|
| |
| |
| |
[Hessel Ypma]
Men soe sizze, wat Huite Ypma yndertiid yn Brechtsje sjoen hie, dêr't er aanst al krapoan tweintich jier mei troud wie.
Men fûn gjin dimmener arbeider yn gâns in krite. Ien fan it âlde stimpel noch, dy't sizzen ha woe fan in boer, ien dy't syn plak wist en nea ferjitte soe dat er arbeider wie. Kalm, evenredich en ynbannich. Net immen dy't oerstjoer en oerdwealsk op it wurk ôffleach, mar in kalmen wrotter, moarns de earste op 'e pleats en jûns de lêste.
Swijsum, hast op it stille ôf; nammers dat wie it Ypma's folk eigen, se soene nea har mûle foarby prate.
Mar Brechtsje!
Dy haffele en rattele fan moarns ier oant jûns let, de mûle stie har nea net stil. It stie der meastal yn 't hûndert om, yn har keamer mei in gong; de lêste doar yn 'e Bargesteech.
Soms miende hja dat hja mei dy beheinde romte krappernôch bedield wie, dan hie se har winsken oer hegerop en foarút, en Huite soe net ivich en altyd by sa'n boer bliuwe. Mar it siet net djip; as hja in sintmannich om hannen hie, dêr't hja wat iten foar ynriede koe, dan bleauwen der op dat stuit foar har gjin winsken mear oer. Tige graach mocht hja wat oer 't fjoer ha, dat mei sin berêden en stoofd wurde moast; hja koe har der in moarnsskoft by ferjitte. Dêrby hâlde hja dy wille net foar harsels; as hja der effen by wei koe sette se nei de Boarnswâl, in dweilstik oer d' earm, en helle op tsjin Minkes Gjet en Hindriks March en noch mear fan dat naasje: ‘Ik bin hinne gien, 'k ha in stikje goede bûter krige...’ Skoften koene se der stean.
Mei har gyng Huite it libben troch. Nimmen dy't der lykwols ea fan heard hie dat hja net goed meielkoar koene. It soe wêze kinne dat Huite him it trouwen effen oars foarsteld hie, mar sokken soene der grif wol mear wêze.
Sûnder mis hiene it Brechte brune eagen west dy't him yndertiid yn 'e besnijing nommen hiene, doe't hja as boerefaam, djip út 'e Wâlden, by harres yn 'e krite kommen wie. Hja hiene net sa mâle lang ferkearing hân, it trouwen hie noch al hommels syn beslach krige. Mar in hoartsje letter hiene se har lytste Hessel roeike yn 'e grutte grienbeklaaide widze, dy't by mem-en-har fan 'e souder helle wie. It âldminske hie der by stien te skriemen: ‘Dat ik dit noch fan jimme belibje moat, Huite, dû bist sa net opbrocht, jimm' heit hat dy wat oars foarhalden!’
| |
| |
Brechtsje hie net om 'e wurden sykje hoegd en Huite wie stil syn wegen gien. Dat heit him wat oars foarhâlden hie, soks wist er, dit hie in misstap west, mar fierder woe er deselde wegen gean dêr't heit him op foargien wie. Soks hie er ek folhâlden har trouwen troch.
Yn d' âld tsjerke by de hege grize toer hie er sneins twaris syn fêste sit, twa banken foar de ekenhouten Lyklema's bank mei 't swier fergulde wapen, net te foarlik, net te efterlik, in hoekplak dêr't er him tige noflik deljaan koe. Nammers ek dêre hie er syn fêste metoaden en gewoanten, troch de jierren bewend, dêr't er ek net licht ôfreitsje soe. Nei it sjongen, as de diakens omgien wiene mei de pong, skeukte er teplak en joech er 'm justjes ta de sliep. Net dat er fier wei wie en in swiere sliep oer him hie, 't wie mear in noflik slomjen. De wurden fan âld dominy hearde er hiel yn 'e fierte. Soks duorre oan it middelsjongen ta; dan skikte er rjocht en socht it opjûne fers yn syn grut, mei sulver beslein boek, erfstik fan âlde Hessel Ypma, en song er mei syn eigen ynbannige manear sawat binnenmûls. Under de lêste rigels socht er syn tabaksdoaze; mei't it swiere oargel swei, hied er syn prúmke teplak en riisde 'r oerein, om fan 'e tapassing gjin wurd te missen. Nammers om him hie d' âldman altyd wol mei de tapassing begjinne kinnen, dat wie it foarnaamste fan 'e hiele preek, soks plichte syn heit ek altyd te sizzen.
Sa hied er syn tsjerkgong twa kear sneins en net licht soed er oerslaan, 't mocht dan wêze in middeisskoft yn 'e hûnsdagen as it al te near en brodzich wie en men yn tsjerke dochs net ta de rêst komme koe; dan fersliepte er inkeld ris in oerdeisskoft op in skadich plakje yn 'e lytse bleek foar de glêzen.
Sa wied er opbrocht en sa minlike graach hied er sjoen dat har Hessel, har iennichste, - trije of fjouwer kear nei dy tiid hie Brechtsje in misse reis hân, mar sok ding dêr praat men net oer - him dêryn neifolge hie. Mar Hessel syn tsjerkgean koe gjin sprekken lije. Dêrmei soe de jonge njoggentjin jier wurde. Lykwols, tocht Huite soms fertrietlik as er allinnich yn it stille fjild syn beuzichheden hie, wat soe men ek ferwachtsje kinne fan 'e jonge, no't er yn dat soarte dingen syn mem ta in foarbyld hie! Brechtsje makke der net folle fan; wis, yn har jonkheid hie hja har belidenis dien en it nachtmiel soe hja net licht fersomje, mar sneins wie hja almeast thús, hie hja noch safolle by d' ein, dêr't hja yn 'e wike net oan ta kommen wie, dat fan tsjerkegean
| |
| |
net komme koe. As de âlden it foarbyld net joegen, wat moast men dan fan 'e bern ferwachtsje? De jonge dy't no as grutfeint by it Boersma's folk op it ienlike Soarremoarre wenne, kaam sa'n sneineoerdeisskoft soms thús, de blauwe pûde mei smoarch guod oer de rêch, mar fier foar melken stiek er wer ôf, de lannen troch op 'e pleats ta. Faker lykwols joech er de wask mei de molkskou, kaam er alhiel net thús, mar ferdie syn skoandere snein op 'e iensume pleats efter de hege reidkraach fan de ferlitten mar. Nammers, der wie mear yn 'e jonge dêr't Huite syn moed net oer hie. Hy wie sa foarlik, gjin njoggentjin noch en hy stie as bopfeint op 'e Boersma's pleats, fertsjinne dêr in grou hânfol jild, mar nea seagen hja thús ien sint. Net dat hja de measte kosten oan him hiene, hy wie goed foar himsels, 't mocht dan wêze it bondeltsje smoarge liifdracht ienkear yn 'e wike, nammers Brecht hie mâle skoan sa no en dan it ien of 't oare brûke kind; 't wie altyd op en wei. De jonge wie bazich, woe gjin sizzen ha; fan in boer net iens, en fan heit noch folle minder. Net dat er it raar en mâl yn 'e kant sette, dêrfoar wie 't in Ypma, mar hy koe fyn en ynlein glimkje; de lytse brune eachjes, dy't er fan mem meikrige hie, heal ticht. Hy gyng syn eigen gong; soks hied er fan skoalle ôf al dien. En dochs foar 't each like dimmen as alle Ypma's. Brecht hie him yndertiid mei geweld by de boer wei hâlde wollen; de jonge soe wat oars, wat mear wurde. ‘Boerefeint, fêst arbeider, fêst earmoed, wy ha mar ien, Huite!’
Dy hie der neat fan witte wollen; hja wiene arbeidersfolk fan âlds. Hie syn pake net fjirtich jier arbeider west by deselde boer? Nea hiene hja it rom hân, mar altyd wiene hja der kommen en nimmen dy't in sint oan har te koart kommen wie.
‘... yn't earmhús telâne komd en de boer nei de Skrâns; it is dat jim heit earder út 'e tiid rekke is, oars hie foar him ek it earmhús it foarlân west, wat praatst my fan dingen, dy jonge sil net nei de boer!’ ‘Hy komt der al!’ hie Huite syn iennichst beskied west.
Hy wie der kommen, mar Huite hie it field, it wie net omdat hy it graach woe, mar om't de jonge sels it yn 'e holle hie. ‘Wy bliuwe net ivich arbeider,’ hie er âdmannich tsjin syn mem sein.
Huite hie, doe't er yn 'e jierren kaam, praat fan fragelearen.
‘Dûmny moat syn bêst mar dwaan, ik kom der net.’
| |
| |
‘Mar Hessel jonge, soks komt net goed wol, en de tsjerke dan?’
‘De tsjerke? Ik kin better in oerdeisskoft yn 't hea sliepe as yn tsjerke; ik hoech der dan ek gjin reis om te meitsjen.’
‘Foai Hessel, foai, dú giest alhiel de ferkearde kant op.’
Huite hie slim skodholle; mar men koe se net mear by de hân krije en nim se mei.
Nammers fan Brecht waard de jonge yn soks sterke, tocht Huite. Net dat hja dit yn safolle wurden útkomme liet, mar hja wie der sels net strangernôch yn; dan koe men fan 'e bern net oars ferwachtsje.
Dy jonge! 't Wie Huite syn wenst net en tink djip oer de dingen nei. Syn geast gyng net safolle fierder as de dingen dy't him foarkamen, fan iten en drinken en it bewende wurk, mar de jonge hied er al syn prakkesaasjes oer. Net dat er bretaal wie, mar hy wist alles sa goed, men hoegde 'm neat te learen. ‘Dy jonkheid, dy jonkheid,’ skodholle Huite dan; hy spuide yn 'e hannen en naam it ark wer op. Wêr't it mei Hessel noch op útdraaie moast - as er mar net te pal kaam.
Brechtsje siet der sa slim net oer yn: ‘As er earst mar ris fan dat Soarremoarre ôf is, Huite, en by dy boer wei, dan ha wy al hiel wat wûn.’
‘By dy boer wei? En dan tink!’
‘Dan, dan...’ Brecht siet breedút en tige noflik op 'e stoel, ‘der is safolle dat er by d' ein ha kin. As hy earst mar ris ûnder dy boer wei is, dan kin er safolle kanten út. Dêr hast no myn bruorren, alhiel frijman, eigen baas, hja kinne dwaan en litte wat hja wolle en hoege net ien nei de eagen te sjen. Moarns is der gjin driuwerige en hastige boer dy't har fitert. Hja komme fan it bêd as 't har past; soks moast Hessel 'm ta bejaan.’
‘Dyn bruorren...,’ Huite glimke justjes. Brecht rattele al wer troch. Hy harke net mear, mar seach se foar 'm, Brechte bruorren.
Tsjin 'e hjerst kamen se del, dizze kriten oer mei alderûnbidichste platte kuorren op 'e fyts; hannel, piken en âlde hinnen, in feltsje fan dit of dat en wat de tiid mar sei. Skurf en earmoedich, in âld jas belape en bestoppe en it oare navenant, in reade bûsdoek fêstknope ûnder it kin, en altyd de noasdrup hingje. Brechte' bruorren... As it efkes fierder yn 'e tiid wie, kamen se del mei in leppe oan 'e fyts en in mollehûntsje yn in bakje foarop. Dan gyng dat efter de mollen oan. Ut en troch kamen se oan om in board brij.
| |
| |
Soks hie Brechtsje no op 't each foar Hessel. Huite besaude him der oer. Men soe no yn 'e goedichheid sizze... Mar Brecht gyng troch en neamde alle foardielen en goede deugden fan it frije libben dat foar har bruorren weilein wie, dy't yn 'e Wâlden húsmannen.
Huite loek oan in stik krante. As Brecht safier kommen wie, dan moast hja beleaven gjin tsjinpraat ha, men moast har bekomme litte; út harsels waard hja dan op 't lêst stil.
't Wie op in sneontejûn yn 't lêst fan april. De sinne skynde mei lange skaden en moast al hast tsjin it ûndergean wêze, tocht Huite. Hy hie krekt te skearen west, syn iennichst útsje sa yn 'e wike; hy mocht der nammers ek stoertske graach oer. De hiele sneonoerdei hie men it al by jin: jûn te skearen. Men hie in doel en wie der ris út, en o, wat sit it noflik yn baas syn grut stoel nei in bannige wike fan arbeidzjen. Wis, de snein wie moai, mar dit skoftsje wie beleaven net minder; it hearde derby.
No hied er it wer hân, no en dan dipte er mei de readbûsdoek oan 't kin; baas hie efkes te djip west. No skode de jûn fierder.
It lêste ljocht lei readich oer de grienjende lannen, de âld keamer seach alhiel op it fjild út, der kaam noch in lette aisiker op hûs oan; wat sokke lju bemaalden, tocht Huite, en ferdoch sa'n skoandere gânske middei yn it lân. Brecht hie op gjin stikken nei noch dien.
Itensrook dreau út it herntsje wei de keamer yn, hja soe it ien of 't oare oer it fjoer ha ta de middeiskost fan de oare deis, wist Huite.
Hjasels sloech noch de iene amerfol wetter nei de oare oer 't strjitsje foar de doar, 't spul moast syn beslach ha, nimmen soe sizze kinne dat by Brecht de boel fersmoarke, mar de tiid ûntkaam jin ivich en altyd; yn 'e hûs wie se der ek noch net troch. Men hie sa jins beuzichheid ta de nacht út; men kaam der nea troch.
Huite liet it krekt yn him omgean: noch efkes op 't Steechsein te sjen, en dêr stie Hessel yn 't fermidden, in lange lichte feint, in bytsje dûknekkich hast, in bleek uterlik, it ljochte hier benei oer de fetlike kraach fan in âld jas, dûnkere brune eachjes hast heal ticht nei't it like, as woe er alle dingen tige yn him opnimme en sels bûten skot bliuwe. ‘Heden Hessel,’ Brecht liet alles yn 'e steek, dêr't hja mei dwaande wie en gyng der ta sitten, ‘ha wy dy dêr samar ynienen, mar gau in stoel, aanst sil 'k wetter opsette; wy kinne dan noch wat tee ha.’
| |
| |
Hessel naam in sit: men wist net rjocht oft er jûnwinske hie.
‘Gjin drokte om my.’ It wie sawat binnenmûls grommeljen: ‘Ik kom net fan Soarremoarre ôf om hjir de boel op te meitsjen.’
‘Opmeitsje, hoe komst der by jonge?’ Brecht hie alwer in floed fan wurden ta har foldwaan; de manlju lieten it swijend oer har komme. Huite frege yn sobere wurden nei it wurk en de beuzichheid. Hessel joech koart beskied; dan waard it wer stil. Mem sloech yn it herntsje om mei pannen en lidden. Doe't hja wer ynkaam, soe hja fuort út ein, mar Hessel wie foar. ‘'k Gean maaie by de Boersma's wei,’ sei er koart. Sok simpel sizzen, mar heit fearre der fan oerein. Lykwols ear't er ta wurden komme koe, wie Brecht him foar: ‘Wat seiste? Der bin 'k dan sa bliid om. Sjochst it sels ek yn, dat it dyn plak dêr net is?’ ‘Dû hiest dy dochs wer besteld op maaie?’ Huite wie ien en al ferheardens. Hessel loek oan 'e skouders: ‘'k Bin net oan him troud.’ ‘En wat silst dan? Of ha jim spul hân?’ Huite koe hjir net by; dit wie safier bûten bestek, dit woe net yn him del. En dat siet sa'n Hessel no mar kâldwei te fertellen. Sa'n boadskip hie hy eartiids mei thúskomme moatten!
‘Ik sil de snikke keapje fan Wiberen Oenes. It is al in stikhinne foarelkoar.’ Dêr dan. Huite hie de mûle iepen, it prúmke kaam bleat.
Winlik noch in kweajonge, al wie er dan njoggentjin, en dy prate my hjir dat er in snikke koft hie as wie it de gewoanste saak fan 'e wrâld. Hjir hie er gjin wurden foar.
Brecht naam it kalmer, hja skodholle: ‘No hie ik tocht datst wizer west hiest Hessel, dû komst fan 'e rein yn 'e drup, by de boer wei en no efter de modderkroade. Dat is dyn plak net jonge, dû bist lang en licht, aanst stiest alhiel nei de kroade. Modderkroaden binne minskemoardners. Ik woe dy wizer ha; dû koest nei dyn omke Sytse gean oan 't Wyldpaad yn 'e Twizelderheide. Dêr wieste eigen baas, hoechste gjin boer nei de eagen te sjen. In snikke,’ en alle ferachtlikens besocht hja yn dat iene wurd te lizzen, ‘dû wurdste dêr wol bryk, mar net ryk.’
‘By omke Sytse wol, tink!’ hune de jonge.
‘Dû bist dêr frijer en soks is mei jild net te beteljen.’
‘Wat betsjut dit allegearre?’ Huite kaam alteast ta wurden, mar it wie him noch lang net klear, ‘wat moat dit?’
De jonge gnyske fyntsjes: ‘Der is net safolle mear fan te sizzen,
| |
| |
juster lei Wiberen oer de mar te modderlossen, it praat kaam der doe sa op, hy woe hast wol ophâlde, hy waard âlder...’
‘It earmhús it foarlân,’ sei Brecht der tuskentroch.
‘Ik liet doe sawat út dat it my wol moai talykje soe, justerjûn ha 'k nei him ta west te praten, 't is in stikhinne klear; ik sil in reis of wat mei him farre, dan nei notaris en ik nim de boel oer. Fan 'e moarn ha 'k de boer opsein.’
‘Wat sei er?’ It woe noch net yn Huite del, dy snikke wie al sa'n heal wize set, mar dat syn eigen jonge in fjirtjin dagen foar maaie syn boer opsei, dêr skamme er him foar. Hy tochte oan syn heit dy't fjirtich jier fêst arbeider by in boer west hie en nea ien dei frij hân en sa'n jonge, sa'n snottebelle...
‘Wat soed er al folle sizze, ik hâld op, dêr is 't mei út.’
‘Krekt goed, Hessel, sokke lju moatte witte dat men se stiet; jimme heit hat altyd te bang foar de boeren west, dêr kinne se mei hoazzen en skuon oerhinne rinne, ik hie dat gesicht fan dy Boersma wol ris sjen wollen...’
Dit gyng Huite, goed mantsje as er wie, fierstente fier. Der kaam wat yn him omheech; syn hannen begûnen te triljen, it read rûn him yn 'e wangen: ‘No is 't út;’ de fûst kaam op 'e tafel, ‘dû seist jûn noch tsjin de boer datst bliuwst, dû kweajonge dy'ste biste...’ Huite, dy't nimmen ea lilk sjoen hie, raasde troch, wyld en mâl, it iene nei 't oare waard de jonge ferwiten, Brecht krige ek har part, mar doe't er swei op 'en ûnferwachtst en de stilte frjemd yn 'e âld keamer foel, seach er yn 'e kâlde eagen fan Hessel en de fine ynleine glim om 'e tinne lippen fan 'e grutjonge, dy't him boppe de holle groeid wie. Dat allinnich al hie foar elk oar minske genôch west om it smoar wer yn te krijen, mar hjirre hie Huite gjin antwurd op. Hy wie útraasd en 't hie net holpen; hast ferlegen seach er foar him del. ‘Dêr makket men no in reis om,’ sei de jonge en hy loek oan 'e skouders, ‘as ik dat witten hie...’ ‘Jimme heit mient it net sa slim, 'k sil daalk opjitte, 't wetter is tsjin 'e soad, dan kinne wy ris opdrinke mei elkoar.’
‘Gjin drokte om my oars,’ sei de jonge noch.
Huite gyng der út. It bleekje foar de glêzen naam er ta syn ûntwyk. It wie der sa fredich, út it wide fjild kaam de bewende fûgelrop. Yn it westen siet noch wat reade strekeboel, mar nei 't easten oer kaam hjir en dêr al in stjer. Hjir kaam men suver ta jinsels nei it ferheftich trelit
| |
| |
yn de, op dat stuit, fierstente lytse keamer. It hie ek net goed fan him west, hy wie der noch alhiel oerstjoer fan en út it set, men mocht sa net, it wie alhiel mis, mar de jonge hie 't der nei makke en Brecht derby mei har getsjantel.
Hy ferdie dêr in kertier, tweintich minuten tiid; it sakke ôf.
Tusken tomme en finger naam er in prúmke, hy soe der wer op ta moatte, 't wie ek te dwaas en bedjer sa jins skoandere sneontejûn en de jonge wie ek noch wol thús.
It lân skûle wei yn 'e skiere skimer; der wie hjir of dêr noch in skiep dat lûd joech, in pear lammen noch ûnwennich en kâld no't se bûten wiene dizze earste maitiidsnachten, blêren mei in heech lûd oanienwei. Efter de miedspolderdyk gûnzen de ljippen oer de wjuk, men soe sizze ta de nacht út, tocht Huite. Doe sette 'r op 'e doar ta.
Brecht wie yn 't minst net haatdragend en de jonge wie it benei fergetten dat heit it sa opsein hie, it rekke him de kâlde klean net.
Huite krige tee. Brecht prate ûnderwilens troch en besocht it de jonge by te bringen dat er fan 'e snikke ôfsjen moast. Dy sei der net safolle op.
‘Kinstû farre?’ Huite frege it koart en op 'e man ôf. De jonge gnyske wer, soks die er benei elke reis as er wat sizze soe, mar it hie neat mei laitsjen út te stean, it wie faaks in oanwenst:
‘Ik bin ommers alle dagen mei de pream de mar oer, sa hurd kin 't net waaie.’
‘In pream is gjin snikke.’
‘As men in preamfol gers baasbliuwe kin, is men in snikke ek wol treast; ha dêr mar gjin noed mei.’
Huite geat syn tee yn it pantsje, skode mei de tonge it prúmke teplak en sloarpe begearich, se hiene dy jûns in mannich radizen ta it brochje-iten hân, dêr hied er ryklik sâlt ta brûkt.
Doe, samar ûnder it ivich getsjânsel fan Brecht troch, kaam er mei syn twadde fraach: ‘Hoe woest mei de sinten?’
It wie as hie de jonge it op 'e lippen om te sizzen: ‘Wat rekket dy dat’ of sokssawat, mei it skouder raamde 'r dy kant nei Huite oer, it bleau efkes stil, doe sei er: ‘Mei de sinten bin 'k klear, ik kin 't ding sels betelje.’
Huite besaude op 'e nij. Dy wie noch gjin tweintich en hie jild foar in snikke yn 'e bûs. Soks hied er by de boer fertsjinne, by de
| |
| |
Boersma's ek, in grouwe twahûndertgûne barde er dêr, hast treddeheal, soks soed er no willemoeds yn 'e steek litte. Mar hy soe der net wer oer begjinne, it wie dochs bûter oan 'e galge. Nammers hy hie sines derfan sein, faaks wat op in ferkearde manear, mar de jonge wist no, hoe't hy der oer tochte.
En noch koed er it net litte: ‘Wiberen fart mei in grut dochter en dy docht keardelswurk, dy stiet har man en kin har plak skjinmeitsje oan 'e kroade, mar dû bist allinnich.’
‘'k Kin dochs in grutjonge oan board nimme.’
Brecht knikte fûl, soks woe yn har del, Hessel soe folk yn 't wurk ha: ‘Dû moatst hjir om tinke jonge, in oar foar dy arbeidzje litte en sels de sinten opstrike, sa binne alle grutte mannen oan har jild kommen.’
Sok healwiis en ûnbestindich praat achte Huite net ienris, de jonge joech der ek gjin andert op; dat wie noch mar krekt fan skoalle ôf en dat hie 't oer in jonge yn it wurk, gjin omtinken fansels en nearne gjin doel oer. Hy gappe en seach op 'e wekker: ‘De tiid ûntkomt ús, 't hat al healwei tsienen west;’ wylst hie er de boppeste knoop fan 'e blaukile al los. ‘Ik sil ek opstappe, ik bin noch net op Soarremoarre, ik moat de wask mar mei ha, mem.’
‘Moat dat no sa staf en af? Doch mar tiid, soks let dochs foar ien jûn neat, ik moat dyn guod noch al byelkoar sykje.’
De jonge joech him wer del, sawat op 'e hoeke fan 'e stoel.
Huite stie al yn 't baitsje en die syn dingen; oan Brecht steurde 'r him net. Hy hie de bedsteedoarren al iepen, doe't Brecht de lêste hoassok fan 'e jonge fûn mei in gat deryn as in fûst: ‘Ik miende hyltyd al, dat der noch wat wie; dat moat 'k earst noch efkes byelkoar lûke, 'k wol dy sa stikken net fuort ha.’
Huite loek it tek oer him hinne, de jonge prate fan fuortwollen en nachtraven, mar Brecht socht in stopnudle yn 'e hoeke fan it finsterbank: ‘Der sit noch wol wat tee yn en ik sil dy in stút smarre, dû moatst noch in hiele reis ha!’
Huite wie al yn 'e earste sliep doe't Brecht opnij besocht de jonge nei de Twizelerheide te praten; hy hie him al in reis of wat omdraaid, soks wie fan bern ôf oan al syn wenst (nammers hy wie in tige lichte slieper) doe't Hessel ôfstiek, de blaupûde ûnder de earm: ‘Dit wurdt in koarte nacht.’ ‘Wel, no dû moatst net miene jonge, dat ik al dien
| |
| |
ha, jimme heit giet op oere en tiid út 'e wei, mar it wurk bliuwt foar my lizzen, der komt wat te sjen yn in húshâlding.’ De jonge wie de steech al út en hearde it net mear, Brecht die de doar ticht, se soe noch wat smotsappeltsjes tameitsje, moarn ûnder tsjerktiid in stikje spek briede, smots mei wat spekfet ta de ierdappels koe foar in kear och sa lekker wêze, sels op in snein koene se 't der wol mei dwaan.
Se geat noch ris yn. Under it appelskilen kaam it har yn 't sin, der wie noch in knoop fan Huite syn broek, syn sokken moast se ek noch neisjen, se hie de ein noch net.
Huite grommele ûnfersteanbere wurden yn syn wiffe sliep.
Hessel naam syn paad troch de lannen, in oere gyng der al gau mei hinne. Stil en fredich stie de nacht oer it fjild, it wie alhiel net tsjuster, want yn it easten kleure grut en read de moanne, dat wûnderlike ljocht, boppe de kimen, it like in frjemdsoartich skip dat syn fiere reis oangie oer de ûnmjitbere see, want de loft bôge heech en wiid.
De jonge taalde nei gjin moanne, hy achte net de lokjende fûgelrop, de tûzenen lûden en de heimige foarjiersroken fan dizze sêfte maitiidsnacht. Dizze loop hie om 'e nocht west. Hy hie it de âldelju sizze wollen, it koe hast net oars, nammers men woe dan op 't lêst ek wol ris ien ha wêr't men sok ding ris tsjin útprate koe, op 'e pleats koe men der dochs net in wurd oer kwyt wurde. Hy hie it lykwols witte kinnen, mem miende it goed, mar hie gjin trochsicht en heit wie net mei te praten, dy soe 't faaks ek goed miene, mar hy kaam der net fierder mei, hy soe dit allinnich oprêde moatte.
Doe foel er wer yn syn berekkens, lykas de lêste dagen altyd en rekkenjen hied er nea ien fan de foarliksten yn west, trouwens doch, op skoalle hied er altyd yn alles min meikomme kind. It hie foar him gjin straf west, doe't er fan skoalle ôf gyng en master hie der noch minder rouwich om west.
Fiifhûndert gûne soed er opnimme moatte, dat die oars santjin en in heale gûne rinte yn in jier, soks moast men rekkenje; dan hied er it ûnderhâld fan 'e snikke, Wiberen hie sein, dat wie it neamen net wurdich, mar soks soe grif ôffalle; it spul moast goed ûnderhâlden wurde, oars gyng it fan jin ôf, dan it feintsje, dat in krom fertsjinje moast en de kost fansels, der moast nochal wat makke wurde foar't it oan jinsels ta wie.
Wylde einen kwêken yn 'e mar, merkol en slobbeguod hâlde yn 'e
| |
| |
snilen ta. Hy wie der, it siet him yn 'e skonken, hy seach it hear noch ris oer, in ielreager ferdreamde de nacht op 'e mûneroede.
De bûthúsdoar stie los. In neare waarmte sloech 'm temjitte, op 'e boppeste stâl grynde in ko, se soene hast yn 't lân komme. Wurch socht er syn sliepplak op 'e bûthússouder: in koarte nacht, mar moarn nei melken koed er útsliepe.
De sinne sakke nei de grûn en sette huzen en tuorren dêr oan dy fiere westerkime foar it lêst yn in wûnder klear ljocht, skerp stieken beammen en pleatsen der tsjin ôf. De wyn wie op bêd gien.
Dûnzige wolkeflarden hongen hjir en dêr fersille tsjin 'e loft. De wide miedlannen pronken hast op 'en moaisten no, mei pinkster- en bûterblommen en noch safolle mear. 't Wie gjin deugdallegearre, alle ûnrant koe der waachse en frucht drage, mar it blomke op in oerdiedichst. Der hong dy wûnderlike swietrook fan wylde balsem en kamille.
Dizze wrâld by sok in maitiid, men koe der nea genôch fan krije. Wiberen Oenes op it helmhout fan d' âld snikke fergeat benei tiid en oere en plak, 't stjoeren gyng trouwens fansels hjir yn 'e rjuchte Rûge Sleat. Hessel rûn yn 'e line. Syn opfolger. Wat hied er der faak nei útsjoen om ienkear de snikke mei de hiele boel oer te jaan, en no't it safier wie, soarge er der hast tsjinoan. Hy hie 't earst ek noch oanhâlde wollen, mar syn dochter joech de brui deroan. Soks koed er ynskikke, 't wie nammers ek gjin frouljuswurk. Hy hie goed sinten makke foar de boel, ek net yn 't mâle, mar hy wie net ûntefreden. Dat er der no aanst fan ôfsjen moast, goed tritich jier hied er der syn brea fan hân en no aanst alles fuort, in frjemd derop. As er mar in jonge hân hie, dan wie 't grif allegearre oars kommen; in jonge... Foar't er der erch yn hie, fieme Hessel de line op, wiene se by de Lytse Tille. Se koene der ûndertroch mei har frachtsje modder. Hessel sprong oan board, Wiberen krige de kloet, ûder de tille troch kriemde it skerp, se moasten nei de Lange Daam, Hessel sette 'm fan foaren om. ‘Ik sil it lêste ein wol lûke,’ en Wiberen wiisde nei de beage, mar Hessel sprong al op 'e wal, ‘neat gjin spul.’ Der siet kriich genôch yn dy jonge, tocht Wiberen, hy taaste nei syn piip, faaks dat er wat te hurd woe, te fûl, hy soe leafst alles tagelyk wolle, gjin tiid hast foar 't wurk. Soks soe grif wol wat bekomme, 't wie sa better as oarsom. Hy wie mar licht oars, mar goede ynhouten grif, taai en úthaldend.
| |
| |
Hessel smiet de line op 'e lûken en trape it spit yn 'e grûn.
It boppeste kapke fan 'e sinne skynde mar mear. Michjeguod dûnse boppe it wetter. Yn har rêst steurde fûgels wiene wyld en oerstjoer. Dat oer nei de stompe Grouster toer loek de earste skimer gear. Efter Goaiïngahuzen rôpen wetterwylpen.
‘Wat silst no, heite?’ Wiberen kaam út 'e roef en seach alhiel ferheard. ‘De lûken der mar ôf tocht ik, wy kinne noch in moaie haal dwaan net? 't Wurdt suver net tsjuster sa'n jûn.’
‘Dû bist dochs wol wizer, wy krije noch in pantsjefol tee, de piip noch efkes yn 'e brân en dan op 'e koai, it soe begjinnen en ophâlden wêze, 't hat hjoed moaiernôch west.’
Hessel grommele noch wat fan ‘sels witte, as ik baas wie kaam it oars,’ mar hy lei it lûk wer teplak dat er yn 'e hannen hie.
Wiberen geat de tee út yn 'e stoertske koppen op 'e roef, Hessel lei sawat op 'e lûken, mar it wie him oan te sjen dat it him ynbaarnde. Wiberen hie in jas oandien en makke 't him noflik.
‘Nee Hessel, dû moatst net al te bolbjirken, arbeidzje is moai, mar it ferstân moat der by. Men kin wol alles wolle, mar it moat ek kinne. Fan fan 'e moarn healwei fjouweren ôf binne wy yn 'e wapens, 'k soe sizze it kin sa wol wer. Nammers ús wurk dochs moat oerlech by, it is net fan 't lichtste, dû silst dyn lea ek wol fiele tink.’
Hessel joech net rjocht antwurd, mar oan alles wie te fielen dat him dit min nei 't sin wie. Wiberen besocht doe wer him it ien en 't oar dúdlik te meitsjen. ‘'k Ha nea loai west, myn part wurk ha 'k ryklik dien, mar dû moatst hjir om tinke, men moat it úthâlde kinne.’ De sinne wie weiwurden, it skimere hurd oan. Se sweien op it skip, Hessel joech dochs mar amper beskie, Wiberen stoarre yn it wetter fan 'e Swette. De fûgels hiene har deljûn, no wie 't sa stil om har hinne, sa stil. ‘Wy moasten mar op bêd gean;’ Wiberen kloppe de piip út tsjin 't swurd. Hessel grommele binnenmûls in groet of winsk foar de nacht, doe liet er him sakje foaryn. Wiberen hie syn sliepplak yn 'e roef.
Se stommelen noch wat om, it duorre mar efkes. De goede nacht kaam grut en stil oer de iensume mieden, der wie noch in fiere rop fan in iensume fûgel, mar fierder hiene minsken en fûgels en blommen har ta de rêst bejûn, mar de swietrook, dy wûnderlike swietrook fan balsem en kamille en hoe't se fierder hjitte meie, dreau omheech nei de bleekblauwe loft.
| |
| |
Goed trije oere sloech de wekker oan, tagelyk ear't er noch goed út ein wie, sette Wiberen him fêst en doe hearde 'r Hessel ek al risselwaasje meitsjen foaryn. Wiberen skodholle mei de slûge kop, hy woe ha in jonge op dy jierren soe fêster sliepe, sa'n ien moast roppen wurde soe 't goed wêze en noch ris oanpoend wurde faaks, mar dizze...
Wiberen sette in tsjettel op it stel en stiek doe de holle troch de roef. It wie noch skimerich, mar it fûgelguod warde him al, in lytse ljurk kleau út de fan dauwe wiete stannen sjongend omheech, de sinne temjitte dy't noch tahâlde efter de easterkime, wêr't it earste read en oranje opljochte tsjin fiere wolkens. Dizze wrâld... Wiberen suchte, aanst soed er yn 'e buorren tahâlde moatte, wat hantlangje faaks by syn skoansoan yn 'e grientesaak.
‘Moarn Hessel.’ It grommeljend beskeid dat er weromkrige koe gjin groet hjitte. Wiberen liet it samar. Hessel rûn fuort op 'e lûken ta, lei de planken út; doe't Wiberen it siedend wetter op 'e tee geat, bonke Hessel de earste kluten yn 'e kroade. Wiberen skodholle wer; ‘earst drinke jonge,’ rôp er doe guodlik. Hessel makke de kroade earst fol en jage 'm doe ek noch oer de planke.
‘Meist dû sa graach arbeidzje, Hessel?’ frege Wiberen doe't se swijend oan 'e moarnsbrogge sieten. Hessel seach op tusken twa grutte slokken yn (dêr koed er al sa mei út 'e wei): ‘Arbeidzje, wel nee man, mar sinten barre, dêr giet it om.’ De lytse eachjes waarden hast wer alhiel wei, de boppelippe loek hast falsk boppe it broazlige gebit. ‘Sinten barre,’ en Wiberen smakte mei de tonge in stik stút út in holle kies, ‘dû moatst hjirom tinke, dat it deade jild dy net yn 'e macht kriget, Hessel.’ Sok praat yn 'e iere moarn wie winliken dregernôch foar Hessel, nammers wat hoegde men ek altyd te praten, iten naam dochs al syn tiid en it wurk dat wachte.
Dat waard in bannige moarn, alteast foar Wiberen. Praat wie der allang net mear, Hessel joech dochs gjin beskeid en dan is men gau útpraat, dy fint wist fan gjin ophâlden. Men koe ek noch net iens sizze dat er gek en mâl him oer de kop skrepte, it gyng him allegearre like linich ôf, gjin gestin, gjin hân yn 't krús by 't delsetten fan 'e lege kroade, gjin rêchrjochtsjen of sokssawat, hy fearre oer de planke as hifke 'r gjin kroade. Wiberen wist wol dat er it lang net hâlde koe en it wie ek te dwaas op syn jierren om it tsjin sa'n ien op te nimmen, mar hoe is in mins, nimmen sjocht graach dat er it ôflizze moat.
| |
| |
De sinne kaam heger, de dauwe loek op, dêr lei de blomkjende wrâld op syn moaisten. Mar Wiberen stie al yn 't readbaaien himd, om alteast foarsafier as er dat koe, Hessel by te bliuwen. Njoggen oere, healwei tsienen sette 'r de skeppe yn 'e grize kluten: ‘Ik woe no earst mar kofje sette.’ ‘'t Hoecht om my net,’ sei Hessel sa yn 't foarbygean. Mar om my al, tocht Wiberen. Op 'e skadige roef, wêr't it him hast koel oandie nei dit bjusterbaarlik dreech en swier skoft, siet er efkes te bekommen. Goed dat dit net lang mear hoegde te duorjen, soks soed er net folhâlde kinne, mar dy dêr efter de kroade soe syn bekomst ek wol krije. No kofje en efkes de piip oan, dit rêstich skoftke liet jin alles wer ferjitte. ‘Hessel, kofjedrinke!’ ‘Set minen mar op 'e roef, 't kin dan wat kuolje, ik drink it aanst út 'e rin wei wol op, 'k hoech der net by te sitten.’
Wiberen brûkte in raar wurd, it gyng himsels grouwernôch, Hessel foar wa't it bedoeld wie, hearde it lykwols net, mar it fredich skoftke wie foar Wiberen fersteurd. Sa'n kweajonge, en dochs stie er earder wer oan 't ark as dat er fan doel west hie en syn wenst wie.
Tsjin ienen fage Hessel de warings út, se wiene leech. De waarmte trille boppe de lannen, de stannen weagen sêft fan in twirre út it easten. Wiberen hie de ierdappels oer, de lûken kamen derop.
‘Wy koene stadichoan dy kant wol útdriuwe, wylst jo it iten berêde.’ Mar doe wie Wiberen baas: ‘Wy ha dochs wrychtsjes wol tiid te iten en te drinken, 't is fan 'e moarn al healwiis genôch gien.’ Hessel moast him der by dellizze, hoewol tsjin 't sin.
