It Freark Jabiks Folk

[p. 5]

I

De erven fan Freark Jabiks Hindrikje wiene byelkoar kommen dizze eigenste jûn fan de begraffenis. It gyng Frearkje winliken stoefernôch; hjoed hienen se mem te hôf brocht en no wienen se hjir om te bepraten hoe't se de boel op 'en gaadliksten ferpartsje koenen. Men sei it sa net, mar dêr kaam it dochs op del, it wie net oars.

Auke hie gjin lichten dien mei syn praten dat men sok ding net sloere litte moast, mar op 'en gausten ôfhannelje en mear fan soks. Hja hie doe mar belies jûn; as frommeske allinnich wie der dochs gjin praten tsjin. Teade koe men yn sok ding alhiel gjin steat op meitsje, en Durkje prate fansels sa't it har fan Auke tefoaren kôge waard.

Dêr sieten se dan fjouweresom, yn de âld bewende keamer, leech ûnder de swiere swartferve balken. Frearkje as âldste hie memme plak ynnommen op 'e ein fan 'e tafel. Neist har, alhiel itselde postuer, skriel en meager, siet har suster Durkje, foar har oer Teade, har broer, twa-, trije-en-tritich no en al syn dagen noch frijfeint, wat útsakke op 'e stoel en in bytsje in skrutene eachopslach, dy't er fan heite kant meikrige hawwe moast. Yn 'e reiden stoel troane Auke, Durkje' man, fêst arbeider by in boer op Easterboarn, mar dy't in eigen hûs op 'e buorren hie mei in bêste hypoteek en in min panstrutsen dak. Auke glom fan 'e griene sjippe, en siet dêr wol sa ferhearlike. Dizze jûn hie er einlik al jierren nei útsjoen; net dat er ek mar in eagenblik it âld minske de dea tawinske hie, dat net, mar as it dan dochs ienkear safier wie en it gefal lei dêr no ta, dan wie it oan harren ta. En dêrby, mem wie op goede jierren kommen en hjir tige rom wei gien, dat in muoilik ferstjerren wie it alhiel net, en it libben easke no syn rjuchten wer.

Auke biet mei syn broazelige tosken de punt fan in dûnkere sigaar. ‘Hja lizze derfoar!’ en noadzjend hâlde er Teade it blikken kistke ta. Hast wat temûk, as wie er bang dat Frearkje der wat fan sizze soe, taaste Teade der yn. Mar Frearkje swei, hja liet it mar gewurde, hoewol't it har winliken grouwernôch gyng. Hja geat kofje ut 'e read-koperen kanne; der wienen noch klûntsjes fan 'e oerdeis.

Bûten foelen de lêste sinnestrielen op 'e glêde pannen fan it skoalledak; in stikmannich bern boarten noch op 'e buorren; fierder wie it

[p. 6]

fredich en stil. Trouwens it âld hûs stie ek net op it drokste ein fan it doarp, mar wol tige gaadlik, plichte Hindrikje altyd te sizzen, de glêzen alhiel op it suden, en de winkel op 'e hoeke fan 'e steech; hja hie der sa'n aardich loopwinkeltsje oan, it koe net oars sein wurde. Fansels, der siet gjin bestean yn, dat hoegde ek net yn har gefal, mar it wie moai mei, sa wie it al.

‘Wy moasten no mar ta de saak komme, tinkt my,’ sei Auke doe't er syn earste kofje op hie en in nije oanfal die op syn swiere sigaar.

Teade en Durkje waarden sa mooglik noch stiller as earst, mar Frearkje sette har der ta; trouwens Auke wist wol dat dizze saken tusken Frearkje en him besljochte wurde soenen.

‘Wat hienen jo tocht, Frearkje!’ en Auke hâlde de sigaar skean omheech, wylst er yn 'e kreakjende stoel justjes efteroer wipte, as woe er sizze: ‘Smyt de kaarten mar op 'e tafel, dan kinne wy ris sjen.’

Frearkje koe oars har wurdsje hiel wol dwaan, hja wie ek wol los betroud, mar hja wist net wat kant Auke út woe, it wie as fielde se dat er yn alle gefallen oare plannen hie as hja, en it wie har oft it no al útmakke wie dat er gelyk krije soe. ‘Wie ús Andele hjir no mar,’ tocht se, mar soks joech net folle, want Andele wie fier fuort.

Frearkje sette út ein mei in soarte fan oanrin; mei inkele wurden roerde se memme ferstjerren oan en betocht it libben fan heit en mem beide, neamde it wrotten en wramen dat dy hân hienen foar it deistige brea.

