat paleys dat Willem, Graef en koning
Heeft tot sijn Hof gesticht, en Koninklijke woning:
Gelijk soo voor als na het Grafelijke Hof
Te Haerlem is geweest tot onser eer en lof.
Nu is het Raed-huys hier daer van der Stede wegen
Der Raed en besig sijn om goeden raed te plegen,
Daer't recht gewesen word wanneer der twist onstaet,
En daer die word gestraft die sich te buyten gaet.
Hoe kan een Land bestaen, al waer de goede seden
Al waer der wetten-tucht met voeten word getreden?
Gelijkerwys de siel het lijf is 'slevens band:
So is gerechtigheyt het leven van een Land.
| |
[pagina 51]
| |
Graef Floris heeft ook me met alle sijne HerenGa naar margenoot+
Met al sijn hof-gesin meest willen hier verkeren,
Als mede op sijn land en Huysen hier ontrent,
Eer hy door Velsens hand sijn leven heeft ge-end.
Hy heeft by sijnen tijd een stuck van't Hof gesneden,
Gelijk sy datmaels veel voor't geestelijke deden,
Hoewel in by-geloof, en heeft also't Ga naar margenoot*Convent
Der Ga naar margenoot† Heren Predikers met sijn selfs Hof belend.
So heeft dan ook de Ga naar margenoot† Straet, aen dit Convent gelegen,
Der Iakobijnen naem van dit Convent gekregen,
Die sich in't Oosten streckt tot in de Koning-straet,
En tot de Oude-Graft in't Westen henen gaet.
VVilhelmus Procurator in Chron, suo M.S. fol, xxxviii. b. Nota, Ga naar margenoot+ quod à Comite Florentio Fratribus Praedicatorum Ordinis in villa quae Harlem dicitur, fundus, tribuitur, ubi, pro ut cernitur, Claustrum & Ecclesia praedictis fratribus ordinatur. Merkt dat den Broederen vande Ordre der Predikaeren van Graef Floris in de Stad Haerlem een grond verleend word, alwaer, alst blijkt, een Klooster ende Kerke voor gemelde Broederen bereyd word.
Graef Ian me, die dien naem de eerste heeft gedragen,Ga naar margenoot+
Bereykte desgelijkx hier 'teynde sijner dagen,
En woonde onder ons, tot dat hy weg gehaeld
Door een onrijpe dood is in het graf gedaeld.
Hy had sich voor een tijd den last van't land ontslagen,
Om in sijn jonge jeugd te vliegen, en te jagen,
In't Haerlemsch duyn, en bosch: de laetste van de stam
Van't oude Graven bloed, waer na een and're quam.
Rein. Snoyus Lib. viii. pag. 107. Proinde Iohannes [Comes Hollandiae] dum animadverteret, cum propter Florentij Patris, tum VVolferdi facinora, ejusque interitum, à se nunquam sat ad obedientiam subditos posse cogi, mittere ad Iohannem Hannoniensem legatos, & ob praeclarè ejus resante gestas, & prudentiam singularem deprecatum, factam ipsi à VVolferdo injuriam, oratumque ut redire in Hollandiam deque manu nepotis Dijs auspicibus tutor gubernacula vellet Comitatus suscipere. Qui venire Dordracum, ubijuvenis Comes ei occurrit, rescribitque ad quadriennium Comitatui, fractoque sigillo, tabulisque universis à morte patris revocatis. Herlemumque se ad otium ac venationem conferebat. Rebus a Hollandiae per Hannoniensem compositis redire is quoque ad suos, cum Iohannes Comes febrim mollitiemque alvi passus mori humanae salutis anno millesimo undetricesimo quarto, Calend. Decemb. non sine veneni suspicione, atque Hannoniensis procuratione, quò ad Comitatum melius | |
[pagina 52]
| |
properaret, postquàm anni dimidium, praeter integros tres alios, gubernasset. Als Ian [Graef van Holland] bemerkte, so om de moord van sijnen Vader Floris, als om Wolferts, dat hy sijne onderdaenen nimmermeer en soude konnen onder sijne gehoorsaemheyd brengen, so sond hy gesanten tot Jan van Henegouwen, hem te bidden, gemerkt sijne vorige goede diensten, ende sonderlinge wijsheyd, dat hem geliefde (van wegen dit aengedaen ongelijk in Wolfert) in Holland weder te keren, ende uyt de hand van sijnen neve, in Gods name, de regeringe van het Graefschap als Voogd aen te nemen. Hy quam te Dordrecht, alwaer hem de jonge Grave tegenging, ende ontsloeg sich het Graefschap voor vier jaeren, sijn segel gebroken, ende alle sijne brieven ingetrocken hebbende, die hy zedert den dood van sijnen Vader gepaszeerd hadden, ende sette sich te Haerlem neder tot ledigheyd, ende jagen. Als nu de Henegouwer de saken van Holland beslicht hadde, so keerde hy wederom tot de sijnen, ende Graef Jan gevoelende koortze, ende weekheyd in den buyk, sterf in den jare onses Heren 1299. den 28. Decemb. niet sonder vermoedinge van vergift, ende bestellinge van den Henegouwer, op dat hy te beter aen het Graefschap soude komen, na dat hy een half jaer, behalven drie geheele andere jaeren, geregeerd hadde. Holl. Kron. Divis. xx. Kap. xiii. Inden jare ons Heren Mccc. was Grave Ian tot Haerlem, daer hy seer siek werde, ende starf aldaer op den iv. Kalende van November, als hy dat Graefschap van Holland ende Seland hadde geregeerd ontrent vier jaer lang.