Sadwaande waard it in swijende mieltyd. Nammers it smakke Wiberen ek alhiel net mear, it koe ek net oars nei sa'n moarnsskoft. Syn himd koed er wringe tocht him, 't wie benaude near yn 'e roef. Hy hie in stikje spek útbret, dêr koed er ornaris sa lekker fan ite, mar it spul stie him tsjin. Hessel draaide de ierdappeltsjes yn 't fet en slokte se, sûnder kôgjen hast, troch. ‘Soks wie gjin iten,’ tocht Wiberen, ‘men soe der mislik fan wurde.’
In droege eastewyn djoeide oer de stannen en rimpele justjes it wetter. ‘Wy kinne sile,’ ornearre Hessel. Wiberen loek de jekker oan, men moast oppasse, it wie noch foar de langste dei. Doe kaam it seil derby, Wiberen hie it roer, Hessel joech him del by de mest mei in bosk raffelich tou.
Dy jûns, net al te let leine se te Bitgum foar de terp.
| |
| |
No gyng it spul dan Hessel oan en moast er om in feint sjen.
‘Wêr woest rinne om in jonge, Hessel?’ sei Brechtsje dy sneontejûns nei brea-iten, doe't Hessel him sokssawat ûntfalle liet.
Hessel soe by heit-en-har thús wêze as er mei de snikke foar de wâl wie. Soks lei ek alhiel foar de hân, se hiene der net iens mei safolle wurden oer praat. Hessel hie altyd in goede jonge west, hy soe dat mei harren wol meitsje, hie Brechtsje tsjin Huite sein in jûntiid ûnder it ûtklaaien. Huite hie der it measte net fan makke.
En no moasten se rieplachtsje oer Hessel syn help: ‘It is koart dei, moandeitemoarn al moatt' jimm' farre.’ Brechtsje sette har der ta, de boel stie oars noch raar yn it hûndert om, mar men koe ek net alles tagelyk, in mins hie mar ien pear hannen en se wiene mei eigen, ‘'k Woe ha dû hiest der earder om sjen sillen en lit it net op 'e lêste healoere oankomme.’
Huite hâlde him derbûten, hy krige syn skjinne kile ta de reis nei de skearwinkel. ‘'k Sil hjir of dêr wol ien fine,’ sei Hessel koart, hy hie him oer soks stil hâlde moatten, mem meat it wer fierstente breed út. ‘Soks seistû no al, mar it fait dy ôf, se steane net op dy te wachtsjen, 'k tocht oars dat jonkje fan Haaie' Janke is mei april fan skoalle ôf kommen, 'k leau net dat er noch oanslach hat, ast dêr ris seachste.’ ‘Dy knyn,’ en Hessel achte soks gjin praten wurdich.
‘Dû moatst dochs wat, jonge, oars wol ik aanst ek wol efkes foar dy hearre.’
‘Hâld mem har der mar bûten, ik sil my der wol mei rêde.’
Brecht riisde oerein, fan kleare grimmitigens hie se yn in omsjoch de tafel oprêden. ‘Dat ha wy der alteast dochs mei wûn,’ tocht Hessel. Hy lei in suterich boekje foar him, makke in eintsje poatlead wiet en skreau wat op. ‘It wie siferspul,’ tocht Brechtsje, dy't yn it foarbygean dy kant oerseach, ‘sa'n jonge krige al wat oan 'e holle en dat wie noch gjin tweintich.’ Har lilke buoi wie dêrmei ek wer besakke.
Hessel wie in hiel toarn oan 't rekkenjen, soks kaam der foar him mear op oan as modderkroadzjen, mar it spul moast byhâlden wurde. Hy skraste hjir en dêr wat troch en begûn op in nije bledside. Heit kaam al fan 'e skearder werom, doe earst joech er him oerein en socht om syn pet. ‘Dû silst dy grif earst wat ferstrûpe Hessel, dû kinst dochs sa de buorren net yn.’ De jonge gnyske. ‘'k Soe net witte wêrom net.’ Tagelyk wie er de doar al út en Huite krige it oan te hearren
| |
| |
hoe't men jin as mem besauwe moast oer sa'n jonge, want sy waard der op oansjoen.
Hessel hie in doel. Hy soe ris by Ruerd Kooistra sjen, de skuonmakker. In húske fol bern en earmoed foarop. Mar it wiene fan dy moai stukkige jonges allegearre. Him tochte, sûnder mis soe Ruerd noch wol in iter slite wolle en hy wie der mei holpen.
‘Dat is Hessel leau 'k, gean der mar yn, baas sit yn 'e keamer.’ Skuonmakkerske stie mei in panne mei 't ien of 't oar te dreagjen by 't goatsgat. Hessel moast 'm doe mar rêde. Hy wie alhiel net in man foar besytsjen en benammen net by immen as Ruerd Skuonmakker, men wist nea net rjocht wat men oan 'e man hie en hy wie och sa mûlryp.
Baas wie allinnich, soks foel net ôf; as der ek noch in stik of fjouwer - fiif fan dy giisgobberige jonges tsjin 't lewant sitten hiene... ‘Dit hie alteast minder kinnen,’ tocht Hessel.
‘Nim in sit jong en dan earst de brân der mar ris yn, hjir is tabak.’
‘Nee baas, ik smook nea.’ - ‘Soa net, dêr bist net minder om; ik sis wolris, der moast gjin jongfeint wer wêze dy't smookte. It is fansels foar ús wat oars, wy binn' der oan wend, mar de jongerein moast it ferbean wurde fan 't regear, dat sis ik.’
Hessel skeukte op 'e stoel; miende sa'n man dat no? Hy stie it mantsje net.
‘Soa, dus net smoke, mar ik kin dyn boadskip wol riede, Hessel, dû woest dy in pear nije skuon oanmjitte litte, ha 'k dat ek ret? No?’
Dit gyng sels Hessel stoefernôch, Ruerdbaas wist mar al te goed dat er it iennichste pear skuon dat er hie sels belape en die; hy hie fakernûch by Ruerd sels west om pluggen. Dit wiene stekken ûnder wetter, wat moast er no sizze? Hy winske dat er hjir nea kommen wie, dat er mem der mar op ôfstjoerd hie, dy wie alteast nea om wurden ferlegen.
‘Nee baas, mar ik moat in feint ha,’ sei er foarswei, mar wylst seach er ta it finster út, want dit sizzen kaam 'm sels suver hast te gek foar yn dizze keamer.
Baas sloech 'm op 'e knibbel: ‘In feint,’ seit er, ‘in feint. My tocht dû soest better in faam ha kinne, Hessel, dû hast de jierren.’
It waard Hessel lang net maklik makke, mar hy soe hjir útkomme moatte. Hy begûn omstannich fan 'e snikke te fertellen en alles wat
| |
| |
der mei gearhong. ‘No sykje 'k in jonge, baas, en 'k tochte jo ha faaks noch wol ien fan dy knapen...’
‘Ik bin derefter Hessel, soa om folk út, en ien fan myn jonges, seit er, jawol, jawol, no lit ris hearre.’
‘Hoe woene jo sizze, baas?’ - ‘Wel, no noch moaier, dû woest folk hiere net? Kom no ris mei dyn útstellen del.’ Baas seach as in tuorre en foar de safolste kear muoide Hessel dizze reis nei it skuonmakkershûs. Hy fernaam mâle skoan dat Ruerdbaas 'm de gek oanstiek en as er syn sin die en as er doarst, dan rûn er der út. Hy fielde ek wol dat dit neat waard, sa'n ien soe him net ien fan syn jonges jaan. Hy waard wat koart, de lippe loek skean boppe de tosken: ‘Kin 't wat wurde, nee of ja!’
Baas skeat alhiel ferheard rjocht yn 'e stoel. ‘Moat dat hjir sa? Ik tocht dat wy yn in fatsoenlikens oan 't praten wiene.’
Hessel bûn yn, wat moast men no mei sa'n ien; miende 'r dochs alles wat er sei?
Doe bylde 'r út yn sobere wurden en inkelde lytse gebearten de beuzichheden en it wurk dat de jonge te dwaan ha soe. In bytsje fan dit en in bytsje fan dat. Wat stjoere en om 't iten tinke, it smoarchste wat fan 'e lûken helje en och dan wiene der noch in bulte lytse dingen dy't gjin namme hiene.
Baas knikte: ‘En kroadzje faaks en lûke en oan 'e skeppe miskien?’ ‘Och, kroadzje, jo witt' sels wol, baas, soks wurdt net folle by in jonge dy't amper fan skoalle ôf is.’ Skeppen en lûken repte Hessel net fan. ‘En de sinten, Hessel, wat hiest tocht?’
‘No baas, ik tochte in gûne wyks boppe de kost’... Hoe soe soks nommen wurde?
Baas sloech 'm op 'e knibbel. ‘Wel jonge, Hessel, soks giet te grou, soks giet te grou, in gûne wyks boppe de kost foar wat plezierfarkjen, sa'n jonge wurdt weeld'rich.’
Dêr hiene je 't no wer, men tocht krekt in bytsje mei sa'n man op gleed te kommen en dan ynienen soks wer, hy soe 'm goed hâlde, him tochte 't soe faaks noch wol losrinne kinne: ‘No, jo sizze plezierfarkjen, mar dat wurd haw ik net neamd, men kin alle hantrekken no ienkear gjin namme jaan.’
‘En as jim sa yn 'e wike in dei of wat foar de wâl lizze hjir yn 'e buorren, wêryt er dan?’
| |
| |
‘Dan? No wel, by ús folk.’ Net dat er dêr mei de âldelju oer praat hie, mar wêr't foar trije genôch wie, koe de fjirde ek noch wol sêd, dêrby, it wie noch in jonge, soks naam it measte net.
‘Fansels yn 'e winter as ik oplizze moat, komt er thús, dan is er foar jo rekken.’
't Begûn te skimerjen yn d' âld keamer, Ruerde Martsje skrepte mei tee: ‘De tiid is my alhiel ûntsketten, 'k wie der efkes útrûn. 'k Tocht Ruerd hat in prater, 'k sil gau wat tee sette.’
‘Hessel wie hjir om ien fan ús jonges.’ Mei in wurdmannich sei Ruerdbaas hoe't de foarke yn 'e stâle siet en doe tsjin Hessel: ‘Dû silst ús Marten ha moatte, as de jonge der smucht op hat, kinst 'm om my wol krije, hy hat neat by d' ein, mar ik ferwachtsje...’en baas seach strang, Hossel die de eagen benei ticht, ‘dat er in goede behanneling kriget, want oars is er gau wer thús, dat wik ik dy.’
Dêrmei wie it foar Ruerdbaas ôfhannele. Hessel grommele wat, soks soe de iene of oare tasizzing ynhâlde kinne. Dizze ein foel him in hiel stik ta, d' âld man hie soks ek earder sizze kinnen tocht 'm, mar yn elk gefal dizze jûn hie er net om 'e nocht ferdien, no soe er ek net langer driigje, hy gyng oerein. ‘Jou dy no noch efkes del jong, sa daalk komt de jonge thús en kinst mei 'm prate.’ Martsje skaaide yn 'e kopkes. ‘Nee, ik sil opstappe, 'k ha oars ek noch wat te bestuiterjen. Wy hâlde 't dan samar foar ôfpraat, moandeitemoarn healwei fjouweren by de snikke, hy leit op it westein.’ Dêrmei sette Hessel der út.
Dit hie in dreech kerwei west, mar it wie berêden en ek aardich nei 't sin. Heit lei lang al op bêd, doe't er thús kaam, mem siet te parskilen. ‘'k Bin der winlik te let mei, se moatte fannacht mar op it komfoar boppe in trochbaarnde briket, se kinne dan noch in moaie haal dwaan. No, dû bist ek net skrap Hessel, alles ôfflein fansels en in fergeze reis.’
‘In jonge fan Ruerd Kooistra sil by my farre, hy komt moandei,’ sei Hessel koart. ‘Watte?’ en Brechtsje hâlde it puntige meske rjocht omheech, ‘in jonge fan Ruerde Martsje, wat seiste my no, wel, wel, soks is mear gelok as wysheid.’ Hessel die it swijen derta; doe't Brecht efkes wachte sei er allinnich: ‘As wy sa yn 'e wike yn 'e buorren lizze, komt er hjir op 'e kost.’
‘Dû praatst it mar ôf, toe mar, it kin allegearre wol, mar de drokte krij
| |
| |
ik,’ doe sawat heal út 'e gek, ‘mar dû silst it wol goed meitsje fêst.’ Hessel wie alwer oan 't siferjen en Brecht tocht nei oer ien en oar. Se soe it net tsjin de jonge sizze en de snikke op 'm sels seach se net heech by op, mar dat de jonge in feintsje ha soe, dat wie har grut. Foar safier sy wist hie nea immen út har famylje folk yn 't wurk hân en fan Huite syn kant hiene se arbeider west fan âlder op âlder. De jonge die 't dan dochs mar, dy soe wat berikke, se hiene him net om 'e nocht grutbrocht. Der siet wat yn 'e jonge, soks hie er sûnder mis fan har, Huite wie te guodlik.
It waard noch let ear't de parren har plak krigen op 'e trochbaarnde briket.
It wie noch skimerich. It âlde doarp lei as útstoarn. De huzen dreamden jit yn twivelich twiljocht. In klyster sloech yn 'e fabryksbeammen en yn 't easten kamen ljochte streken oan 'e loft. De klok moast grif noch healwei slaan, Marten wist dat sa lyk net. Hastich klompk' er oer de brêge, it klonk oer de stille buorren, foar gjin jild woe er sa'n earste moarn te let komme.
Hessel loek krekt it spit út 'e grûn en grommele in groet, en net achtsjend de jonge syn frage: ‘Bin 'k wol op 'e tiid Hessel?’ sei er, de kloet al yn 'e hân: ‘Hast al iten tink?’ ‘Mem hie in stik bôle ree set en wat molke...’ ‘Dan is 't yn oarder, 'k hie 't ek net oars ferwachte, dan ha wy der ûnderweis gjin spul mei. Gean dû mar by 't roer.’
Gjin feint grif sil sa ea troch in baas ûntfongen wêze, mar se foeren. ‘Wêr moatt' wy hinne Hessel?’ De jonge loek oan 'e skouders, 't wie noch kâld dizze iere moarntiid, en dan krekt fan 't bêd. ‘Nei Bitgum om klaaimodder.’ ‘Bitgum, is dat fier Hessel?’ ‘Achter Ljouwert.’
Dêrmei wie it petear út en de earste reis fan har tegearre oangien. ‘Dû moatst op 'e wâl oanhâlde,’ Hessel makke de line fêst en strûpte yn 'e beage. Marten, by 't roer, loek djipper yn 'e skouders, de sinne siet noch yn dat skiere wolkeguod betize, dat roerleas de wacht like te hâlden, dat oer nei it easten. Blakstil lei it wetter, moarntiidsdampen loeken op, in ein mei piken waard wei yn 't snileguod, hjir en dêr yn it lân ried in molkwein mei slieprige boaden. En Marten dreamde fan fiere reizen en frjemde plakken. Nei Bitgum alhiel! Se hiene al in kear as wat omroale, Hessel loek trouwens de langste einen. ‘Hâld mar oan, Marten.’ Hessel fieme de line op en doe't er oan board
| |
| |
kaam: ‘Dû kinst it lêste ein noch wol lûke foar de stêd, ik sil dan de ierpels wylst opwaarmje, dan kinn' wy aanst ite.’
It loek nei tolven. ‘'k Ha wol sin oan wat,’ sei de jonge en hy tocht oan it iene stik bôle dat er yn 'e iere moarntiid út 'en gauwens behimmele hie. Hoe lang like dat no al net lyn en hoe fier wie foar syn gefoel net it doarp en thús, as hiene se dagen ûnderweis west en yn al dy tiid hie er wiet noch droech hân. Hy fielde 'm hol en flau. ‘Bûten kin men altyd wol ite, mar we ha gjin leabrekkend wurk hân fan 'e moarn, 'k ha ierpels meinomd fan hûs. Se hoege allinnich mar mear waarm, 't is ek gau berêden.’
Marten trape it fan tûzenen skippers giene paad. De beage die 'm sear op 't skouder, as wie 't dêr iepen, tocht 'm. Mei de mouwe fage er no en dan nei 't swit. De sinne stie heech en skynde geil tsjin koppige reinwolken, dy't yn it westen stegeren. De jonge hie gjin each foar de wrâld om him hinne. Syn tinzen wiene thús. Oars om dizze tiid sieten se te iten, dan hie er al in moarnsskoft ferdien by de maten op 'e buorren. No rûn er hjir yn 'e line, wie er feint by Hessel en krige er gjin iten. Hy fielde him fertrietlik.
Doe't de Ljouwerter tuorren deunby wiene, joech Hessel lûd fan 'e snikke ôf. Daalk fieme Marten de line op.
Hessel hie 't spul ree stean yn 'e roef, twa boarden mei opwaarme ierpels en in panne mei brij op 't stel. De wekker op 't hoekspyntsje wiisde kertier foar ienen. Hessel taaste nei de pet, in pear tellen wie 't stil, doe gyng it dan oan. Yn in sucht, men koe it sa gau hast net tinke, hie Marten syn protsje behimmele, sels Hessel moast it tsjin him ôflizze. Mei begearige eagen seach de jonge nei de koekpanne dy't Hessel fansiden set hie op 'e bank, der wie noch mear. Mar Hessel sei, doe't er ek de lêste krûmkes út it board hie: ‘We moatte mar brij ha, we kinne dy oare ierpels dan jûn krije, we ha dan net folle omslach.’ Hy lei der in lid oer. De jonge suchte. Doe de brij, en watfoar brij! Fan dy tsjokke rizen, dy't út in gielens skynde, mei soarch en sin berêden fan Huite' Brechtsje. Dêr fergeat Marten efkes de ierpels om, dy't him foarby gien wiene. Yn in smook hie er ek it lêste der út. ‘Der bliuwt noch in stealtsje yn,’ sei Hessel, de jonge siet al ree mei syn board, ‘we sille dat jûn in bytsje oanlinge mei wat molke, in board brij foar de nacht docht jin goed. It moat dan mar wer wêze, we kinne der no wer efkes tsjin.’ Hy kroppe, stiek de earmen boppe de holle en gyng
| |
| |
doe fuort oerein. It iten wie berêden, yn in kertier hie alles syn beslach krigen. De jonge kaam efter Hessel oan en doarst net heal sizze dat er noch fier fan sêd wie.
Dy jûns by de terp, goed njoggen oere, Hessel hie der op út west om in miel earten en beantsjes te besetten, Marten hie in healbrea fan in bakker helle en it fierdere fan 'e jûn ûnwennich en wat fansiden by in pear skippersjonges yn 't gers lein dy't ûnfoech en bluistrich praat hiene, sieten se wer yn 'e roef foar de twadde mieltyd. Marten rattele de mage slim en it protsje ierpels belytse him och sa, him tochte dat der de middeis gâns mear oerbleaun wiene. En doe de brij. De brij fan Hessel oanlinge mei dreage molke en wetter, mar meast wetter. ‘Toe mar Marten, dû moatst der goed wat fan ha, soks is goed krekt foar de nacht. Men kin der sa aardich op sliepe.’ Mar de jonge wearzge fan it tin en wetterich spul. ‘Ik soe noch wol in stik brea meie Hessel.’ ‘Dû moatst ite wat de kok skaft, we kinne hjir net begjinne leaver dit of leaver dat, wêr soe men dan belânje?’
Doe slagge Marten foaryn foar syn earste nacht oan board fan Hessels snikke. Under it snústerich tek die er de hannen gear. Der wie dochs Ien wêr't er al syn illinde en fertriet oan útsizze koe. Sliepe koe er net, it blommige kjessen waard wiet fan syn triennen.
It wie der near en benaud en dan dy rook dêr't er net oer koe. Fan de oare skippen kamen noch allegear lûden, der skynden se noch net op bêd te gean. De loft wie ôfskjinne en bôge klear mei in inkelde stjer. Mar yn 'e foarnacht flikkere it algeduerigen yn it westen, doe sliepte Marten lykwols lang al.
De oare deis nei it miel, weake brune beantsjes, hiene se de fracht en gyng it de oare kant wer út, it seil derby, der wie in flinke koelte út it westen. ‘Ferwaaide tonger,’ hie Hessel sein. Soks kaam lykwols alhiel fan pas, want Soarremoarre, wêr't Hettinga's modder teplak brocht wurde moast, lei it easten yn. Dy reis, de rêch tsjin de gyk, seach Marten de wrâld ris oer, de sinne skynde en it gyng dy kant út nei hûs. Dy jûns noch kloete Hessel de snikke oer de mar, de wyn wie fallen, mar se kamen noch teplak al wie 't dan net ier. Marten stie, wat rûngear, by 't roer. ‘Dû soest in jas meinommen ha,’ grommele Hessel. Yn it suden riisde heech en smel de grize toer fan it eigen doarp. Marten digere dy kant oer, dêr wiene heit-en-har, mar 't soe wol sneon wurde, tocht er mei in sucht, eardat er thúskomme soe.
| |
| |
‘Dû moatst ek mar in skeppe krije, 't sil wol pielen bliuwe, mar dû kinst dochs net sa'n hiele gânske dei om 'e bulten springe.’
Soks sei Hessel doe't se krekt har beide timpen brea mei riezel, har moarnsbrogge (en dêr moasten se 't mei dwaan oan tolf oere ta), behimmele hiene, de moarns sa'n oere of healwei fjouweren. De jonge woe wol, Hessel hie al observeard, hy wie goed fan oannimmen en fûl. It wie noch in jonge fansels, mar der siet wol wat yn. De lûken kamen derôf, doe gyng dit wurk dan oan, mei skeppe en kroade yn 'e grize klaai.
It wie dêr sa stil, sa stil yn dy iensume ferlitten wrâld, sels de boeren wiene se noch foar. Der roeike in markol troch it effen wetter en steatlik, mar skou, driuwken de dûkers op in distânsje foarby. Mar wa dy't syn earste fracht eigen klaai foar de wâl hat kin op fûgelguod achtslaan? En wat jonge dy't syn earste wurk oangean sil tinkt om markol of dûker? Hessel hie mar ien doel; de snikke leech en dat sa fluch mooglik, gau, gau en dan mear helje, sinten fertsjinje, jild barre. En de jonge? De jonge fielde 'm sa grut as ien. Hy mocht ek meidwaan, hy wie der net foar spek en brea by. Hy stie oan 'e skeppe en smiet, wol wat wif noch en ûnwis, de modder yn 'e kroade. En syn rêch waard sa pynlik en mei de mouwe fage er nei 't swit, mar hy liet it net blike, hy woe sa minlike graach mei Hessel lykop en soks koe dochs fansels op gjin fiemen en famen nei. Der waard net by praat, ta dit wurk hiene se gjin wurden nedich, it moast mei de hannen helle wurde en net mei de mûle. De sinne kleau omheech en skynde waarmer en waarmer. Rûnom yn 't fjild wie warberens, it rypjende hea frege gâns minsken. En dy twa by de snikke skrepten mar troch oanienwei, al wie it dan ek dat de jonge faker en faker rêchrjochtsje moast, de hân op it pynlik krús. Mar Hessel seach wat der yn siet, hy wie noch in jonge fansels, mar it soe wol goed komme mei dizze.
Fjouweren, fiven, doe kloete Hessel de snikke oer de mar. Sinnestrielen brieken yn 'e boartlike weachjes, as rinnend fjoer lei it oer 't wetter. De bolle wyn djoeide yn it reid oan 'e igge, dat it bûgde en wûnderlik rûze. De jonge hie 't roer, al syn lea fielden him as brutsen, mar hy hie meidien hjoed, hy hie yn it wurk stien, op dit stuit achte er gjin minne en skrale kost, se diene tegearre Hessel en hy. Hy fielde wat yn 'm fan de oerstjoerens en fûlens dy't Hessel besiele, gau wer nei Bitgum, mear helje.
| |
| |
Dy jûns loek Hessel benei noch oan Ljouwert ta.
Dy sneontemoarns dan soene se har twadde fracht der útkroadzje. Marten tocht doe't Hessel mei de klomp yn 'e waring sloech, hy koe noch hast wol earder wêze as oare moarnen, it wie hast noch alhiel tsjuster. Mar doe't er dan ree wie seach er dat it reinde út in tichte grize loft en it wie blakstil. De rein süze sêft, it wie gjin stjalpich spielen, mar tige igaal en och sa ticht. Alles oan 'e snikke wie glêd en wiet, dit wie in tsjinfaller, sa soene se net losse kinne. Hessel hie krekt foar elkmis de twa himpen brea snijd en waarme wat kofje op. Hessel wie nea net ropperich of útlitten mei it sizzen fan de tiid fan 'e dei, benammen moarns net, mar dizze moarn sei er boe noch ba en it gesicht stie noartich en lilk. De jonge bûn ek yn, hast temûk skode er op 'e bank en bepluze syn brea as wie it syn skuld dat it reinde. Doe't er de lêste krûmels behimmele hie, besocht er sa goed as er koe te treasten: ‘Spitich n't Hessel dat it no reint, no kinne we neat begjinne fansels...’ ‘Wêrom net, dû bist net fan sâlt wol?’ snaude Hessel koart en bot. ‘No 'k tochte...’ ‘De lûken der mar ôf, we sille begjinne.’
De jonge die 't. As Hessel it sei dan soe 't wol kinne. Hessel wist sels al te goed, dat it net koe, mar hy woe 't net witte; dit reinen paste him alhiel net, mar hy soe de kop der foar hâlde. It waard lykwols neat. De klompen sûgden fêst yn 'e wiete klaai, alles hong oan 'e skeppen en de planke wie sa glêd as sjippe. In healoere, trije kertier griemden se der mei om, doe wiene se dan oan 't fel ta trochwiet en doe earst woe Hessel belies jaan. ‘Gean dû noch mar efkes op bêd, 't kin sa dochs neat wurde.’ Wiet en klûmsk, mar tankber en bliid, kroep de jonge ûnder it noch waarme tek. Hessel wie dochs ek wol goed, tocht er noch en doe kaam de sliep.
Mar Hessel ferbiet 'm yn 'e roef fan kleare argewaasje. No soe men opsjitte wolle, foar it wurk stean en aveseare en dêr reinde it dat it eaze, de jonge op bêd, en de tiid gyng syn gong. It moast jin mar tsjinrinne, sa'n skoandere moarn en dêr siet men no liddich.
Hy seach as in tuorre en fan ûngeduerigens klaude er de rommel út it kastje oeral, men moast dochs wat by d' ein ha.
Doe't Marten der wer ôf kaam, nei it ferheftich skoppen fan Hessel yn 'e waring, en syn wiete klean oanstrûpte, skynde de sinne no en dan tusken swiere wetterige loften. Hessel stie der al wer foar en op 'e wekker efteryn, wie it in kertier oer sânen. Melkers yn 'e wiete krous
| |
| |
setten op nei hûs ta. Oer de mar klonk it ientoanich riemetikjen fan 'e molkskou, mar it wie droech, se koene oanslach krije.
Sije bolrinder seach in mêst boppe de wyljen beamkes út. Efkes stie er yn bestan: ‘By Hettinga's kampke leit in skipper,’ sei er yn 'm sels, doe rûn er trije stikken lân om en kaam by Hessel-en-har. Marten wist 'm hast gjin rie, sa bliid wie er, dat er immen seach út it eigen doarp. As hie er de man yn gjin tiden sjoen, hy hie 'm fan alles wol freegje wollen. ‘In fergeze loop tink?’ sei Sije, doe't er seach wa't er foar hie, ‘of binn' jim noch wat brek?’ ‘Nee man, nee’ en Hessel kroade troch, ‘wy ha nearne gjin ferlet fan, mar jo koene al in boadskip foar my dwaan, as jo effen by ús folk sizze dat we jûn tegearre komme, we moatte dan noch ite.’ ‘'k Sil it oerbringe.’ Sije heakke de kuorren wer oan 't jûk en sette ôf.
't Bleau droech. Middeis krigen se wer in stik brea en jûns tsjin sânen sylden se de Rûgesleat del nei hûs ta.
Brecht wie drok yn 'e wapens, doe't se der tegearre ynkamen, smoarch en ûngedien, wurch en yn ein. ‘Dêr wiene jimm' al. 'k Hie jim folle earder ferwachte, it iten is al tiden ree en hoe is 't?’
‘Wel, goed,’ grommele Hessel, ‘hoe no?’ ‘En hoe is 't mei dy jonge, hast it fan 'e wike wat nei 't sin hân?’ Marten makke der it measte net fan, wat ûnwennich no't er by Huite' Brechtsje harren ite soe. ‘'k Sil opsmite, jimme sille wol honger ha. Sije hat it boadskip al oerbrocht. No 'k sei tsjin Huite, 'k hie krekt in nij gebradentsje oer foar de snein, 'k sei dêr moatte de mannen mar wat fan ha, dy ha de hiele wike swier wurk dien.’
Marten snúfde: de goede rook fan bretfleis kaam him yn 'e noas. No earst fielde er, dat er dy deis it measte noch net hân hie. Brecht smiet de blommerige ierpels op in panne, slaad krigen se dêrta mei in sean aai dertroch. De jonge syn eagen waarden grut, dit wie oars wat as de earte- en beantsjeboel, dêr't sy de hiele wike oer gear west hiene, sok iten dat krigen se thús net iens. Hy foel der op oan as hie er yn gjin tiden iten sjoen en Brecht rattele mar oan ien tried wei: ‘Toe mar jonge, yt dû mar goed, hear’ en se dreage mei it fetsleefke, ‘dû moatst gjin droech iten ite.’ Hessel sloech it der swijend troch, se makken gâns in gat yn 'e ierpels, mar se moasten dochs wol ienkear ophâlde. ‘Hast no wier genôch, Marten?’ ‘Ja Brechtsje,’ hy fage 'm it swit fan 'e foarholle. ‘Ik ha gjin brij, mar 'k hie noch altyd wat
| |
| |
smotsapels lizzen, 'k tochte ik sied de manlju wat smots.’ Doe krigen se fan dy brune apelsmots, dy't krûdich roek fan kaniel, elk in board oerrinnend fol en Huite krige de panne. Nei dit miel hie de jonge alle ûngeriif, swier wurk en minne kost fergetten, sok iten! Doe't Hessel doe ek noch syn ponkje krige en in grou gûne foar 'm dellei, die dat de doar ticht. Hy fielde 'm de kening te ryk, en mei in hert sa licht, sa licht, rûn er yn syn smoarge bringst de buorren lâns en fielde 'm grutter as alle, ta de sneontejûn kreas ferklaaide lju, dy't er mette.
Hessel kroppe lûd: ‘Ik moat my noch wat ferstrûpe, 'k wol noch nei Poppenhuzen, nei de nijboer, 'k ha der wat fan grútsjen heard, dy man wol noch modder ha.’ ‘Wolst dêr jûn noch hinne?’ en Brechtsje sette fan ferheardens de panne del wêr 't se mei fuort soe, ‘it komt al krekt út sa 'k sei, by in oar dêr hiest noch ris dien, mar no'st foar dy sels dochst moatst by dei en by nacht. De hiele wike hast swier wrotten en no wolst my hjir op 'e lette sneontejûn noch nei Poppenhuzen ta.’ Mar Hessel sette troch en stie efkes letter mei in sjipkop en in handoek by in amer yn 'e steech, doe wat ferstrûpe en healwei njoggenen hinne stiek er ôf. 't Wie in loop fan in healoere ryklik.
Huite lei al op bêd doe't er werom kaam. In loop om 'e nocht west, alteast fan 't jier soe 't neat mear wurde, letter faaks, mar der wie him neat mei fêstens tasein. Hy krige it boekje en sifere noch doe't sels Brechtsje al efter de doarren lei. Fansels dit wie de earste wike noch mar, men wist ek net wat komme koe, de dei wie noch gjin jûn, mar as er sa ris in simmerskoft farre koe, dan, dan... Hy tocht oan syn hûndert ryksdaalders by de Boersma's op Soarremoarre en gnyske.
De simmer skeat al wer in hiel ein op. 't Wie begjin augustus en sneon oerdei. Se leine yn 'e Boksleat te dongladen foar Wiberen Wierda, mar in hûndert meter goed fan 'e dyk ôf, se leine sawat beskûl efter wyljen beammeguod, dat it hie gjin each en soks wie mar goed. Donglade wie net fan 't bêste. Se hiene de klomplearzens dêrta oan en sieten fan boppen oant ûnderen fol spatten, de stikken sieten oan 'e broek. Hessel kroade syn weake, fier rûkende fracht oer in paad fan glystrich strie, en Marten stie yn it stee en lade de kroaden. Sa hiene sy it en op 'e dyk wie it feest, want it wie merke yn 't âlde doarp. It alle jierren steefêst op 'e selde tiid werom kommend grut geniet,
| |
| |
fjouwer dagen efter elkoar, foar safolle minsken. Dit wie de sneon, de heechtiidsdei, nammers men hie de snein foarhannen, der wie neat dat dreau, en men hie it rêstige witten dat dit noch net iens de lêste dei wie. Merke! No op dit stuit, dit skoft nei it waarm miel, stie it spul yn 'e buorren noch stil, alles waard lykwols ree makke, de kreammen kamen wer iepen, it kleed gyng fan 'e draaimûne, ien wie út om 'e kedde, it wachte allegearre op 'e klok fan trije oere, dan gyng it oan. Mar no, no wie der oars wat. De âld herberge bûten de buorren hie in flagge út, wit hoe grut. Alles wat boer wie, of dermei útsteande hie, hokke dêr gear yn 'e sneinske pronk en alhiel op ien ein: tugen! Dêr waard it bêste gearbrocht oan hynders en reau, wat men sjen litte koe. De wyks foartiid wie der op tilbury's en seazen wreaun, túch neisjoen en gâns pompieren roaskes makke. De hynders, dy't de drege ûngetiid noch mar amper út 'e lea wie, wiene de fiterlokken wat beknipt, de roskaam wie brûkt oant se glommen as ikels en jûns drave fansels, de kamp op en del, en dizze middei dêr wiene se no, no soe 't der om gean. Mannen mei grutte listen hiene it tige drok mei 't ien of 't oar. De baan, sa'n trijehûndert meter, rûn foar de herberge lâns, dat ein dêr kaam it der op oan en elk hoarte sa oan syn leie, as him tocht dat syn hynder dêrtroch op 'en gaadliksten rinne soe. Kamminga en syn jong wiif, heech op 'e âld bûgelseas, wiene alhiel yn âlde klaaiïng. Hy mei de hege hoed op syn grut swart bosk krolhier en fierder alhiel yn it swart, en sy mei 't breed gouden earizer, de stiif strutsen floddermûtse, de dûnkere eagen fûnkjend en fjurkjend en laitsje mei kûltsjes yn 'e wangen. Och de mannen fan 'e karkommisje wiene ek mar minsken, it âld hynder fan dy Kamminga hâlde sels de kop ek wat heger as oars, mar de poaten woene net rjocht mei, dat sy hiene mear niget oan syn moaie jonge boerinne as oan syn dimpich âld hynder, sadwaande soe Kamminga jûn wol mei in nije swipe of sa nei hûs ta stekke en Freark Ages, de fetweider, list ûnder de earm en strik op 'e jas, prate mei 'm sels ôf dat er jûn mei har dûnsje woe.
Hieltiten wer kamen dy reauwen by harren lâns. Marten woe him der net oan steure, mar allegeduerigen heard 'er se oer de tille ratteljen, efkes letter dêr gyngen se dan en hy koe 't net litte, dan moast er opsjen. Tugen. Soks wie gjin merke, mar it hearde derby en alles wat mei de merke gearhong wie net foar him, sa wiene se grutbrocht.
| |
| |
Heit koe der sa oer útgean, it spul sa leechlizze en minachtsje, dat winlik hie er net de minste oanstriid ta alles wat dermei gearhong en dochs, dochs, want hy wie jong en belibbe alles wol hiel sterk mei, de wûndere tsjoen dy't hong om 'e merkeskippers en de prûmkjende en flybkjende draaimolemannen. Hark, no moast it trije oere wêze. Dat wie it oargel fan 'e skommel. De lûden dreauwen troch dizze stille soele augustus-sneontemiddei, dêr pofte de slajut-op-'e-kop, it spul wie oan 'e gong. De draaimole sette út ein, by d' ald herberch spilen muzikanten.
Hessel taalde net nei dat merke-gedoch mar pielde troch, evenredich en redsum. Tsjin seizen hiene se de fracht. ‘We farre noch nei 't tritichste set, dan kinne wy moandei fuort begjinne te lossen.’ It wie net fier, mei in healoere soene se der wol wêze, mar 't foel de jonge al wat ôf, hy hie winlik tocht, Hessel soe no hjeljûn makke ha. Hy slagge yn 'e line, it wetter yn 'e Boksleat lei sa fredich en stil, nammers it hiele gea like te dreamen yn 'e goede strielen fan 'e mylde sinne. In heit mei twa jonges, de angelstokken yn 'e hân, in pûdsje mei wat ûndermaatske fisk deroan bebûn, sette op hûs ta. It wiene gjin merkelju en de jonges woene dochs wol ris wat. 't Wie stil yn 't fjild, skriezen en tjirken en al dat bûnte fûgelguod wie de reis nei it suden al oangien. Ljippen keppelen yn grutte kloften en strieken del yn Dykstra's polder, mar it soe lang noch duorje ear't se ôfreizgen.
No op dit stuit, yn dizze fredige wrâld by it âld set efter yn 'e Boksleat, mei de fiere merkelûden yn 'e fierte, hie de jonge net iens langst mear om gau thús te wezen. Hy digere nei it suden, dy kant oer nei it steamgemaal en fierder noch, eastliker, de Warren oer, de wipbrêge stie omheech men koe it dúdlik sjen hjirwei. ‘Sa leit er goed oan moandei ta en net ien sil de boel hjir benei komme, dan geane we dy kant mar ut.’ Hessel loek d' ald jas oan. Marten seach 'm ris fan siden oan: ‘Wat liket it nuver,’ tocht er by 'm sels.
Swijend gyngen se troch de bosksingel, oerbliuwsel fan eardere hearlikheid doe't in Lyklema noch it bewâld hie oer it âlde doarp en it slot bewenne mei alles wat derby hearde, dat letter útelkoar gien en ferkocht wurden wie en almeast oan 'e grut tsjerke tafallen.
De toarnbeien kleuren fel read tusken de griene blêden. ‘Noch efkes,’ tocht Marten, ‘dan binne se swart.’ Fan dat ûnnoazel lyts fûgeltsjeguod halde ta yn strûken en strewellen en warde him tige. It
| |
| |
wie hjir mear as fredich en och sa stil. Yn 'e buorren gûlden de draaioargels en de rook fan brette oalje dreau hjir alhiel oan ta.
De singel troch, de kamp oer, doe stiene se foar de âlde slotleane dy't midden yn 'e buorren útkaam en midden yn 'e merke.
‘Jo woene dêr dochs net lâns, Hessel?’ ‘Wêrom net, dit is 't neiste.’ ‘En sa de merke oer?’ De jonge lake en meunstere Hessel fannijs: ‘Ik gean it oare om.’ ‘Dû, dû meist net op 'e merke, dat wol jim heit fansels net lije,’ stikele Hessel, ‘wa't my net sjen wol dy keart 'm mar om.’