Teade joech him wat oerein. Frearkje' wurden wienen foar him hast altyd wet; dat kaam ek al om't se troch 'en dei altyd tegearre ferkearden, en yn ditte hoegde er ek gjin partij te kiezen.

Mar it rekke Auke de kâlde klean net. ‘Toe mar Frearkje,’ tocht er by himsels, ‘toe mar, jo komme der wol.’

En sa wie it ek. ‘Ik hie dan tocht, as Teade ris in grutjonge by him op 'e snikke naam, en ik bleau foargoed oan 'e wâl en hold de winkel oan, dan is dat foar ús allegearre it bêste. Teade hat dan noch in thús, as er sneontejûns foar de wâl komt, en it âldershûs giet net yn frjemde hannen oer.’

Dêr leinen Frearkje' útstellen dan klear en bleat yn 'e skimerige keamer, en elk koe der no fan sizze wat er woe.

Oan 'e iene kant lake dit Teade wol oan, allinnich mei in grutjonge oan board waard in slim stik; Frearkje wie sa redsum op it skip, en hja wienen alhiel oan elkoar wend. Ja wis, it soe in kostlik ding wêze as

[p. 7]

er fan sneons oant moandeis by har thús wêze koe, mar hy woe einliks leaver de midden en de beide einen hawwe en dat waard in slimmen toer, hie er yn 'e rekken. Lykwols ferwachte er fan Auke útstellen dy't noch better wêze soenen.

Auke hie dit allegearre wol ferwachte fan Frearkje. Hy moast der neat fan hawwe, alhiel neat. Hy swei noch, mar yn it twiljocht fan 'e keamer seach er himsels mei jild yn 'e hân, de hypoteek fan it âld hûs en it panstrutsen dak en dan in geef nij kap der op en in harkenieltsje op it suden mei iepenslaande finsters deryn. Dat wiene syn dreamen sûnt jierren al, hoewol't hy der sels tsjin Durkje nea mei in wurd oer praat hie. En no soe dy dream aanst gjin dream mear wêze, mar soenen Durkje en hy sliepe kinne yn in fêst ynboud ledikant ûnder it nije kap.

Auke brimde ris en sette him te skoar. Fan Durkje waard alhiel gjin antwurd ferwachte, en ek Teade waard alhiel gjin achtslein.

‘'k Wit net, Frearkje, oft jo dit allegearre wol goed trochsjugge,’ en Auke wie och sa sêft en sa blank as in nút, ‘dat liket allegearre sa moai aardich, mar it komt jo in kear ôf te fallen, dat is sa grif as de bank. In grutjonge by Teade op it skip, 'k wit net, ik wit net, mar twa manlju tegearre húshâlde? Men hat der noch nea sokke grutte dingen fan sjoen, it liket my net goed ta, en dêrby, jo soenen hjir dan poer allinnich yn it âld hûs húsmanje, sa troch 'en dei alhiel sûnder oanspraak en neat om hannen, soks komt jo ôf te fallen; fansels, wy wolle allegearre it bêste sykje, mar ik moat earlik sizze, dit liket my net goed ta.’

Teade wie al foar de helt bekeard ûnder Auke' wurden. Mar dy wie noch net op 'e ein, o goede nee!

‘Sjuch, it like my folle better ta, it âld hûs mei de hiele rompslomp te ferkeapjen, fuort dermei! En jimme tegearre farre, dan giet it op 'en fûlst en 'en foardielichst, en komme jim sneontejûns foar de wâl, wolno, ús doar stiet altyd foar jim iepen, n't wier, Durkje?’

En Durkje, op 'en allerûnferwachtst yn it petear behelle, wie fuort út 'e rie om Auke' wurden mei klam te bekrêftigjen.

‘En de winkel dan?’ wie it iennichste wat Frearkje frege; mar it soe genôch wêze, tocht se, om Auke it swijen op te lizzen.

‘De winkel, de winkel?’ en Auke snúfde minachtsjend troch de noasters, ‘woenen jo om dy oardeheal sint fertsjinst de winkel oanhâlde

[p. 8]

faaks? Foar mem wie dat wat oars, it minske wie op jierren en it winkeltsje brocht wat beuzichheid en ôflieding, mar wat smiet it op? Nee, Frearkje, dat witte jo ek wol.’

Hja hie it de hiele dei al witten dat se it ferlieze soe jûn, hokker kant Auke dan ek út woe. Mar no woe er it allerslimste, en hja seach it oankommen dat er Durkje en Teade beide meikrige yn syn plannen. ‘Wy moasten mar ris ljocht meitsje.’ Dat wie alteast útstel. Mar Auke hie wol efkes tiid.

