Mijn Amerikaansche reis

[p. t.o. 3]

.... Totaal ânders dan welke stad ook, maar boeiend merkwaardig.... Gezicht vanuit de dokken van Hoboken op New York

[p. 5]

To John and Birdy Duys
In remembrance of all their friendship and kind hospitality.
JO VAN AMMERS KÜLLER

[p. 7]

Inleiding

EEN half jaar ligt alweer tusschen den dag, waarop ik van het sloependek van de Nieuw-Amsterdam mijn lieve gastvrouw vaarwel wuifde, en tuurde naar de wegwijkende wereld van reuzengebouwen, waarin ik twee maanden had doorgebracht, mij afvragend, met de trieste beklemming, die het afscheid van een vreemd land mij altijd geeft: ‘Zou ik het nog ooit in mijn leven terugzien?’

Het is Kerstmis nu ik deze inleiding schrijf bij mijn schetsen en brieven over Amerika, die als boekje gaan verschijnen; en terwijl ik ze overlees, merk ik tot mijn verwondering en beschaming, dat ik de wereld daarginds werkelijk al

[p. 8]

een beetje begin te vergeten, dat mijn groote belangstelling in de Amerikaansche litteratuur en het Amerikaansche tooneel al weer wat verflauwd is, en ik, bij het opslaan van de courant, niet meer het eerst van alles kijk, of er een ‘Brief’ van den New Yorkschen correspondent in staat.

Maar juist in deze Kerstdagen liggen op mijn schrijftafel Christmas Cards van allerlei Amerikanen, vluchtig bekenden of snel verworven vrienden, die een beminnelijke gewoonte van hun land getrouw, mij een groet zenden op den dag die voor hen het hoogtepunt van het jaar is. En verwonderd heb ik geconstateerd: ‘Ze hebben mij dus niet vergeten, in hun drukke jachtige levens van altijd weer nieuwe ervaringen en nieuwe emoties, in deze overbezette dagen van cadeaux uitzoeken en verrassingen bedenken... en met een schuldig gevoel ben ik gauw wat briefkaarten met Volendammertjes gaan koopen, om, al was het te laat, mijn ver-

[p. 9]

zuim nog zooveel mogelijk te herstellen. Die vele, en laat mijn Hollandsche nuchterheid eerlijk bekennen: ongedachte vriendschapsbewijzen uit Amerika, waren opeens als een waarschuwende vinger op de gereedliggende kopy... is mijn weergaaf van wat ik in de nieuwe wereld zag en beleefde niet àl te critisch geweest, zal deze verzameling indrukken bij den lezer niet de gedachte wekken, dat ik daarginds wel veel meer te hekelen dan te waardeeren vond?

Wanneer men mij naar mijn totaalindruk van Amerika vroeg, heb ik steeds mijn antwoord klaar gehad: ‘Geweldig interessant, maar ik zou er niet graag wonen’, ik moet daar eerlijkheidshalve tegenover stellen, dat alle ‘geamerikanizeerde’ Hollanders, die ik hier en ginds heb ontmoet, van hun nieuwe land hielden, en het voor het oude niet meer zouden willen ruilen.

Ik geloof, dat wie jong naar Amerika gaat, met den lust om hard te werken en den durf om wat te ondernemen en

[p. 10]

desnoods een pooslang armoe te lijden, er prachtige mogelijkheden vindt. En zich makkelijker zal passen aan wat een ouder mensch er voortdurend pijnlijk voelt: de banaliteit, het materialisme, en twee groote, groote factoren, die de cultuur van dit jonge werelddeel mist en die door geen geld of energie zijn te koopen: traditie en stijl.

Wat ons Europeanen vaak als een teveel in den weg staat, mist men daar in alles, in de bouw van de huizen en de steden, in de houding van de menschen, in de kunst vooral. Daarom is Amerika een land waar men jong heen moet gaan, want wat bekommert zich de jeugd om de stijl en tradities, die wij ouderen niet in ons leven willen missen?

Jòng te zijn in Amerika, dat lijkt mij heerlijk; de strijd om het bestaan is er fel, maar stellig niet moeilijker dan in het overbevolkte Engeland of in het verarmde Duitschland van na den oorlog; om van ons eigen land, met zijn drommen leegloopende ‘gediplomeerden’

[p. 11]

maar te zwijgen. Eén Hollandsch gezichtspunt heb ik in Amerika grondig leeren herzien, de ellendige diploma- en examen-eischen, waaronder al wat jong is bij ons nog steeds gebukt gaat, waartegen de menschen van de praktijk wel hoe langer hoe harder gaan fulmineeren, maar waaraan toch nog steeds niets veranderd wordt.

Wat doet het er in Amerika toe, of iemand een ‘graad’ heeft behaald in het vak waarin hij zich heeft bekwaamd? Of een jongmensch de Universiteit verlaat met een ‘diploma’ of alleen met een dosis kennis van de vakken waarvoor hij zich interesseert. Of je ‘fit’ bent om te presteeren wat er van je geëischt wordt, of je kijk hebt op je vak en energie om er in vooruit te komen, daar gaat het alleen om... of jonge hersens volgepropt zitten met theoretische wijsheid, en de zakken van een zelfbewust jongmensch stijfstaan van de diploma's, daarnaar vraagt geen werkgever in Amerika!

[p. 12]

‘Ze wéten dan ook bitter weinig’; veroordeelen wij in onze gedegen wijsheid; maar wie het heerlijk opwekkende leven van de Amerikaansche college-boys en girls vergelijkt met het ploeteren, opstoomen en repeteeren, dat het lot is van vrijwel iedere jonge man of vrouw wanneer ze in Holland aan een universiteit willen slagen, gaat de ‘algemeen-wetenschappelijke opleiding’, die bij ons nog in zoo geweldig aanzien is, wel een beetje anders beschouwen.

De lezer van achterstaande schetsen zal terecht de opmerking maken, dat ik op het gedrag der ‘moderne jeugd’ daarginds juist nogal wat te zeggen had, dat de jacht naar plezier, de vaak opgeschroefde pretmakerij, dan toch wel eens een gevolg konden zijn van dat gemis aan serieuze studie en gedegen wijsheid. Ik geloof het niet. Jacht naar plezier en gebrek aan ernst zijn een ‘teeken des tijds’ en gaan als een vloedgolf over de heele wereld. De onttroonde Keizer van China danst tegenwoordig Jazz en Char-

[p. 13]

leston op een cultuur van dertig eeuwen en om de avonturen van Tom Mix huivert een Haagsche freule even zalig als een typiste in Philadelphia of Baltimore. Amerika is nog altijd het land van het nieuwe, en van de onbegrensde mogelijkheden, en het zou mij niets verwonderen wanneer juist van daaruit de reactie tegen het op de spits gedreven materialisme sterk en machtig zou beginnen... al begonnen ìs,... al zijn de teekenen nog slechts voor enkelen te verstaan.