Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland

[p. 43]

Die Historie van den aflaet datter is in onser Vrouwe Kerke de Angelis of de Portiuncula, buyten die mueren van Aszijs also genoemd.

KEnnelijk sij allen Kersten menschen die desen brief sullen lesen of horen lesen dat de Paus Honorius die derde also geheten, heeft gegeven aflaet van alle sonden alle den genen die met berouwe ende wel gebiecht besoeken de Kerke van Onser Vrouwen de Angelis voorsz. op den eersten dag in die Oogstmaend van die een Vesper tot den anderen inbesloten jaerlijkx durende eeuwelijk. Mer dat gy mogt weten waerom dat die Paus alsulken grooten gracien in die voorsz. Kerke heeft gegeven, so suldij aenmerken de sake, want sonder sake en geeft die Paus alsulke grooten aflaet niet tot geen steden of plaetzen, die sake dan waerom dat die Paus dat groote aflaet daer gegeven heeft is dese: In dien tijden doe die heylige man Francisus die Kerke van Onser Liever Vrouwen d'Angelis wederomme gemaekt hadde die te voren vervallen lag, ende hy uyt sonderlinge devocien ende yverigheyd een celle getimmerd hadde by die Kerke voorsz. om daer vieriglijken aen te roepen Gode van Hemelrijke, ende Mariam sijnre waerde Moeder, Koninginne der Engelen: So gebeurdet op eene nacht als Fraciscus was in sijne vierige gebeden, dat hem geopenbaerd werd hoe dat Jesus onse Here ende sijn lieve Moeder ware gekomen in die voorsz. Kerke, terstond is Franciscus opgestaen vervold met den geestelijke blijdschap, ende getreden in die kerke, ende als hy sag onse Here Jesus, met een groote schare der Engelen, ende sijn waerde Moeder aen sijnre sijde, viel hy neder ter aerde, met groote reverentie aenbad hy Jesus onsen Here, ende sijne waerde moeder Mariam. Doe sprack Jesus tot Franciscum, ende seyde: Francisce Broeder, bid om een bede van mijn, tot saligheyd der menschen, ende ter ere Gods, ik salse u geven. Siet doe begeerde Franciscus van onse lieve Here dat hy woude geven aflaet van alle sonden alle den genen die met berouwe van haer sonden in die kerke voorsz. quamen. Onse lieve Here heeft sijn gebed verhoord door bede van Maria sijnre lieve Moeder, die Franciscum hulp bidden by haer lieve kind, dat dit aldus soude geschieden, so is Franciscus gesend tot den Paus Honorium den Stadhouder Jesus om consent van hem te hebben van de voorsz. aflaet. Als Franciscus consent verkregen hadde vande aflaet voorsz. ende hy op wege was weder t'huys te komen: So werd hem geopenbaerd door den Engelen Gods dat aflaet dat die Paus hem

[p. 44]

gegeven ende geconfirmeerd hadde, ook mede geconfirmeerd was van God inden hemel. Hier suldij merke dat Franciscus geen seker dag en hadde van onsen lieven Here daermen dit aflaet in verdienen soude, daerom so word hem geopenbaerd op een tijd een seker dag van onsen lieven Here in aldusdanige maniere: Onse lieve Here Jesus met sijn moeder Maria waren anderwerf gekomen inde kerke als Franciscus groote penitentie dede buyten sijn celle ende sijn lichaem toog met geweld door distelen ende branden tot den bloede toe. Siet doen sag Franciscus by de kerke een schoon licht ende een groote menichte van Engelen, ende by hem daer hy stont sproten op schoon rosen, wit, ende rood, schoon van verwe, ende soet van roke, hem verwonderende seer waer op die tijd rosen quamen want het was onse Lieve Vrouwe dag te Lichtmisze inde Winter doen dit geschiede. Ende in dese verwonderinge so hoorde hy dat die Engelen tot hem spraken, ende seyden dat hy haestelijk indie kerke soude gaen, want hy was geropen van onsen lieve Here. Franciscus onderdanig sijnde, ging haestelijk inder kerke, ende nam met hem xij vande rosen voorsz. ses rood, ende ses wit, ende die leyde hy op den outaer. Doe sprak onse Here Jesus tot Franciscus, seggende: siet Franciscus broeder, ik heb door bede van mijn lieve Moeder u begeert vervold, ende heb gegeven dit groote aflaet in dese Kerke, mer daer en is noch geen seker dag toe geordineerd om dat aflaet te verdienen, ende en is noch niet gekondigd den mensche: aldus so is mijn wille dat dit aflaet sal wesen op den eersten dag Augusti (dat is inden Oogstmaend) van die eene Vesper tot den anderen.