Mar oft se him ek sjen woene! Hy wie noch mar amper troch de mânske homeie, hy wie noch mar justjes op 'e dyk en soe foar de sûkerkreamme lâns, doe waard der kloppe by it ‘Gouden Wagentsje’. Hessel stoep troch en bearde it net te hearren, mar it klopjen begûn fannijs, no ferheftiger, twingender, dat hy seach om. It gerdyntsje wie dêr iepen skood, wol fjouwer of fiif gleone koppen seach er efter it rút, ien wonk ferheftich, soks jilde him. Efkes stie er yn bestân, woe trochrinne, doe seach er dat it de nijboer wie fan Poppenhuzen, 't soe wêze kinne dat de man boadskip hie. De doar stie iepen, men rûn der út en yn. Oan it taffeltsje by 't rút waard romte makke doe't se seagen dat Hessel dêr op ta kaam. ‘Hy komt werom,’ enjelle Wynja, de feekeapman, sloech him op 'e knibbel. De nijboer bêde him del: ‘Net al te oerstjoer, dû moatst him net kjel meitsje, ik sil wol mei him oanpiele.’
Dit wie in fersetsje foar de maten yn dit iere merkejûnskoft, it wie noch te betiid foar dûnsjen en de merke oer en by de spullen lâns dêr kamen se net ta, mar no sa'n Hessel.
De oaren petearen sawat ûnder elkoar en sloegen de jongfeint gjin acht doe't er ynkaam. ‘Ik moast jo al effen te wurd Hessel, hjir stiet wol in stoel,’ de nijboer noege 'm ta sitten. Hessel wat skruten, hy kaam nea in jachtweide benei, en no safolle folk en allegearre op syn sneinsk, hjir wie er lang net thús, mar nijboers noegjen doarst er net wegerje, hy skikte by. Der seach al ris ien mei in skean each dy kant oer, de iene stjitte de oare al ris oan, mar Hessel fernaam neat en siet yn syn útsûnderlik habyt op dizze merkesneontejûn by dy fjouwerkaart oan in taffeltsje, dy't stamgasten wiene yn it ‘Wagentsje’. ‘'k Haw ris prakkeseard oer in fracht foerbiten by 't hjerst.’ De nijboer
| |
| |
lei fertroulik syn fleizige hân op 'e bespatte mouwe fan Hessel. ‘Wat tinkt dy, soe soks wat wurde kinne?’
De oaren praten troch. ‘Dat kin sa moai as wat,’ Hessel loek mei de lippe en hie de eagen benei ticht, ‘wy moatte dochs nei de klaai te bytfarren, we nimme se dan yn 'e weromreis mei.’ ‘Soks hie 'k al yn my omgean litten, ik plichte froeger in bulte biten te fuorjen, 'k ha my der ek altyd bêst by befûn. Mar 'e...’As kaam it him no earst yn 't sin: ‘Wat silste brûke Hessel, ik lit dy hjir ek samar sitte, foai, no wat sil 't wêze?’ Hessel warde it ôf, nee hy moast nei hûs, hy hâlde him nea mei drank op. ‘Kom, kom, sa kinne wy net, it is mar ienkear merke yn 't jier en 't soe my ek fierstente mâl wêze dy hjir sa sitte te litten, dat sis 't mar.’
‘Nee Jaarsma, wier net, ik bin dat drankspul net wend.’ ‘Net al te pittich, ik hear it al’ en him heal oerein jaand: ‘Haaie, in pommerânske foar ‘Ypma.’
‘Ypma sei er,’ tocht Hessel.
Jaarsma, as wie der neat bard, begûn wer oer de biten. Doe kearde Wynja him in healslach om: ‘Ha jim 't oer biten? Dêr kin 'k jim noch in staaltsje fan fertelle. Ik haw ien winter biten fuorre, dat wie, stil ris...,’ en Jelle foel yn in wiidweidige berekkening oer tiid en jier fan 't bitefuorjen, doe joech er in omstannich ferslach hoe't er him dêrby befûn hie. Dêr siet Hessel by en ferbiet him, hy koe der gjin wurd tusken krije en soe wachtsje moatte oant dy fint útpraat wie. Hy nipte oan 'e romer en liet it branderige guod oer de tonge glide, it smakke net ferkeard, mar dit wie syn plak net; as dy grouwe Jelle him no de toet ris hâlde, dan soe er mei Jaarsma ôfprate kinne en dan opstappe. Mar Wynja wie noch net útpraat, o goede nee! Hast ûngemurken krige Haaie de wink en ear't Hessel der rjocht erch yn hie, wie syn romer wer fol. Einlings dan wie Jelle útpraat, hy moast dochs ienkear ophâlde, 't hie neat om 'e hakken hân, it hiele praat net; no tocht Hessel oan bar te wêzen, mar der wiene mear dy't har betinken oer de biten sizze woene. Fan kleare grimmitigens sloech er yn ienkear it romerkefol achteroer, doe soe er oerein. Mar de nijboer lei him in hân op 'e earm. As moast him gjin wurd ûntkomme fan wat der ferteld waard. ‘Wachtsje noch efkes, Hessel, wy moatte noch ôfprate.’ Doe joech er him wer del; as hjir wat te fertsjinjen wie, moast er der in healoere foar oer ha. Hy krige noch ris wat yn 'e romer en wûnder
| |
| |
wie 't, mar hy siet der wol noflik, 't wie krekt as dreau him it nei hûs gean net sa bot mear. Bûten rûzen de merkelûden, gleone lampen gloeiden yn 'e kreammen, by de taapkast barnde ljocht, hjir yn 'e hoeke waard it skimerich. Hy begûn him hjir hast thús te fielen, hie gjin erch mear yn syn smoarge plunje en yn it útsûnderlike fan it selskip wêr't er by oanlâne wie. Der waard hjir en dêr songen yn 'e taap troch wat bluisterige jongfeinten, der waard mei kaarten en dobbelstiennen smiten, der wie rinkeljen fan bierglêzen en opslûpen jonges smieten gûnen op it toanbankblik. De draaioargels gûlden, de oaljekoek- en wafelrook hong swier en near. Hiele rigels jongfolk hosten oerdwealsk en mâltjirgjend en bearend foar de kreammen lâns. De slajut-op-'e-kop pofte allegeduerigen, der waarden swervers ôfstutsen en mear fan dat fjurwurk. Dit wie de merke, de merke dy't nei it hichtepunt rûn, soks wie no noch te ier, dat kaam aanstens as de nacht kommen wie oer it âlde doarp, as de draaimûnelampen spoekeftich ljochten tsjin de âlde grize toer, as it yn 'e slotleane sa stil wie, sa stil, dan, dan...
Hessel hie fiif slokjes hân, doe ornearre de nijboer sy soene de merke ris oer en ite in oaljekoek. En dêr gyngen se dan hinne, de fjouwer maten mei Hessel yn 't fermidden, optein as skoaljonges, dy't in ljipaai fûn ha. Der bleau folk stean, men wiisde, de bêsten skodhollen. Hessel yn syn smoarge bringst hie in licht en fleurich sin, dizze mannen wiene de minsten net, op dit stuit hie er frede mei de hiele wrâld. De mannen stelden har hjir gâns fan foar. Dit soe in merkejûn wurde, Hessel justjes yn 'e oalje en dan dy klean dêrby, oan 'e pet ta siet er ûnder de dong, dit wie in goede grap, dêr't se noch skoften wille mei ha koene.
‘Romte minsken!’ Jelle Wynja gyng foarop en bearde lûd, se skoden yn in kream.
‘Do meist wol in oaljekoek n't Hessel?’
‘Oaljekoeken binne myn lekkerst, fan 'e wike noch sei 'k tsjin ús mem, ik sei, 'k ha myn nocht fan dy moalkost, dat sied my ris in oaljekoek, dat sei ik.’
Se laken dat se skodden, de dikke fetweider sloech 'm op 'e knibbels: ‘Soks is mei jild net te beteljen.’ Se hongen allegearre nei Hessel oer en ferwachten noch gâns fan 'm. Hessel iet fan in grutte skaal mei oaljekoeken, hy koe der och sa handich mei oer de wei, yn in feech
| |
| |
hied er der in gat yn makke. Syn eachjes waarden sa lyts, hy waard noartsk en snaude de mannen ôf, Hessel krige in kweade dronk oer him. ‘Wy moatte yn 'e frisse lucht,’ ornearre de fetweider. Dêr gyng it doe wer hinne, se hiene 'm no noch en moasten der safolle mooglik wille fan ha.
Se belânen yn 'e sjittinte, allegearre moasten se in leadsje út 'e âld buks jeie, mar doe't Hessel meters fier by it doel troch skeat en de fjouwer mannen hoerarôpen, krige Hessel de buks by de loop en sloech as in heale wyld alles wat er mar reitsje koe, de kalken eintsjes dy't de sjitbaas as skiif yn syn tinte hingjen hie fleagen yn tûzen gruzeleminten. Doe't de fetweider tuskenbeiden komme soe en delbêdzjend sei: ‘Ho, ho, Hessel, sa kinne wy net,’ moast er meitsje dat er fuortkaam, want Hessel kearde him om: ‘O bistû dêr, dikke fetpânse, ik sil dy reitsje!’ En hy ûnderhelle de buks.
Fan 'e plysje waard Hessel thúsbrocht, folge fan in sleep bern. Sa gyng dat de Bargesteech yn en krige Brechtsje 'm yn 'e hûs.
De fjouwerkaart sette wer op it ‘Wagentsje’ ta. Dit wie wat mislearre. ‘Hy waard lilk,’ sei de fetweider sneu. Sa wie der gjin aardichheid mear oan, dit hie de bedoeling net west. Mar toe mar, se hiene in skoandere jûn hân, se soene hjir net om krimmeneare, Haaie hie drank en der wiene froulju. Se begûnen fannijs, de nacht wie noch lang.
It wie al twaën-trijen doe't de fetweider op in ryksdaalder seach hoe let it wie en de nijboer mei alle geweld troch elkoar lotsje woe om 'e froulju. Se soene nei hûs moatte.
It wie tsjin iterstiid doe't Hessel mei de slûge kop en in sin as in baarch by de ljedder del kaam. Huite siet yn it boesgroen by de tafel en dy stiek fuort fan wâl, want hy siet oan boppen ta fol: ‘Soks wurdt jin no oandien fan eigen bern, skammestû dy net, snottebelle dyst biste. Ik doarste fan 'e moarn yn tsjerke de holle net opstekke, it is myn plak dêr, mar ik hie fan 'e moarn al sa leaf thúsbleaun, dû grutte oerkommeling!’ Hy wûn him op, raasde troch en sloech mei de fûst op 'e tafel, de sneinske kofjekanne skodde op 't komfoar. Hessel liet it allegearre oer 'm hinne gean. ‘Wyn jo net op, man,’ grommele er op 't lêst, ‘it hat my gjin sint koste.’
‘Dat in jongfeint in merkejûn in kear oansketten thúskomt, dêr wol ik it measte net fan sizze, men is mar ienkear jong, mar datstû,’ - en
| |
| |
Brechtsje sette har der ta - ‘datstû sa merkehâlden hast, yn dyn smoarge strontklean, dat is myn eare te nei.’
Fan argewaasje rûn Huite der út. Hessel siet stil yn syn readbaaien himd by de tafel, de holle foardel. Doe't Brecht lang al útpraat wie, sei er, sawat binnenmûlsk, as hie er it tsjin 'm sels: ‘Dy nijboer dêr bin 'k noch net lyk mei, dit hat in djoere jûn foar dy west, heite!’ De lippe loek frjemd omheech, de brune eachjes kamen ticht.
It middeisskoft fersliepte 'r yn 'e bleek, doe wie er foar 't earst de âlde wer. De jûns sette 'r it lân út. Ynwindich wie er djip beskamsum, mar syn tinzen draaiden de hiele jûn om dy iene: de nijboer. Dy hie 't 'm oandien.
In rûzige sneontejûn mei in kleare moanne oan 'e loft yn 't lêste kertier, dy't no en dan as út 'er haast foar 't ljocht kaam tusken de jachtsjende wolkens yn. 't Wie kâld en ûnlijich; de hiele dei hie 't slim buoiïch west, no op 'e jûn mei dat stik ljochte moanne oan 'e loft wie 't krekt as bekaam dat wat, mar de wyn bearde troch, skaaide ek de allerlêste biêden fan 'e beammen, dy't nei in lêste soms wûnderlike reis, delkamen op dyk of paad, of wêr dan ek mar, men fûn se rûnom. Dit wie fan dat wrede hjerstwaar. De wyn almeast noardwest, dy't kjeld meinaam en fan dy swarte seamige loften dy't wetter oanpuozzen, net sunich!
Se wiene krekt foar de wâl. Marten sloech it tou om 'e beam. 't Wie net ier, mar ja, 't hie ek noch letter kind.
Se sieten yn 't hjerstfarren. Biten foar Frjentsjer. No hiene se, dêr tuskentroch, dizze fracht borgers en meunsterse yn. 't Wie allinnich it ferfier mar, de grienteman sels hie se kocht op 'e klaai. 't Wie foar harren allinnich it teplak bringen.
Marten wosk út 'en rûgens syn spliterige hannen yn 'e feart. Dit hiene se dan wer hân fan 'e wike. O, hy hie sa skjin syn nocht. Fan boppen oant ûnderen siet er ûnder de klaai, dy smoarge grize ferlitten klaai koe er op dit stuit wol fan spuie. No wiene se thús. Spitich dat er net mei nei Brechtsje koe om in miel waarm iten, wat koe er dêr altyd noch nei útsjen. Mar hjoed hie Hessel in krouske moalkost opwaarme, dêr hiene se 't mei dwaan moatten. Mem hie grif noch wol it ien of 't oare stean dat se dy deis net út it swiet kind hiene. Mar der gyng dochs neat boppe Brechte itensiederij.
| |
| |
‘'t Kin sa wol wer.’ Hessel kaam út it foarûnder mei in gûne yn 'e hân. Doe sakke Marten ôf, wurch en yn ein.
‘Hast de jonge net meinomd, Hessel? 'k Hie 't iten ree.’
‘Nee, wy ha hjoed al in waarm miel hân, de jonge hat syn gerak wol krigen. Ik sil my daliks mar wat ferstrûpe en dan wat ite, tocht ik, 'k woe jûn noch nei Poppenhuzen, nei de nijboer.’
‘Do leaver as ik,’ sei Huite, mar Brechtsje makke der oars wat oer los. ‘In hiele lange wike by nacht en by dei yn 't spier en dan op 'e lette sneontejûn troch dridze en wetter nei sa'n stjonkende boer, 'k woe leaver. 'k Woe dy ek wizer ha, Hessel, as sa'n boer net by my kaam, no dan wist ik it wol.’ Se rekke der sa fan op 'e tekst, der kaam gjin ein fan. Mar doe't Hessel syn board grauwe earten mei lytse dobbelstientsjes spek en in inkeld daalderke droege woarst behimmele hie en twa boardfol fan dy moai blanke sûpenmoallenbrij mei ryklik sjerp der troch slein hie, frege er om syn learzens en gyng dizze lette kerbûstige sneontejûn de reis noch oan nei 't iensume en ferlittene Poppenhuzen. Hy woe dy nijboer nochris oan om dy fracht foerbiten, dy wie 'm sa goed as tasein, dy merke-sneon. Doe wiene der ek oare dingen bard dy't him noch net fergetten wiene, dy't mooglik de nijboer ek noch wol ris yn 't sin komme soene, mar jûn moasten se oer de fracht foerbiten prate.
Hy hie 't ek fan tinken wol ha kinnen, dat er foar de tadoar komme soe. Wa, yn dizze ferlitten oarde, ferwachte op dizze útsûnderlike oere, op dizze rûzige hjerstjûn, noch folk oan 'e doar?
De learzens hie er út dien foar it strjitsje dat ljocht opblonk yn 'e smoargens. En no mar rattelje, mocht it wêze dat de nijboer noch net op bêd lei. It bearde frjemd yn 'e holle gong. No efkes tiid dwaan. De wyn rûze heimich troch de keale hege beammen en strúnde om it gammel tek fan 'e steile skuorre. Hjir stie er no, by nacht en ûntiid hast en tinge om in frachtsje foerbiten. Mar der kaam ljocht yn 'e gong, it skynde troch it rútsje yn 'e doar en it lûd fan 'e nijboer: ‘Is der ien?’
De doar kaam fan 't keatling: ‘Hessel Ypma hie 'k tocht op 'e lette jûn, no kom der mar yn, soe 'k sizze.’ Dit foel him net ôf, dy nijboer. Hy wie hast sa moedich net as fan 't simmer, mei syn steil wurd by de maten yn 'e hoeke fan 't ‘Gouden Wagentsje’.
‘Wy soene hast op bêd.’ It wie oan alles te sjen. In ‘âld-Ljouwerter’
| |
| |
heal útteard noch op 'e tafel, wêr 't Jaarsma efter sitten hie te slûgjen, de kachel oan 't útgean ta, en de boerinne dy't de lêste hantrekken die foar de nacht.
‘De boaden binne al út 'e wei, wy ha hjir jûns net safolle oanspraak, wy meitsje 't dan net salang moatst tinke, mar gean sitten.’
De boerinne foel ek noch sawat heal op in stoel, hjir soene se dochs op wachtsje moatte, hoewol dizze persoan koe se net, mar it like dat Gelf der kunde oan hie.
‘Noch drok mei 't farren, tink?’ Jaarsma stoppe de piip, dit briek de jûn, it bêd dreau him noch net.
‘Wy sitt' noch midden yn it bytfarren, jûns binn' wy mei in fracht ierappels foar de wâl komd.’
Doe wie de boerinne ek klear wekker, se hearde oer biten en ierappels.
‘Dan binn' jo skipper ha 'k begrepen, wêr binn' jimm' oan 't bytsjen?’
‘Beintum,’ sei Hessel koart.
‘Yn Beintum, sis jo, wel wel, no hoe is 't op 'e klaai?’
‘Wiet en smoarch.’
‘Ja, it is in slim wiete hjerst, de lju hà dêr wat op 'e biten en dan aanst de reade noch, de measte borgers sille der no wol út wêze, tink?’
‘'t Sil 't wol.’ Doe bûgde 'r him nei Jaarsma oer, de boerinne liet it derby, dy man ferstie har net, sy seach it âldershûs wer foar har, de mânske pleats fan Hette Skeltinga oan 'e Ferwerter seedyk. Dêr wie se grut wurden yn it swiere drege klaailân yn 'e feilige hoede fan d' âld seedyk mei yn 'e fierte it heimige rûzjen of it dûnkere bolderjen fan 'e see. Dêre, dy grize bouwen dy't oan safolle hannen wurk joegen, wêr't simmerdei de nôten rûzen en de ierappels rigelen gesichten fier. 't Wie dêr ek iensum, mar sa hiel oars as hjirre yn dy wrâld fan greide en wetter, dat se winlik foar har eagen net sjen mocht, slim wenstich as se wie. As de kij op stâl wiene, wie it hjir altyd lyk oan 'e lette maitiid ta. Mar dêre! Sels as de fruchten derút wiene en alles keal en deadsk derhinne lei, seach men noch hjir en dêr in iensum man dy't mei trije hynders de ploege troch de kluten dreau. Soks wie wurk en oars wat as it pielen fan 'e greidboeren hjirre.
Sa drôge se fierder, seach se foar har dy hiele beuzige wrâld, de bodzjende minsken dy't gjin waar en wyn achten.
| |
| |
Mar Hessel wie de nijboer te wurd oer de fracht foerbiten. Dy wist noch mâle skoan dat der oer praat wie. Faaks hie er der in wurdmannich tefolle oer loslitten, winlik hie er it alhiel net fan doel west en yn gjin gefal hie er tocht dat Hessel der noch ris mei fanwegen kommen wie. Mar it lei der no ta, hy soe der net foarwei wine.
‘Hoe grut is dyn snikke, Hessel?’ Sokssawat hie dy al ferwachte, itantwurd hie er ree, marhy seach net op doe'tergrommele: ‘Santjin tûne.’ ‘Santjin tûne,’ sei er en elke terpbaas yn gâns in krite hie fertelle kind dat de Wibren Oenes snikke nea grutter west hie as fjirtjin tûne. Nammers dêr gyng it ding ek foar by alle boeren dy't har klaai der mei krigen. Mar wat wist sa'n Gelf Jaarsma dêrfan?
‘Wat moatt' se jilde?’ Hessel wie beret, de hiele wike hie er dit yn him omgean litten en yn Beintum oan 'e opslach hie er mei elk dy't foerbiten te missen hie al yn 'e hannel west sûnder him te binen, mar hy wist wat him aanst te dwaan stie.
Hy frege sinten. ‘Dat is stiif oan 'e priis!’ Hjir hie er doel oer, dy nijboer, hy hie faker biten kocht.
‘It is de priis boer.’ Hessel siet wat foaroer en seach net op. ‘Jo moatte tinke, dit wiete waar docht der gjin goed oan, der wurdt hiel wat wei. Se binne nammers ek och sa krap, dizze fracht kin 'k krije, mar ik ha der hiel wat om ôffleane moatten.’
Jaarsma hong der noch wat tsjinyn, mar Hessel hâlde syn ein fêst. Boerinne gappe al ris en seach nei de klok. It moast dan mar oangean. Doe makke er daalk risselwaasje. De boer riisde oerein om him der út te litten.
Yn 'e holle kâlde gong, Jaarsma mei it petroaljelampke foarop, bleau Hessel noch ris stean: ‘En takomme maitiid kin 'k wol op modder tidigje?’ Hy woe leafst wissichheid ha, dit like him syn gaadlike oere no't Jaarsma hastich waard en op bêd woe.
‘As wy dat mei de priis wat roaie kinne, sil 'k wol in fracht of fiif - seis ha kinne, wy prate der dan noch wol ris oer, wy ha de tiid noch, it is noch gjin maitiid.’ It hie no moai west, sa'n Hessel moast ek ris fan ophâlden witte.
Hessel groete tige freonlik en stapte yn 'e learzens. Jaarsma striek de skoattels wer op 'e doar, heakke it keatling wer yn 'e kram, dy merkeloop hie gjin kwea bloed set, tocht him, mei dy feint wie te lêzen en te skriuwen.
| |
| |
Moedich en mei in - foar syn dwaan - fleurich sin, gyng Hessel de weromreis oan. Dizze lette reis hie him gjin wynaaien lein. De biten wiene te djoer, hoewol net yn 't mâle, mar trije tûne oer de heap, soks wie in moaie ynstruiïng en takomme maitiid seis frachten klaai, soks sei goed. De nijboer mocht faaks miene dat him de merke fergetten wie, mar dy jûn kaam him noch sinten te kostjen, se wiene noch net alhiel lyk.
De loft skjinne wat ôf. De moanne krige mear earmslach en skynde yn 'e dobben op it glysterich paad. Thús wie alles út en kâld mar mei in licht sin joech Hessel him del ta de nacht. De sneintemoarns gyng er mei Huite nei tsjerke.
It wie al nei Sinteklaas, doe't Jaarsma syn foerbiten krige. Trije tûne te min en goed oan 'e priis. It wie útsûnderlike let dy hjerst. Slim, slim wiet. Der wie gâns in poarsje wei wurden op 'e klaai, minsken en bisten kamen om en litten gâns. Aldergeloks wie it gjin winter wurden, soks hie der ek noch by komme moatten.
It farren wie hjirmei winlik berêden. Hessel waarme syn troch en der troch ferklomme lea by memme gleone kachel.
‘Dû meist fan gelok sprekke dat dit efter de rêch is, soks is gjin minskewurk, 'k ha 't dy fuortdaliks al ôfret Hessel, no witsto wat it is. In wûnder dat jim it net weikrigen ha al den dach yn waar en wyn, dû hiest by de boer bliuwe kind, dêr hiene jim alteast om dizz' tiid it waarme bûthús ta jim foldwaan, mar sa'n snikke, minskemoardzjen oars neat.’ Brecht gyng der oer op 'e tekst en wie fuort net útpraat.
Hessel blêde yn syn boekje, gyng de sifers nei dy't er der yn syn wûnderlik hânskrift yn set hie. Hy harke mar mei in heal ear, mar doe't Brecht op 't lêst swei, sei er: ‘De sinten dat is ek wat!’
Brecht bleau stean midden oer de flier, de skûtelkwast noch yn 'e hân: ‘Dêr seist sawat, Hessel, de sinten, ik hie der lang al ris mei dy oer prate wollen, hoe komt soks? De hiele simmer ha wy dy hjir allegeduerigen op 'e kost hân, faak mei de jonge derby. No jou ik neat om in miel iten, mar de winter stiet foar de doar, faaks datst hjir dan alle dagen om 'e bulten springst en alle middeis oan 'e panne, wat hiestû tocht, Hessel, 'k woe ha dû hiest hjir sels mei fanwegen komme sillen.’
Huite, oan 't ierappelskilen yn syn hoekje by de kachel, hâlde it
| |
| |
mes ek efkes stil, hy en Brecht hiene hjir al withoefaak oer praat, no moast de jonge it dan mar sizze.
Mar it kaam Hessel neat net oer 't mad, winlik hie er soks al earder ferwachte. ‘As jim der op stean dat ik kostjild jou, dan moat dat as 't net yn 't mâle is. Mar 't falt my einlik al wat ôf. Sa'n earste jier moatt' jim der net te heech by opsjen. Der giet sa wat ôf, ik sis 't jim, der bliuwt net sa'n grut ein oer, soks wurdt linkendewei better fansels, mar it is no dochs mar sa. Dêrby wol 'k fan 'e wike ris te Beets sjen om in fracht turf, dan moat 'k myn sinten dêr ta brûke. Sa 'k sei as jim der op steane dan bin 'k net ûngenegen, dan sil 'k it wol dwaan, mar as jim der gjin brea foar hoege te keapjen...’ - en Hessels brune eagen twongen Huite dêr yn syn hoekje - ‘'k hie tocht wy litte 't stil bliuwe sa't it is en dan sil 'k it skielk wol goed mei jim meitsje.’
Hessel hie gâns wurden brûkt foar syn dwaan. Brechtsje stie noch altyd oer 't hûs, wat soe men hjir no op sizze. De jonge miende it harren goed, hy hie mem al by't hert: ‘dan sil 'k it skielk goed mei jimm' meitsje,’ hie er sein. ‘No Huite, wat seiste?’ - ‘Nee, nee, dû hast de pong, dû witst wat der wêze moat, dû moatst it sizze.’ Hy fandele in nije ierappel ûnder de skilen wei en gyng oan syn beuzichheid.
‘'t Is fansels sa, wêr't twa ite bliuwt foar de tredde ek noch wol wat oer en ast it letter dan wat better dwaan kinst, dan kin 't om my earst ek sa wol bliuwe.’
Dat wie dêrmei ôfpraat. Hessel bejoech him wer ta syn rekkenderij, dit hie er alteast wer wûn, tocht him. 't Koe sa bliuwe, letter koene se altyd wer sjen.
De oare deis krige Hessel ryklik broggen mei en gyng er yntiids syn Beetster reis oan. Hy woe de dei meinimme, net te witten hoe lang er swalkje moast dy deis.
It wie al lette middei, doe't er mei Jochem Krist efter yn 'e Kraanlannen, ferlitten yn 'e ûneinichheid fan strieminne klyn, ta in akkoart kaam oer in fracht wat let stutsen sponturf, noch net alhiel droech en licht. Mar it wie turf en by de priis dy't Jochem frege, fiske er net oft se ek sâlt wie, soks soe elk wol gewaar wurde yn 't gebrûk en hoegden se no net fierder op yn te gean.
By Jochem yn 'e arke rekke 'r doe noch oan 'e tee en bepraten se de betingsten.
‘Mar oanmeitsje! 'k Hie leaver ast hjoed mei de snikke yn 'e wyk leist
| |
| |
as moarn. As 't waar aanst omslacht en 't jout 'm nei friezen, dan gean se ûnder it wintertek en leverje ik gjin turf mear ôf, gjin turf!’ Jochem spuide it prúmke yn 'e kwispeldoar, mei de finger helle er it lêste efter de kiezzen wei, doe sette 'r syn brune tosken yn in stik brea mei riezel. Hessel behimmele ek in pear timpkes, soks liet 'm ek al wer smeitsje.
Doe gyng er dan de thúsreis oan nei de tasizzing dat er sa gau mooglik mei de snikke delkomme soe, as 't koe moarn al. Doe sette 'r ôf, beselskippe it earste ein fan Jochem syn mollehûn.
It skimere al hurd oan yn dizze deadske en tige ferlitten oarde. Skierroeken sochten mei rêde wjukslach harren feilich beskûl fan de Sweachster bosk dy't as in dûnkere streek tsjin 'e easterkime stie.
It waard noch in hiele loop en hy soe grif net ier thús wêze. It wie sa stil, de wrâld like útstoarn. Hy soe net sizze kinne wêr't de wyn tahâlde, 't soe jûn mistich wurde faaks, it moast dochs wat om dizz' tiid as it gjin winter wie.
Goed tsien oere dy jûns stie er by Ruerd Kooistra yn 't efterhús. Marten moast ree wêze foar de Beetster reis en beleaven net te let.
Dêr soe 't him net oan lizze en seis oere de oare moarns klompke Marten de buorren lâns, wat soene se begjinne, 't wie neare nacht. Mar likegoed wie Hessel al oan board, fier fan praatsk, want de wyn kaam heech, heech út it noarden, hast soe men sizze loek er nei 't noardeasten oer, stiene de stjirren net te tellen, by tûzenen. Hessel stuitere mei in petroaljelampke: ‘It moat daalk mar wêze, wy kinn' sile en wy binn' dat gau in ein út.’
‘Soe 't frieze wolle Hessel? It is sa kâld as pikel,’ en Marten bûtste syn ferklomme hannen. ‘Wat, frieze!’ snaude Hessel, ‘in ûnwaarsrypke.’ Der klompke in molkheller oer de wytberipe brêge, fierder wie it och sa stil.
‘Dû aanst mar tsjin 'e gyk, ik sil it roer wol hâlde.’ ‘It wurdt in toer, Hessel, by 't tsjuster.’ Dêr antwurde dy net op, de touwen kamen los.
Se wiene al op 'e Ulesprong, doe't de sinne grut en read boppe de kime kaam en de wite wrâld yn in wûnderlik ljocht sette. De loft bôge sa heech en sa klear, allinnich yn it noarden stiene blauwe banken, as soe der snie komme. De snikke sylde och sa skraal, de wyn moast grif nei it easten lûke.
| |
| |
‘Soa, wiene jim dêr,’ sei Jochem Krist, doe't se foar de wâl kamen, as woe er it amper leauwe. ‘It kin wol goed gean fansels, mar 't wiist op winter, mannen, alhiel.’
‘Wy moatte mar gau oan 'e slach, soe 'k sizze.’
‘'t Is suver hast de muoite net mear foar iten, begjinne en ophâlde, sa'n spul is 't. Dêrby, nei iten soe ús Wytse delkomme, wy stean der dan wat better foar.’ Jochem fandele it koart, brún ferbaarnd trochrokerke út 'e bûse en taaste nei de tabaksdoaze.
‘Foar iten de muoite net mear wurdich?’ Hessel bleau stean, in lûk yn 'e hân, ‘wy moatt' no oanpakke, 'k woe jûn in kear ite, dy boel dêr kinn' wy no net mei stean.’ ‘Ho, ho,’ Jochem sûgde de brân deryn, ‘sa mâl hoecht it net, arbeidzje is goed, mar wy kinn' 't iten en drinken der net om stean litte.’ Hessel lei der ien en oar tsjin yn. ‘Ik wit wol rie,’ Jochem striek syn mollehûn oer de kop, ‘wy sille risselwaasje meitsje, wat wy dogge dat dogge wy dan en jimme ite aanst in ierappel mei by ús.’
Dêr koe Hessel 'm by fine, se soene de kost ta ha, soks sparre wer wat út.
It wie mar efkes, doe waarden se roppen ta 't miel. It wie sober, och sa sober, ierappels mei soerstip, mar der wie genôch, se koene mear as sêd krije. Se diene der net lang oer, it wurk wachte. Dêrmei wie Wytse der ek, in gewanten knaap, ien dy't wat tille koe. De waarglêzen stiene heech, woe er op út. ‘Waarglêzen binn' wynglêzen,’ grommele Hessel.
Fjouwerisom gyngen se doe dy fredige winterske eftermiddei dat stik wurk oan mei de sponturf. Jochem en Marten diene de kuorren fol, Wytse loege en Hessel sleepte mar, sleepte mar, se moasten oanmeitsje.
Mar in winterdei, tusken Sinteklaas en Krysttiid is mar koart, och sa koart. It wie al mear as skimerich doe't se noch drok dwaande wiene, mar it hâlde ienkear op. Jochem gyng it earst oerein: ‘'k Soe sizze, mannen, foar hjoed kin 't sa wol wer, dû krigest de fracht dochs net mear, Hessel, moarnier noch in pear oeren, dan binn' wy derôf.’
Hessel woe troch dwaan, mar Jochem en Wytse sloegen it mot fan 'e knibbels, doe moast er 'm der wol by deljaan.
‘Wy sill' se wat bestopje moatte, Wytse, as der fannacht mar gjin snie komt, dan sit alles fêst, dêr klauwe wy se moarn net wer ûnder wei.’
| |
| |
Soks wie gjin bêste tatiding. Stil en kâld kaam de winterjûn oer it ferlitten lân, de snikke lei iensum yn 'e deade wyk. De mêst wiisde nei de kleare winterloft en de fleugel wiisde nei it westen. Ek de lêste skierroeken wiene oerreizge. Yn 'e fierte barnde hjir en der in ljocht op in iensum spultsje.
Dêr sieten se no yn 'e Kraanlannen en it wie noch mar amper fiif oere. Wat moast men sa'n hiele lange jûn.
Jochem en Wytse flijden it reid oer de turfheap. ‘Jûn kin jim wol wat by ús yn 'e arke komme, it is dêr waarm en smûk.’ Dat soene se dan mar dwaan. Hessel soe fjoer oansette en wat ierappels, fan Brechtsje meijûn, opbakke. Stadich liet er 'm yn 't foarûnder sakje.
Yn in grutte V fleagen in keppel wylde guozzen oer. ‘Soks wiist op winter,’ hearde 'r Jochem noch sizzen. Dat oer nei it noarden sieten noch altyd blauwe banken.
Hessel wie gjin ûnderhâldende jûnprater, in sin as in baarch, mar Jochem hie it wurd. Hy jage de arke fol blauwe tabaksreek en helle wûnderlike ferhalen op oer fûgeljen en bollejeien en folle mear noch helle er oeral. Hessel joech och sa koart beskeid. Mar Marten dy harke mei de mûle yn 't kier, it wie him fierstente gau healwei njoggenen, doe't Hessel oerein gyng en op bêd woe.
‘Wat sill' jim bewege, der is neat dat jim driuwt,’ noade Jochem, ‘foar achten moarnier kinn' wy doch noch neat sjen, men kin net altyd op bêd lizze.’
Hessel liet 'm net beprate. ‘Hark,’ sei er, doe't se bûten kamen, ‘dêr gean' einfûgels troch de loft, soks is teiwaar.’ Hy loek der suver wat fan by. Doe't se by de snikke kamen, sei er nochris: Hark, de fleugel pipet. ‘Hark, de fleugel pipet.’ Soks wie in waarteken fan âlds, de winter soe gjin stand hâlde.
Soks joech jin moed ta de nacht, om 'e nocht yn noed sitten faaks, de wyn moarn mooglik yn it westen.
Mar de oare moarns stie de loft klear as in gril oan 'e kimen ta en 't hie gâns ferzen. Jochem woe net earder syn sponturf bleat helje as dat de sinne wat waarmte ôfjoech. ‘'t Is dat wy der yn sitte, mar oars krigestû gjin turf mear.’
Op 'e lette middei hiene se de fracht. Mar wat soene se. 't Wie allegearre iis yn dizze deade wyk, mei noch gjin meter wetter. Hessel mâlbearde op 'e wâl om: ‘As wy no mar op 'e Rolbrêge wiene, dan
| |
| |
wie der neat te rêden, de Boarn is fansels noch gjin iis yn.’ ‘As jim thús wiene,’ gnyske Jochem, ‘dat wie noch folle better, dan hiene jim nearne mei te krijen.’
Sa gyngen se dêr dy twadde nacht yn, mei de winsk dat it waar omslaan mocht en sy farre koene. Mar de oare moarns sluerke Marten oer de wyk, fan dat glêde swarte iis wie 't.
‘'t Is oars seldsum moai winterwaar,’ ornearre Jochem, ‘sa kalm en sa stil en alhiel yn 'e tiid, as 't net te mâl giet mei 'k der hiel wol oer. 't Is nammers ek in skoan ding foar in bulte, it jild begjint wat te rôljen.’ Hessel kearde 'm om, men moast jin goed hâlde, mar dat in grut minske sok ôfwaaid praat ha koe. Dat hiele moarnsskoft krige Marten gjin inkeld wurd mear fan him.
Op 'e middei gyngen dy beide geandefoet de reis oan nei 't âlde doarp. Se koene wol skeanoer op 'e strjitwei oan rinne, woe Jochem ha, de sleatten wiene sa sterk as in dyk. Hessel liet 'm prate en steurde 'm der net oan. It waard in tige swijsume reis. Doe't se in stik hinne oan 'e buorren ta wiene, kaam Hessel ta syn earste wurden: ‘As 't no mar trochset mei de winter, dan soene wy moandei mei in pear sliden nei Beets kinne en helje in pear tûzen turf.’
Mar 't bleau in kwakkelboel, de Boarn hie tichtlein, mar yn 'e nacht sloech it om, in fize damp út it súdwesten en wetter op 't iis. Dat duorre in dei of wat en Hessel liet it yn 'm omgean mei de jonge nei Beets te gean, of der kaam in ryprige nacht oerhinne en ferdoarn wie de boel wer. Sa kwakkele dat om oant nei nijjier. Elk klage, want nimmen dy't hjir wat mei bedijde. De grutjonges rieden op 'e lânsleatten, mar dêr bleau it by.
No mei nijjier soe it teien faaks trochsette, foar jins gefoel alteast hie men it minste no hân. De loft like ek suver wat mylder, 't rûkte hast wat nei maitiid. Men wie der noch net fansels, mar it gyng de goede kant út.
Op in dei, om mids jannewaris hinne, kaam der noch in bringst fan dat wiete snieguod, sawat tusken snijen en reinen yn. ‘Krekt goed,’ seine de âlden, ‘it ûngemak moat earst fan 'e loft.’ Mar tsjin 'e jûn waard it klear, de wyn draaide nei 't easten en de sniekwalster begûn te glinsterjen yn it ljocht fan 'e lantearnen. Doe gyng it earst noch rjocht oan, yn in pear dagen wie de hiele boel sterk, min iis, hast net te riden, mar sterk as in dyk.
| |
| |
Hessel hie twa sliden loskrigen, se soenen om 'e sponturf út. Yn 'e liddige tiid hie er op 'e sutel west, hie er se oan 'e man brocht, de lette sponturf fan Jochem Krist, dold yn 'e Kraanlannen. Hy hie der fan sprutsen, droech as koark en baarne as swevel. Nimmen dy't se sjoen hie, de priis wie net heech, dat sadwaande, dy tûzen, in oar fiifhûndert, de fracht wie in stikhinne fersein.