Ga naar margenoot+De Twede eer hy noch het Graefschap had gekregen,
En 'tLand so maer besat van Jans, des Graven, wegen,
Die datmael met sijn Bruyd in Engeland noch was,
Onthiel sich ook alhier te Haerlem op dat pas.
Holl. Kron. Divis. xx, Kap. vi. Die Grave Ian van Henegouwe wesende tot Haerlem, als hy verhoorde dat Jonk-heer Jan sijn neve uyt Engeland over was gekomen, heeft hy hem also sere gehaest als hy mogte, ende is gekomen tot Dordrecht, ende hy sonde notabele Heren ende mannen tot Jonkheer Jan sijnen neve dat hy quam tot Dordrecht, hy woude hem die heerlijkheyd ende dat regiment van Holland resigneren, ende overgeven.
Ga naar margenoot+En als Graef VVillem me, de Derde, ten Lands-here
En Graef hier was gehuld, is hem doe sulke ere
In onse Stad geschied, als nimmer voor, noch voord,
In't land, van enig Heer gesien is, noch gehoord:
Een Prinz van hoogen moed, seer kloek en wel bedreven
In krijgsche handeling, noch meer in deugdzaem leven,
| |
[pagina 53]
| |
En in gerechtigheyd, als dat de Waerheyd leerd,
Die hem dan ook hier voor den naem van Ga naar margenoot*
Holl. Kron. Divis. xxii. Kap. ii. Dese goede Graef VVillem dede in't eerst sijnder dominatien een kostelijk Hof beroepen binnen Haerlem, daer waren vergaderd xx. Graven, C. Baenroetzen, ende M. Ridderen, met ontallijke veele Vrouwen, ende Jonk-vrouwen, edele Schild-knechten, ende geboortige mannen, ende dit Hof duerde een heele weke lang, ende worde met uyt der maten groote zierheyd ende kostelijkheyd gehouden, met steken, tornieren, hoveren, ende danzen, ende met andere ridderlijke oeffeningen. Ook is de Vrede tuschen Graef VVillem de Goede ende de Oostvriesen na eene swaere oorloge binnen Haerlem besloten in den jare Mcccxxviii. Holl. Kron. Divis. xxii. Kap. xxvii. Wat wil'k den Beijer-vorst, hen Ga naar margenoot† tween, hier ook vertellen?
Of wat den Ga naar margenoot‡ Goeden Heer Philippus daer by stellen?
En and're Prinzen meer, die t'saem in onse Stad
Ook hebben hun vertreck en hun vermaek gehad?
En geven dit ook niet hun beelden, die noch huydenGa naar margenoot+
Hier aen de puije staen, genoegzaem aen te duyden,
Die van de Graven selfs, voor 't grafelijk gesticht,
Voor't grafelijke hof, sijn eertijds opgericht?
Hier-tuschen was het Huys van onse Magistraeten,
Ter hand'ling van het Recht van hunne ondersaeten,
Dat treffelijk gebou, dat aen de Smede-straet,
En op den hoek van't Sand, of Markt, noch heden staet,
Noch heden in't geheel, en word door sulken wesen
En dicke mueren licht een oud gesticht bewesen:
Wel-eer Surenus huys, so ook door hem gekroond:
Nu van Ga naar margenoot‡ Schonaeus Soon, mijn waerde vrund, bewoond.
Ook is by onsen tijd een werk ter hand genomen
Tot meerd-ring van't Stad-huys, en tot den eynd gekomen, Ga naar margenoot+
En kloeklijk uytgevoerd, dat ver in sijn zieraed
En pracht en mogendheyd het oud te boven gaet.
So mag dit stuck wel me: ja mag ten desen tijden
In ouder heerlijkheyd met alle steden strijden:
Maer so gy het dan noch de Kerk hier vergelijkt,
Een kind wijkt so geen man, als dit dat selfde wijkt.
'kVerswijg dan nu so voords al't geen ik meer kon noemen,
En 'tgeen met allen recht waer sonderling te roemen,
En alle ere waerd: als onse trotze Hal,
Wiens g'lijken dat ik meen men nergens vinden sal.
| |
[pagina 54]
| |
Ga naar margenoot+Ik swijg ook vande VVaeg voor alle onse waren,
Van harden blaeuwen steen getimmerd op het Sparen;
Ga naar margenoot+Ik swijg ook so met een van onse Markt van vis,
Die seer uytnemend schoon dicht by de vleesch-hal is.