Hierom so wil ik dat gy gaet tot den Paus dat hy mede consente daer toe geve, ende dat hy ook helpe dat dit aflaet gekondigd werde den mensche, ende op dat hy's gelove dat ik u tot hem gesend hebbe, so neemt tot een teyken der waerheyd vande roosen die gy inde winter gepluckt hebt. Aldus is Franciscus tot den Paus gekomen, ende die Paus heeft hem dit aflaet selve laten verkondigen in tegenwoordigheyd van ses Biscoppen. Die Bischoppen als sy hoorde die groote gracie die de Paus gegeven hadde so lieten sy hen dunken dattet betamelijk waer also grooten aflaet te kondige buyten Romen, ende sy meende het en waer die Paus sijn sinne niet, sy woudent plat wederroepen, ende woude kondige tien jaer aflaet, ende niet meer. Sy ginge te werk d'een voor die ander na tot sesze toe elk om strijde om te kondige tien jaeren aflaet, ende te wederroepen dat aflaet dat Franciscus van Gods wegen ende uyt bevel vanden Paus gekondigd hadde, en alleen te kondige tien jaer aflaet, ende niet meer. Daer werden haer tonge gewend dat sy allegader kondigden dat selve aflaet dat Franciscus gekondigd hadde, ende en konden anders geen aflaet buyten monden brengen, noch kondige. Siet aldus bleef dat aflaet dat

[p. 45]

Franciscus gekondigd hadde van waerden, ende die Biscoppen gingen van daer beschaemd.

Hier uyt, ende uyt aenmerken des godlijke verleninge, bysonderlinge vanden aflaet voorsch. ende uyt yverigheyd beroerd ende ontsteken die edel ende hooge van bloede ende van geboorte Here Albert Hartoge van Beijeren, Grave van Holland, om die timmeringe des Prochi kerke binnen der stede Haerlem, die in sijn heerschappije gelegen is in Holland, ende seer kostelijk getimmerd werd, ende niet volbragt en mag worden in een korte tijd tot een bequaem volmaektheyd dan overmits hulpe der gelovige mensche om die voord te setten op dat eerbaerlijke versocht werd, ende bequamelijke volmaekt ende gehouden in raek ende in dake: So heeft die Hartoge voorsch. met ootmoedigheyd (als dat betaemd) gebeden den aerdschen Vader den Paus Bonifacium die negende, dat hy wilde geven eens des jaers dat aflaet voorsch. tot Haerlem inde Prochi-kerke, op dat die gelovige menschen also veel te williger souden worden met yverigheyd die voorsch. kerke te versoeken, ende haer hulpelijke hand te reyken om die timmeringe te volbrengen, ende staende te houden, aengesien dat sy daer also groote gracie soude mogen verdienen, als aflaet van allesonden. Waerom onse alreheyligste Here ende Vader die Paus voorsch. aenmerkende die voorgenoemde punten, ende die goedertieren begeerte des edele Prinze ende Hartoge Albert voorsch. sachtmoedelijk beroerd ende bewegende tot een eeuwige memorie gehoechenisze uyt sijn groote mildheyd ende uyt sijn eygen magt, so verleent hy allen den genen die waerachtige penitentie doen, ende gebiecht hebbe, die op den sondag naest-volgende na Pinxster-dag, dat is octave na Pinxstere, versoeken met yverigheyd die Prochi-kerke van Haerlem vanden eenen vesper tot den anderen in besloten alle jare eeuwelijk gedurende, ende haer behulpelijke hand daer te reyken, om die Kerke voorsch. te timmeren, ende houden staende, dat selve aflaet ende vergiffenisze van alle sonden dat die geen verdienen die versoeke die Kerke van Onser Liever Vrouwe de Angelis, of de Portiuncula staende binnen de mueren van Aszijs, een stede also genoemd, op den eersten dag van Augusto, dat is van die Oogst-maend. Ende die Paus voorsch. geeft magt ende bevel den Pastoor van de Kerke voorsch. oft den Regeerder die nu ter tijd is oft hier namaels wesen sal, dat hy schicke ende ordinere twee oft drie dagen te voren voor den dag des aflaets verscheyden biecht-vaderen beyde waerlijke Priesteren en geestelijke also veel alst hen goed dunken, ende van nooden wesen sal, die biecht horen sullen van die geen die daer sullen komen om dat aflaet te verdienen, ende absolveren van alle sonden, ende penitentie setten, met alsulke magt als die originael Paus Bulle begrepen heeft, die gansch heel ende ongequetst is, metten loden segel hangende aen een sijde koorde rood ende geel wel besegeld