Doe't it ljocht fan 'e Belgyske brander nuvere skaden tsjoende yn 'e hoeke fan 'e âld keamer, begûn it spul dan wer op nij. Frearkje neamde alle beswieren dy't se betinke koe, mar Auke joech gjin krimp.

‘As wy oars earst ris ferhierden,’ en Frearkje fleure wer in bytsje op. ‘Ferhiere? Frearkje, jo witte ek wol dat it âld hûs nedich oan ûnderhâld ta is, en soks fret mear as de hier op; in oar it genot derfan en wy de lêsten? Nee, praat my net fan ferhieren.’

Doe woe hja him op it moed komme. ‘Och, Auke, faaks fiele jo dat sa net, mar heit-en-har ha sûnt har trouwen yn dit hûs wenne, wy binne hjir allegearre grutbrocht, men kin der dan min ôfsjen, der is hjir safolle bard, it is allegearre sa eigen wurden, it is suver in stik fan jinsels, en dan te tinken dat hjir skielk frjemden yn wenje sille, Auke, ik mei it net ha.’

Fuort joech er it har ta. ‘Wis wol, Frearkje, ik kin der hiel wol yn-komme, mar it ferstân moat foarop, wy binne allegear grutte minsken mei elkoar, wier? Wy binne gjin bern mear.’

It bleau efkes stil. Frearkje fielde dat se no noch mar ien ferwar hie, dat wie it lêste.

‘Wat soe ús Andele derfan sizze?’

‘Andele!’ sei Auke minachtsjend; doe hâlde er him yn, hy woe Frearkje net op it sear komme, mar yn himsels tocht er, dy wylde bruier, dy't dêr yn it fiere Amearika swalke, koenen se der wol bûten litte. Lykwols, lûdop sei er: ‘Fansels sille wy Andele' tawurd ek hawwe moatte ear't de boel op buorden komt. Mar dêr ha ik alhiel gjin noed mei; trouwens hysels hat him oan 'e boel hjir it measte net gelegen lizze litten, dat dêrom.’

En doe wie it stil. Frearkje besocht net der noch mear tsjin yn te lizzen; hja fielde dat der mei Auke neat te berikken wie. Hy moast dit al lang yn him omdroegen hawwe, tocht se, ek al om't er sa fan him ôf

[p. 9]

spriek, hy soe hjir grif it iene of oare doel by hawwe. Hja woe der lykwols gjin wurden om meitsje, it soe lilke en ferkearde hollen jaan, en soks woe se foarkomme.

‘Ik sil dan moarn fuort nei Andele skriuwe, en dan sil it bêste wol wêze dat ik fan 'e wike ris efkes mei de notaris praat, tinkt dy ek net, Teade?’

‘Ik leau it ek wol, Auke, ja dat sil it bêste wol wêze.’

Sûnder dat er it sels noch wollen hie, wie Teade alhiel oan Auke' kant stean gien, en dy achte de saak dêrmei ôfhannele. Hy soe syn gong gean, hy koe syn dingen dwaan, it soe allegearre klearkomme.

Frearkje hie ûnder de bedriuwen teesetten, Auke naam syn twadde sigaar, en it praat gyng fierder oer deistige dingen.

Durkje en Teade kamen ek ta wurden. Auke helle dûmny syn oanspraak fan de oerdeis der noch by, wêr't Frearkje sels wol earen nei hie.

Sa sieten se noch in fredich healoere yn goede harmonije, sa't it like. Doe seach Auke op 'e wekker. ‘Wy moatte opstappe, Durkje, moarn om fjouwer oere is it foar my wer dei, it wurdt net sa'n lange nacht.’

It waard ek net in lange nacht, te mear om't Auke mei gjin mûglikheid sliepe koe.

‘It âld rottekleaster op buorden!’ en yn himsels neamde er sifers dy't it âld spul by benadering opbringe koe. Doe sloech er oan it rekkenjen, elk in fjirde part, safolle hypoteek, safolle foar it nije kap, it wie him as seach er de spanten al stean en de maaibeam boppe it nije, glêde timmermanshout.

Frearkje allyksa socht omdôch om 'e sliep op it lytse keamersbedstee. It gyng har sa oan, hja koe it net oerjaan. ‘It âldersgoed op buorden!’ Ferkwânsele foar wat deade sinten, en wat soe Andele sizze as er ienkear út Amearika weromkomme mocht?