Ga naar margenoot+Ik laet ook willens na de Poorten aen te roeren,
En hunner aller naem in mijnen mond te voeren,
Tot tien toe in't getal, of nergens door den band
So schoone poorten sijn in ons geheele land.
Ga naar margenoot+De Poort die Sparenvvou den name heeft gegeven,
In't Oosten vande Stad, is dapper schoon verheven;
Ga naar margenoot+De twede die de Poort van Schalkvvijk word geseyd,
En is so vreemd ook niet, die in't Suyd-oosten leyt.
Ga naar margenoot+De Poorten in het Suyd en na den Hout gelegen,
Die daerom vanden Hout den name billijk kregen,
Ga naar margenoot+Hoe heerlijk sijnse wel, so groot, als kleyn, genaemd?
De kleyne maektze al, ja overal, beschaemd.
Ga naar margenoot+De Raempoort mag wel me, in't Suyden, en in't Westen:
Ga naar margenoot+De Sijl-poort geeft het niet, die aen de Stad haer vesten
Na See en 'tWesten siet: te meer so fraeij als noyt
Ga naar margenoot+Op desen tijd geboud, en heerlijk opgetoijd:
'Tis ook een dobb'le poort, en dies te meer te eren,
En rondom overal versien van onse Heren:
Ook hebben wy geen poort so konstig, en so sterk,
Met eene ronde schanz, en magtig bollewerk:
Van waer hier in't beleg de stucken vreeslijk branden,
En speelden op het heyr van onse dood-vijanden,
En gaven groulijk vuer, en spogen rook, en vlam,
Dat dickwils 'tSpaensch-gebroed niet al te wel bequam.
Ga naar margenoot+De Kruyz-poort, in het Noord, gekruyst in ons beleggen,
Kan noch al vrij wat meer van haere schoonheyd seggen,
Daer 'tkruyz is in gesneen, na dat sy was verlost,
En heeft wel menig kruyz en menig duyt gekost.
Ga naar margenoot+De Poorte van Sint Ian, die hier ook word gevonden,
En me in't swaer beleg was t'enemael geschonden,
En in den grond vernield, is ook de minste niet:
Wanneer gy op't gebou van haere torens siet.
Ga naar margenoot+De Boomen, so genaemd, de poorten van het Sparen,
En daer de schepen Suyd en Noorden henen varen,
Na't Meyr, of na het Y, die seggen ook al wat,
En sijn geen geen kleyn zieraed en eer van onse Stad.
Ga naar margenoot+In't Suyden staet de Suyl van d'oude hooge Molen:
Ga naar margenoot+In't Noorden blijven flukx tvvee Torens niet verholen,
Die op het water staen, waer by ik Damiaet
Niet selden en gedenk, en onse vroome daed.
| |
[pagina 55]
| |
Doet hier de Torens by van Kalis, en de Papen,Ga naar margenoot+
En and're Torens meer. Maer 'ksou dit laten slapen
Gelijk ik had geseyd, en al dit laten staen.
Wat mag ik noch so breed in dese dingen gaen?
'Khael dan geen Kerken op; 'kwil van geen Torens talen;Ga naar margenoot+
Noch and're werken meer van swaer gebou verhalen,
Die noch na't streng beleg, en laetsten grooten brand
In staet gelaten sijn, of staen door dijne hand
Ga naar margenoot†Keij. wackerste Fabrijk, in sijn fatzoen en wesen:
Adieu dan Bakenes, ten vollen noyt gepresen,Ga naar margenoot+
Ten vollen noyt doorsien, ten vollen noyt gekend.
Wel staet gy huyden noch geheel, en ongeschend!Ga naar margenoot*
O alderoudst gesticht! wel hebben onse Heren
Dij weder toegesteld Gods woord daer in te leren:
Also de Sone Gods, die hier sijn schaepen hoed,
Veel sielen meer en meer tot sijn gemeynte doet.
Ik sou Sint Annen ook haer ere wel bewijsen,Ga naar margenoot+
En haeren Toren meest met vollen monde prijsen:
So van gelijken me de Kerk Sint Ian Baptist:Ga naar margenoot+
Maer toontze by de Kerk: eylieve! segt wat ist?
Wat 'tSint Ians Huys belangd dat komt de Stad door 'tstervenGa naar margenoot+
Des laetsten Ga naar margenoot* Heer van't Huys heel onlangs noch te erven:
Een prinzelijk gebou, een bogaerd ruym en wijd.
Gaf God maer eens gena tot bet'ring van den tijd!
So kon daer menig huys in plaetze vande boomen
En voor de lege plaetz veel woning plaetzen komen:
Ook is 'tbemuerde Pleyn der doden by de kerkGa naar margenoot+
Een voorbeeld van die saek, en voorspel van dat werk.
Die Erven desgelijkx, verkocht en uytgegeven,Ga naar margenoot+
Alwaer de huysen nu vast worden opgeheven
Gedijen me daer toe, die tot een groot zieraed
Staen harde by de poort, en aen de volle straet.
|
|