Dêr lei de snikke, ferlern yn 'e romte en fêstknypt yn 't iis. Jochem Krist op 'e wal: ‘'k Tocht al, se sille no hast wol delkomme. Ut en troch ha 'k al ris oan 'e pomp stien, hy moat grif noch al in bytsje lek wêze, Hessel.’
‘Nea gjin lêst fan hân, hy wie altyd sa ticht as in panne, n't Marten?’ ‘As in panne, in gatsjepanne dan, hy is sa lek as in traaljekoer, 'k ha der bringsten wetter útpompt. Moatst tinke, heite, dizze winter sil 'm gjin goed dien ha.’
Daalk gyng Hessel foaryn. It iis lei ûnder de boekdelling, doe wist er genôch.
Sa moai moedich wie er fan hûs gien, no hie men dit wer, der koe gjin goed wurd mear by 'm ôf. Doe gyngen se mei de hurd beferzen sponturf te set, se wiene bros as bakken.
De hiele weromreis mealde 't Hessel yn 'e holle om, dit soe aanst hellingjen wurde en wat soe soks kostje? Sa wie 't no ivich en altyd, men klaude en skrepte safolle men koe en in oar gyng mei jins sinten fuort. Dy turf ek, hy soe minstens tsien stoeren de tûzen mear ha moatte no, dit wie slim wurksum, de jonge moast ek leanne wurde. Under it riden wei makke er syn berekkening, wat der fan dizze fracht oerbliuwe soe.
Op 'e Ulesprong stie in diske. Marten seach der mei longerjende eagen nei, mar Hessel achte it net iens, hy hie wat oars oan 'e holle as waarme sûkelarjemolke en timpen keallepoat.
Samar hiene se de sliden leech en Hessel barde syn tsien stoeren mear dy't er easke foar it slydzjen. It muoide 'm stom dat se noch net in loop dwaan koene dy jûns. Heal en heal liet er it yn 'm omgean de nachts oer te bliuwen yn 'e snikke, dan wiene se de oare moarns fuort by it wurk, mar soks hie syn beswieren ek, hy seach der ôf.
Under it lossen hie der gauris ien by de slide stien en hiflke in turf op 'e hân. ‘Dat liket moai aardich stukkich guod, Hessel, dû koest my
| |
| |
ek wol in hûndert of fiif bringe.’ Hy hie alles oannommen. No, net te fier fan 'e kachel, gyng er nei hoefier 't er kaam, hy brûkte der pompier en potlead by, dit wie in slim stik en hâld de boel útelkoar. Einlings seach er op: ‘Se binne fersein,’ grommele er, wylst er út 'en rûgens de boel noch ris neigyng. Soks wie net alhiel wier, as er earlik west hie, hie er sein: ‘Se binne al mear as fersein.’ Hy wist it sels ek wol, hy hie tefolle ferkocht en koe net rûnkomme, dit waard in boel, dêr't er 'm lykwols sels mei rêde moast, de âldelju soe er der net yn behelje. Mar dit wie slim begrutlik, hy soe guods ôfsizze moatte, dat wie wer safolle sinten minder, it moast jin oandeare. Hy koe der net útkomme en gyng der mei op bêd. It loek tige kâld ûnder it panstrutsen dak. Hy hie yn 't minst gjin sliepen yn 't sin. Ofsizze, ôfsizze, soks gyng dochs ek net oan, de lju rekkenen der op en hy hie 't tasein. Hy wynde der mei om en koe der net útkomme. It wie al djip yn 'e nacht doe't er in lichte sliep yngie. Mooglik dat er se allegearre noch tefreden stelle koe as er it in bytsje oerlei.
De oare deis moast Marten op 'e souder te loegjen. Hessel sels lei by de slide te tellen, sa gyng dat de folgjende dagen ek en doe't se de lêste slydfol legen hie elk syn part en bleauwen der sels noch in twahûndert oer dy't Hessel by harres yn 't hok in plak joech. ‘Mem hat dan de romte fan branje en wy hoege der net oer te rekkenjen,’ sei er grutmoedich.
Dy maityds wie Gelf Jaarsma de earste dy't modder ha soe. Soks wie farren, tocht Hessel, fjirtjin tûne ferkroadzje en skielk santjin tûne barre. Dit wie syn ôfrekken mei de nijboer foar syn plezierige merkejûn. Nammers der mocht wolris in dûbeltsje troch de sinten, de hellingbaas wie ek net om 'e nocht. Hoewol, Hessel hie it sa koart mooglik om 'e kant dien, hy hie de snikke net te plezierfarkjen, it wie gjin boeier. Sels hie er sa folle mooglik mei holpen, it ding moast sa goed mooglik ticht. De hellingbaas hie praat fan nij yn 'e ferve, mar soks wie foar de pronk, dêr koe men net fan ite.
Dizze earste reis hiene se alles mei hân, beide kearen foar de wyn, yn in sucht wiene se der wer. No leine se yn it Spikerboar by Jaarsma syn seis mêd, gâns in ein fan 'e pleats, alhiel op 'e romte. ‘We kinn' der noch wol efkes mei te set; ús mem hâldt it iten dan mar in oere langer waarm. Wat sill' wy sa betiid ek yn 'e buorren dwaan; it is
| |
| |
dochs mar omhingjen. Wy moatt' hjir noch mar efkes oer gear, wat der út is, is der út.’
Swijend die Marten de lûken der ôf. Hy prate net tsjin, hoewol 't er dizze jûn him effen oars foarsteld hie. As Hessel it dan sa ha woe... Dêrby hie er it goede miel fan Brechtsje yn 't foarútsicht, net iens sa mâle fier ôf.
Mar Hessel wie wol te moede, foar safier soks by him mooglik wie. No foar it wurk stean mei dizze goede maitiid en in lange simmer foarhannen. No arbeidzje. Arbeidzje fan moarns ier oant jûns let. Arbeidzje, sinten barre! Hy riek syn sterke lea. Dit wie wat oars as it omhingjen, it om 'e bulten springen yn 'e buorren. Doe sette er de skeppe yn 'e grize klaai. De nijboers modder. De rekken soe opmakke wurde.
It skymre al hast. De noch deadske lannen waarden wei yn 'e opkringende nacht, 't Fûgelguod rôp noch en gyng wakker oan, fierderop efter de miedspolderdyk. Yn 't noarden stiene kjeldrige loften, dûnker en driigjend. It wie noch april, mar it rûkte nei maaie.
Dy twadde loop nei de terp jagen se in stikhinne Wergea in dikke buoi ôf. Hessel hie lutsen en tocht earst dat it noch wol gean soe, dat se mei in snjitter frij komme soene. Mar de wyn kromp tsjin 'e buoi yn en samar kaam it opsetten, it seach wyt fan wetter, dat foar de wâl en yn 't foarûnder fansels. De rein sûze op it stoart fan 'e roef: ‘Dat smyt wetter oan,’ sei Hessel krekt en doe krigen se selskip. Twa arbeiders skeaten yn tûzen hasten, wat knoffelich en hast sûnder freegjen, it hean foarûnderke yn, it wie dêr ynienen sa fol as in aai mei twa fan dy grutte mannen derby, ‘'t Kin wol efkes, n't skipper? Wy sieten ûnder de wein, mar dêr koene wy lang net droech bliuwe, dat 'k sei tsjin myn maat, nei de skipper! Wy ha der dochs noch in bêste slinger fan krige.’ Mei in reade bûsdoek fage er 'm it wetter út 'e nekke. Doe, noch neihymjend fan it hurdrinnen, taasten se tagelyk nei piip en tabak. Sok fergriemen dochs, tocht Hessel, oan in piip sûge fansels en wakker rikje, 't wie krekt oft it net op koe. Bûten kletste de rein, der sieten heilstiennen troch, der kaam nochal wat fan.
Se hiene ridlik gau de brân deryn en setten de hiele kajút fol reek. Se sieten swijend byelkoar op en harken nei it stjalpich reinen. ‘'k Stie it de hiele moarn al net,’ begûn de iene op 't lêst, ‘de sinne stiek my te folle, it wie te moai foar april, der moast dalje op komme.’
| |
| |
‘Jim wiene oan 't skytbûtsen, tink?’ Hessel woe dochs ek wat sizze. ‘Nee, wy grave in polderdyk ôf, de boer syn pleats is yn 'e polder komd, hy kin syn mûne wol opstoke, no wol er de boel sljochtsje.’ ‘En de modder oer 't lân faaks?’
‘Wy ride 't op in bult oan 'e ein fan 'e opfeart, 'k wol leauwe hy wit sels net rjocht wat er der mei sil, mar wy krije der dan skielk nòch ris wurk fan, 't sil der net ivich sitten bliuwe kinne.’
‘'t Is net fan 'e bêste modder, grif?’ Hessel brûkte net mear wurden as er nedich wie, soks wie syn wenst, mar hy frege hjir op yn, samar ynienen wie him wat troch de holle spile, hjir hie er in doel by. ‘'t Is net sok min guod,’ en d' âldste kloppe syn piip út yn 't jiskelaad fan 't lyts duveltsje yn 'e hoeke, ‘wat knippich fansels, 't is gjin terpierde.’
Hessel knikte wat ôfwêzich, hjir seach er mooglikheden.
‘'t Moat mar wer wêze tink, 't ljochtet wat op.’ Se joegen har oerein en stiene rûngear yn 'e beheinde romte. De hiele snikke glom, heilstiennen leine noch yn 'e warings. De sinne blonk wer troch, de wyn wie wer útrûn nei syn âld plak, it noardwesten.
‘Dat is de pleats tink?’ Hessel seach har freegjend oan. ‘Dêr wennet ús âld boer, wy binne net sa fier fan honk en gau by de panne as it wêze moat.’ Se rôpen sawat fan betankjen, doe stieken se ôf nei it wachtsjende wurk.
‘Doch mar effen tiid, Marten, 'k wol noch in loop dwaan nei dy boer, 'k bin hjir ek daalk wer.’
't Wie mar in stap of wat. Hessel meunstere de modder op 'e hoeke by de opfeart. Nee, 't wie gjin terpierde, it kleure gâns swarter, mar it wie gjin min guod, sa'n frachtsje der troch, wa soe der erch yn ha.
De âld boer siet op 'e bûthúsbank en hie in biezem ûnder hannen. Daalk doe't Hessel de mielgong op kaam, seach er dat er mei in skipper te dwaan hie. Dat folk kaam langer op alle mooglike oeren om molke. Hast hie er roppen: ‘Jo moatt' by de froulju wêze,’ doe't it 'm opfoel dat er gjin amer of ding by 'm droech, hy soe dan in oar boadskip ha, grif.
‘'k Soe ris hearre,’ Hessel foel mei de doar yn 'e hûs, ‘oft jo dy modder ek kwyt woene oan 'e ein fan 'e opfeart.’
Hettinga lei de biezem del en seach Hessel ferheard oan, yn 'e fierste fierte net wist er wêr't dy fint it oer hie en wat er woe: ‘Modder,’ sei er. ‘Watte?’ En hy wachte neiere útlis fan Hessel.
| |
| |
‘Dy modder fan 'e mûnedyk, 'k tocht miskien dat jo it misse woene, ik makke dan al gading.’
‘Dy modder.’ Hettinga wie derby, de polderdyksmodder, dizze
skipper like dy keapje te wollen.
‘'k Hie der oars in doel by, fan 't simmer oer 't nijgers fan 'e fjouwermêd, 't is pûkbêste grûn, wat woene jo dermei?’
Dy fraach, sa planút en op 'e man ôf hie Hessel yn 't minst net ferwachte. Hy makke 'm derôf en grommele wat fan brûke kinnen en opheegjen, rjocht dúdlik wie 't net.
‘'t Kin my it measte ek net skele, wat jo der mei wolle;’ d' âld boer hie 't mâle skoan yn 'e gaten dat er it net wêze woe. ‘Wy kinne wol efkes yn 'e hûs gean.’ Soks warde Hessel ferheftich ôf: ‘Wy kinne hjir wol akkoartsje, alles nimt syn tiid, no?’
Hettinga seach 'm ris op en del oan en tochte: ‘Wat foar ien bistû winlik?’ - ‘'t Kin hjir ek wol om my, 't is hjoed oars noch de hiele dei woansdei, mar sa 't jo wolle.’
Doe gyngen se yn 'e hannel oer 't bultsje ôfgroeven polderdyksmodder.
D' âld man siet der net sa heech mei yn 'e beam, mar Hessel wie op syn iepenst, dat gyng op in tingjen, hy krige gelok. De brune eachjes gyngen benei ticht, dit hie er heal fergees.
Doe koene se fuort yn 'e lading gean. Marten harke der wol sa frjemd by op: ‘Wa moat it ha, Hessel?’ ‘Gelf Jaarsma,’ sei er koart, doe naam er de kroade en ferwachte gjin fierdere fragen.
Der wiene trije frachten, hie er al sjoen, mei de earste soene se nei nijboers seismêd, as it in bytsje woe dan leine se sneon wer mei 'n fracht terpmodder foar de wâl, dy der oerhinne, it joech dan gjin each. Sa'n Gelf Jaarsma soe dizze dagen dochs net alhiel op 'e seismêd komme te buorkjen, d' âld streupert moast dizze modder net sjen, dy wist wol wat terpierde wie, mar soks moast er aventoerje. Twa frachten fan dizze soe er der troch ha, dy Gelf Jaarsma, soks hearde by d' ôfrekken - it telde sa moai op, it telde sa moai op!
De trêde fracht, ja dy soe Freark Bouma der by need troch ha moatte, net dat er dêr wat mei hân hie, dat net, mar de lêste fracht soe er dochs ek kwyt moatte, soks kaam no sa út.
Sadwaande krige Gelf Jaarsma twa frachten Wergeaster modder troch syn klaai, mar doe't it safier wie, telde er de sinten der foar út,
| |
| |
foar bêste terpierde en Hessel striek dy mei in ynlein glimke op. No wiene se dan yn earste opslach lyk, de merkejûn wie ferrekkene.
Freark Bouma hie troch de weromstuit syn part der ek fan krige, lykwols mar ien frachtsje en men koe net op alle slakken sâlt lizze.
Dy simmer en dy hjerst die Hessel it noch helte mâler as it jier der foar. Midden yn 'e simmer wiene de dagen him noch mar amper langernôch, it begrutte him hast om 'e tiid as er jûns op bêd moast. Dan sliepte er koart en ûnrêstich en och sa licht, 't Wurk naam er mei op bêd, it wie gjin minút by 'm wei. Dêrby waard er sa frettende fûl, it seach him ta syn dûnkere eachjes út. Hy hie in mannich sinten op 'e bank, dy hiene him yn 'e macht, alhiel. Der moasten mear by, folle mear. Hy hie der in doel mei, net altyd de snikke, hy tocht oan lân, oan hynders en kij, boer wêze, soks wie noch oars wat as modderfarre mei in snikke. Hy moast jild ha, dêrfoar naam er gâns middels te baat, ynlein sadat nimmen 'm neiride koe. Hy waard meager as brânhout, mar wie taai en sterk en ûnfersetlik. En de jonge dêr frege er keardelswurk fan; dy puonne 'r oan, sûnder wurden, hy twong him mei de eagen en inkeld troch him in stikel te jaan, him leech te lizzen en him te minachtsjen, dan hie dy al wer foar dagen genôch en biet er op 'e tosken om gjin belies te jaan, Hessel moast net tinke dat er neat koe. En o, dan gyng it dy sa nei 't sin, sa'n grutjonge nammers moast jûns de lea fiele, sa'nien moast beleaven net bedoarn wurde.
Mar dy hjerstmis, doe't it farren dan dien wie, doe't se mei har lêste fracht rapen en woartels foar de wâl leine en Hessel sawat prate oer it turvjen dat har skielk wer te wachtsjen stie, dy sneontejûns dan doe't se wurch en ynein de buorren lâns kroasken ta it waarm miel by Huite' Brecht, sei de jonge it op 't ûnferwachtst: ‘Ik gean net wer mei, Hessel, ik sil fan 't winter it melken leare by Kamstra's jonges.’ ‘Wat seistû my dêr?’ En fan 'e alteraasje bleau Hessel stean. ‘Net wer farre, hoe ha wy it no?’
De jonge hie hjir de hiele wike al mei ompakt, fan heit hie er it leksum meikrige: ‘Tink derom datst him fan 'e wike opseist, dy bloedsûger.’ Mear as ienkear hie er der al oer begjinne wollen, mar it hyltyd wer útsteld, no op 't alderlêst, en lang net op it meast gaadlike plak, kaam er der mei oan. No 't er it minste sein hie, gyng it him makliker ôf: ‘Us heit sei, ik moast wat leare, modderkroadzje koe elk wol, op 'e snikke siet foar my gjin takomst yn.’ De jonge brocht it oer mei
| |
| |
deselde wurden dy't him fan heit foarsein wiene. Hessel liet it derby en swijend kamen se by Brechtsje yn 'e rommelige, mar waarme keamer, wêr't Huite al lang mei de ferklomme knibbels om 'e kachel siet. ‘Jimm' binne wer let en sill' wol honger beskrept ha tink, 'k sil 't krije.’
Se gyngen oer in boardfol gleone fan dy moaimongen griene earten gear, in stikje trochgroeid spek flijden se op in timpke roggenbrea en hâlden nochris by. Nei dat oerdiedich miel yn dy smûke âld keamer, nei in lange dei fan hurd skreppen yn waar en wyn, doe't Marten dan al hast nei hûs soe, gyng Hessel by 'm yn 'e pleit: oft se dizze twa jier dan net altyd bêst opsjitte kind hiene, se hiene ommers nea ien wurd ferskeel hân, se hiene it altyd tige fine kinnen en dan no samar ynienen op te hâlden, soks foel him winlik wol wat ôf. De jonge wist net hoe't er der mei oan moast, hy hie dochs ek ferplichtings tsjinoer dizze minsken, benammen foar Brechtsje fielde 'r him skuldich, hie se net altyd foar him ree stien, op alle mooglike tiden mei it bêste en lekkerste iten dat men betinke koe? ‘Us heit,’ dêr berôp er him op en woe him sadwaande sels frijpleitsje, ‘ús heit sei, ik moast by de boer, dêr koe 'k alteast wat leare, hy hat it al mei Kamstra's jonges ferpraat.’
‘Ik wit wat it is jong, by de boer, dan hast nea frij, mar sitst sneins en deis oan 'e bân, en altyd betiid der ôf, winters en simmers, praat der my net fan, dit komt dy ôf te fallen, dû soest by my bliuwe en sis dy boer mar ôf, dêr bist op 't lêst ek net oan troud.’
Mooglik dat Marten him belêze litten hie as Hessel trochgien wie, mar hy krige help fan in ûnferwachte side: ‘Ik kin de jonge gjin ûngelyk jaan, 't is sa't er seit, op dy snikke leart er neat en by de boer wurdt him noch wat bybrocht, oars rint er aanst ek mar op 'e dyk om, dêr komt ek gjin goeds fan op syn jierren.’ Huite koe net ha dat it boerewurk leechlein waard. Hie er net hast syn libben lang syn brea deryn fertsjinne? Hessel seach as in tuorre, mar de jonge krige wer moed en spriek fan him ôf. Brecht hâlde har foar in wûnder derbûten; yn har hert wie se 't alhiel mei him iens, allinnich hy soe net by de boer gean, mar in fak leare tocht se; mar se sei soks net, se wie fan dizze stille rûnute jonge begûn te hâlden, se soe him misse as er al fuort gyng.
Hessel gyng noch mei him yn 't loadske en woe him opslach jaan, in kwartsje yn 'e wike, mar de jonge hâlde de kop der foar: Heit woe it ek net lije.
| |
| |
Doe't Hessel wer yn 'e keamer kaam, begûn er earst tsjin Huite. No soe heit dan syn sin grif ha, de jonge wie fuort, no soe er allinnich foar it wurk stean en heit hie him mei de doar útpraat. Hessel makke der gans wat oer los en Huite wie al lang stil; hjir hie er gjin werwurd foar. ‘Hark ris, Hessel,’ Brechtsje siet noch midden yn it skûtelwaskjen en bûtendat wachte har noch mear dizze sneontejûn, se wie der noch op gjin stikken nei troch, ‘dû kinst der in bult fan sizze en dû kinst der in bytsje fan sizze, mar it is dyn eigen skuld dat de jonge fuortgiet en no sil jim heit de skuld ha. Dû hast dy jonge arbeidzje litten fan moarns ier oant jûns let as in grut mins. It hat my altyd al ferwûndere dat it sa lang goed gien is, dû hast tefolle fan him ferge. Sels bist ek fierste gek, de âld snikke hat dy alhiel yn 'e macht, dû begjinst suver al nei de kroade te hingjen, wier Hessel, dû moatst wat ynbine.’
Dy koe soks lang net útstean en op dit stuit alhiel net: ‘Wel ja, wy binn' hjir útfanhûs, wy moatt' alle dagen mar goed ite en drinke, dan komme wy der wol.’
Dêrmei kaam er Brechtsje op 't sear, sy fielde wol de stek ûnder wetter, fan dat iten en drinken sloech op har, mar se wie beret: ‘Wel nee, wy moatte allegearre sa as dy, klauwe en skraabje oan alle einen en kanten, fan moarns ier ta de nacht út arbeidzje en by dyn âldelju op skobberdebonk libje, in jongkeardel fan goed tweintich jier en noch nea hast jimm' mem in sint jûn.’
De swijsume Hessel fûn yn syn opsternatens wurden ta ferwar: ‘O nee, en dy turf dan ferline winter en dy trije kuorfol bêste klaaiierappels dy't jim no yn 'e kelder ha, wêr komme dy dan wei?’
Brechtsje lake lytsachtsjend en út 'e hichte, se wist nammers te goed dat se 'm mei wurden wol oer koe: ‘Dy wiete smoezen fan ferline winter?’
Se frege 't oerkalm en soks makke him kûgels. ‘No woe 'k dy wizer ha, Hessel, dû witste sels wat wearde oft der yn siet en dêr doarst no noch mei te kommen? En dat bekfol ierappels hastû fan 'e winter allinnich net iens genôch oan, en soks doarst grut op gean? Ik sil 't dy wol oars sizze: dû bist sa fûl as in foarke, in nepert bist, oars neat!’
Huite woe der tusken komme, hy hie in bedroefd hekel oan spul, dit hjirre gyng him fierstente bot.
Mar Hessel wie takocht yn earste opslach; noartsk siet er by de tafel te stûmjen.
| |
| |
Brechtsje die har dingen, socht har beuzichheden wer op, in brede glim om 'e mûle en tige foldien: Wat sein wurde moast, wie sein. No moast hy it fierder mar witte.
Folle letter op 'e jûn, Huite soe al hast op bêd, efter de kachel hie er al efkes wei west, begûn Hessel nochris, hy hie sa it ien en oar yn 'm omgean litten, hjir moast noch wat ôfpraat wurde dat sa net sitten bliuwe koe. No lykwols spile 'r alhiel net foar master op, mar prate tige oatmoedich: ‘Mem hie 't der jûns oer dat ik hjir op skobberdebonk libbe, dat die my sear, 'k hie 't ek net ferwachte, 'k tocht dat wy soks yndertiid goed genôch ôfpraat hiene. Jimm' moatte net ferjitte dat ik mei de farderij yn earste opslach yn 'e minne jierren sit. As jim it no beslist oars ha wolle, dan moat soks, mar ik foar my soe leaver ha, dat wy ús oan 't âld akkoart hâlden.’
Dy toan, sawat begrutlik en earmoedich, dêr koe Brechtsje net tsjinoan. As er raar en mâl en lilk woe, dan wie se him treast en soe se sizze wêr't it op stie. Mar dit mocht se net ha, it wie har jonge op 't lêst, hy moast ek sa'n bulte misse, hie noait net in maat of it ien of oare en dan op syn jierren, se moast 'm neijaan dat er altyd warber wie, in soad fan syn gelikens brochten de sinten nei de herberch, soks wie noch minder.
Hy hie har al wer by 't hert. ‘Dat wie myn sizzen no daalk net, Hessel, der ûntfalt jin wolris in wurd, moatst net tinke dat wy it dy net goed miene, jimm' heit en ik, as it dy no sa goed net past, dan kin dat letter wol, n't Huite? Dû silst ús grif net ferjitte.’
‘Ik sil it letter wol goed mei jimme meitsje.’
Dat bleau dan sa mar wer. Mar dit bleau derfan oer dat Hessel dat oare jiers it farren oangyng mei it mitich jonkje fan Lammerts Griet by 't roer, it hiele jier lâns, ta de lette hjerst út, mar Hessel sparre de lea net, foar him kaam it der noch mear op oan as oars, want syn doel hâlde 'r foar eagen: jild fertsjinje.
It wie fan dat stille, hast dampige waar yn 'e moanne fan novimber. De keale lannen leine ûnder in tryste skiere loft, dy't men hast mei de hannen rikke koe. Wat skierroeken skarrelen yn 'e finne en in keppeltsje skiep hokke gear by in hikke.
Huite' Brechtsje hong de wosk oan de line yn it suterige, swart ferwâlde bleekje. 't Wie wer lykas altyd, it koe gjin sprekken lije en
| |
| |
Brechtsje fielde de lekjende eagen fan Sjoerde Tet yn 'e rêch, mar se wie har treast. ‘Sjesa,’ sei se, ‘dat hinget wer. Blinkt het niet, het stinkt ook niet.’ Dêr koe Tet it foarearst wol mei dwaan. Wylst se de lege amer krige, sei se noch: ‘Doe wel en zie niet om.’ Doe sette se de steech yn en mocht Tet fierder witte wat se tinke woe.
Se hie noch wat kâld sop stean, dêr soe se de pannen en potten mei dwaan, mar earst teewetter oer, se mocht graach yntiids teedrinke.
Krekt hie se de tsjettel oer en de kachel wat oanpuond en dêr stie Hessel yn 'e doar. It skeat har derfan yn 'e skonken, der moast wat wêze dit of dat, oars kaam dy jonge hjir net op dizze foar him sa útsûnderlike tiid: hja wiene mei de snikke op 'e klaai en soene nea earder as de sneons wer thúskomme. En dêr stie er no.
‘Wat is 't Hessel, ûngemak?’ De fuotten trillen har ûnder 't gat. Hy loek de boppelippe op, lykas altyd. ‘Wel nee,’ sei er doe op syn wenstige kâlde toan, ‘wy moasten in dei op 'e lading wachtsje en 'k hie boadskip dit oer, no bin 'k efkes delkommen.’
‘Hoe bist hjir kaam?’ - ‘Mei de trein,’ sei er koart, ‘en 'k moat noch ite.’ Hy soe 'm hjir net útkloarkje litte.
‘Mei de trein, seit er!’ Brechtsje sloech de hannen ynelkoar fan kleare ferheardens, ‘mei de trein seit er.’
‘Sûnt fan 'e moarn acht oere ha 'k neat wer hân.’ - ‘Ik sil gau wat ree meitsje, 'k sil wat ierappels opbakke.’ En Brechtsje gyng der mei te set, mar koe der noch net oer út dat Hessel dêr no siet en dat er mei it spoar reizge wie; it moasten dan al driuwende dingen wêze dy't er by d' ein hie.
Hja hie se sa moai aardich brún bakt de ierappels, in stikje bûter der ûnder; hja hie noch wat reade koal stean, dat krige er der ta. Doe't er der oer gear wie, foel hja sawat op in stoel del en woe him wer útfiskje, mar hy antwurde koart mei ja en nee, se waard neat gewaar. ‘Ik sil dien meitsje, dyn brij stiet op 'e kachel,’ sei se fertrietlik.
Nei iten siet er yn 'e hoeke mei syn âld boekje. In eintsje potlead makke 'r wietyn 'emûle, doe sloech er oan 't rekkenjen. Hy likealle tiid te hawwen en repte net fan fuort. Tegearre gyngen se oer de tee gear.
Huite seach al sa ferheard op doe't er jûns thús kaam: ‘Wat ha wy no?’
Hessel makke der net folle fan: ‘Wy moasten mar gau kofjedrinke, mem; 'k woe jûn nei de ferkeaping.’
| |
| |
‘Nei de ferkeaping?’ Hjir hiene se beide gjin wurden foar. Hessel dy't noait ta doarren útkaam en dy woe nei de ferkeaping ta. Hjir moast wat efter sitte. ‘En dêrom bist thúskaam fan 'e klaai?’ frege Brecht. Hy draaide der wat omhinne, prate sawat oer oare boadskippen, in frachtsje pulp foar Damsma's widdo, mar beide fielden se wol dat er der net rjocht foar útkomme woe.
Under kofjedrinken brocht Huite it nochris op 'e ferkeaping. Dit wie wat dêr't er oer meiprate koe. ‘Allegear los lân, sa goed as ik wit en stiif oan 'e priis, ha 'k wol oan 'e boer heard, der komt jûn gau ris ien mei in bolle thús. Dy blaugerzen efter de Lange Daam ha se fierste fûl yn baarnd. Jelle Wynja te strykjildskriuwen fansels, mar dy sil syn bekomst wol krije. Dy trije pûnsmiet oan 'e Swette wol 'k it measte net fan sizze, it is in goed hoekje lân, mar grutte stikken sille der grif net mear by komme. Dan binn' der noch in pear perselen dat oer nei Soarremoarre, dêr bin 'k sa goed net bekend. En de fjirdeheal fan Bottinga's erven, mear rint der jûn ek net ôf, wol?’
‘It hússteed.’- ‘Dat is wier ek, Douwe Brandsma syn hússteed mei de fiif pûnsmiet. Dat sil wol útelkoar gean, ek fierste djoer. 't Leit slim ûngaadlik, dû sjochst it oan Klaas Boukes, foar in jier of fiif is er dat aventoer oangien, hy hat der wat hokkeboel op slein en wat bistkes molken, no moast er it fan kleare earmoed wer kwyt. 'k Ha wol heard, hy moat der oan 'e earen ta yn sitte. Wat in geswalk hat er hân, d' âld strider, en dit is de ein.’
‘Dêr moast men ek krekt Jelle Boukes foar wêze, 't hie sa net hoegd,’ grommele Hessel.
‘De fiif pûnsmiet sil wol wat by komme, mar 't hússteed kriget de fetweider oan 'e mage,’ ornearre Huite.
It hússteed. In kertier geans bûten de buorren oan 'e nije dyk. Hjerstmis en by 't winter wie der benei net te kommen, moast men minstens learzens oan ha. Foar in jier of fiif, doe't Douwe Brandsma wol rintenierje woe, wie de pleats útelkoar gien, d' âld huzing fan boppen. Jelle Boukes hie der syn mannich oergearre sinten no yn ferbuorke, dy wie der troch en Hessel soe nei de ferkeaping.
't Wie fol op 'e seal fan ‘'t Gouden Wagentsje’. Notaris hie rekken hâlden mei de moanne, alles hokke der gear. Foaroan, net al te fier fan 'e kachel, fierde Jelle Wynja in steil wurd tsjin 'e maten. Gelf Jaarsma fansels yn 't fermidden. Jelle benammen hie dit faker by d'
| |
| |
ein hân, strykjildskriuwen hong er fan gear, hy wie der ek altyd sa moai aardich troch rôle, mar de blaugerzen sieten him dwars yn 'e mage en it âld hússteed wie er ek sa wis net fan. Mar se hiene al in romerfol, hy woe ek net te gau yn 'e pine sitte, 't koe allegearre noch meifalle. Der waard smookt en swetst, mei de fûst op 'e taffeltsjes slein en mei bier puozze, mar de lûdroftigsten hiene der faaks it minst te dwaan, se wiene in jûn fan hûs yn in waarm en sellich fermidden. Dêr belâne Hessel tusken en fielde 'm fier fan thús. Efterôf slagge er oan in taffeltsje by in pear ynbannige rinteniers, dy't him yn 't minst gjin acht sloegen.
It spul gyng oan, fan 'e notarisklerk waarden de betingsten lêzen. Doe gyng Albert Stienstra oerein, in ferlopen timmerman, de opropper, dy't fan syn libben al mear drank hân hie as dat er wetter tusken de brêgen stie, waard der altyd sein.
‘Stilte minsken,’ en doe tsjin Jelle Wynja, dy't noch net útpraat wie: ‘Hâld de bek, Jelle, en oars hâldst de blaugerzen.’ De seal davere en Jelle hie sa gau gjin werwurd. ‘Tsien pûnsmiet blaugerzen oan 'e Skeansleat yn ien perseel stiet by Jelle Wynja... Wie verhoogt nog...honderd, negentig...’ Flot waard it trochroppen oan 'e ein ta, ‘Eénmaal, andre maal,...ten derde maal, dat hast derfan Jelle, datst te rokkeleas bist.’
Wat hiene dy boeren en al dat folk dêr in oeribelen wille, dy novimberjûn op 'e boppeseal fan ‘'t Gouden Wagentsje’.
De kastlein kaam mei wyn en Jelle geat de romers fol.
De oare perselen brochten mear ferdivedaasje, der waard op bean, mei gleone koppen en triljende hannen raasden se 't oer de seal: ‘Ik!’ - ‘Myn!’ - ‘Kalmoan jonges, Albert is net dôf.’
En doe it lêste, it hússteed mei de fiif pûnsmiet.
Hessel efteroan by syn taffeltsje, in sêft bramboaske foar him, wêr't er de hiele jûn al mei sitten hie en wêr't er mar amper oan nippe doarst, (hy hie der in grou kwartsje foar betelle) fielde syn hert wylder slaan, dit wie syn wurk net, graach hie er nei hûs wollen en dochs soe er bliuwe moatte, hy hie de reis der om makke. Nammers, hy wist wat er woe en hoe fier as er gean soe, nachten oanien hie er hjir om wekker lein, en dochs...
‘En no stil Jelle, oars hâldst dit ek,’ narre Albert.
‘Wie verhoogt nog...’ Dêr gyng it dan wer hinne as fan in laaien
| |
| |
dakje. ‘Twintig, tien...’ ‘Ja!’ In heas lûd efter út 'e seal. ‘Wa is dat?’ Allegearre seagen se nei Hessel, dy't net wist hoe't er sjen soe. ‘Bistû dat Hessel?’ rôp Albert de seal oer, ‘net sa min sketten, jong, dêr sit terpierde op 'e âld pôle.’
Hessel bestoar it hast, soe dy wat witte faaks, Marten net al te ticht west, tink, yn ien amerij fleach him alles troch de holle, mar 't laitsjen om him hinne bekaam. Albert begûn wer: ‘Staat by Hessel Ypma...wie verhoogt nog?’ Der kaam gjin gûne mear by, Hessel wie keapman en op in allerûnferwachtst rekken de rinteniers oan 'e wyn.
Hessel moast nei foaren. Dêr waard him troch de notaris it eksamen ôfnommen: ‘Ha jo boargen, Ypma?’ D' âld man seach him op en del oan en naam him fan ûnderen oan boppen ta op.
‘'k Wol fuort wol betelje, mynhear.’ Notaris warde it of: ‘Nee, nee, dat hoecht net, soks wie myn sizzen ek alhiel net, men moat it witte no, mar wy sille ús oan 'e betingsten hâlde: nijjier betelje.’
‘Wat yn 'e goedichheid wolstû dêrmei, Hessel?’ Huite koe hjir net by, in grutjonge noch winlik en dy kocht my dêr lân.
‘Earst mar ris foar in jier ferhiere, dan kinn' wy altyd wer sjen.’
No trille de simmer boppe de lannen. De sinne baarnde oan in kleare loft, men fernaam gjin sigentsje. De wûndere rook fan rypjend hea kaam op jin oan, alles skrepte op in fûlst, dit wie de gouden oere foar alles wat boer wie en d' iene noch hastiger as d' oare. As men it sa yn krije koe, as koark sa droech en rûkend as krûd. Fan minsken en bisten waard it uterste ferge. Jûns waard it hast net tsjuster en noch wiene de measten de dagen te koart. Dit skoft no 't de simmer op in oerdiedichst joech wat er te jaan hie, no moast it helle wurde.
Hessel lei mei de snikke yn 'e opfeart by Siebe Terpstra op Easterboarn, dy hied er krekt fiif en tweintich kroadfol wyt san yn it sânhok kroade. Net dat er it ôfstreke hie, fiif en tweintich kroadfol koe men út 'e holle noch wol ûnthâlde. Yn 't readbaaien himd stie er der foar, 't wie ek slim waarm dit oerdeisskoft en dêrby wie er allinnich. 't Wie wer foar in kear lijen mei de jonge. Seis jier hie er no fearn, allinnich Marten hie it twa jier by him úthâlden, doe wie it lijen oangien, alle amerijen in oaren. Allegeduerigen wiene se by him weirûn of fan kleare argewaasje hie er se fuortjage, har ferwinskjend en drigend mei de swierste straffen.
| |
| |
De lêste hie der mar in blaumoandei west, ûnwennich en net ite fansels, 't wie nammers krekt oft se thús langer allegearre útfanhûs en te gast wiene en ite koene wêr't se no ris sin oan hiene, tocht Hessel.
No die er dan wer allinnich. 't Foel ek net mei, hoewol men waard foar in bulte argewaasje bewarre.
No soe er mar wer in pleats fierder, de snikke wie dêrmei ek leech, dan lei der in rûchskerne yn 'e buorren te wachtsjen foar de Wâlden.
Hy loek it trochwiete himd wat fan 'e rêch, die hjir en dêr in feech mei in grut read bûsdoek en dêr kaam Siebe Terpstra syn dochter de hússide lâns mei in stoertske kopfol tee. ‘Mem tocht, jo soene wol toarst ha, hjir wie wat drinken.’ Mei de frije hân fage se in giele tûfe slûk hier fan 'e foarholle en doe seach se him oan mei har grutte grize eagen. ‘Dat stiet my oan,’ Hessel rikte nei de kop en joech 'm efikes del op 'e kroade.
‘Wat is 't waarm net?’ Mei de skelk fage se nei 't swit. ‘Wis al, mar neat te kleien, 't is alhiel heawaar.’ Mei lytse slokjes dronk Hessel fan syn gleone tee.
Wûnder wie 't, by froulju koe Hessel him oars sa bedroefde min rêde en mei dit fanke koe er prate, hy die 't him, alhiel en fier bûten syn wenst, efkes oan tiid, de lege kop losjes tusken de hannen.
't Wie alhiel gjin bysûnders dat se elkoar fernijden, oer de waarmte en de ûngetiid, fierder neat, mar Hessel koe 't net litte, sawat temûk har op te nimmen, gjin each hie er fan har ôf.