[p. 46]

Ende dese voorschreven bullen ende aflaet heeft vernieuwet geconfirmeerd ende bevestigd met vervollinge van alle gebreken, of daer enige nu mogte sijn bygevalle, Sextus die vierde Paus onder sijnen loden bullen, in't jaer ons Heren duysend vierhonderd twee en tseventig in sijn eerste jaer, ende Innocentius die achtste Paus heeft dese selve gracie mede geconfirmeerd inde jare ons Heren duysend vier honderd en tnegentig in sijn sevende jaer na dat inhoud van die diverse bullen die daer af sijn.

Dit is voords uyt het werk selver seker, ende bekend, dat het by twee verscheyde meesters is opgemaekt: het-Oosteynde, te weten, het koor, ende de voorder helft tot het stenen-verwerfzel onder den toren, van den eenen, ende het VVest-eynde van den anderen, seer konstig, ende zierlijk gemetzeld, met-namen het Oost-eynde, het werk seer meesterlijk uyt malkanderen waszende, tot groote verwonderinge van alle konstenaers, ende verstandige fabrijken.

De stenen verwelfzels der panden aen beyde sijden in't Suyden ende Noorden sijn gemaekt anno Mcccclxxxiii. Het houte ingevoegde vvelfzel van de beuk der Kerke in't Oost-eynde is begonnen anno 1530, voltrocken tot het stenen-welfzel onder den Toren toe anno 1532. Het stenen-boogwerk-onder den Toren in't midden van de Kerke is gemetzeld anno 1535. Het houte vvelfzel van de mid-kerke voordaen in het VVesten is met een ander fatzoen van werk voltoijd an. MDxxxviii. Ende dit alles volgens het letter ende zyfer-getal op dese gemelde stucken selfs in de kerke geteykend.

1. Sept. 1480. is het Kruyz-werk vande Kerk besteed te maken den voet om 3 guld. Oude memorien.

Holl. Kron. Divis. xxxii. Kap xxiv. In dit jaer van ciɔ iɔ ii. werd begonnen die stenen Toren te maken op Sinte Baven-Kerk binnen Haerlem. Ende inden jare van ciɔ iɔxv. werd die selve Toorn weder afgebroken, want die kerke den last niet dragen en mogte, mitsdien welken veel verloren kosten gedaen worden.

Petrus Montanus schrijft hier van aldus in sijne boven-gemelde Byvoegzelen: In het jaer 1502, op de Groote Kerke eenen stenen Toren midden op de kerke begonnen werde. Maer eenen pylaer te swack bevonden sijnde, ende door de swaerte den steen van des Schilders outaer geborsten, die noch ligt op het graf van den Ley-decker die den krack hoorde, door dies eenes mans lengde hoge wesende, is ⁺ weder afgebroken, ende konstelijk in het jaer 1515. van nieus eenen houten Toren geheel met lood bekleed zierlijk daer op gesteld werd.

18. Sept. 1519. is het Kruyz op den Toren gemaekt, wegende 1627. pond, opgericht den 25. Sept. 1520. Oude memorien.

Hoe waer heeft Iunius by sijnen tijd bevonden!
Hoe-wel met-een bestraft, dat hier veel huysen stonden

+ Herbergen ende Tap-huysen aen de Groote Kerke van ouds, ende nu.

[p. 47]

 

In't rond om onse Kerk, alwaer men teerd, en smeerd,

 

Alwaermen drinkt, en klinkt, en ticktackt, en verkeerd!