Se wie mar och sa behindich, net grut fan stik en dêrby tige licht. Dy grutte grize eagen, hy doarst der net nei te sjen, dêr waard er suver oars fan. As hie er hjeljûn, sa noflik siet er op 'e kroade en de sinne stie noch heech oan 'e loft.
Doe kaam Siebe' Minke om 'e hoeke fan 'e foarein: ‘Geeske, dû silst aanst om 'e kij út moatte.’
‘O goede ja.’ Daalk wie se beret: ‘Us mem en ik moatte jûn tegearre melke.’ Hessel koe 't net litte en sjoch har nei, dêr gyng se hinne yn in pear fierstente grutte klompen, syn lege kop yn 'e hân.
Doe brocht er de lêste beide kroadfol ek noch mar by Siebe yn 't hok, de man mei syn wrakke mage en syn min boarst wie 't ek noadich, tocht him, dy moast net te krap komme.
It fanke bleau Hessel by; doe't er yn Jelle Wynja syn rûchskerne stie, moast er noch allegeduerigen tinke hoe't se by him stien hie te
| |
| |
praten, sa gewoan, neat net út 'e hichte of gekoanstekkerich. Oare fammen gniisden altyd om dingen fan neat, soks koe er alhiel net oer en makke 'm ferlegen en breinroer, mar dizze wie oars.
Op 'e lette neidei krige 'r de fracht; der wie sawat in bolle lije wyn út it súdwesten; grutte wite wolken dreauwen oan 'e simmerske loft, hy koe noch in moaie haal dwaan.
Bûten de buorren sette 'r it seil derby, hy loek d' âld jekker oan, hy wie slim trochwiet fan swit, en dêr dreau er hinne.
De kij stiene yn 'e jisters te miggetyskjen, waarden almeast fan 'e froulju molken, de manlju hiene no har wurk yn 't haailan, it waar like hast sa fêst net mear.
Hessel driuwke oan 'e Ulesprong ta, doe wie 't dien mei 't silen, de loft wie ôfskjinne mar de wyn wie op bêd gien, it wie sa stil, sa stil. Hy sette it roer fêst, bûn de line oan 'e mêst; grif soe er noch in stikhinne de Rolbrêge komme kinne.
Swier lei de dauwe oer de fjilden, heaoppers waarden der alhiel yn wei en de reakken stieken der mar amper boppe út. In lette komelker harre hjir of dêr noch syn seine, in sek oer de rêch, doe't Hessel oan 'e wâl gyng, it koe sa wol wer. Efkes siet er noch yn it gleonhjitte foarûnder, mem hie him in brogge smard en hy hie noch wat teewetter stean.
Bûten stie stil en grut de simmernacht, wêr't de bodzjende minsken beskûl sochten foar in swiere koarte rêst, de nachten wiene sa koart, sa koart.
Hessel spielde de hannen wat ôf yn it koele wetter fan 'e feart; doe smiet er it protsje slim trochswitte klean oer in stoel en joech him del yn it heane en och sa neare bedstee, tek hoegde 'r dizze jûn net oer.
Nea krige 'r samar de sliep, skoften lei er altyd wekker, pakte 'r om mei it wurk en hoe't it op in foardielichst koe, lei er te rekkenjen oer syn fergearre besit, tocht er it him yn hoe't it wêze soe as er ienkear buorkje soe en grutte stikken jild bedije.
Mar dizze jûn, wûnder wie 't, mar hyltyd seach er Siebe Terpstra's dochter foar him, hearde 'r har kalm en evenredich lûd, seach er wer dy grize eagen en hoe't se fuortstapt wie troch 't hôf mei d' âld parrebeammen, yn 'e fierste grutte klompen.
Dit koe er net fan him ôfsette en earlik moast er it himsels bekenne, dat er har noch wolris moetsje woe, nochris mei har prate, mar dan
| |
| |
langer en op in plak wêr't se net steurd wurde koene. Se moast om syn jierren sitte grif. Hy wie no fiifentweintich; doe besocht er om him te binnen te bringen oft se faaks mei him yn 'e klas sitten hie. Dêr wist er lykwols it measte net mear fan, 't koe ek wêze dat se in jier jonger wie.
‘Geeske fan Siebe Terpstra,’ sei er yn himsels. Se wie iennichst dochter, mar d' âldman hie it measte ek net om by te setten. Jierren en jierren hie er frijfeint west, hie er it spultsje bebuorke mei syn mem. Meastal wie er yn 'e minnichheid, de mage en it boarst hie er it ivich mei te krijen. 't Ald mins wie ferstoarn en doe wie 't lijen foar Siebe earst begûn, de iene húshâldster nei d' oare, nimmen dy't it der bankje kinnen hie, de âldfeint wie mear as deun. Doe wie Minke kommen, in âldfaam út 'e Wâlden, dy wie bleaun en soks wie trouwen wurden en wêr't sy sels winlik net mear op rekkene hiene, Siebe hie in âld widze liend út 'e buorren, in baker oer de flier, se hiene in Geeske krigen, nei Siebe syn mem. 't Soe moaigrif dochs by ien bliuwe.
Hessel hie dy ferhalen wol heard, mem hie der wit hoe faak oer op 'e tekst west, doe hie er it noait gjin achtslein en no yn dizze soele simmernacht, yn it slim benaude bedstee, stie him dat allegearre wûndere klear foar. Hy hie him al ris in kear of wat omdraaid, it duorre jûn wol seldsum lang ear't er yn 'e sliep wie en 't wie sa gau wer dei foar him, it moast mei arbeidzjen helle wurde.
De kikkerts diene noch har bêst yn alle mooglike sleatten, mar krekt as waard it tsjin 'e easterkime suver al wat ljochter, doe't Hessel einlings yn in licht slomjen foel.
Dy deis doe't Hessel syn frachtsje dong, justjes bûten Langsweagen, derút kroade hie - 't moast oer in stikje min oanmakke lân, Jelle Wynja hie nammers ek oeral kunde - hie er by himsels besluten, hy woe har skriuwe. Nea noch hie er nei froulju taald en dizze hie him belêzen mei har grize eagen, hjir woe er op ôf. Earst hie er tocht der in sneintejûn samar hinne te gean, mar wat moast men sizze en hoe moast men soks ha? Doe't er as jonge by de boer wenne, hie er fan 'e feinten faak sterke stikken heard fan har nuvere sneintejûnsreizen, mar dat soe hy net oandoare. No siet er mei in feltsje pompier en in pinne, it lampke hie er der ta opstutsen, winlik jildfergriemen want wa brûkte no oalje ta it ljocht yn 't langst fan 'e
| |
| |
dagen? Dat moast no sa mar, it lei der no ienkear ta. Knoffelich hâlde er mei syn ûnwennige fingers de pinne beet, en foar it earst yn syn libben muoide 't him dat er him op skoalle net mear op skriuwen útlein hie. Dit wie in tige slim stik. Leaver ferkroade 'r in fracht dong as dit brief te skriuwen. It duorre lang, it lampke baarnde mar troch, 't begûn him ek yn te baarnen, heal en heal wie er al fan doel it mar oergean te litten, doe't er dan dochs einlings in rigel of wat op pompier krige. Der soe faaks it ien en oar oan mankearje, tocht him, mar de bedoeling soe har wol dúdlik wêze. Doe skreau er it adres: ‘Oan de jonge juffrouw G. Terpstra Oosterboorn.’ No moarn op 'e bus en dan soe er it fierder ôfwachtsje moatte. Foar snein koe er gjin berjocht ha en yn nije wike soe er fan moandeis oant de sneons fan hûs wêze, dit waard in lang skoft.
Dy sneins gyngen se trijerisom nei tsjerke. Brechtsje koe 't diskear wachtsje om 't iten, nammers se wie der ek yn in hiel tocht net west. Dêrom hie se har de sneons talein op 't iten, dat wie no in stikhinne ree. De tusearten hie se op in trochbaarnde baalder sêft set te moken, in stikje bûter derûnder, in krante deroerhinne, dy soene ûnder tsjerktiid har gerak wol krije. Sa'n ljochte simmermoarn no 't de sinne noch net op in waarmst wie, woe men der ek wolris út, men siet oars ek ivich en altyd yn 'e steech.
Hessel hie in heimliken hoop dat er Geeske sjen soe, se wiene tige tsjerks dat Terpstra's folk, sûnt jierren al wie d' âldman tsjerkfâd of it ien of oar.
Hessel waard wei yn in bank efteroan. Hy hie dêr de romte, nammers d' âldman triek it measte folk net mear, hy miende 't goed, mar hie net safolle fermogens. Se sieten yn it skip, net te fier fan 'e stoel, Geeske mei har mem, grut reafallich minske mei wat in skrille eachopslach, nea liker as hie de omsetting út de heimige Bakkefeanster bosk nei de keale iepene greiden wat te grut foar har west.
't Fanke siet froed mei de hannen yn 'e skurte te harkjen nei it goed wurd dat dûmny har brochte, Hessel hie gjin each fan har ôf. No moast se syn brief al krigen ha, wist se faaks ek al wat se weromskriuwe soe. As er har dêr sa sitten seach, stil en bedêsd, hie er gjin moed mear, it soe in ôfskriuwer wurde, sy soe in oarenien ha moatte, ien dy't better wie as hy. Wat der bepreke waard soe er net sizze kinne, it gyng allegearre oer him hinne, en oan him foarby. Foar him wie der
| |
| |
mar ien yn 'e tsjerke, it wat bleke fanke mei it ljochte slûke hier yn har donkere jurk mei lytse fine blomkes en har hege knoopkeskuon. Hy hie der in tige goede oardeloere, it amen kaam him suver oer 't mad. Dat âlde Siebe Terpstra út syn hege tsjerkfâdebank, allegeduerigen syn kant oer loerde hie er gjin erch yn.
D' oerdeis hie er suver oanstriid mei heit noch ris nei de preek te gean, mar it wie him te mâl, sadwaande fersliepte 'r dat middeisskoft op in skadige hoeke yn 'e bleek.
Nea noch wie him in wike sa lang fallen, fan moarns ier oant jûns let spile it fanke him troch de holle, nachts yn syn koarte sliep dreamde er der fan. 't Wie him te gek, hy woe 'm der tsjin fersette, grimmitiger noch as oars jage 'r de kroade oer de planke, hy moast arbeidzje, soks joech ôflieding, dit gyng dochs fierstente mâl. Heal en heal krige 'r spyt fan 'e hiele skriuwerij, wêr soe dit hinne, it wie te healwiis deroer te praten. Wat wie er begûn. Hy soe by steat wêze foar dat smoarch fanke syn wurk te ferjitten, wat bemaalde 'r ek.
Doe't er dan einlings de sneontejûns op hûs oan gyng, it wie foar de wyn en de strielen fan de ûndergeande sinne yn it brún belape seil, 't wie al wer letter wurden as er tocht hie, miende 'r by him sels dat er bliid wêze soe as der aanst in ôfskriuwer thús lei, dan hie er dit mar wer hân, koe er wer igaalwei oan syn deistige beuzichheden gean en soe er him net wer healwizichheden yn 'e holle helje.
Hy hie syn mieltyd al behimmele en hong sêd en wurch sawat op twa stuollen by de tafel. Heit wie al út 'e wei gien. Sa jûns koe er gauris sizze: ‘Jimme mem kin 'k dochs net op wachtsje, ik gean mar op bêd.’
Hessel kroppe ris lûd en tige tefreden, 't hie him wer sa moaiaardich smakke, doe earst kaam it Brechtsje, dy't wat simmerwoarteltsjes tamakke, yn it sin dat der dy wyks in brief kommen wie. ‘O ja, Hessel, der is ek in brief foar dy komd.’ Mei sin hie er der net nei frege, sawat achtleas hie er al ris nei de skoarstienmantel sjoen, mar hie neat gewaar wurde kinnen. Brechtsje wie al oerein. ‘Heden, wêr ha 'k dat ding ek wer brocht, 'k miende dat ik him efter de stelt set hie.’ Se seach op 'e kast en yn 'e hoeke fan 't finsterbank, ‘wat duveltsje noch ta, wêr ha 'k dat ding litten.’ Hessel woe him goed hâlde: ‘'t Sil wol net sa folle om 'e hakken ha.’ - ‘'k Sei tsjin jim heit, wat in wûnderaardich briefke, as wie 't fan in faam,’ sei Brechtsje wylst se
| |
| |
in kuorke mei kleauntsjes stopjern lege, nergens te finen. Brechtsje klaude alles oeral. Lang om let fûn Hessel him sels yn 't taffelslaad: ‘Dit dan tink?’ En hy hâlde in lyts wyt slúfke omheech mei in och sa'n fyn adres. ‘Dêr hast it al, ik wit it no ek wol, ik hie 't yn 't laad lein, is 't fan in faam Hessel?’ Hy grommele wat, de holle tige foardel. Doe wist Brechtsje genôch, mar se koe hjir net by en hie altyd miend dat de jonge gjin lead frouljusflêsk oan him hie.
It briefke wie och sa koart, Hessel stavere 't wurd foar wurd, syn lippen ferweegden: ‘Beste Vriend. Ik zal je Zondagavond verwachten, vader en moeder vinden het ook goed. Groetend, Geeske Terpstra.’
Hy koe dus komme en d' âldelju der ek foar, der wie wat fan blidens yn him, mar oan 'e oare kant fielde 'r syn hert rêder slaan as er tocht dat er der hinne moast. Dy jûns op bêd bekroep it him, wêr hie er him ynjûn, mar hy koe no net mear werom.
Se sieten yn 't keammerke, it plusen kleed oer de tafel en de nikkelen treppot op 't stoofke, alhiel op syn sneins. Siebe siet yn 't festje, de mouwen fan it wyt boesgroen wiene him oan 'e koarte kant, meager stieken syn polzen der ta út. It smûgde wer slim mei him. Sa'n ûngetiid bleau him net yn 'e kâlde klean sitten. It wie no wer efter de rêch, mar 't soe wiken duorje ear't it mei him wer in bytsje yn 'e balâns wie. Hy soe him ek wat mije, woe Minke ha, mar sa wie syn bestean net.
Minke hie de flodder noch op. Simmerdeis nei tsjerktiid wie oars almeast it earizerdoaske gau út 'e kast en hurd-hurd it spul der yn en efter 't slot, se wie der dan wer foar in wike ôf. Op Geeske' oanstean hie se de dracht hjoed ophâlden. Se hie 'n holle as in pioen. Soks brocht se op 't earizer, mar Siebe en Geeske wisten beide wol dat it mei troch Hessel wie. Nammers mem hie de iennichste west dy't beswieren hie: ‘Dy jonge fan Huite' Brecht, hoe komst derby fanke, hy swalket mei in snikke en de fûlens sjucht him ta d' eagen út, dêr ha 'k safolle al fan heard.’
‘'t Is better dat er kloek is as dat er de boel oer de balke smyt,’ hie Siebe sein, ‘in hiel bult fan dy jongfeinten tsjintwurdich stelle gjin wearde op 'e sinten. Dizze sit alteast wat yn. Hat er okkerjiers it hússteed ek net kocht mei in moaie stripe lân?’
Minke wie der net tsjinyn gien, der wie mar ien baas en dat wie Sie- | |
| |
be, mar letter mei it fanke allinnich hie se sein: ‘Dû moatst it sels witte, mar ik bin bang dat it dy ôffalt.’
Se wiene trijerisom. It feintsje dat se hiene en dat troch 'en dei mei in skel lûd en de skriklikste drigeminten in âld hynder oanfjurre, wie nei de buorren en socht mei maten fan syn gelikens dêr syn fertier, lûd en oerdwealsk.
‘Dû soest ris ynjitte mem,’ Siebe seach op fan it ‘Hervormd Zondagsblad’, wêr't er altyd fjirtjin dagen mei efteroan kaam, se liezen it mei har seizen en hy wie de lêste.
‘Ik sil wol.’ Geeske wie al oerein, 't hier hie se glêd oer de holle, ek no noch seach se wat bleek, it wie har alteast net oan te sjen dat se besite ferwachte.
Doe't se it molkkantsje delsette soe, wie er by de doar.
Slim ferlegen kaam er yn en winske jûn. Hy krige de stoel neist Siebe dy't syn krante optearde en efkes rjochter yn 'e stoel skikte, de hân op 't smûgjende boarst.
't Wie efkes de ûngewoante fan beide kanten, mar doe't se in bytsje ta elkoar wend wiene, de manlju, kamen se mear en mear los. Wûnder wie 't hoe't dy beide mannen elkoar ferstiene en meielkoar prate koene. Gol hâlde Siebe Hessel de sigarebeker foar fan fyn beslipe glês mei in sulveren poat. ‘Danke, danke, ik smook net.’
‘Soa net, foarhinne pielde ik der wolris mei. Myn âld boarst wol 't no net mear lije, mar men moat der jin oer besauwe wat der langer net troch dy jonge bazen de loft ynjage wurdt, men soe sizze, it kin net op.’
Dêr wiene se 't ek och sa iens oer. Siebe skikte wat neier by en ferhelle fierder oer in sleatridige ko dy't er yn Boarnburgum oanhannele hie. Sy hiene tegearre it wurd, de froulju sieten der swijend by, inkeld lústeren se wat tsjin elkoar. Minke hie al ris nei de klok sjoen, Siebe fergeat de tiid wer, dy man moast sa foarsichtich, alles op oere en tiid, benammen de nachtrêst.
De sinne sakke grut en read wei efter de toer fan it âlde doarp, dy't no heech en smel skerp ôftekene stie tsjin 'e gloede yn it westen. ‘It wurdt ús tiid ek heit.’ Minke knikte nei de klok. - ‘Is 't sa let al, dan sil 't hast wol wêze moatte.’
Geeske gyng oerein: ‘Sille wy noch efkes rinne?’ Dat wie it earste winlik dat se tsjin him sei bûten it jûnsizzen dan.
| |
| |
Se slaggen der út. Bûten stie de simmerjûn sêft as side en stil as de dea. Neist elkoar rûnen se troch 't lân, hy wie gâns grutter as hja, temûk naam er har op, hy seach suver op har del, se wie ek tige lyts tocht him. Op 'e ein fan 'e finne bleauwen se tsjin 'e hikke stean. It waard al wat skimerich, mar ljocht bôge de loft. Se hiene wat kalm petear mei elkoar en seine wat koarte sobere wurden. Se koene it tige meielkoar fine en as se him oanseach mei har grize eagen, winske Hessel dat dit noch lang duorje mocht. Doe't se har lytse hân op syn grutte ilige knûst lei, tocht Hessel dat er syn lok hast net op koe. Dêr efter tsjin 'e hikke hiene se och sa'n fredich healoere.
Se sieten noch efkes yn 't mulhús, wêr 't in lyts pitsje sunichjes - sunichjes stie te barnen. Har eagen liken noch grutter no.
Hessel fertelde eat fan syn langjen dizze wiken, de holle foardel, tige ferlegen. Doe kaam se oerein en skode by him op 'e knibbel, Hessel waard der oars fan, mar doe't har reade lippen syn mûle roerden, die er de eagen ta en hie gjin wurden.
Geeske hie al twa trije kear in feint hân, dy wiene ta har kommen yn ditselde skimerige mulhús, wyld en oerstjoer dat se der eang fan waard en der letter net oan weromtinke doarst. No, dizze kalme ynbannige feint koe men betrouwe, se fielde 't, hy miende 't har goed, dêr koe se har oan oerjaan.
Se makken it net al te lang. Tolf oere sloech de âld Jouster klok, doe't Hessel krekt syn brochje bepluze hie. ‘Dû moatste fuort jonge, 't is moarn foar dy ek betiid wer dei.’
Se brocht him oan 't polderdyksstek ta. In skyltsje fan 'e moanne hong boppe de kym yn 't easten, heimich stie de simmernacht oer de slomjende ierde as in goede mem dy't har sliepend bern hoedet en noedet.
‘Mei fjirtjin dagen dan hèn,’ efkes noch lei se de holle tsjin him oan, doe gyng er. Se bleau noch efkes stean, wat wie it libben dochs moai, tocht se. Se seach nei boppen, in mannich stjerren wiene der, mar dêr boppe wie God dy't har ek dizze jûn jaan woe. Se tanke yn stil gebed. Doe hearde se Hessel syn stappen by Goaienga's oer de barten. Troch de lytse skuordoar gyng se yn 'e hûs.
It wie Hessel as dreamde 'r, der wie dan ek oars noch wat yn dizze wrâld as wurk en sinten, sa'n faam! Yn himsels eide er alles fan dy jûn
| |
| |
nochris oer, oan hûs ta wie er der mei dwaande. De âld toer brimde ien oere, doe't er op 'e brêge wie.
De oare moarns fertelde Brechtsje op 'e steech: ‘Us Hessel reizget nei de froulju, hy komt by de dochter fan Siebe Terpstra.’
Der koene se 't op de steech foarearst wer mei dwaan.
Tige moedich en suver hast fleurich foar syn dwaan skode Hessel de oare moarns healweifjouweren de snikke troch it spegelstille, wazemjende wetter fan 'e Boarn. Hy stie wer foar 't wurk, hy gyng op Terherne ta, wêr't in frachtsje dwinger him wachte. Dizze lange simmerdei foarhannen, it allerkostlikste waar, feardich hong er yn 'e line. 't Wie as foel alles him lichter no. Fan kleare oerdwealskens kroade 'r dy deis syn snikke yn oardeloere earder fol as dat er ea dien hie. De lucht fan syn fier rûkende fracht ûnder de gleone sinnestrielen sloech er mar amper acht. Hy hie in faam dy't it him miende en wêr 't er wer hinne soe as de tiid der wie.
Krekt as wie no it lok him mei. Syn dwinger kroade 'r út yn Terwispel en Fedde Bos noade him dy middeis ta de mieltyd, brune beantsjes mei bret spek. In tige goede kost, wêr't er ryklik fan iet, sûpenmoallenbrij wêr't de leppel yn stean koe, krigen se der efteroan. Sok iten dêr koe men wat op dwaan en 't wie fergees, it kaam jin net yn 'e bûse. ‘'k Woe ha, Hessel, dû soest in feintsje nimme, dy naam dy hiel wat út hannen, no stiest oeral allinnich foar.’ Fedde bepluze syn kiezzen mei in lúsjefersprikke. ‘Koe 'k mar in goedenien krije,’ en Hessel seach efkes op fan syn brij, ‘jo moatte tinke, Bos, de jonge bazen wolle soks langer net mear, de iene hat dit en d' oare dat, yn dizze seis jier ha 'k al gauris ien hân, mar der wie mar ien goeden by.’
Fedde ferskode syn swart petsje wat: ‘'k Soe faaks noch wol in goeden foar dy witte, hjir efter oan 'e wyk wennet in grutte húshâlding, fiifseis jonges wol 'k leauwe, sterk as bearen, dêr soest grif wol ien fan krije kinne foar de kost.’
Hessel slikke syn board skjin: ‘Woll' se reden ferstean?’ Fedde koe der foar ynstean en neamde noch mear goede deugden fan it Húsmans folk. ‘Ik bin der wat skou fan wurden, 'k ha der ûnderfining fan hân.’ - ‘'t Hoecht om my net, mar ik tocht dû wiest moai holpen en Piter Huisman hie middeis ien minder oan 'e panne.’ Hessel taaste nei de skûteldoek en fage syn mûle of: ‘'t Soe der op lykje
| |
| |
moatte fansels.’ - ‘Ik kom jûn dy kant út te melken, Piter kin altyd wol ien stjoere, dan kinst sels ris sjen.’
Doe't Hessel de snikke dy jûns leech hie, kaam der in grutjonge mei trijekoart boksen, it giele hier yn 'e nekke en in fierstente grutte pet op, floitsjend de wyk lâns, in och sa'n behindich bondeltsje hie er ûnder de earm en in pear grutte eagen seagen frijpostich de wrâld yn. Dy kaam op 'e snikke ta en frege moedich: ‘Binne jo Hessel?’ Fan ferheardens knikte dy allinnich mar. ‘Us heit sei it wie goed, foar de kost en in bûssint, ik bin Doede.’ Doe stapte er oan board. Dit gyng dan wol tige redsum yn syn wurk.
‘Dû woest mei my farre?’ De jonge knikte. ‘Fedde hat it al sein.’
‘Wy moatte it dan mar ris besykje, 'k wit net oftst dy earst ek noch wat ferstrûpe moatst, aanst gean wy fuort.’
Efkes letter makke Doede yn in belape blauwe kile de snikke los, se soene farre. De jonge koe hjir mar amper by. Hy soe de wrâld yn en hie noch nea fierder west as de Gordyk. No gyng er út Terwispel wei, wa wit wêr't se telâne komme soene. Hy hie in tige steil wurd tsjin 'e swijsume Hessel as hie er him al jierren kend.
Doe't de sinne al op 'e grûn stie, rûn Doede noch yn 'e line en hie moed foar twa. Op 'e romte gyngen se foar de wâl. De jonge seach blier alle kanten út as wie er hjir útfanhûs. Efkes sieten se noch yn 't foarûnder. ‘Moatst ek noch iten ha?’ graude Hessel, hy hie syn moed net, de jonge wie 'm te praatsk en fierstente frij. ‘Ik haw jûn thús ek al iten,’ mar as úthongere hong er yn it âld stik bôle dat Hessel him taskode.
De oare moarns hie er de holle noch net iens troch 't lûk, doe hearde Hessel him al sjongen mei lange úthalen: ‘Ik leef hoog op de alpen.’ Sa'nien soe men no troch 'en dei by jin ha moatte, hy stie yn bestân en stjoer him daalk werom. ‘Hâld de bek jonge te razen,’ snaude 'r, doe't Doede mar amper op 'e lûken stie. Dy wie efkes út 't fjild slein. ‘Hâldt Hessel net fan sjongen?’ frege 'r doe. ‘Wy moatt' ite,’ grommele dy en waard wei yn 't foarûnder. ‘Efkes stil,’ Hessel hâlde de pet foar d' eagen, mei grutte net begripende eagen seach de jonge him oan, 't duorre mar justjes. Hessel fielde suver dat Doede wat freegje soe. ‘Hjir is dyn brea,’ sei er koart. Twa timpen roggenbrea mei riezel, Hessel syn bewende moarnsbrogge. ‘Der sit riezel op,’ bearde Doede, de eagen waarden al wer grut. ‘Krigest dat thús
| |
| |
net?’ De jonge skodholle, de mûle útpûljende fol. Doe't er wat romte hie, sei er: ‘Wy binne machtich thús en heit faak gjin wurk, dan falt it net ta;’ hy naam al wer in nije hap. ‘Mar soms kneppele heit wol ris in einfûgel, dan hiene wy middeis flesk by 't iten, lekker jong! En ús Gjerrit hat lêsten in grouwe snoek fongen mei in strûp fan kopertried, ús mem hat 'm sean.’ De grize eagen stiene fol libben, rjocht en iepen seach er Hessel oan. ‘En ferline winter dan, doe kaam ús heit thús mei in grouwe hazze, wol seis pûn tink, of acht, doe hie er strûpen stean, de polysje hat doe ek noch by ús west, mar ús heit sei 't net fansels en wy hiene de hazze al op.’
Hessel hearde net iens nei 't gewauwel, as dat altyd sa gyng, dan wist er it wol. ‘Efkes stil!’ De pet kaam wer foar de eagen: ‘en no moatt' wy farre, wy moatte oanmeitsje en de dei meinimme.’ ‘Wêr gean wy hinne Hessel?’ ‘Nei Terherne.’ ‘Terherne,’ sei er, nea hie er der fan heard, mar mei in sprong stie er op 'e polderdyk en floitsjend strûpte er de beage om.
Dy jonge. Suver de hiele dei stie de mûle 'm net stil, hy eamele oan ien tried wei, mar yn 't wurk foel er net ôf, fansels 't wie gjin Marten, mar hy pielde aardich troch en wie tankber foar alles.
Dy jonge, dy Doede, kaam Hessel sneontejûns mei thús. ‘Wat hast my no oanhelle,’ bearde Brechtsje, wêr 't de jonge by wie, ‘en wêr moat dy sliepe tochtste?’ ‘Yn 'e snikke.’ ‘Dy stumper dêr allinnich op dat skip?’ ‘Dat hindert neat frou,’ sei Doede, alhiel net ferlegen. ‘En moarn haw ik him op 'e kost?’ ‘Sa'n bekfol iten!’ Mear makke Hessel der net fan, as wie 't him te lyts om der fierder oer te praten.
Yndertiid hie Marten beard fan Brechtsje har iten, mar soks wie neat by Doede. Ierappels en fleis en griente derta, hjir waard er stil fan, de mûle hie er yn 't kier, hy seach dingen wêr't er nea fan dreamd hie. ‘Wat is dat lekker frou,’ en hy smakte mei de lippen. Doe hie er Brechtsje foar him ynnomd, alhiel. ‘Krij noch mar wat jonge, dû moatst goed ite.’
Hessel joech him del mei it boekje en in eintsje potlead en Doede krige it ierappelbakje op 'e knibbels en Brechtsje kloarke him út oer thús. Doede wie der alhiel net efterhâldend mei. ‘Wy binne mei ús njoggenen en dan ús heit en mem noch. Us heit is meast by de boer, mar hy keapet ek wol hinnen en sa, dan is er de streek op.’ Brechtsje knikte, dizze jonge koe se och sa mei prate en hy wie sa fatsoenlik;
| |
| |
‘frou’ sei er. Se frege mar troch en Doede lei it út. ‘Us mem woe mar leaver dat heit altyd by de boer wie, want oan 'e streek keapet er wolris drank. Hy is wolris dronken thús komd, doe wie er sa lilk en ús mem gûlde.’
‘Och stumper, watst seiste.’
‘Winters is 't minste, ús heit giet dan nei de earmfâd op 'e Sweach, dan krije wy jûns soms gjin iten, wy moatt' ús dan mar sêd sliepe, seit ús heit.’
Doede lake syn giele tosken bleat en Brechtsje hâlde fan dizze jonge.
‘Dû moatst hjir moarnier mar gau komme te brea-iten.’ ‘Gean jimm' ek nei tsjerke?’ frege Huite. ‘Nee baas, dêr hat nea ien fan ús west.’
Huite skodholle, sok folk, it kaam gjin tsjerke of klûs benei, sa groeiden sokke bern no op, wat moast soks wurde! ‘Wat silst dan moarn de hiele dei?’ Doede loek oan 'e skouders: ‘Ik wol der wol hinne as it moat.’ ‘Moat, moat,’ preuvele Huite, ‘it kin hjir teminsten.’
Doe't Doede de jûns nei board soe, helle Hessel it ponkje út 'e bûs: ‘Dû soest in bûssint ha no?’ Hy lei in kwartsje op 'e tafel. Doede koe der mar amper by. Alle dagen mocht er mei farre, de kost hie er foar 't iten en no krige er ek noch in kwartsje. Hy beknope it yn 'e bûsdoek.
De oare moarns gyng er mei Huite nei tsjerke, it giele hier op 'e kraach fan 'e jas.
De oare sneontejûns doe't Doede nei board soe, krige Hessel syn pong wer foar Doede syn kwartsje. Dy hie hjir net op rekkenje doarst, want hie er dizze wike oan board net in board diggele? En hie er in pear dagen letter it ammerke net omraamd mei in mingelen skoandere sûpe? Hessel hie och sa lilk west; beide kearen hie er flokt en drige dat as er sa woe, dan koe er opmiterje. Doede hie tige syn bêst dien om it wer goed te meitsjen, mar it board waard der net wer hiel fan en de sûpe krigen se der net mei werom. En no dochs in kwartsje. Hessel wie wol goed!
Doede stiek it by him en sette ôf, hjir hie er in doel mei, de hiele wike hie er it al yn him omgean litten. Earst nei de snikke, doe stiek er
| |
| |
mei beide kwartsjes de buorren yn, oer de brêge. By de skoalle die er de klompen út foar de winkel fan Geart Oenes, doe postuerde er dêr foar de toanbank en easke in blaasharmoanika. Alle mûglike soarten waarden foar him útstald en hy probearre se mei glinsterjende eagen. De hiel âld winkel wie fol muzyk, hy spile fan it Wilhelmus en Japie is getrouwd en... de deur niet meer uit en noch mear fan dy sangen, dit wie in wielde en hy hie noch lang syn nocht net. Mar Geart waard koart, hy soe syn kar dwaan. Der wie mar ien ding by foar tsien stoeren, doe wie er samar ree. Mei dat djoere besit yn 'e bûse, twa wykleanen hie er der oan spandeard, gyng er nei de snikke ta en siet noch mear as in oere lykme allinne yn it neare foaryn en spile alle wyskes dy't er koe.
De oare jûns doe't Hessel nei Easterboarn soe, wêr't Geeske him wachte, mette er in hiel kloft fan dy opslûpen jonges. Yn 'e midden rûn Doede mei syn trijekwart boksen, de blaasharmoanika yn 'e mûle; hy spile it liet... ‘en het is die kleine man...,’ de hiele kliber song.
Hessel skodholle, sok folk no, gjin opfoeding han, altyd earmoed troef en twa grouwe kwartsjes fergriemden se oan sa'n spylding, se stelden gjin wearde op 'e sinten. De hiele reis oan Siebe Terpstra's stjelp ta liet er dêr syn prakkesaasjes oer gean. Wylst skôge er de loft en winske er dat waar en wyn him geunstich wêze mochten oan 'e dei fan moarn.
By de Terpstra's befûn er it lykas foar in fjirtjin dagen, der wie suver gjin ûnderskied yn, hy rekke wer mei d' âld man oan 't petearjen. ‘D' âld man hie hjoed mar wer in pear bêste preken tocht my, net?’ frege Terpstra doe't Hessel syn twadde tee op hie. ‘Soa, 't koe wol, ik ha der net west.’ - ‘Hoe wie dit?’ De lytse eachjes stiene strang en hy joech him wat rjochter yn 'e stoel. Hessel seach nei 't reade flierkleed mei de swarte streken: ‘Ik hie der neat gjin oanstriid ta, fan 'e moarn hie 'k noch wat beuzichheid en fan 'e middei ha 'k efkes it fel oer d' eagen hân, dat sadwaande.’ ‘Mar dit komt net klear heite!’ Siebe bûgde him nei 'm oer, 't mankearre der mar oan dat er sei: sjoch my ris oan. ‘Dyn plak is sneins yn tsjerke jonkje, ûnder it Wurd.’ Hessel loek oan 'e skouders en seach sawat skean op, de froulju sieten beide froed mei de hannen yn 'e skurte en diene it harkjen der ta. ‘Dû bist dochs gjin heiden?’ Dit moast útpraat wurde en op 'e man
| |
| |
ôf, draaierij pielde Siebe nea net mei. ‘In heiden, wat miene jo no, ik ha de hannen ek gear foar en nei iten.’ ‘'t Moast der noch by komme, en dû lêst yn 't Wurd?’ - ‘Thús docht ús heit it, troch 'en dei oan board ha 'k der gjin tiid ta, mar miene jo dat it yn it tsjerkgean sit? Us heit giet steefêst twa kear hinne, mar ik sis hy koe better thús sliepe, sokken binne der mear, lit my der dan mar weibliuwe.’
‘Ik wol dat fan it sliepen yn 't minst net goed prate, alteast moarns net, as der immen is dy't yn 'e wike der alle moarnen betiid ôf moat en deis swier arbeidzje, dy't it oerdeis net foarelkoar hâlde kin, sa krekt nei iten, dêr kin ik ynkomme.’ Hoefaak hie er it sels net dat er allegeduerigen de eagen wiet makke, mar dat likegoed him de lea noch bejoegen oan it middelsjongen ta. Soks sei er lykwols net tsjin Hessel, dy soe er gjin foer yn 't kuorke jaan.
‘Mar soks wasket dy de see net skjin en bliuw thús, dû bist by 't Wurd opbrocht, dû witst wol better.’
Hessel koe hjir net tsjinoan. Thús spytgnyske er as heit der wat fan sei en it sliepen fan Huite hie er foaroan yn 'e mûle, dêr kaam er hjir net klear mei, hy grommele wat dat nimmen ferstean koe, mar ynwindich wie er kûgels dat him hjir troch âlde Siebe Terpstra it eksamen ôfnommen waard, hy wie dochs wrychtsjes gjin bern mear, hy soe gjin poat wer yn 'e tsjerke sette, naam er him foar, wat miende sa'n Siebe.
Mei Geeske yn it lân stume er der noch oer, hy wie tige swijsum.
Mar jûns yn 't mulhús doe't se by him op 'e knibbel siet, seach se him mei har grutte eagen rjocht oan en frege se sêft: ‘Wolstû net nei tsjerke, Hessel?’ - ‘Ei jawol fanke, wêrom net?’ - ‘Dêr moatst al hinne jonge,’ en se streake him oer syn ljocht boarstelich hier, ‘as wy net mear leauwe, ha wy nearne haldfêst mear.’
‘Tochtstû dan dat ik neat leaude?’ - ‘Safier komt it dan op 't lêst en dat soe net bêst wêze.’ Se lei har holle tsjin syn skouder, hy fielde har hier tsjin syn wang. It wie him in wûndere wielde.
De oare sneintemoarns wie er presint en siet yn it hoekje, de trêde bank fan efteren.
De hjerstwyn strûsde troch de hege beammen om Gelf Jaarsma's pleats; ek de lêste blêden naam er mei, dy't nei in wylde rit op syn stegerjende rêch fersille waarden oer it hoarnleger. Mei koarte weachjes
| |
| |
sloech it wetter fan 'e Sjoukesleat tsjin Hessel syn snikke. Se leine foar 't hiem en hiene in fracht pulp yn, mar 't waard langer hast net ljocht. Fan 'e moarn dochs mei dy tsjûke grize loft, dy't mei de hannen hast te rikken wie, wie it slim tsjuster. No en dan sloegen der fan dy stjalpige fleagen del, fan dy grutte kâlde drippen, meifierd fan 'e wyn út it fiere súdwesten.
Hessel hie min syn moed. Hoenear kaam men sa oan 'e gong? Earst al lei er moarns in skoft wekker op bêd, 't wie dan noch roetnacht om him hinne. Dan moast men mar lizzen bliuwe, men koe dochs neat begjinne en it naam alteast gjin fjoer en ljocht. Nammers men kaam der ek noch altyd te gau ôf. Se hiene it brea al lang en breed op en noch koene se net út ein. En no dat reinen derby, de hiele boel waard wiet en glêd en dan moasten se de glystrige pulp útkroadzje, fuotten brekke.
It oaljelampke baarnde slûch, swijend siet Doede op syn krukje. Hy hie mei in ferhaal oan 'e gong west oer in geit dy't se ienris by harres hân hiene, 't bist wie siik wurden en deagien, doe hie harren heit him slachte en hiene se 'm opiten. Hy hie der noch net alhiel klear mei west, doe hie Hessel him it swijen oplein: ‘Hâld de bek jonge mei dyn ivich getsjânsel, de dei is noch net iens oan 'e loft en de mûle stiet dy net stil, de kop soe der jin fan trochrinne.’
Doe wie er stil wurden, no draaide er ferfeelsum op syn krukje en winske dat se begjinne koene.
Wat hie Hessel faak fûtere en skeld dit skoft dat er no by him foer. Dan wie er mar stil wurden, hie neat werom sein, 't wie alteast better as thús, heit skelde net, mar dy bruide deryn en soks kaam oan.
Hessel stiek de holle troch de kape, skrousk en kâld striek de wiete wyn by him lâns. ‘De lûken der mar ôf en de planken út, it sil dan dochs ljocht wurde.’
Daalk wie Doede oerein en gyng oan 'e skrep. Mei in stik krante yn 'e hân sette Hessel it wiete hiem oer nei it húske op 'e jarrekolk.
Yn in sucht hie Doede de boel foarelkoar, doe seach er it hear ris oer. Neaken en keal stiene de beammen yn it hôf, de lêste apels en parren wiene der al of. De feint hie in kroadfol ynkûle gers by de bûthúsdoar set, no stiek er de mûnedyk lâns, in grouwe jas oan, dy soe mealle, wist Doede.
In rigel bussen stie op it stalt, der soe faaks sûpe yn sitte, tocht him,
| |
| |
drinken hie er fan 'e moarn noch net hân en sa'n boer soe net gjirrich wêze om in lidfol sûpe. 't Koe krekt foar't Hessel werom wie.
Hoeden hâlde er de folle bus op 'e side, hy moast net grieme. Doe sette er it swiere lid oan 'e mûle, kâld as in stien fielde 't, doe soe er drinke... tagelyk, hy bestoar it hast, fielde 'r in ilige hân yn 'e nekke en in stim raasde: ‘Dû gaudief, hjir ta myn swiete molke sitte, ik sil dy reitsje!’ Doe gyng it allegearre sa hurd, it lid rôle yn 't gers. Gelf Jaarsma sloech derop en skopte de slim feralterearre jonge wêr't er him reitsje koe, alhiel mâl. Doede joech gjin kik. It slim belape blauwe kyltsje ûnder de drek, triljend oer al syn lea, dy't him och sa pynlik wiene, kaam er oerein. Jaarsma raasde noch troch, makke him út foar alles wat raar en mâl wie en der stie Hessel: ‘Wat ha wy hjir?’
Doe begûn Gelf dan nochris op 'e nij: ‘Dy oerkommeling sit my hjir ta myn swiete molke, hoe yn 'e goedichheid kinstû sa'nien oan board ha, dy groeit op foar 't tichthús, dêr is gjin mis op en sa'nien bringstû hjir by my op 't hiem.’
Hessel syn eachjes waarden noch lytser, hy die in stap foarút: ‘Dan ha wy no de hichte tink, ik ha myn nocht, dû sikest dyn rommel byelkoar en kinst oppakke, op slach en gau ek!’ Driigjend ûnderhelle Hessel de hân. De jonge bang en noch net begripend, die in stap tebek: ‘Ik miende dat it sûpe wie,’ sei er.
‘No moatst ek noch begjinne te ligen, dat naasje kin men alles fan ferwachtsje, moarns om sân oere sil hjir sûpe op 't stalt stean tink!’ Jaarsma wûn him wer op, mar Hessel kaam der tusken: ‘Dû hast it heard no, oppakke! 'k Wol dy hjir foar myn eagen net mear sjen, pak dyn rommel byelkoar en sjoch datst yn Terwispel komst.’
Doe earst wist de jonge dat it tinken wie, earmhertich begûn er te skriemen, de hannen foar d' eagen. ‘No moartsje fansels, meist noch bliid wêze datst der sa ôfkomst, as de boer dit oanset hie, wiest in raar gat yngien, en no oanmeitsje!’
Hessel kaam op him ta. Bang skeat de jonge ûnder syn earm troch, draafde nei de snikke en liet him foaryn sakje.
Dêr gyng er troch de skimerige tryste hjerstmoarn, de mûnedyk lâns, in och sa'n behindich bondeltsje ûnder de earm. Hy snokte wyld en oerstjoer, mei de hân fage 'r nei de triennen, fuortjage! Altyd hie er syn bêst dien en no sa. Fannijs kamen der triennen, iensum en alhiel ferlitten wie er, neat koe him mear wat skele, tocht him, hy
| |
| |
woe dat er mar dea wie. No soe er nei hûs moatte om't er molke stellen hie en fuortjage wie, 't hie faaks noch better west dat de polysje him mar helle en opsluten hie, want o wat soe heit sizze!
Doe't er op 'e strjitwei wie, kaam it him yn 't sin dat er syn blaasharmoanika noch fergetten hie en syn snoekeblinker.
‘Sokken ha gjin opfoeding hân, moat je tinke.’ Hessel lege syn kroade mei pulp. ‘No ha 'k it noch sa mei him besocht, mar der is gjin goeddwaan oan. Krekt it liif fol iten en dan op 'e molke ôf, it skynt der mar yn te sitten, mar alles hat syn grinzen, ik hie no myn nocht.’
It wie mar wakker iens spul mei Hessel en Geeske. 't Wie ‘dik oan’ neffens Brecht, se die ferslach op 'e steech: ‘Earste krystdei sil Hessel middeis út tsjerke wei fuort mei nei de pleats en de oare deis nei de moarnspreek komt Geeske hjir mei hinne, se bliuwt hjir dan dy deis en jûns sill' se tegearre nei d' útfiering.’ Sjesa, soks mochten se fierder fertelle, hjir koene se 't alteast hjoed wol wer mei dwaan.
Sa wie 't dan steld, Brechtsje hie der de hân yn hân, hie der Hessel fûl op oanstien en gjin lichten dien ear't er der mei it fanke oer praat hie.
Minke hie har beswieren hân, doe't Geeske der fan repte, ‘dat hy hjir komt sil 'k neat fan sizze, mar wat yn 'e goedichheid silstû dêr sa'n hiele gânske dei by Huite' Brecht dwaan? En der ek mar ite al leafst, ik wit net, wat jimm' bemale.’
‘Se skine 't elkoar te mienen, ik haw ek neat op dy fint tsjin, hy is flink en oppassend en ek alle sneinen in kear yn 'e tsjerke, dat as sy soks no steld ha...’ Dit wie genôch. Mem lei har hjir wol ûnder del.
Dy deis foar Krysttiid, it iten wie berêden en Huite alwer oerein, sei Brechtsje: ‘Dû soest my wat sinten jaan, Hessel, dat ik it ien en oar ynriede koe foar de hjeldagen.’
‘Sinten, wy ite dochs oars ek en it hoecht no net djoerder te wurden wol?’
‘Sastû wolste, hear!’, sei Brechtsje út 'e hichte, ‘'t is my goed, ik kin wat winkeliten keapje en sied in panfol rys foar de twadde krystdei, of beantsjes, en ik kin in koalraap troch wat opwaarme ierappels snije as der gjin sinten binne. Geeske sil dan faaks tinke datst net goed bist foar de kost en in heukerich bestean hast, mar sa 'k sei, it is my goed.’
Hessel grommele wat fan ‘fiven en seizen,’ mar dochs helle 'r it
| |
| |
ponkje foar 't ljocht en smiet in gûne op 'e tafel: ‘Der dan!’, snaude 'r. ‘In gûne,’ sei Brechtsje kâldwei, ‘mar Hessel, dêr docht men langer net safolle mear mei, benammen net as fjouwer minsken wat yn 'e mage ha sille, mar dû moatst it witte hear, in gûne...,’ sei se doe nochris en glimke sawat út 'e hichte. Hessel sei gjin wurd en Brechtsje gyng mei de skûtels nei 't loadske.
Doe't se weromkaam, wie Hessel fuort, mar der lei in ryksdaalder op 'e tafel.
Dy slach hie se wûn. No koe se altyd sjen hoefier oft se kaam. Se hie alteast wat earmslach. De ryksdaalder kaam ûnder 't klokje op 'e skoarstienmantel, ûnderwilens neamde se by harsels al de hearlikheden dy't se jûn ynriede moast: krûdkoeke, krystkrâns, krintesteur, sûkerbôle, in ûnske ljirre as it lije koe en fierder wie der noch wol in ditsje en in datsje, se moast aanst mar net te let de buorren yn.
't Wie wat froastich; de wyn siet yn it easten, net dat it bot oankaam, 't wie moai droech en himmel om jin hinne.
D' âld man hie 't noch al lang makke dit oerdeisskoft, 't waard op 't lêst suver al wat skimerich yn 'e grutte holle tsjerke, nammers der bôge ek in tsjûke skiere loft oer de keale en deadske wrâld. Foar de safolleste kear hie d' âld dûmny nei syn bêste fermogen wer besocht syn gemeenteleden wat fan 'e grutte rykdom by te bringen dy't se hiene yn it Bern fan Bethlehem, dat earm wurden wie om har ryk te meitsjen.
Trijerisom setten se op 'e âld pleats oan, Siebe en de jongelju. 't Wie dochs fyntsjes earst út 'e waarme tsjerke wei yn 'e wyn op, mar 't rûn hurd oan. Se koene alhiel oer de hurdte.
It wie der och sa stil yn 'e ferlitten lannen. In tin flueske iis lei yn 'e sleatten, wat dead reideguod knapte oan 'e kanten.
‘Dêr moatt' wy dochs mar hinne,’ sei Siebe sûnder ynlieding, ‘in earme sûnder en in rike Kristus, as wy dat mar leauwe meie.’ Net ien fan beiden dy't der antwurd op joech. Nammers wa prate no ek oer soks, men wist net wat men der op sizze moast. 't Like as hie Siebe ek gjin antwurd ferwachte, alteast efkes letter begûn er oer d' âld mûne wêr't er takom' maityd in hânfol jild oan spandeare moast. Doe koe Hessel prate, hy frege der op yn nei it hoe en wat, noch midden yn it mûnepraatsje kamen se by Minke oan dy't de kachel waarm en de tee brún hie.
| |
| |
‘Mar gauris ynjitte, mem.’ Siebe hie de jas al út en it festje los, ‘de jonge is jûn frij, dat ik moat daalk hea jaan.’
‘Ik koe jo wol efkes helpe, hast net in âld kile, Geeske?’ Se laken sawat, mar it wie Hessel tinken. Se woene der neat fan witte en warden it ôf. Mar Hessel hâlde oan, yn it mulhús ferstrûpte 'r him. Siebe syn broek wie him oan 'e koarte kant, mar de kile dat gyng, op 'e mouwen nei fansels.
Hânsum skepte 'r de groppe leech. Dit wie no winlik syn libben, hjir yn dit smoute bûthús, mei de goede roken fan dong en kij en ynkûle gers. Sa'n rigeltsje fan sechstjin bisten, wat wie it net in moai gesicht, yn it wûndere twiljocht fan 'e bûthúslampe.
Yn seis jier hie er net molken, mar hy koe it noch, it skomme yn d' amer, hy koe wol trije kear om Siebe hinne.
It hiele melken en fuorjen wie no mar in hantaast, wol in grou healoere earder as oars wosk Siebe de hannen ûnder de pomp, sa arbeidzje te kinnen, tocht er. Syn hiele libben hie er in pielder west, de mage en it boarst hiene nea doogd. ‘As ik it sa kinnen hie, wie 'k grif fierder as no,’ tocht er mei in sucht.
‘No wat ferstrûpe en nei mem om in brochje,’ sei er tsjin Hessel, dy't noch linich in ko út 'e smoargens fage.
Minke hie de steapeltsjes bôle ree stean op it tafelswilk. Der wie brea mei griene nageltsiis, bôle mei skinke en omdat it krysttiid wie, hie Minke in switserbreake hâlden. Se pielden oars nea net mei krintespul, of it mocht ris in stút wêze, 't wie nammers rikelju's iten, mar no dizz' kear en dan in switserbreake, soks koe der mei troch. Minke hie sûkelarjemolke yn in koperen ûngetiderstsjettel.
Se skikten by. Siebe sei it gebed yn 'e bewende wurden en dochs yn 't lêst doelde 'r mei inkelde sobere wurden op it krystfeest dat se fierden. Dit wie in tige goede healoere, dizze goede spizen en dan it witten dat der neat wie dat har dreau, mar dat se de jûn foarhannen hiene.
Siebe wie wer it earst takocht, nammers iten wie mei fan syn minste en mei gjin mooglikheid koe er begripe wêr't Hessel it brocht. Minke swaaide mei de skinktsjettel.
Siebe ornearre it soe him wol ris nei winter jaan kinne. Tusken twa happen yn joech Hessel antwurd.
De steapeltsjes wiene sa moai aardich beklonken, doe't yn 't lêst- | |
| |
oan Hessel it ek oerjoech. ‘Der is mear,’ noege Minke. ‘Danke, 'k ha lekker iten, in kopke molke soe noch al kinne.’
Siebe lies fan 'e wizen út it Easten, stil en froed sieten se te harkjen. Doe de froulju oerein, de boel ôfnimme, yn 't foarbygean roerde Geeske Hessel syn skouder. Soks wie om't se 't dizze jûn sa tige nei 't sin hie en moarn wie 't al wer snein!
It kleed kaam wer oer de tafel. Doe krige Geeske de dûminysstiennen. Dêr koe sels Minke oan meidwaan.
Wol in oere te let kaam Siebe dy jûns op bêd. Minke skodholle. Der soe wer dalje op komme.
Brechtsje strûpte har bêste jurk oer de holle en seach skean nei de wekker. Sa'n twadde hjeldei makke d' âldman it ornaris net sa lang, se wiene grif ek oan 't kommen ta.
Se wie dêrmei ek klear, se seach it hear noch ris oer en knikte.
Elke boeredochter, wa dan ek, koe hjir no mar yn komme. Hessel hoegde 'm net te skamjen.
Huite wie earst thús en skode daalk mei de fuotten op 'e plaatstove: ‘'t Wie kâld yn tsjerke, ek suver gjin folk, wy koene wol in pak snie krije.’
En doe kamen Hessel en Geeske. Brecht stie midden oer de flier, dochs wat fan 'e wize, 't wie altyd frjemd. ‘No, no, dêr wiene jim al, mar gau der yn, soe 'k sizze en wat waarme kofje, jimm' sille wol kâld wêze tink.’
Geeske stapte yn 'e tryste keamer by Huite en Brechtsje, kalm en sa gewoan as hie se der jierren wenne. ‘Huite, Brechtsje!’ knikte se, ‘hjir mar?’ Se skode de stoel wat neier by de tafel, as wie se der thús.
Brechtsje klokte tsjûke rjemme yn 'e kopkes, de kofje rûkte de keamer oer. Doe reepte se yn in krûdkoeke, in stikje krystkrâns krigen se oer de heap. ‘Dit liket mar skoan,’ bearde Geeske. Brechtsje knypte har yn 'e hân: ‘It is mar ien kear krysttiid en jo binn' hjir net alle dagen.’ Dit fanke wie se samar mei thús, dêr wie no neat gjin gruttens oan. Huite skeukte yn syn reiden stoel fan kleare tefredenens, dit foel deryn. Mar Hessel seach hast skilich fan argewaasje. Dêr gyng syn skoandere ryksdaalder no. Mem parte mar om as koste 't gjin jild. Yn 'e bûs hie er twa kaarten foar de útflering, dêr't er tachtich sinten foar útteld hie, de lju doarsten langer ek alles freegje.
| |
| |
Lykwols dit wie it begjin noch mar. De middeis doe't se oanskikten ta de mieltyd. Earst krigen se sop, fan dat kralige guod. Brechtsje hie der in moarchbonke yn besean en ryklik kofleis. Dêrby wie 't tsjûk fan rys en fermiselje en krûdich fan 'e griente. It wie wol yn te nimmen, mar Hessel berekkene út 'en rûgens foar safier as er dat koe, wat soks kostje moast.
Doe de ierappels, mei in nij gebradentsje en readseane stoofparren mei in lyts stofke kaniel. ‘Ik ha noch noait sa lekker iten,’ sei Geeske earlik. ‘Lêst heucht bêst, sa is dat mei dy dingen,’ sei Brechtsje needrich, mar har eagen glinsteren fan ynwindige wille, se hie hjir wurk fan hân, se krige de eare ek, alteast fan Geeske en Huite. Hessel liet him der net oer út. Hy iet as in slatter, mar hy koe 't net by him wei krije dat dit safolle minder kinnen hie, mem diste mar op en it gyng fan syn sinten, hy hie der op 't lêst bloedich foar arbeidzje moatten.
Elk tocht dat it hjirmei berêden wie, mar Brechtsje droech in nije panne oan: sûkelarjebrij. ‘Wier Brechtsje, ik bin sêd, ik kin suver net mear op.’
‘Kom kom, in leppelfol brij giet der noch al gau yn, en dit dochs trouwens, ik haw it noait net te swiet, dan wurdt it mjitsk en stiet it sa gau tsjin, mar dit kin gjin kwea.’
Jild weismiten, tocht Hessel, mar hy naam syn part, it wie der no dochs.
‘Hè hè,’ suchte Geeske. ‘No hoech ik hjoed de hiele dei leau 'k neat wer, sa ha 'k iten.’
De froulju diene tegearre de skûtels, 't lyts ding wie handich genôch, tocht Brechtsje. Hessel soe der faaks in goed wiif oan krije, mar it wie net in grutte protte.
De manlju hiene efkes it fel oer d' eagen, mar Brechtsje drige net te lang mei de tee. ‘As men goed iten hat, kin men sa lekker teedrinke, tinkt my altyd.’
Dat diene se har oan tiid, se wiene noch sêd fan 't waarm miel en woene wol efkes bekomme.
't Waard suver hast al wat skimerich yn d' âld keamer. ‘Der koe wol wat fyn guod falle,’ ornearre Huite. Fredich en tige iens sieten se om 'e tafel, de kachel snuorre, in reade gloede skynde yn 't jiskelaad, dy't dúdliker en dúdliker waard. It stoofke tsjoende skaden op it blommerige mei roetwetter berûne behang, ‘'k Sil sa stadichoan mar
| |
| |
wer risselwaasje meitsje.’ Huite gappe, de earmen boppe de holle, doe gyng er oerein en ferstrûpte 'm oer de keamer. Nimmen dy't niget seach. De jongelju soene in slach de buorren om. ‘Dan krij ik de hannen frij en sil aanst wat mei it iten oan 'e gong,’ sei Brechtsje. ‘Wy ha 't krekt op ommers,’ lake Geeske. ‘Der moat op 'e tiid wat yn fanke, dêr moatt' wy fan byelkoar bliuwe.’
Op Easterboarn hie de brogge goed west, mar hjirre! Elk hie syn boardsje foar him stean. Brechtsje hie in tsienstoertske krintesteur ynslein. Stiif fan krinten en sukade, dêrby hie se in skellings sûkerboltsje kocht en foar in pear dûbeltsjes pofkes. De witebôle wie belein mei sêftreade koweljirre, no koe elk syn hert mar ophelje en yt him sêd.
Hessel die syn dingen, mar allegeduerigen moast er tinke: dêr giet myn ryksdaalder, dêr't ik fan 't hjerst foar wrotten ha op 'e glystrige klaai. Yn 'e fierste fierte hie er der gjin aan fan dat mem dit allegearre op gjin stikken nei mei in ryksdaalder besjen kinnen hie.
Foar Hessel en Geeske waard it stadichoan tiid. ‘Sa'n middei is samar om,’ sei Brechtsje. ‘No âld- en nijjier noch, dan ha wy de hjeldagenearst wer hân.’
Geeske hie de mantel oan: ‘No Brechtsje, tige betanke foar alles, it wie suver te bot.’
‘Praat my der net fan fanke, 't wie de skyt net wurdich.’
Welnee, tochte Hessel, ik bin goed foar de ryksdaalders.
De sjongútfiering wie yn 'e lytse tsjerke, 't wie mear as fol, dit wie in útsje foar 't jongfolk.
Hessel fielde 'm der bedroefde min thús en ferfeelde 'm ta de teannen út, it sjongen harke 'r amper nei. Dat men hjir no jins skoandere sinten foar útjûn hie, hy tocht oan it smoute keammerke op Easterboarn en oan dominysstiennen, dat hie men om 'e nocht. Yn 't skoft doe't alles nei bûten sette en sy har ek efkes fertrapen, sei er: ‘'t Is dat wy betelle ha, mar oars soe men nei hûs gean en dan te tinken dat soks aanst noch in grou oere duorje sil, wat binn' wy begûn.’
‘Ast dyn nocht hast kinn' wy wol nei hûs gean, Hessel, wy ha 't oan ússels.’
‘Ik ha dochs betelle, dy sinten sille se ús net weromjaan, no moatt'
| |
| |
wy der dochs ek wer hinne, oars hiene wy dy tachtich sinten ek wol yn 'e Boarn smite kind.’
‘Dy bist ommers dochs kwyt ju.’ - ‘No, dêrom.’
Se skoden wer mei yn 'e rigel op 'e iepen tsjerkedoarren oan. 't Wie al oer tolven, doe't se op 't hiem stiene. ‘Nee, ik gean der net mear mei yn, it kin sa wol.’
Geeske' ôfskie waard er wer wat tasjitliker fan, mar op 'e weromreis tocht er dat dizze twadde krystdei him noch lang heuge soe. Dit wie him yn 'e bûse komd en 't wie winlik ûnnut ferdien.
De dagen lingen al gâns en mei dy hege noardewyn droege it moai ôf. Hessel hie jûn wer foar 't earst de learzens thúsbliuwe litten foar de reis nei Easterboarn, 't koe no wer bêst op klompen.
Siebe smûgde wer slim. ‘Dy kâlde maitiid moatst tinke, soks komt my winlik bot genôch oan en dan út it waarm bûthús wei yn 'e skerpe wyn, dêr kin 'k min oer.’ Hy hoaste rocheljend yn 'e swartbûnte bûsdoek.
‘Jo soene j' ek wat mije Siebe, 'k ha 't sa faak al sein.’
‘Frouljus praat, wa sil him mije as er foar 't wurk stiet, de groppe moat dochs moarns ek leech net en soks is de jonge te mânsk.’
Se iggewearren der noch wat oer, mar Siebe krige syn nocht, hy wiuwde mei syn meagere bonkige hân dat oer nei de froulju: ‘Hâldt der mar fan op, wy wurde 't der dochs net oer iens en alle maityds ha 'kit, sa âld as ik bin.’
Dat wie doe dêrmei út en Siebe frege nei Hessel syn farren. ‘Dat giet dêrmei wer oan, wurk genôch, ik koe helte grutter skip ha, dan soe 'k it noch amper neikomme kinne.’
‘Dan die 'k dat.’ Siebe hâlde de han op it pynlike boarst. Mar Hessel skodholle: ‘Dêr sill' wy net oan begjinne, want it is myn doel net foar altyd, as 't sa fier is, wol 'k wer yn 'e buorkerij en giet de snikke fuort.’
Minke knikte, hjir wie se it alhiel mei iens. Har fanke skielk yn in skip, dêr moast se net oan tinke, soks mocht se yn 'e fierste fierte net ha en Siebe hie by steat west it goed te finen, hie Hessel ienkear mei soks delkomd.
‘Wer op 'e buorkerij, seit er, en dan by in oar tink?’ Hessel skodholle ferheftich: ‘Welnee, dêrfoar ha'k al dizze jierren wrotten en skrept om ienkear wat foar mysels te begjinnen.’
| |
| |
‘En is 't dy slagge?’ Siebe fergeat hast syn smûgjend boarst, dit wie praat dat him sinnige, dit wie ien dêr't kriich yn siet, dy't wat oandoarst en wat berikke soe. ‘It is my slagge,’ sei Hessel plechtich, as lei er in eed ôf.
‘No...,’ Siebe loek de stoel wat oan, hjir woe er wol mear fan witte, hjir frege 'r op yn nei it hoe en wat. Mar Hessel hie genôch sein, no moast it út wêze; hy frege dochs ek net oan Siebe hoefolle hypteek oft er noch op 'e âld stjelp hie, hy joech koart beskeid. Siebe liet it der op 't lêst mar by, wol in healoere earder as oars rekke 'r op bêd, dêr lei er doe in skoft te hoastjen fan kleare dimpigens.
Hessel en Geeske hiene har sit yn it mulhús. Stil siet se by him op 'e knibbel, der wie net folle praat tusken har, mar se wiene it tige iens. De âlde swiere souderbalken knapten no en dan, bûten klage de wyn om hûs en hôf. Fredich baarnde it nachtpitsje op 'e houten tafel sûnder swilk.
‘Ik sil fan 'e maityd belidenis dwaan Hessel,’ sei Geeske ûnferwacht. ‘Hoe woest sizze ju?’ Hy sûze al sawat.
‘No, belidenis dwaan.’ Noch net begripend seach er har oan: ‘Watte?’ - ‘No, fansels, yn 'e tsjerke.’ Doe krige 'r it dan yn 'e rekken: ‘Dû silst ta ledemaat leare en oannommen wurde.’ ‘No ja, mar eh... hastû der ek noait ris oer prakkesearre, Hessel?’
‘Ikke? Welnee, hoe komst der by, wat soe dat betsjutte.’ Ferwitend seagen har grize eagen him oan: ‘Hearstû der dan net by Hessel? Dû bist dochs ek doopt, dû bist dochs sa ek altyd opbrocht?’
‘Doopt, doopt, wat hat dat der mei te meitsjen?’ Wat wie er dom yn dy dingen, tocht se, en wat koe men der bedroefde min oer prate en benammen mei Hessel. ‘Dû leaust dochs wol?’ ‘Leauwe, leauwe, wis al, der is in Opperwezen, dat sil wol sa wêze, ik ha dochs ek altyd foar iten de hannen gear, no dan!’ Sa minlike graach soe se him oan 't ferstân bringe wolle, wêrom't sy belidenis dwaan woe. Se suchte, dat koe se net, se soe 't net sizze kinne en Hessel soe 't net begripe. Hoe fier winlik wie er no fan har ôf, it spiet har hast dat se hjir oer begûn wie.
‘Hoe ha jim dat no, dat learen,’ frege 'r.
‘Tiisdeitejûns, wy binn' der mei ús seizen, fjouwer fammen en twa feinten.’ Hast ûnwillich joech se antwurd.
‘Moatstû dan jûns allinnich troch 't lân?’
| |
| |
‘Rinske fan Rients Aukes giet der ek hinne, wy gean altyd tegearre.’ ‘Is 't slim?’ Se loek oan 'e skouders: ‘fragen leare.’ Hy liet dit yn him omgean, 't soe der faaks dochs ienkear fan komme moatte, men hearde der dan ek by, dit wie net sa'n grutte keppel, as er der ek ris hinne gyng, foar safier as it him paste, 't Soe heit nei 't sin wêze en Geeske grif ek en Siebe Terpstra. As er it mei dûmny wat roaie koe, dan moast it mar wêze tocht him. Ta ledemaat leare, se diene it allegearre en as er Geeske-en-har der in deugd mei die, wêrom dan net? Hy repte der mei gjin wurd wer oer en hy liet ek neat út, mar moandeitejûns, alhiel yn 'e stisel foar syn dwaan, sette 'r nei dûmny ta: ‘'k Soe ris hearre, dûmny, 'k woe wol ta ledemaat leare, kin soks noch of bin 'k te let?’
Dûmny hie him dêr yn 't minst net ferwachte, en alteast net mei dit boadskip. ‘Kom deryn, Hessel, dan kinn' wy ris prate.’
Op hoasfuotling gyng Hessel de gong troch; moast der by praat wurde, en koe sa 'n man no net sizze oft it koe of net koe?
Geeske seach dy tiisdeitejûns wol sa ferheard op, doe't se Hessel sitten seach yn it âld smelle stoffige lokaal, net te fier fan 'e hege roastige turfkachel, dy't baarnde as in ûne, want der stiek gâns in ein piip oer de hege holle souder.
Hessel knikte har ta, as spriek it fansels dat er dêr siet. Mar o wat wie er dom. De ienfâldichste fragen dy't âld dûmny stelde wist er gjin antwurd op, of hy antwurde mei wat ûnnoazele wurden dy't nearne nei roaiden.
Rinske fan Rients Aukes lake lûdop, Geeske hie in kleur en blêde yn 't boekje.
‘Dû silst tige dyn bêst dwaan moatte en gâns neisjen, Hessel, dû silst der skielk dochs wat fan witte moatte fan watst beliidste.’
Sok praat kaam foar Hessel winlik al bot genôch oan, hy wie gjin bern mear, d' âldman moast net tinke dat er in skoaljonge foar hie; mar hy soe swije om Geeske, oars hie er noch net fan him ôf west.
Dy hiele maitiid belibben se dêr sawat mei him, dan bûn er him yn, mar meastentiids kaam er poer thús en swarde dat er der net wer hinne gean soe. Sneintejûns bêde Geeske him dan wer del. Hy hâlde it út en it slagge dûmny him in krom by te bringen, al wie 't ek och sa'n bytsje.
| |
| |
Dy peaskesnein, dêr sieten se dan op 'e foarste rigel stuollen, fuort by de stoel, sân jonge minsken, alhiel yn 'e pronk en de grut tsjerke wie fol. Dûmny seach op harren del. De gemeente song fan 'e 122ste psalm: ‘Ik ben verblijd wanneer men mij godvruchtig opwekt...’ Sa'n snein, it gyng him altyd wer oan, dat keppeltsje dêr ûnder oan 'e stoel, hy mocht net oardielje fansels, mar sommigen fan har hie er in swiere mûtse oer op. Hy sei it harren oan, dit moarnsskoft. ‘Wilt gij liever ook niet heengaan?’ Dat wie syn tekst. Se moasten witte wat se diene, as se foar Jezus keazen, namen se de maklikste wei net foar kar. Mooglik dat se húnd en leechlein wurde soene. It soe der foar harren op oan komme, dy namme te beliden oeral en rûnom.
It wie och sa stil yn tsjerke, nimmen dy't hoaste en sels Huite wie wekker. Ien foar ien seine se ‘Ja’ op 'e stelde fragen, doe riisde de gemeente oerein, it swiere oargel sette yn: ‘Zij zal hen niet berouwen, de keus van 't smalle pad.’
Geeske skriemde as in bern, de bûsdoek foar d' eagen, der wiene mear dy't it moed fol hiene. Mar Hessel seach om him hinne, de tsjerke ris oer, it hiele sjongen gyng oan him foarby. Doe bleauwen syn eagen hingjen oan 'e bak mei boppegrinzer, foar de ûnbidige grutte kachel. As waard it him ynjûn, tocht er ynienen: Ik bin no ledemaat, ik haw skielk ek rjocht myn part turf oan 'e tsjerke te leverjen en dan de diakonij noch. Ear 't it fers út wie, wist er: hy soe by Jentsje bakker wêze moatte foar soks, dy gyng oer dat spul, woed er wol ha.
Se hiene oer trouwen praat, Hessel en Geeske. Op in simmerjûn efter yn 'e mieden, wêr't de sinne de hiele dei op 'e sweeën baarnd hie en de sidesêfte rusken en de roze koekoeksblommen en it griene balsemkrûd en al dat planteguod yn 'e krûdige blaugerzen ta hea stoofd hie, sadat der in swiere swietrook hong fan rypjend hea, dêre yn dy ynlik moaie wrâld dêr't jonge fûgels op lange slappe poaten weiflechten en beskûl sochten yn 'e feilige sleatswâlen, wie Geeske der it earst oer begûn, samar en sawat heal troch gekheid. Se hie it alhiel net fan doel west. Mooglik dat de moaiens fan dy stille wrâld der ta meiwurke hie. De sleatten wazemen swier, fûgels rôpen yn noed om har jongen. Hjir en dêr stie in wite mieretinte, iensum en ferlitten, de mieren fersliepten dizze simmerske snein thús yn 'e Wâlden en strieken har wurge lea faaks út yn it skaad fan 'e âld flearbeam boppe de reinwet- | |
| |
terstûne. Moarnier foar dau en foar dage soene se wer op 't mêd stean en slaan de seine yn 'e blomkjende stannen.
‘Ik woe,’ hie se sein, ‘dat wy op in oar jier ús eigen hea ynhellen Hessel.’ It wie der út, foardat se der erch yn hie.
Hy hie it net iens safier weismiten. ‘Wa wit,’ hie er sein, ‘fan dy snikke krij 'k myn nocht sa stadichoan ôf.’ Dêr wie it doe by bleaun. Letter hiene se 't praat der al ris wer op brocht, mear as ien en twa kear. Hy woe dy kant wol út. No wie it dan safier, dizze kalme oktober-sneintejûn, no soene Siebe en Minke der yn kend wurde.
Soks hie Hessel him justjes makliker foarsteld, hy hie soks tige licht achte, hy koe bêst mei d' âldman en hie syn plannen ree, en dochs no't er der foar siet, koe er mar min út ein komme, it praat hie al in kear of wat heakke. It waard ek letter, Siebe gappe al ris en hie it festje al los.
‘Wy woene op maaie wol trouwe,’ sei er doe op 'n ûnferwachtst en fierste lûd, it swit stie him op 'e noas, mar dit hie er alteast sein. Doe skeat Siebe rjocht en Minke, de wangen noch justjes reader as oars, nammers sy wist hjirfan, skikte ek tichter by de tafel, mar Siebe die 't wurd, soks wie de ferwachting dan ek.
‘Trouwe seit er, toemar, toemar, it is ek mar neat, jim ha noch mar amper ferkearing.’
‘No, amper, amper...?’ Hessel seach noch net op, hy moast hast tinke dat Siebe der op tsjin wie.
‘Yn myn tiid rûn in feint seis - sân jier om in faam, soms acht of njoggen, it moat langer mar hurd hurd en gau, jim ha de tiid noch wol.’
Soks wie praat fan neat, tocht Hessel, it siet him al wer oan boppen ta, hy moast him ynbine, se moasten him net dwars sitte, dan wie er koart oanbûn. Mar uterlik kalm sei er: ‘Fan dy snikke ha 'k myn nocht en om dan earst nochris wer by in boer, dat docht men net, dat wol net mear, no't ik sa lang eigen baas west ha.’
‘En wat wiene dan jim plannen?’ - ‘In spultsje fansels.’ - ‘In spultsje, dy praat my dêr oer in spultsje oft it neat is, soks giet samar net, heite, der komt wat te kijken...’ Siebe prate der op troch, lang en omstannich, en dochs bewearde 'r neat en wie it krekt oft er hjir of dêr omhinne prate. Se harken swijend, de wurden foelen frjemd yn 't stille keammerke. Op 't lêst wie it hast oft Siebe om wurden socht,
| |
| |
krekt as koe er de ein net fine, doe sei er en it gyng him tige swier ôf: ‘Miskien dat jim wat fan my ferwachtsje as it al safier komme mocht, mar jimme moatte dat oangeande nearne op rekkenje, it húsrie faaks, mar dan hâldt it ek hurd, hurd op.’
Hy smûgde, 't âld boarst rattele, hjir wie er suver hast wat fan út it set. Soks te fertellen oan sa'n Hessel, dy't dochs in frjemd bleau, foel net mei en dochs wie er bliid dat er fuortdaalk mar sein hie wêr't it op stie, dan krigen se der letter gjin drokte mei.
‘Ik hie al wat yn 'e holle,...’ Hessel kaam gâns by, siet him dêr de knoop, hy hie it altyd wol witten, âlde Siebe dy't syn libbenlang fierstemin fermogens hân hie om ek mar ienkear goed foar it wurk te stean, wat soe men dêrfan ferwachtsje?
‘Tjitte Kooi hat mei Alderheljen de hier út fan it hússteed, jo witte wol, 'k hie tocht as wy dêr ris in húske sette lieten, dêr is in hok by foar acht bisten, ik ha der fiif pûnsmiet lân by en sûnder mis sil 'k hjir of dêr noch wol in hoekje hiere kinne, wy hiene dan altyd in begjin en simmerdei koe 'k in fjirtjin dagen - trije wike by in oar yn 'e ûngetiid, dat fertsjinne wat by.
‘En wa sil dy boer meitsje?’ Siebe tocht net mear oan gapjen, hy hearde hjir grutte dingen.
Hessel seach op, de boppeste lippe wat omheech: ‘Ik sels,’ sei er doe.
Siebe hie de mûle iepen: ‘En dêr bistû klear foar?’ ‘Dêr bin ik klear foar.’
‘Och och,’ bearde Minke, mar Siebe hie gjin wurden. Sels hie er in libbenlang wraamd en wrotten sûnder oait wat te bedijen en dêr siet sa'nien, winlik in grut jonge noch mar, en dy woe in hûs sette litte en bisten keapje en dêr hie er sinten ta.
‘Hast dat mei de snikke befearn?’ frege er noch. Mar doe wie it genôch. ‘Ik ha 't,’ sei Hessel koart en fierder liet er him der net oer út. ‘As it sa stiet en jim miene 't elkoar, dan kin 'k der it measte net op tsjin ha, nammers wat hat in âlder dan ek noch te rieden.’ Wurch liet er him efteroer yn d' âld reiden stoel sakje.
‘It is wol slim ôfgelegen en winters bedroefde min wei te kommen,’ sei Minke noch.
‘Wy binn' hjir op 'e wrâld net útfanhûs,’ sei Hessel út 'e hichte, it wie hjir de omkearde wrâld, Hessel skreau hjir de wei foar.
| |
| |
Gâns letter as oars rekke Siebe efter de doarren, mar hy krige gjin wink yn d' eagen. Sa'n arbeidersjonge, ien fan Huite' Brecht, hie jild oergarre yn in jiermannich, men koe der net by! Hy kearde 'm op 'e oare side, Minke fernaam neat, dy sliepte as in bern. De striesek fielde hurd oan syn meagere lea. Sneins kearden de froulju it bêd net om, 't wie gjin sneinswurk, hie er altyd sein, oars hie er der it measte lêst ek net fan, mar jûn lei er him slim sear.
‘Bist no ek bliid, Hessel?’ Geeske lei de holle tsjin him oan, ‘no sill' wy skielk altyd byelkoar wêze.’
‘Wis al, it is 't doel no? Mar it wurdt oanpakken fan moarnsier oant jûns let, foar dy ek, soest dêr tsjinoan kinne?’
‘Wel jawol ju, thús doch ik simmerdeis doch ek alles mei.’
‘Melke en ris in skoft mei nei 't lân te swyljen miskien, mar dêr silst alle dagen foar it wurk stean, wy moatte wat bedije en by de wâl opklauwe’.
‘Ik bin sterk genôch, der hat my noch noait wat mankeard.’
‘Wy moatt' op 'e lytskerts passe en de boel net oer de balke goaie, dû ek moatst kloek wêze.’
‘Soks is my wol bybrocht,’ glimke Geeske.
‘Dêr bin 'k dan mar bliid om, in man kin nòch sa fûl wrotte, as er in rij wiif hat, is der gjin begjinnensein oan.’
Geeske seach dreamend yn 't lampeljocht, de eagen grut en ôfwêzich, in glim om 'e mûle. Sy soe wol kloek wêze en mei foaroan stean, mar op dit stuit achte se dat it measte net. Se seach oare dingen, in eigen hûs wêr't se út en yn gean soe en soargje mocht.
Tusken in hap en in slok fertelde Hessel de oare moarns it nijs oan Brechtsje. Huite wie de doar al út en Hessel skrepte der tsjinoan.
‘In ko of sân acht, seistû Hessel? Och stumpers, wat sill' jim bewege. Dêr silstû no dyn skoandere sinten yn sette en 't wurdt in heukerich bestean, minder noch as in arbeider, as dy jûns thúskomt, hat er dien en hoecht er nearne mear om te tinken. Mar dy komelkers, praat der my net fan, ien stik soargen. Ik ha soks mear sjoen. It begjint mei in ko of fiif en as se in jier of wat troud west ha, dan ha se fiif bern en gjin kij mear en wat in soargen en illinde. Dû soeste dyn sinten yn wat frije hannel sette, jimm' komme der dan maklik en it smyt mear op.’
Hessel wie al oerein, nimmen dy't sok praat acht sloech, mar mem soe 't alteast oan heit fertelle, dy moast it dochs ek witte.
| |
| |
't Wie noch alhiel tsjuster. No gyng er dan syn lêste hjerstfarren oan. Yn 'e Sylroede, it seil derby, d' âld duffel oan, - 't waard lûkerich safier wie 't hinne - hie er tiid en lit alles nochris yn him omgean.
Mar Hessel seach foarút, wat foarby wie, hie er hân en hie ôfdien, sy moasten fierder, 't Hússteed mei de fiif pûnsmiet.
Hessel sloech yn grutte berekkens, sûnder der út te kommen, allegeduerigen wie er de tried kwyt en moast er fan foaren of. Soks wie slim fertrietlik, mar ear't er der erch yn hie, wie er te Ljouwert. In moarnsskoft wie ek samar om.
Hessel hie syn lêste reis dien, no wie er tsjin 'e jûn mei de snikke yn 'e stêd kommen, moarn soe er yn oare hannen oergean. In nea wat bedijende gemier út Minnertsgea hie 'm kocht, ‘'k Moat hurd hurd ophâlde fan buorkjen, 'k wurd sa earm as in stien, no moat ik dit mar ris besykje,’ hie er sein. Hessel seach it wol, dit soe ek neat wurde, dizze praatske gernier wie der alhiel de man net nei om alles op alles te setten, mar hy hie goed jild bean, en dat oare soe er sels ûnderfine moatte, dêr hoegde hy ek net foar te rieden.
't Wie fan dat mottige fize waar; efkes hie er de holle troch de kape hân, hy soe mar oan board bliuwe, wêr soe er ek hinne yn 'e jûn. Der siet noch in flut oalje yn 't lampke en der wie noch wat branje, oars rekke er der dochs sa ôf, hy koe 't better opbrûke. Doe siet er iensum yn it smûke foarûnder, dit soe de lêste nacht wurde oan board. Hy hie goed fearn dizze jierren, 't wie him net oanwaaid fansels, hy hie de lea der ta brûkt, net sunich, sa hie er wat bedijd.
It wie hjir sa stil, de stêd like útstoarn hjir oan 'e selskant dizze hjerstige jûn.
Wa sei dêr dat er stellen hie?
Hessel prate it mei himsels yn 't lyk. Dat fan Gelf Jaarsma yndertiid koe men gjin stellen neame, dy boer hie by him yn 't kryt stien, soks moast doe ferrekkene wurde en hy hie op syn iepenst west. Der hie wol mear west dizze jierren dat elk net witte hoegde. Nammers de bûtenwacht hie sa gau de mûle iepen en stie mei 't oardiel ree. Hy soe syn mûle net foarby prate, elk moast mei syn eigen dingen riede.
Jachtsjend tikke de wekker op 't hoekspyntsje, mar de wizers woene net mei, hy soe mar betiid op 'e koai gean jûn.
| |
| |
Noch in hiel set lei er mei de eagen iepen.
De âldelju oan him tekoart kommen?
Dy hiene dochs goed har brea en wiene mar tegearre. Dêrby hie er har alle hjerstmis bêst winteriten yn 'e kelder brocht, pûkbêste klaaiierappels en dan de branje winterdei.
It waard in koarte ûnrêstige nacht, dizze lêste oan board fan 'e snikke.
No sette Hessel alle moarnen de nije dyk út nei it Slachtein. Men woe ha, de Spanjaards soene dêr yn âlde tiden fochten ha, wêr't no it hússteed wie, dêr moast dy namme fan oerbleaun wêze. Wurk genôch foar beuzige hannen. 't Hôf wie lyk bleaun sa't dat west hie doe't de pleats der noch stie. Meast âlde beammen, stienparren en fintsjes, mar 't spul moast winterdei syn gerak ha, woe men simmers op frucht tidigje.
Gâns wrak hout helle Hessel der út, it swierste ferseage 'r ta brânhout en it fynguod bebûn er ta bosken, dy soe er it oar' jier yn 'e berch flije en set it heablok der op.
Der stiene noch mânske iperen beammen op 'e sleatswâl, by har kaam Hessel ek en koarte se gâns yn. Dêr wie er dagen mei dwaande en it wie him fierstegau tsjuster.
Letter frissele 'r einekuorren, dy moasten klear wêze as it maitiid waard, it wie dêr in útsocht plak foar soks, dêr koene se in moaie sint út meitsje.
Jelle Jans, de timmerman, sloech mei twa feinten yn 'e winkel om, makke kezinen en doarren en skaafde de souderbalken; as it koe om it waar en de winter bleau wei, soene se fuort nei nijjier mei de fûneminten te set. 't Soe o sa behindich, 't moast koart om 'e hoeke, hie Hessel hjitten, neat gjin útwrydskens, as se mar droech sitte koene, wie 't al lang moai. Jelle hie grutter plannen hân foar dit nije hûs. ‘Dû soest it wat rejaalder dwaan, tocht my, en set der in stjelpke del, dû wiest der dan mei ien kear ôf en hoechst net wer.’
‘In went mei in berch, mear net, ik sil it ek betelje moatte.’
Dêr soe it dan op oangean, de tekening wie ree.
De winter bleau wei. Op in moandeitemoarn yn 't lêst fan jannewaris setten se de skeppe op it âlde hússtee yn 'e grûn; Hessel sels woe 't wentsje opperje.
| |
| |
Doe't er op in jûn thúskaam, wiet en smoarch en fierstente let, hy wist noait fan ophâlden, en it iten wie ferklomme, wie der tiding fan Easterboarn, dat Siebe Terpstra noch al gâns siik wie. Hy hie al wer in skoft omgoarre en almeast op bêd tahâlden foar safier 't soks koe en ûnder doktershannen fansels. No skynde it oan te boazjen.
‘Rinke molkheller woe der hast op út dat se dy dêr ferwachten, Hessel.’
Hy grommele wat: ‘Jûn noch?’ frege 'r doe.
‘Dat hat er no daalk net sein, dû soest allicht oan moarn ta wachtsje kinne.’
‘Moarn past it my min,’ sei er mei in mûlfol iten, ‘'t sil ek wol wat meifalle faaks, hy hat syn hiele libben al siik west, sokken binne fuort net dea.’
‘Foai Hessel, sa meist net.’
Doe't er de brij behimmele hie en it him noflik opbriek, sei er: ‘As it dan dochs wêze moat, dan moat ik der aanst noch mar hinne, ik hoech der dan alteast net om út it wurk te rinnen.’
Huite, efter de kachel, knikte al ris mei de holle oer de ierappelbak. ‘Seistû wat, Hessel?’
‘Ik woe noch nei Easterboarn.’
‘Jûn noch?’ Hy waard hjir alhiel wekker fan. ‘Soest dat wol dwaan, Hessel? 't Is slim kerbûstich bûten en roettsjuster, dû soest der moarn better hinne gean kinne.’
Mar Hessel wosk him wat út 'en rûgens en easke in oare broek en in skjinne kile. Nimmen hoegde 't him no mear út 'e holle te praten, it gyng troch.
Op Easterboarn kaam Rients Aukes Tryntsje him tsjin yn it gonkje: ‘O, Hessel leau 'k, hat Rinke 't al sein?’
‘Hoe is 't hjir?’ Se skodholle: ‘As dit mar opgiet, Hessel, dokter hat der hjoed twaris west, mar ik sjoch it min yn.’
Dêr waard er dochs efkes oars fan, mar soks soe 't slimste grif ek wol wêze, froulju bearden it faak ek sa mâl ôf.
Minke en Geeske sieten swijend by de tafel, hy seach dat se skriemd hiene en fan it bedstee kaam it smûgjend sykheljen fan Siebe.
Mei 't er ynkaam ear't er noch wat sein hie, begûnen se beide wer te skriemen, de skelk foar d' eagen.
| |
| |
Ferlegen stie er oer de flier, wat moast er hjir sizze?
Minke die it ferslach, de eagen read begûld: ‘Juster is 't minder wurden, hy is alhiel bûten kennis, sûnt justerjûn ha wy gjin wurden mear fan him hân en dokter is bang dat it net opgiet.’
Doe skriemde se wer, net wyld en oerstjoer, súntsjes, mar oanienwei en tige oanhâldend.
Hessel stie efkes foar 't bêd. Dêr lei Siebe Terpstra, de meagere bienbitige holle op it blommige kjessen, de mûle iepen, seagjend en rocheljend gyngen de siken. It wrakke ôfmêde lichem waard teistere fan swiere koartsen. Hjir stie er machtleas en hie er gjin wurden.
‘Foar heit sels is 't it minste net,’ snokte Minke, ‘hy leit der tige rom foar, mar wy kinne him sa min misse.’
‘It kin ek noch wol de goede kant oer gean,’ flústere Tryntsje treastgjend, ‘wy moatte ek net daalk it slimste tinke, 't kin ek allegearre noch wol wat tafalle. En jimm' moatt' net sa gûle, sa mei' wy ek net.’
‘Sa mei' wy ek net, mar o, ik moat der net oan tinke...’ ‘Kom kom...’
Hessel hie in stoel krigen. Hy siet mei de holle foaroer, de earmtakken op 'e knibbels; noch net ien inkeld wurd hie er hjir sein.
Tryntsje beoardere de boel. De beide froulju wiene alhiel ridderslein.
‘As Hessel no fannacht wekje koe, dan jimm' aanst mar gau op bêd, oars reitsje jimm' ek noch ûnder fuotten.’
Hessel knikte, de froulju woene der neat fan witte, mar Tryntsje hâlde oan. Hessel soe daalk roppe as der wat kaam.
Sa gyng er dêr de nacht yn op it ôfgelegen Easterboarn, iensum yn 'e stille keamer, mei de eagen op 'e iepen doar fan it skimerich bedstee, wêr't Siebe Terpstra's swakke lichem sloopt waard fan 'e baarnende koartsen yn swiere striid. Nea wie him de tiid sa lang fallen as no. Hjir mar stil te sitten sûnder beuzichheid, ôfwachtsje, machtleas en wat soe der noch komme kinne, dêr moast er net oan tinke. Sa'n man soe stjerre kinne yn dizze nacht wylst hy hjir allinnich yn 'e keamer siet, dat witten allinnich al hâlde him klear wekker.
Rients Aukes hie jûn doe't er syn wiif helle, oanbean om by him te wekjen, it hie om him net hoegd. No muoide 't him, hy hie it oannimme moatten.
| |
| |
Soms wie it hast as hâlden de siken op. Dan siet er rjocht op 'e stoel, ien en al spanning, wat soe dat wêze, soe... mar dan rochele it ek al wer troch en sykhelle Hessel wer rommer. Mar efkes letter wie it wer, stil, hark, wat wie dat, och hy harke sa skerp, mar it wie de wyn oan 'e ruten. Alle lûden yn 'e âld stjelp kamen op him oan. Dan joech er 'm wer oerein, die in stap of wat dy kant út nei 't bedstee, 't like suver mar wat mâl mei d' âld man, dy ynfallen mûle en dat swiere smûgen derby, it wie net om oan te hearren. Hjir moast hy no by wêze de hiele nacht, poer allinnich. Hy wie dochs op 't lêst ek mar in frjemd, hy woe ha, eigen soe hjir foar riede. Fansels, men koe net alles fan 'e froulju fergje, mar Minke sliepte ek mar troch en hy moast wach wêze. Yn 'e gong rattele it keatling fan 'e âld Jouster nei ûnderen: ‘Wat wie dat no wer?’ O, dy klok, de tiid stie dan dochs net stil. Dan gyng er syn kuier wer oan, de trêdmannich troch de keamer, no en dan seach er skrutel nei 't bedstee en hie mar ien winsk, dat it moarntiid wêze mocht en hy ferlost wurde soe. It wie him as ware de dea al yn 'e keamer om, as siet er yn d' ien of d' oare skimerige hoeke en as kaam er hyltyd neier. Soms ynienen seach er om, as wie der wat efter him dat frjemde ûnwêzenlike earmen nei him útstekke woe. Hjir rûn er lykme allinnich yn d' âld keamer en hie de dea as maat. Dit soe er sa gjin twadde nacht úthâlde. Alles kaam him yn it sin, syn farren foar Gelf Jaarsma, hoefolle tûne soe dy man dizze jierren te min krigen ha? Hoefolle turf telde 'r út as se him tûzen besteld hiene en hoefolle beknibbele er op tweintich kroadfol wyt sân? Der wiene noch safolle mear fragen dêr't er leaver gjin antwurd op jaan woe en it wie him as soe soks aanst daalk moatte. No yn dizze nachtlike oere, op it iensum Easterboarn yn dizze stille keamer, as soe er hjir aanst rjochte wurde, mei de rocheljende âldman op it bedstee. As soe er rjochte wurde, mooglik troch de dea sels dy't hjir earne tahâlde moast.
Om fjouwer oere stie er by Minke foar 't bêd: ‘Ik wit net, 't is krekt, ja hoe sil 'k it sizze, 'k tocht, 'k moat mar efkes roppe.’
Daalk hie se de skonken oer de planke. ‘Dat ik ek sa sliepe koe.’
Se bûgde har alhiel oer Siebe hinne, mar befûn him noch krekt allyk sa 't se de jûns by him weigien wie.
Dy wyks wie Hessel alle dagen yn 't spier op 't hússteed en jûns frege 'r by Rinke molkhelier hoe't it op Easterboarn wie en alle jûnen
| |
| |
krige 'r itselde boadskip: ‘Stadichoan efterút.’ - ‘Sis mar Rinke, 't sil mei my foar sneon wol neat wurde.’ - ‘'k Wol hast leauwe dat sy dy earder ferwachtsje.’ - ‘'t Sil 't wol, mar troch 'en dei kin ik der min útbrekke en jûns falt it wat ôf, sa 'k sei, it sil wol sneon wurde.’
Hy hie sa'n heimliken hoop dat as it dan dochs ôfrinne moast, as de dea der mei muoid wie, dat it dan foar sneon berêden wêze mocht.
Mar doe't er der de sneontejûns kaam, befûn er it allyk as dy wyks, faaks dat de eagen wat reader begûld wiene. Minke die it wurd, mar him tochte dat Geeske' grutte grize eagen him stil ferwitend oanseagen. ‘Dokter seit it kin net lang mear duorje, der komt neat mear yn en hy is uterst swak, de siken kinne der ek samar út wêze. Jûn hat er efkes de eagen iepen hân, mar hy koe ús net.’
Hessel trape op it bêd ta. D' âld man wie gâns ôffallen dizze dagen en de siken gyngen mar justjes mear, tocht him. ‘Wat sil men der folle fan sizze,’ sei er, ‘hy kin faaks ek noch wol wer better wurde.’ Net ien dy't antwurd joech. Geeske naam har plak wer yn op 'e stoel foar 't bêd. Minke, by de tafel, lústere sêft tsjin Hessel: ‘'t Komt der foar 't fanke ek te bot op oan, hast yn trije nachten net út 'e klean west, dat hâldt se net út.’
Hessel fielde 't ferwyt, hy socht om in ûntskuldiging en begrommele wat oer bannich en der net út kinnen. ‘Mar aanst gean jim mar yntiids op bêd, dan wekje ik de foarnacht.’ Minke skodholle ferheftich: ‘Alle kâns dat it fannacht ôfrint, hoe soene wy dan op bêd gean kinne!’ Dit wie Hessel in pak fan 't hert en hy hie 't oanbean. No foel it him sa swier net hjir te sitten, hy stie der no net allinnich foar.
Yn 'e foarnacht sloech Siebe noch ienkear de eagen op. Beide froulju bûgden har oer him hinne. Swier lústere 'r in pear wurden, de toarre lippen ferweegden muoilik. Geeske hie it ferstien en skriemde. Daalk foelen de wurge eagen wer ta, swier en mei stjitten gyngen de siken.
‘Wat sei heit?’ - ‘Myn anker leit fêst yn Kristus.’
Dat wie in taal dy't Hessel net ferstie.
Tolven ienen hinne kaam de ein, sûnder oergong hast gyngen de siken der út.
Siebe Terpstra, dy't syn hiele libben wrotten en wraamd hie op 'e âld stjelp dy't him fierstente mânsk wie, wie in keninkryk oangien.
| |
| |
De begraffenis wie noch mar goed oan 'e kant, doe't notaris twa hypteken opfrege wêr't Hessel benei fan efteroer sloech. It spultsje hie dan wol swier ferhypteke west. Twa goekunden dy't sinten liend hiene op skuldbekentenis, diene de doar ticht. Dat d' âld man in swiere sile hân hie, hie Hessel altyd wol witten, mar no wist er dat gjin stien sines west hie. Altyd hie er wrotte moatten om op te bringen.
‘Dû moatst dy mar rêde mei de boel Hessel, mei jildsaken haw ik my nea bemuoid’ en Minke skode 'm de pompieren ta.
‘Dêr hoege wy net salang oer te praten, der is mar ien wei, boelguod, en de stjelp op buorden.’
‘'t Sil 't bêste wol wêze, dû moatst tinke, 't soe foar my ek net tafalle mei frjemd op 'e pleats, ik woe dan mar nei de buorren ta, wat yn in stil húske, no't jim dochs trouwe sille.’
No hie se noch nergens gjin euvelmoed yn. Miende se noch dat se rintenierje soe aanst, en wat soe der oerbliuwe as alles syn beslach krigen hie?
Op in sneontejûn yn aprilmoanne kaam Hessel op 'e pleats, alles wie no efter de rêch, hjoed hie er nei notaris west te rekkenjen. No droech er de sinten yn in boekje yn 'e bûs, dy soene se no aanst útelkoar sette moatte. It wie him noch net ôffallen, de pleats wie djoer wurden en de kij wiene fuortgien goed oan 'e priis. Minke hie minder tiid treffe kinnen te boelguodzjen.
Grutte wite wolken dreauwen langsum op 'e rêch fan 'n gaadlike sudewyn, it noarden yn. Ljurken songen foar blauwe loftfinsters. Maitydsdampen sloegen út it lân. De goede rook fan âlde jarre hong oer de fjouwermêd. 't Wie tinken mei de nijboer, tocht Hessel, hy hie der hjoed al mei de jarrebak oer west.
Om hûs en hear wie it deadsk en ferlitten, alle reau wie fersille, gjin wein mear, gjin mjoksplanke, gjin sile oan d' efterhúsmuorre, leech en keal lei alles der hinne. Soks soe men no raar fan wurde, tocht Hessel.
Se sieten yn 'e keamer. Minke hie in trochbaarnde baalder yn 'e kachel dien, deis koe er wol út, mar jûns waard it lûkerich, as er mar in bytsje oan wie dat skeelde daalk al in hiel ein. Doe lei Hessel dan it boekje op 'e tafel, de pompieren derby en joech oanwizings mei sobere wurden.
| |
| |
‘'k Hie 't heger ferwachte, mar as ik in bytsje kloek by de kant lâns gean, sil ik it wol rêde, in mins allinnich op myn jierren hat net mear safolle ferlet.’
‘Nee, marre...’ Hessel wist net rjocht hoe't er der mei oankomme soe, ‘hjir sit fansels Geeske har part ek noch yn.’
‘No ja, dy kriget skielk dochs alles as ik der net mear bin.’
‘Soks woe 'k no útelkoar ha, Geeske is mûnich en wy kinne 't wol brûke, datte...’
‘Lit mem dat no mar hâlde, as dit mei heit der net kommen wie...,’ se slokte, ‘dan hiene wy ús ommers ek al rêden...’
‘Rjocht is rjocht,’ de lippe gyng wer omheech, ‘as dit net of as dat net, sa kinn' wy wol trochgean, it gefal leit der no sa, wy moatt' de boel goed útelkoar hâlde.’
Minke hie in reade holle. Nammers mei jildsaken hie se har noait bemuoid en no siet dêr sa'n Hessel fan Huite' Brecht en dy soe sizze hoe't it mei har sinten moast. Hjir wist se har machtleas, se fielde wol, it rjocht soe hy wol op side ha, se soe har hjir wol by dellizze moatte, se woe hynoftenei gjin rûzje ha.
‘Dû moatst it dan mar sizze Hessel.’
Geeske gyng der foar har dwaan ferheftich tsjin yn, Hessel' eagen fûnken. Hy hie in raar wurd op 'e lippen. ‘Geeske, dû soeste ynbine,’ sei Minke. ‘Hessel sil it no wol sizze.’
‘Jo krije earst de helte en 't oare partsje jim tegearre, sa gean dy dingen, soks is regele by de wet, 'k ha der nei fernommen.’
‘Watste seiste, der giet dan nochal wat ôf, sa'n hiel lang ein bliuwt der dan net mear foar my oer, dêr sil 'k net bêst fan libje kinne.’ Skril seach Minke fan de iene op de oare.
‘Mem hâldt it allegearre mar, hoe soene wy dat dwaan kinne en nim dy sinten wêr't mem sa'n ferlet fan hat, 'k soe noch leaver droech brea ite.’
‘Stil no Geeske, stil no, ik hoech jimmes net,’ no seach se der noch spul fan kommen.
‘Ik hâld my noait stil!’ En soks sei Geeske, wêr't altyd mei te lêzen en te skriuwen wie.
Hessel wie der oan ta om rare en mâle wurden te sizzen, mar noch hâlde 'r him yn: ‘It is net in lang ein en as jo der fan libje soene, wie in lyts keammerke yn 'e buorren jo foarlân, dan soe it faaks gean, su- | |
| |
nich, sunich by de kant lâns, mar ik wit better rie, jo geane aanst by ús yn, wêr't twa ite kriget de trêde ek sêd, wy ha in nij húske, jo binn' dan by eigen en ha wat oanspraak, dat wurdt it bêste.’
Troch dat sizzen loek Geeske fuortdalik wer by, hy wie dochs goed, Hessel, en soe mem net ferkomme litte. ‘Dat docht mem, hèn?’
Minke wist net hoe't se hjir mei oan moast, hjir waard se hast ferlegen ûnder: ‘Och sa bêst oanbean, by jimme yn, ja. Mar oars in lyts keammerke, wat op mysels, 'k ha ek net safolle easken mear, 'k wit net, 'k wit net.’
Geeske stie der fûl op oan, mem soe by harres komme. Hessel sei sines der ek fan, hy spriek mar ta en ferge har op in antwurd.
‘Wy prate der jûn net wer oer, ik sil 't ris yn my om gean litte.’
‘Jo moatt' út 'e rie wêze, it is dêrmei maaie en it sil de fraach wêze oft der in gat yn 'e buorren iepen komt.’
‘As der oars neat is, dan kom ik by jim, mar âld by jong dat past net, 'k ha der noait net grutte dingen fan sjoen, wy moatt' mar ris ôfwachtsje.’
Hessel woe ta in útdragen saak komme. Fannijs begûn er oer de foardielen fan eigen en it heukerich libben fan in mins allinnich. Geeske foel him by en wie him och sa tankber, wat hie se jûn raar fan him tocht, dy goeie jonge. Minke joech lykwols gjin útslútsel, sa wie se oars alhiel net, as it har foarhâlden waard, woe se it hiel wol leauwe. Mar hjir seach se tsjinoan, om 't fanke woe se wol, mar Hessel, om al den dach by dy jonge fan Huite' Brecht te ferkearen, dêr moast se net oan tinke, 't soe wenne moatte.
‘Ik sil ris ynjitte en wy sliepe der ris oer.’
Hessel hie mear nijs. ‘'k Ha tiding krige fan 't bûterfabryk, maaie krij 'k it molkheljen nei Soarremoarre, sechtsjin gûne yn 'e wike.’
‘Kinst dat der dan by ha Hessel?’ Se fregen it hast beide tagelyk.
‘Wel jawol, ik bin jong, wy sill' wol witte wat der te dwaan is, mar arbeidzjen is noch noait ien minder fan wurden.’
‘'t Kin ek te mâl, dû hast mar ien pear hannen op 't lêst, 't moat allegearre dien wurde,’ warskôge Minke.
‘Wy binn' tegearre en rêde dat wol op.’
Geeske seach it ek net sa swier yn. Noch wie der in stille blidens yn har, om Hessel, dat er it mem sa goed miende en der sa op oanstien
| |
| |
hie dat se aanst by harres komme soe, foar him hie se alles oer, se soe him bystean skielk.
Se stiene noch efkes by de hiemshikke yn 'e goede maitydsjûn. De swietroken út it lân kamen op har oan, yn 'e mieden rôpen de fûgels, dat wie de maityd. ‘Fan 'e wike de geboadens jonge,’ se lei him in hân op 't skouder. ‘Ja, fan 'e wike de geboadens.’ Doe gyng er de weromreis oan nei de buorren ta. Yn it easten riisde de moanne, mar Hessel hie oare dingen oan 'e holle: as 't âld mins it no mar docht, as se mar net yn in keammerke krûpt, 't is slim ûnfoardielich, har protsje sinten opite en dan sil ik der dochs noch foar riede moatte. Se moat by ús yn op Slachtein, se yt foar 't selde mei, kleanspul is se net mear brek en se kin in hantaast wurk dwaan, skielk op it drokst, se is noch sa kras, yn 'e ûngetiid kin se melke en Geeske mei nei 't lân.
Hy koe dat sa moai aardich berekkenje, op bêd noch liet er syn tinzen der oer gean.
Mar de jûns fan har trouwen triek Minke yn it keammerke by Willem Ultsjes yn 'e Steech. De glêzen op 't noarden en och sa behindich. Mar se wie op harsels en it die fyftjin stoeren wyks.
Mei de gerskoer foar 't liif sette Geeske op it hok ta, se hie de sân bisten molken, no noch gersjaan; stalfuorje fansels. Se wie net ier dizze sneontejûn, 't kaam ek mei troch de waarmte grif. De klean sieten har fêst oan 'e lea, 't wie slim hjit en dochs, men mocht net kleie, it wie de tiid, as dit in dei of wat oanhâlde, soene se it hea wûndere moai yn krije.
De ‘Luzige Five’ dy't Hessel om skik hierd hie, wie hjoed yn sweeën komd en de trijemêd soene se jûn tegearre keare moatte, hie Hessel besteld, dan koene se moandei swylje. 't Waard noch in swier stik en it soe in lette boel wurde dizze fredige stille simmerske sneontejûn, mar sûnder arbeidzjen krigen se gjin gewin fansels.
In slim soere lucht en in neare waarmte sloech har út it hok temjitte en swermen miggen gûnzen yn 'e sinnestrielen by d' iepen doar. De kij grynden en miggetysken oan ien wei, de bisten hiene it ek net te rom. ‘Toe Ruerdsje, om dan, toe beest.’ It wie in hege opstap op 'e stâl, de groppe wie fol, soks wachte op Hessel jûn, 't soe hast nachtwurk wurde.
De beammen yn it hôf lieten de blêden hingje, gjin fûgel dy't song.
| |
| |
De sinne wie al yn 't sakjen, mar it bleau waarm, der wie gjin sigentsje, blau bôge de loft alle kanten oer, klear oan de kimen ta.
Op 'e Nijedyk rieden twa weiden hea op hûs oan, de lege tsjettels oan in foarkestôk, 't wie Brúnsma's folk, dy soene it hjir mar by litte, de weiden yn 'e skuorre, dan wat waskje en justjes ferstrûpe, dan siet it der foar fan 'e wike wer op. Suchtsjend seach Geeske se nei en fage it slim trochwiete hier fan 'e klamme foarholle; safier wiene sy noch net, se soe oanmeitsje moatte, yn 'e hûs wankte ek noch it ien en oar, men kaam der net oan ta. It iten moast op in koaltsje, 't soe dan jûn ree wêze by 't thúskommen. Net dat se der sin oan hie, wa koe ite mei sa'n waarmte en dan al dat wurk, mar der moast wat yn, woe men it op fuotten hâlde.
Der wiene al mear weiden de Nijedyk lâns kreake yn in wolk fan moude, doe't Geeske einlings mei in riuwe dat útgyng nei de trijemêd. Hessel soe noch wol net komme, earst moast er de molke losse by 't fabryk, dan waai en sûpe ynnimme en dan loek er de skou noch oan 'e Lytse Tille ta, hy wie dan net sa fier mear fan hûs en hoegde de oare moarns earst net nei de buorren.
Doe't se by de polderdyk wie, lette de klok acht oere. Klear waard it heimich klokkelûd yn wider en wider rûnten, droegen, de stille blomkjende mieden oer.
Sa let al, skrok Geeske.
De jonge Bottema, maaie op 'e pleats kommen, hie yn 'e achteheal, neist de trijemêd, krekt fjouwer weiden opset, doe't Geeske oankaam. Se stiene klear om fuort, de hynders wiene ynslein.
‘Wat no fanke, noch oan 'e slach?’
‘Wy soene it jûn noch mar keare, dan kin 't moandei byelkoar.’
Hy skodholle: ‘Soks hie moandei dochs ek noch wol kinnen, it is my al fierste let wurden, it koe net oars, silst dêr allinnich oer gear?’ ‘Hessel komt aanst ek.’
Hy prate no tsjin it folk, suniger, se koe it net mear ferstean, mar se fielde 't, Hessel gyng oer de tonge. Men moast jin der net oan steure, by in oar koe men it nammers nea goed dwaan. As men yntiids fan ophâlden wist, gyng men foar loai, en soe in mins arbeidzje, foar it wurk stean en wat bedije, dan wie 't wer net goed, men moast jins eigen gong mar gean. No skattere dat hiele folk dêr yn 'e achteheal, de feint hie 't grif moai opsein, se fielde dat se nei har seagen. Se skrepte
| |
| |
troch, sloech fûl en rimpen de swiere sweeën om. Dat folk, se woe dat se no ôfstieken. As it dy nijboer dan sa ynbaarnde, dan soene se risselwaasje meitsje en der net stean te giisgobjen. It hâlde sawat yn, der wie in skinktsjettel wei, der wie in stoertske kop ferslingere, de jonge moast der om út, se koe alles hearre en dy sleauwe manlju bleauwen mar stean te mûskopjen en dat it oer har gyng fielde se sûnder dat se 't hearde. Grimmitiger sloech se. De manlju laken, it klonk fier oer 't stille lân, de ûngetider sloech him op 'e knibbel, it moast dan al wakker moai wêze. Net allinnich fan 'e waarmte, ek fan benaudens en skamte briek it swit har út. Se fielde as stie se te pronk foar dat folk yn 'e achteheal. Se soene faaks minne en lege dingen sizze oer Hessel en har, dat wiene no manlju. Sa wie Hessel alhiel net, dy soe in oar net berabje of ûnfoege dingen sizze.
Se setten dan dochs de gudzen oan, dêr gyng it dan hinne, se sykhelle rommer, dat hie se alteast hân.
Mei lange halen kaam Hessel de Nijedyk del, de jas oer d' earm. Hy rûn as soe de dei noch begjinne en dochs hie er fan 'e moarn om trije oere al op 'e kamp stien te meanen, doe nei Soarremoarre mei de molkskou, doe op 't mêd yn 'e ‘Luzige Five’, dêr hie er stien, ek doe't de dei op it hjitst wie. Iten en drinken hie er him amper tiid foar gund, no hie er dan wer de skou by de Lytse Tille. Dêr kaam er oan, gysten en rimpen, it moast noch helle wurde.
‘Wiest al oan 'e gong? 'k Bin let, 'k moast wachtsje by 't fabryk,’ soks sei er út 'e rin wei, de riuwe al yn 'e hân en doe gyng it oan. Hy koe wol trijeris om har hinne, sy besocht net him by te hâlden, hy easke soks ek net. Swijend stiene se yn it wurk, wylst de simmerjûn om har hinne kaam. De sinne wie grut en read weiwurden, swier wazemen de sleatten. Sy stiene noch tegearre yn 'e ûneindichheid fan 'e ûnmjitlike miedlannen. Allegearre wiene se al nei hûs. Hjir stiene sy noch ferlern yn 'e romte, te kearen op 'e trijemêd. De jûn krong tichter op har oan, alhiel tsjuster soe it dochs net wurde, mar dêrmei wie it nacht. Se soene it net rêde, tocht Geeske, of Hessel moast ek de nacht benutsje wolle ta dizze arbeid. De holle sloech har slim, de earmen wiene har stiif en 't wie oft se gjin gefoel mear yn 'e hannen hie. Soks gyng dochs ek te stoef, dy grutte Bottema hie net alhiel ûngelyk hân, wêr moast dit hinne en wa hie der oait fan heard dat in boer sneons ta de nacht út yn it hea stie. Mar se sloech troch en
| |
| |
woe jin belies jaan. Hessel soe sizze moatte hoenear 't it tiid fan ophâlden wie.
Hy kaam op har ta, de riuwe oer 't skouder: ‘Wy hâlde sa mar op, it wurdt te let.’ Se hâlde op: ‘Ik ha myn nocht ek, soks komt der te bot op oan.’ Hessel naam har riuwe. Doe gyngen se op hûs oan. It gers wie wiet fan 'e swiere dauwe. Ut 'e buorren kaam noch in inkeld lûd en yn har hôfsbeammen sloech noch in klyster syn wûndermoai liet troch de stille jûn. Doe't er om 'e hikke draaide, sei Hessel: ‘It muoit my dochs stom, stom.’ Hy hie it oer de trijemêd, hie Geeske yn 'e rekken, mar se joech him gjin antwurd.
‘Astû it iten no opsetst, sil ik earst mjuksje,’ sei er. Hy hie de jas al wer út. Soks hie er no noch moed ta, sy koe der net by. No it iten opsette, wa koe no ite, no, nei sa'n dei?
De griene earten wiene stiif en tsjûk wurden, de leppel bleau der yn stean, sy griisde der fan. 't Moast mar sa bliuwe, nammers Hessel hie tsjin har sein, doe't se krekt troud wiene: ‘Dû moatst hjir om tinke Geeske, de kost hoecht net sa lekker te wêzen, as it mar goed is, men moat der op arbeidzje kinne.’
Dit soe wol goed wêze, hy koe der fan krije as er dat woe, sy hoegde der net fan en se hie ek gjin moed mear en ling de boel wat oan.
Mar Hessel mocht syn poarsje noch wol, hy trune oan: ‘Dû soest ek dyn part nimme Geeske, oars hâldst it net op fuotten.’
‘Wy moatte op bêd, it wurdt wer in bedroefde koarte nacht en moarn binn' wy gjin heal mins.’
‘It is no op 'en drokst,’ treastge 'r, wylst er syn beswitte klean oer de holle loek.
Einlings dan koe se ta rêst komme, mar se wie te hjit en te wurch om te sliepen. Neist har, trochwiet fan swit, slomme Hessel, mar licht, licht. Se doarste har net te ferroeren. Net it minste koe der wêze of hy wie wekker. Alle lea diene har sear. Se miende dat it al hast in bytsje begûn te daagjen, doe't se wei waard en de sliep krige.
Fiif oere stie Hessel by har foar 't bêd: ‘It wurdt dyn tiid, Geeske.’ Hy hie al op 'e kamp stien te meanen en de kij har earste jefte jûn. No waard it tiid ta de reis nei Soarremoarre en sy moast melke.
Sneintemoarns kaam der fan har tsjerkgean neat. Hessel kaam altyd nei njoggenen thús. Se ieten dan net let en it oerdeisskoft gyng se dan hinne, allinnich. Hessel hie der noch net ienkear west yn har trou- | |
| |
wen. Hy koe hûs en hof net yn 'e steek litte sei er, der moast dochs ien thús bliuwe. Se hie him warskôge: ‘Dit komt sa net goed, Hessel.’ - ‘Men moat ek mar kinne, ik bin tefolle bûn, fan my kin nimmen soks fergje.’
Sa'n oerdeisskoft, as er it ryk allinnich hie, strúnde 'r wat op it hiem om. Hy fûn ris in lyts kerweike, sloech wat hout fyn of timmere hjir en dêr in latsje. Lytse beuzichheden dy't gjin namme hiene mar dy't dien wurde moasten, woe men de boel net ferkomme en útsloere litte. Geeske wist der net fan, 't wiene nammers ek gjin frouljussaken.
Se hie it wurk sawat berêden, de koken oan kant, de ierappels wosken en it kofjewetter sear. Se soe aanst opjitte, Hessel soe dêrmei wol thúskomme. Sneintemoarns koene se yn dizze snuorje allinnich noch rêstich kofjedrinke, koe men wer wat ta jinsels komme, yn dizze slim drokke rite.
De kofje hie al in setsje stien, de goede rook dreau troch de koken. Geeske hie twa stikken dimter koeke snijd en noch wie der gjin Hessel.
Bûten stie de simmer yn 't hôf. Wer bôge de loft blau en simmersk, no al yn dit moarnsskoft skynde de sinne waarm. 't Soe wer hjit wurde grif. No, se soene der hjoed it measte lêst net fan ha, se soene wat ta de rêst komme kinne. Melke fansels, mar der bleau yn it libben altyd wol wat oer.
Hessel wie dan hjoed ek wol slim let, hy soe faaks wer wachtsje moatte. Se gyng in slach om 't hûs. Op 'e hiele Nijedyk wie oars neat te sjen as wat blomkesykjende bern. De waarmte trille al wer boppe de lannen.
No wie it hjir sa goed yn 't skaad fan 'e hôfsbeammen, dizze fredige sneintemoarn no't de simmer fol en oerdiedich oer de ierde stie. En dan te witten dat dit allegear eigen wie fan har en Hessel tegearre. Hy wie faaks wat te fûl yn it wurk, woe al te folle bedije miskien, mar hy wie ek alhiel fan ûnderen op begûn, hy wie in arbeidersjonge en elk mins hie syn gebreken, de iene hie dit en de oare dat; hy wie wol goed foar har, net sa oanhellerich as oare manlju miskien, mar se koene it goed meielkoar fine.
Dêr ferdreamde se har tiid ûnder de stienparrebeam. In hin keakele lûd. Se kaam ta harsels. Hoe let soe't al wêze?
't Wie tweintich oer tsienen op 'e wekker en dy gyng mar fiif
| |
| |
minuten foar, sa let hie Hessel noch nea west, se soe mar ris ynjitte.
Se siet mei it lege kopke noch yn 'e hân, doe gyng er foar de ruten lâns. 't Boesgroentsje los en tige beswit kaam er der yn.
‘Wat bist let jonge, 'k ha in hiel skoft op dy wachte, hoe hiest dit sa mâl?’ Hy grommele wat, prate sawat om 'e kant, hy seach har net oan. ‘Dû soest ris ynjitte,’ sei er doe.
Ynienen skeat it troch har hinne, har eagen waarden grut, stiene kjel en bang: ‘Hessel, dû hast dochs net op 'e trijemêd west wol?’
Dizze iepene fraach soe er antwurd op jaan moatte, hjir koe er net omhinne of foarwei, har eagen fergen him op in antwurd.
‘It is de muoite net wurdich,’ de eagen hâlde 'r nei de flier, ‘'k ha dat lêste eintsje even keard, it wie mar in hantaast.’
‘'t Is hjoed ommers snein!’. Wat dêr net yn lei, sa't sy dat sei, hy bûgde de holle djipper: ‘'t Soe ivich sûnde en skande west ha om it lizze te litten, men mei de boel ek net ferkomme litte.’ Der kaam gjin antwurd. Hessel seach op, Geeske skriemde.
‘No, no, sa slim is 't dochs net?’
Se lei de holle op 'e earmen en snokte: ‘Dû hast dyn belidenis dien, hast dêr dan neat fan miend?’
Hjir hie er gjin wurden. Hy koe it net ha, dat ferheftich gûlen, se wie sa krigel oars en hie him sa holpen.
‘Mienstû Hessel, dat wy it sa rêde sille, astû de snein net achtest, dit komt nea, nea goed mei ús.’
Har wurden rekken him net, mar dat skriemen mocht er net ha, soks hie se net oan him fertsjinne.
In skoft siet er swijend, de hannen tusken de knibbels, har gûlen bedarre net: ‘Dat hie ús heit belibje moatten,’ hy hearde 't net iens. Einlings sei er, mar it foel him swier: ‘It hat miskien mis west, ik hie it net dwaan moatten, mar 't hat de lêste kear dan west, Geeske, it sil net wer foarkomme.’
Se bedarre stadichoan. ‘As ik der mar op oan kin, Hessel.’ - ‘Ik ha 't dochs sein?’
Mei in skûldoek dipte se de eagen, se seach it, hy miende it. Se sei noch in wurdmannich oer 't hâlden en hilligjen fan de snein, it gyng har net sa maklik ôf.
Doe wie it dan ek oan 'e kant. Wol in oere te let kamen de ierappels oer. Har tsjerkgean skeat der by yn.
| |
| |
Nei iten sliepten se in goed oere en kamen ta de rêst.
Dy jûns kaam Siebe' Minke del: ‘Ik hie dy hjoed net yn tsjerke sjoen.’
Geeske ferhelle fan 'e grutte droktmen en it bannige wurk. Dat fan 'e trijemêd ferswijde se, der wiene se oer ôfpraat, Hessel en sy.
Hjerst. De kij hokken gear by de weake, fertrape dammen, de rêgen yn 'e wyn, en bâlten dat oer nei it hoarnleger, dêr't in smout en smûk plak wêze soe.
It soe hjoed dan ek oangean, al lang hie it der tsjinoan hongen, mar de dei fan hjoed die de doar ticht. Alles waard ree makke, strie op 'e stâlen, de pomp oan 'e gong en de bank yn 't bûthús. Bûten reinde 't yn lichte stowers mei in rûzige wyn út it súdwesten.
Alle mûnen mealden, seil hoegde hast net op, sûzjend snijden de roeden de loft, brûzjend skomme it wetter yn 'e wjittering, It wie heukerijen en kjeldlijen efter de kreakjende âld mûnen, men woe yn 'e smoutte bliuwe, it wie mar in stap of wat.
't Wie al tsjuster doe't Huite de mûne útsloech. Hy soe 't hjir mar by litte, de wyn wie útsketten, it waar skuorde wat op. Hjir en dêr wie in stjir tusken de grutte dûnkere, noch wyld silende wolken.
Hy soe op hûs oan, 't wie slim hoe kâld as it wie. De hiele dei nammers hie er noch net waarm west. No aanst ticht by de gleone kachel, tocht er, en dan net wer fan de stoel. Mar Brechtsje siet noch yn 't hjersthimmeljen, dy wie wer oan 'e lette kant lykas alle jierren, 't wie oars it doel al om fan 'e wike de kachel del, mar 't soe wol yn 't lêst wurde en soks joech no neat.
Skrousk siet er by de tafel, de holle tusken de skouders en de duffel oan, mei beide hannen hâlde 'r syn kofjekop beet, dat wie alteast waarm. Brechtsje hie in petroaljestel op 'e tafel mei de opwaarme ierappels, fan 'e rook allinne waard er al mislik.
‘'k Tocht it kâldste giet der hjir sa wat ôf, 't is ek in smûke âld keamer en noch gjin winter, it kin sa noch bêst.’
Se hie de mouwen oan 'e earmtakken ta opstrûpt: ‘In hiele dei heistert men om en der komt mar gjin ein, men hat ek mar ien pear hannen op 't lêst.’
Huite antwurde net. It gyng him kâld oer de rêch en syn holle gloeide.
| |
| |
‘Wy moatt' aanst mar ite, dû soest dy âld duffel út dwaan Huite, dû hast in holle as in pôt.’
‘Ik bin leau 'k net goed, Brechtsje.’
‘Merakels allegearre, de hiele dei yn 'e kjeld west, en no yn 'e waarmte, dan wurdt men wat roazich, dat is nei iten wer oer.’
It iten woe net, mei gjin mooglikheid koe er it der troch krije. Soks wie útsûnderlik, foarsafier sy wist, hie er yn har hiele trouwen nea in mis miel hân.
‘Ik moat mar op bêd.’ Hy trille slim, de tosken sloegen op elkoar. ‘De kjeld giet dy wat oer de lea,’ Brechtsje seach op fan har boardfol opwaarme ierappels, ‘ik sil aanst wat anysmolke siede, dan kinstû ris goed switte en bist moarn wer klear.’
Mar fan 'e molke krige 'r neat, hy wie alhiel bûten westen en prate oanienwei, de nuverste dingen hie er by d' ein.
Brechtsje wie hjir gerêst op. Soks soe in goed ding wêze, de kjeld sette út, tocht se en moarn wie er wer sûn.
Slim hoe hjit as dy man wie, tocht se, doe't se by him op bêd kaam, mar ridlik gau krige se de sliep en waard foar fiven net wer wekker, doe wie it hege tiid om der ôf.
Mar Huite wie gjin mores yn te krijen. Wyld seach er mei in pear gleone eagen om him hinne, dan prate er, oer de mûne en oer greppeljen, Hessel neamde 'r ek en efkes letter lei er hast kroanjend alhiel ûnder de tekkens, de siken gyngen rêd.
Hjir sil in dokter by komme moatte, tocht Brechtsje.
Der moast in dokter by komme en mear noch, Hessel kaam der by en Geeske, en dokter frege oft der ek noch mear neie famylje wie. Brechtsje skodholle: net dat se wist.
Fjouwer dagen mar wie er siik, sûnder wer by west te hawwen, stoar er, betiid yn 'e moarntiid mei Brechtsje allinnich foar it bêd. Hessel wie syn nachtlike tocht oangien mei de molkskou nei Soarremoarre.
Stil wie er útgien, sa as er libbe hie sûnder folle wurden, mar dimmen en altyd op syn plak. Se hiene him te hôf brocht, no rûkte 't yn 't lokaal op klonje en sigarereek. Der wie tee puozze op 't wyt pompier oer de tafel, der kamen grutte rûnten fan en wiete trochweakke plakken.
Dûmny spriek. Elk harke froed. ‘Boppe it libben fan Huite Ypma
| |
| |
soene wy skriuwe kinne: “trou”. Hy wie net in prater, hy wie net yn alle mooglike ding mei foaroan, hy gyng syn eigen gong en wêr't er wêze moast dêr wie er. De boer koe op him rekkenje en him syn gong gean litte, hy soarge der foar as oft it sines wie. Dan wie er trou yn syn tsjerkgean, net licht soe er fersomje, alle sneinen fêst siet er op syn eigen plak.’
Dûmny weide der oer út, se harken as finken; dit koene se sa goed wol begripe as in preek, dit wie har tige eigen. Mar d' âld man gyng fierder, hy spriek net foar de deade, mar ta de libbenen. ‘Wy allegearre sille ek ienkear rekkenskip ôflizze moatte, hoe't wy libbe ha. Wat wy dien ha mei de krêften dy't wy krigen, oft wy achtslein ha op de ropstimme fan God dy't ta ús allegearre kommen is. Hy sels ropt ús alle sneinen nei Syn hûs en ta Syn wurd, wat antwurd jouwe wy dêr op?’ Hessel miende dat er syn kant oer seach en bûgde de holle, Brechtsje dy't gjin each fan dûmny ôf hân hie, seach oare wei. Se skeukte op 'e stoel, mar dûmny mijde har net, hy sei wêr't it op stie, hâlde har Gods genede foar. ‘As wy allegearre derfan libje wolle, dan sil ek ta ús allegearre ienkear sein wurde, lykas ik leau dat it sein is tsjin Huite Ypma: ‘Tige, dû goede en trouwe tsjinstfeint, oer in bytsje hastû trou west, oer gâns sil ik dy sette, gean yn ta dyn Heare' feestnocht.’
Froulju hiene de bûsdoek foar d' eagen, der wiene manlju dy't ferheftich snúfden, it duorre mar koart. Jelle' Joukje gyng oerein en swaaide mei in skinktsjettel. Dat wie it libben en in ding fan al den dei; Brechtsje' broer út 'e Twizelerheide rikte nei de sigaren, se stiene der foar, de punt spuide 'r oer de flier. Hessel skodde ferheftich fan nee: ‘Ik smook net.’ Sok folk smookte mar fan in oar syn jild, dat iet mar koeke en tarde út 'e romte, hy soe der foar riede moatte. It kaam foar him op 'e bûse oan en as it dêr mar by bleau, hy hie noed hjir soe foar him mear efterwei komme. Hy hie min syn moed en wie alhiel net praatsk.
‘Dy jonge nimt it him noch al wat nei,’ ornearre in muoike út 'e Wâlden.
‘Der giet mear yn om as jo tinke,’ knikte Brechtsje, de eagen read beskriemd.
Dûmny fûstke, de buorlju en fiere kunde brieken ek op, se bleauwen mei de neiste famylje oer, almeast fan Brechtsje' kant.
| |
| |
Se skikten wat tichter om 'e tafel as wie it in gearsit, wêr't se gâns fan ferwachten.
De muoike út 'e Wâlden sette it petear yn: ‘Jo bliuwe net ûnfersoarge efter Brechtsje, jo ha noch in soan.’ Allegearre knikten se, op Hessel nei. Wel ja, no soene sy hjir meielkoar wol efkes sizze hoe't it moast en 't soe foar him opdraaie, soks fielde 'r oankommen, mar dit wie in ding foar mem en him tegearre, dêr koe de bûtenwacht ôfbliuwe.
Hy seach op 't horloazje: ‘'t Wurdt ús tiid, Geeske.’ ‘Doe tsjin 'e oaren: ‘'k Moat noch fuorje en dan al wer molkhelje, nee, nee, wy moatte ús tiid net ferprate.’
‘Komst jûn noch oan, Hessel?’ ‘'t Sil jûn wol neat mear wurde, 'k kom moarn wol efkes del.’
Doe stieken se ôf, neisjoen fan 'e famylje, dy't har dizze neipraterij efkes oars foarsteld hie. Se koene no in bulte bedisselje, mar Hessel wie fuort en moarn soe er sizze kinne: ‘Jim kinne mear ôfprate, ik hie 't sa al tocht’ en dan wiene sy thús. It praat woe yn 't earstoan lang sa goed net flotsje, doe't der kofje set wie en broadsjes iten waarden, kamen se wer wat by: ‘Ik gyng mar by de jongelju yn Brecht, 't is fierwei it bêste fanke en allegearre eigen meielkoar.’
‘Ik wit dat noch sa lyk net,’ 't wie Brechtsje har suster, in stik broadsje yn 'e mûle, ‘âld by jong, 'k ha der noch nea sokke grutte dingen fan sjoen, ik bleau mar stil wat yn myn keammerke, Hessel hat goed syn brea en sil dy wol ûnderhâlde kinne, dû bliuwst dan eigen baas.’
't Woe Brechtsje wol oan, mar se sei der it measte net fan. Dit praat hjirre oer sok in ding like har sa doelleas, no't Hessel der net by wie, dy soe tawurd jaan moatte, dêr hinge alles fan ôf. Hy hie him nearne noch net oer útlitten. Se wie der sa wis noch net fan. Fansels, sy hiene altyd goed foar him soarge, doe't er de snikke noch hie en yn 'e hûs wie. Altyd hiene se him om 'e nocht op 'e kost hân en wat hie se him lang bewosken. Se hie syn tasizzing dat er it ienkear wol goed mei har meitsje soe, dat soe dan no kinne. Wa wit wat er fan doel wie.
De oare moarns by 't fabryk wei kaam er út 'e loop efkes by har oan, as ien dy't in boadskipke dwaan moat, mar tige hastich is. Hy siet sawat op 'e râne fan Huite' reiden stoel.
‘'k Sil in houtsje op 'e kachel dwaan, it wetter is tsjin 'e soad.’
| |
| |
Brechtsje siet fansels noch midden yn 't wurk, de hiele boel op 'e kop.
‘Meitsje gjin drokte mem, 'k moat daalk wer fuort.’
‘Wat praatst my fan drokte, soks nimt gjin tiid en in bakje kofje soestû net opdrinke, it moat net mâlder.’
Brechtsje sei noch in wurdmannich oer de begraffenis, fertelde noch wat fan it folk út 'e heide, se rûn mar hinne en wer sûnder dat har wat troch de hannen kaam. No't it der op oan kaam en sy prate moasten, soarge sy der tsjinoan, winlik wie se bang foar Hessel, dat dochs har eigen jonge wie. Dêr siet er, lang en licht, op it bienbitige ôf, bleek, mar mei in pear fûle donkere eachjes, it ljochte slûke hier ûnder de âlde pet wei.
‘Wat is mem fierder fan doel?’
No soe it dan oangean en sy soe fanwegen komme moatte, heal en heal hie se tocht dat er kommen wie, rejaalwei, sa en sa, ús doar stiet foar mem iepen, of 't ien of 't oar, mar no soe sy it sizze moatte.
‘Ja, och, wy ha 't der juster ek al ris oer hân, jim omke tocht, ik soe by jim yngean, ús Styn woe my hjir mar bliuwe litte, dat, och...’
Se sette de kofje op 't stoofke, hy moast it no mar sizze.
De boppelippe loek er wer omheech: ‘Se koene it wer wakker moai beprate fansels, mar by ús yn dêr kin fansels neat fan komme, mem sil dat sels ek wol begripe. Wy hawwe ús wurk fan moarns oant jûns, mem soe har dersels yn 'e wei rinne en dan alhiel op 't Slachtein, der komt ús net in mins benei, mem soe der ek net aardzje kinne.’
Dit wie dêrmei út, hy dronk syn kofje op: ‘Mem hat grif ek noch wol wat efterút, heit hat altyd fertsjinne en jim ha altyd tegearre west.’
Hjir soe se him no op antwurdzje moatte: ‘Wat soe ik efterút ha kinne, dû witst sels wol dat jim heit nea net grutte stikken thúsbrocht hat, dêrby ha wy dy ek jierren op 'e kost hân en helt fan 'e tiid in grut jonge derby, dat naam sines ek, as de begraffeniskosten der ôf binne, dan is 't op, skjin op, sa stiet it der foar.’
Se waard koart en koe gjin wurden fine, dat wie no jins soan en dy kaam hjir wylst syn heit mar amper ûnder ierde stie en naam har it eksamen ôf.
‘It skeelt in ein hoe't der fan libbe wurdt,’ sei er noch.
‘Dû hast it dy altyd goed smeitsje litten;’ dit gyng ferkeard faaks, mar se koe it net litte en sis him de wierheid.
| |
| |
‘Mem sil wat útfine moatte,’ sei er, as hie er it lêste alhiel net heard. ‘Hoe woest' sizze?’
No soe hy dan fanwegen komme moatte.
‘No, mem kin noch hiel wol wat dwaan, 'k hie tocht as ik ris foar de hier stie fan 'e went, en mem seach ris om har hinne, in bôlekoer bygelyks, dêr is noch wol in stoer of wat mei te fertsjinjen, of oars wat, en dan de tsjerke fansels, heit hat altyd in trou lid west, dat dêr kin men gerêst oanklopje, dy moat dan no ek mar ris út 'e hoeke komme.’
‘En dat seistû Hessel, altyd ha wy dy hjir let en set, wy ha der nea in sint fan hân, altyd hiestû foar yn 'e mûle, datst it letter wol goed meitsje soest en no't it safier is, komst mei fiifentweintich gûne yn it jier foar d' âld keamer, in bôlekoer en de diakonij, dû moatst dy skamje! Dû mei in wyklean fan 't molkheljen wylst acht bisten melkst en eigen lân hast, soestû jim mem net ûnderhâlde kinne?’
It gyng lûder en ferheftiger as se woe, Hessel syn eagen seagen gleon, mar hy hâlde him yn: ‘Mem sjocht der wer fierste heech by op, it is altyd fet yn in oarmans skûtel, it molkheljen skuort ús der troch, oars stie it ek net bêst. En in oanwinnende húshâlding, fan 'e maitiid de widze oer de flier en ik soe alhiel foar mem opkomme moatte, wêr soe 'k soks weidwaan, en mem kin noch mâle skoan wat dwaan.’
De widze oer de flier, 't wie foar 't earst dat se 't hearde en fierder, o se fielde it sa goed, dit wie gjin wierheid; 't mocht dan wêze dat der safolle net ynkaam as sy tocht, sy seach der mar bûten tsjinoan. Mar hy soe har wol ûnderhâlde kinne, dêr twivele se net oan. Mar hjir stie se machtleas tsjinoer, hjir wie neat oan te feroarjen. Soks waard jin no oandien fan jins eigen bern, fan 'e iennichste, wêr't se altyd foar ree stien hiene, o..., it moed waard har fol, dêr stie se no allinnich foar. ‘Huite,’ snokte se, de skelk foar de eagen, ‘en ik soe nei de diakonij gean, wylst ik in soan ha dy't it dwaan kin, ik woe noch leaver.’
It fertriet kaam wer by har op: Huite yn 'e modder en in jonge, dy't mei fiifentweintich gûne kaam yn in hiel jier. Se fielde har sa iensum, sa ferlitten en allinnich, hy sei it ien of 't oar, se hearde 't net iens.
It bleau in skoft stil, allinnich wie der har ferheftich snokken. Hy gyng oerein: ‘Wy litte it dan samar, mem, ik wol oars wolris by d' ien of d' oare bakker sjen...’ - ‘Ik sil mysels wol rêde, gean dû dyn gong mar.’
| |
| |
Skodholjend gyng er der út. Dat mem no gjin reden ferstean woe. It bleauwen altyd froulju.
De oare wyks al hie Brechtsje twa kuorren oan 't jûk. Sy hie gjin kar. Foar Jentsje bakker soe se trije lopen wyks ha: Soarremoarre, Poppenhuzen en Easterboarn.
De widze oer de flier. No wie it dan hast safier. Siebe' Minke wie op 't Slachtein en in âld kreamheinster út 'e buorren, Minne' Fokje. Dy sloech der no al trije dagen foar master op en tarde út 'e bree-fjirtjin. Hessel seach as in ûle, mar stie hjir machtleas. Soks moast him no fansels ek krekt wer oerkomme, tocht er noartsk.
Hy wie dy jûns fan 't molkheljen thúskommen yn 't begjin fan 'e wike, doe't Minke 'm by de doar al opheind hie, alhiel ferstuivere: ‘Gau, gau nei de buorren Hessel, om Fokje, 'k wol leauwe it sil fannacht oangean.’ Hy hie earst noch drige, doe wie der in neare needgjalp út 'e keamer kommen, Geeske yn pine, 't wie him troch alles hinne gien en fuortdaalk hie er beret west. Hy wie nei de buorren flein, it Smellân troch, hymjend hie er by Fokje op 'e ruten slein, wat die sa'n mins op dizze oere op bêd te gean. Hy hie har meikrigen, it hie fuotten yn d' ierde hân mei d' âlde, sy hie de nije dei ôfwachtsje wollen, Minke wie der dochs, dy koe wol bystean yn tiid fan need. Hy hie har ferge, by dit en by dat, se soe mei. It hie sa'n geknoffel west troch it tsjustere lân en 'e weake dammen, Fokje wie och sa min op 'e gong, it hie him fierstente lang duorre, hy hie gjin tiid dwaan kind. Sa wiene se op it Slachtein kommen, dêr hiene se de froulju fûn, beide by de tafel en wol op it skik. Ferheard hie er fan d' iene op 'e oare sjoen: ‘Wat ha wy no?’
‘It is wer ôfsakke,’ hie Minke sein en Fokje út 'e hichte wat glimkjend: ‘Kniperkes.’
Syn reis hie om 'e nocht west. ‘Fokje, mar wat drinken en efkes bekomme en dan mar wer op 'e buorren oan tink, 't wurdt foar my dochs al slim let ear't ik op bêd reitsje.’
Mar wat hie er doe fier de planke mis west. Fokje pûste noch slim, mar se hie har wurden ree hân, net in wurd hie er der tusken krije of tsjinyn bringe kind. As in jonge hie er him field en temûk hast wie er op bêd gien.
De oare moarns wie er gewaar wurden wat er ynhelle hie, dy
| |
| |
nachtlike reis, ûnder it kofjedrinken hie it west en hy hie der by sitten.
Dêr hie Fokje, d' âld tange, de beide froulju ûnderstien, wat foar rêding oft se hiene, soks wie noch dêroan ta, mar Fokje hie slim skodholle: ‘Ik moat my besauwe, der sil noch ien en oar ynret wurde moatte. En, jim ha drank yn 'e hûs? - Gjin drank yn 'e hûs?’ op Geeske skodholjen, ‘bern, bern, dû silst noch sawat leare moatte, mar 'k hie jo wizer ha wollen, Minke, jo ha sels soks dochs trochmakke. Wy moatte in flesse bêste Frânske brandewyn yn 'e hûs ha, hjoed noch.’ ‘Mar de brandewyn ta de rezinen is dochs ree?’ ‘Mar minsken, minsken, sa raar ha 'k it myn libben lang noch net meimakke, der sil ris ien komme as alles efter de rêch is, wat moat men sa'nien jaan, hjir is noch sawat yn te heljen. Wy moatte blauwe rezinen ha, net oergrut, ek net fan 'e lytsten, dy binne te soer en in pear flessen sêfte brandewyn, hearst it Hessel, dû silst der aanst om út moatte.’
Sa wie se trochgien, se hie in kladsje krigen en it dêrop beskreaun, nimmen hie der wat tsjin yn lizze doarst en dy oerdeis hie er sels nei de buorren west en it spul ynslein, nei 't ‘Gouden Wagentsje’ om drank, in hanfol jild hie 't koste.
En 't oare wie navenant, Fokje reepte in koeke yn fjouweren en snijde yn 'e tsiis as wie 't brea. Se hie nammers it bestjoer fan 'e húshâlding alhiel yn hannen nomd: ‘Dû moatste wat rêst ha fanke en it dy net mear te drok meitsje,’ en Minke sloech se yn dat stik fan saken alhiel gjin acht.
Hessel hie der in slimmen argewaasje fan en dan dy ferhalen by de panne: ‘Swiete appeltsjes is altyd sok lekker iten, se moatte mei sin beret wurde, ik ha se yn in stikje bûter stoofd, se moatte tiid ha en sêft stean te moken, woll' se goed wurde.’
En dan te tinken dat se op it Slachtein nea griente of it iene of 't oare seagen, dat wie ierappels mei wat klear fet en in board moallenbrij nei. Mar Fokje diste tsjûke rizenbrij op, dy't sawat út 'en gielens skynde en se skroomde de sûker net.
Fansels, it kaam foar Geeske op, harres derfan te sizzen, mar dy kikte nearne oer en fan Minke hoegde Hessel datoangeande alhiel neat te ferwachtsjen. Earst hie er it in kear of wat yn goedens besocht, in sêfte fingerwizing, Fokje hie der oerhinne praat. Doe hie er it plan- | |
| |
út sein, it gyng oer de hege skuon, hie er har fiele litten, dat it net foar it opskeppen wie.
Mar Fokje wie in wiis minske, se gyng der alhiel net tsjinyn en makke har net lilk, allinnich glimke se sawat út 'e hichte, lykas men docht tsjin in bern. Soks makke him poer en ferlegen tagelyk, hy koe net tsjin har oan.
En Fokje die har dingen, hy moast it oansjen hoe't se de bôle belei mei tsjûke daalderkes droege woarst, dy't se efterút hiene foar de iene of d' oare kweade dei. Se feegde yn har hoekje droech spek en parte der fan om as koe 't net op.
Wat sy útsunige hiene, alle dagen kloek en deun by de kant lâns, soe hjir yn in dei of wat oer de balke smiten wurde troch sa'nien. Sa'n âlde Minne' Fok, hy moast it ek wer krekt treffe fansels en hoe lang soe soks noch duorje, Geeske wie noch sa fluch as wetter en rûn as in ljip. Sokke froulju ek, dy't har sa slim ferrekkenje koene en winlik wie alles Minke har skuld, wat die sa'n mins op jierren daalk sa oerstjoer te wurden, doe't it mei Geeske justjes yn 't feroarjen wie, sy hie dochs sjen moatten dat soks wer oergyng. No sieten se hjir mei d' âld tange, 't koe op 'en slimst noch wiken duorje, no wie langer alles mooglik.
Mei in sin as in baarch en in gesicht soer as jittik, stiek Hessel moarns it lân yn, dizze kâlde maartmoanne, dêr skrepte 'r him yn 't swit, mal en healwiis, kofje- en teetiid achte 'r net. Jûns kaam er wol in healoere letter thús fan 't molkheljen: ‘Gjin tee!,’ snaude 'r dan en grommeljend gyng er op bêd.
Fokje lake wiis, har tiid soe noch komme.
En dy kaam. Yn 'e foarnacht doe't se krekt goed en wol yn 'e sliep wiene, rekken se der hommels wer ôf. Dêr stie Hessel mei omkearde hannen, hy fielde 'm oer en tefolle.
‘No mei Fokje wol komme en sizze hoe't it moat, no?’, it gyng har sa kâld ôf, ‘mar dû om dokter en gau!’ Se stjoerde 'm as in lytsjonge en koe him om in finger wine.
En oft er ek om dokter woe, dy Hessel. De modder siet him oan boppen ta doe't er der einlings hymjend op 'e stoepe stie.
Geeske krige in swiere reis, it duorre oan 'e moarntiid ta. Hessel koe nearne gjin rêst fine, hy rûn oer 't tsjustere hiem en belâne dan wer by de bisten. Hoe mocht dit komme. Fan alles spile him troch de
| |
| |
holle. Alles kaam him wer sa dúdlik foar te stean, de frjemdste fragen kamen op him oan: Hoe hie er fearn en hoe syn sinten bedijd, wat hie er yndertiid de nijboer oandien, Gelf Jaarsma, en dy en dy, it wie sa'n lange rigel. Hoe behannele 'r syn mem? Der wiene sa'n bulte fragen dêr't er gjin antwurd op jaan doarst. Soe soks no faaks oan him besocht wurde, soe er der foar boete moatte miskien? Geeske wei, of in ûngelokkich bern faaks?
En it duorre mar troch, der kaam net in ein fan, hy hie gjin moed mear en gean yn 'e hûs.
Doe't einlings de dage oan 'e loft kaam, fjurrige streken yn it easten mei wûnderlike ljochtplakken en de kâlde hege wyn te farren gyng mei it sulveromkrânse wolkeguod, kaam Minke sûnder wat om of oan en op hoasfuotling it hiem oer: ‘Hessel! Hessel! Bist dêr? In jonge soan hear, och, och!’ Se hie de triennen yn 'e eagen.
‘Och, och,’ sei Hessel har nei, alhiel ferbouwereard, en fan 'e wize: ‘No, no!’
Fokje hie him al yn 't pak, doe't Hessel ynkaam. Efkes mar. De bisten moasten har gerak ha en dan te molkheljen, moedich stiek er der op ôf.
Brechtsje skriemde doe't Hessel it har fertelde, se kaam him tsjin mei de kuorren oan 't jûk. Hy kaam der net safolle mear sûnt heit syn ferstjerren en Brechtsje hie net ienkear wer op it Slachtein west. It wie goed tusken har, mar sûnder dat it sein waard, fielde Hessel dat der wat siet.
‘No no, jonge watst seiste, in jonge soan, in lytse Huite Ypma,’ de triennen rôlen har oer de wangen: ‘Ik kom gau ris te sjen, hear!’
‘Dat moat mem altyd dwaan.’
No wie it dan wer alhiel goed. Dat soks no troch sa'n lytse jonge kaam. Mem soe ek ynsjen grif dat it sa dochs ek it bêste wie, sa't hy it fan 'e hjerst regele hie, sa'n minske moast wat beuzichheid ha, soks ferdivedearre wat en se wie no goed foar harsels. Alle dagen stil yn d' âld keamer sitte en fan him ûnderhâlden wurde, dêr kaam neat gjin goeds fan. Dit wie fan alle kanten better.
Goed oardelwike neitiid wie Geeske wer yn 'e baan, fan Hessel dêrta oanpuond. ‘De dagen wurde langer, it wurk komt wer oan, ik moat noch greppelje en dong útride, de bisten bine my slim.’ Yn dy trant liet er him út, mear sei er net, mar sok praat hie er almeast as er
| |
| |
efkes by har foar 't bêd stie. Mei oardelwike hie er har doe safier. ‘Geeske, Geeske, net te stjalpich bern, wier, wier, dû moatst noch sa foarsichtich,’ warskôge Minke.
Mar se hâlde 't op fuotten. Noch wat stadichoan earst, mar al gau wer rimpen en fluch, fûn se har beuzichheden wer. Melke en fuorje en wat der mei mank wie, men soe sizze dat se der salang út kind hie, mar no wie se der wer en Minke sakke ôf nei de buorren.
Maitiid. Aprilmoanne, de loften bôgen wider, it tilde en trille tsjin 'e kimen, de fiere pleatsen liken as skippen op 't wetter te driuwen. De sinne wie sa myld en boartlik djoeide de wyn út it súdeasten. De beammen rûnen út, de knoppen fan d' âld kastanje op it Slachtein waarden sa tsjûk, sa tsjûk en wiene oan 't iepenspringen ta. De mosken yn 'e mantel kreauden wyld en oerstjoer.
Efter de polderdyk dêr wiene de fûgels wer, fan har fiere reis oankommen. Ljippen swart mei wyt, sloegen oer de wjuk tsjin 'e kleare loft. De readbrune skriezen gritoën de hiele lange dei. It wie foarlik dizze maitiid; de lannen glânzgen grien en yn 'e smoutte wiene se bûnt fan koweblommen.
It wurk kaam no wer oan, de winter en 't liddich rinnen wie foarby. It koe no wer oangean, skytbûtse en jarje en noch safolle oare dingen mear, elk koe him wer ûntjaan.
Mar Hessel hie syn moed net, der wie nammers ek altyd wat. It ien of 't oar dat jin dwars sitte of nytgje woe. Syn lannen wiene foarlik, hy hie der in fjirdeheal by hierd en soe wat mear fee op ha, en no kamen se by kloften út 'e buorren, skoalbern en opslûpen jonges, der wiene sels grutte manlju by, en dat wâde mar, dat wâde mar raak, en wie op aaien út. Dat der grutte minsken wiene dy't har skoandere tiid ferdiene, oeren en oeren om in pear aaien te finen, soks koe Hessel net by. Mar de jonges wie 't slimste, yn 't lân omhealwiizje en de wâlen útride mei dat ivige ljeppen. Hylkema hie him oanwest foar in wike of wat, se woene meielkoar in advertinsje yn 'e krante ha en har lannen ferbiede, dat as er meidwaan woe, it wie mar in kwartsje de man of dêromhinne. ‘Jild weismiten,’ hie er sein, ‘soks jout gjin byt, net in mins dy't him dêr oan steurt.’ Soks soe er syn skoandere kwartsjes net oan spandeare.
En no hie er it lêst, withoefaak al hie er se efteroan sitten, mar op in
| |
| |
distânsje al seagen se him, dan wiene se ek noch bretaal, doarsten se him in wize mûle te jaan, hy soe se dochs net berinne kinne. Dan sea er fan lilkens: ‘Ik sil jim fersûpe,’ raasde 'r dan, dan spilen se fan ruten, mar gniisden him tagelyk út. Opfoeding krigen sokken langer net mear, sokke âlden koe er net by, it hiene sines wêze moatten, dan soe er se omstean leare.
En mar wakker de flecht op syn singel. Dy wie der noch oerbleaun fan d' âld pleats, in smel strypke, alhiel in sleat der omhinne, sûnder daam en bewoechsen mei beamkeguod, wyljen almeast, en hjir en der in bjirk. Soks wie foar de branje, om 'e safolle jier koe soks kapt wurde, dat wie wurk foar de winter. Syn singel, alles gyng deroan, der hâlden wolris einen ta, alles koe der langer ek op troch, 't soe noch safler komme faaks, dat se syn einekuorren neiseagen.
Hy hie der gjin wille om en koe him amper rêstich ta syn wurk bejaan, allegeduerigen seach er op, seach skerp om him hinne, hy miende dan wer skelle jongeslûden te hearren. Syn gers fertraapje, wêr't er sa'n slompe hier foar opbringe moast en sa bloedich foar wrotte. Sok ferdwaan, net in mins dy't der wat fan hie. Sokken moasten ris in goede ôfstraffing ha. As wie it mar ien of twa, dat it de oaren ôfskrok, hy brette der swier oer. Hoe yn 'e goedichheid soe er se benei komme, sy wiene ek op har iepenst.
Hy wie der stil en noartsk fan, it foel Geeske op, hy harke mar amper as se 't ien of 't oare fertelde fan 'e lytse Huite. Der soe wol wer wat wêze, mar se frege net, hjir soe er sels mei klear komme moatte, soks hie se al leard yn har trouwen. Stil gewurde litte, hy bekaam de ien of oare kear wolris wer.
Dy jûns yn 'e line nei Soarremoarre, de sinne stie al hast op 'e grûn, de wolken yn 't westen stiene yn lôge en it marwetter lei as in spegel tusken de reidbeseame wâlen, kaam it Hessel ynienen yn 't sin, no hie er it fûn: de singel. Dêr soe er se krije en ôfseamje kinne, dan soe it dien wêze mei de jachterij en krige er syn rêst. Dat er dêr net earder op kommen wie. Hast fleurich rûn er yn 'e line en by 't fabryk wie er praatsk foar syn dwaan.
Justjes foar alven de oare deis, liet er syn skytbûtsen yn 'e steek en sette op 'e singel ta. Fuort út skoalle wei kamen se ornaris delsetten; no moast er beskûl sykje.
| |
| |
Soks foel noch net mei, it beamkespul wie noch slim keal en hy moast goed ferside.
Hy joech him plat oer de grûn, it joech wiet op, soks moast men der foar oer ha. Hy lei him slim stiif, mar doarst him amper ferwege; as se no mar delkamen, de smychten, hy soe se reitsje.
It duorre lang, heal en heal tocht er dat se no krekt net komme soene, de ûngelokken. Hy wûn him der oer op en stie yn bestân om nei hûs te gean, doe hearde 'r se. Se moasten op 'e Nijedyk wêze en kamen dit oer, no soe it oangean, dit soe har lêste reis wurde.
Se kamen neier. Hy koe se al dúdlik ferstean, wat hiene se 'n steil wurd. No wiene se fuortby, noch efkes... dêr setten se de polsen al yn 'e sleat, de iene nei d' oare sprong der oer.
Ynienen joech er him oerein: ‘Hjir jimm' ûngeloksaaiers, alle dagen de boel hjir ferrinneweare!’ raasde 'r. Se bestoaren it hast, wisten net wêr't dit sa gau weikaam, mar Hessel, alhiel poer en mâl, hie al ien beet en treau him sa yn 'e sleat: ‘Ik sil jim fersûpe, allegearre!!’
Oatmoedich begûnen se te kriten en rôpen om help. De moedichsten ljepten oer de sleat, ien weage de sprong sûnder pols, oan 'e knibbels ta rekke 'r der yn. Hessel krige noch ien dy't er ek by de wâl deltreau. Lûd bearend sloech er troch de sleat, wiet en ûnder de blaumodder kroep er oan 'e oare kant by de wâl op.
Dêr setten se hinne yn in wylde flecht, hjir ien en dêr ien, hurd, hurd. Hessel stie yn 'e singel, de fûst omheech: ‘No moatt' jimm' hjir ris wer in poat sette, ik slaan jimm' de ribben stikken!’
Dêr stie er, wyt fan lilkens, dit hie er wûn, no moasten se 't nochris besykje.
Doe seach er trije polzen lizzen, hy lake falsk, dy wiene se kwyt.
Mei grutte stappen sette 'r de reed del, de polzen ûnder de earm, daalk op it hok oan; dêr krige 'r de seage. De polzen op 'e skammel. Ha, dit wie branhout, hy seage se fuort op kachelslingte, dêr koe Geeske noch it ien en oar op gear krije, se moasten nochris by him yn 't lân of de singel komme, hy soe se fine.
Oan har eagen seach er dat Geeske der alles al fan wist, se hiene ek sa mâlbeard, se hiene it yn 'e buorren wol hearre kind miskien, grif hie se op it hiem stien en alles sjoen.
‘Dy komme hjir daalk net wer,’ sei er en loek de boppelippe omheech.
| |
| |
‘Moast dat no sa mâl, Hessel?’
‘Wis al, oars leauwe se it dochs net, se moatte it nochris besykje. dan doch ik it noch helte mâlder.’
It iten hie him yn dagen sa goed net smakke.
De oare middeis, hy stie op 't hiem en soe him krekt ôfjaan foar syn Soarremoarster reis, dêr kamen trije jonges de reed del nei it hiem ta; hy koe it mar amper leauwe, wat hâlde soks yn? Hy soe dit ôfwachtsje.
Se rûnen net sa hurd, mar doe't se tichterby kamen, seach er dizze trije hiene der ek by west juster, hjir koe er net by.
Skruten draaiden se om 'e hikke en kamen op him ta, de lytste die it wurd: ‘Wy soene ris freegje, Ypma, oft wy de polzen wer ha mochten.’ Dêr stiene se slim ferlegen en tige bedêsd. De dûnkere eachjes ljochten op, de boppelippe gyng omheech: ‘Soa, de polzen. Kom mar mei!’ sei er doe. Alle trije setten se efter him oan op it hok ta en knikten tsjin elkoar, dit soe wol goed komme.
‘Dêr lizze jimm' polzen’ en Hessel wiisde op it bultsje koart seage houtsjes, ‘sa doch ik der mei, fertel dat mar oan jimm' maten en no fan 't hiem!’
De lytste skriemde, dat wie ien fan Bruchte Marij, tocht Hessel, in húske fol bern en earmoed troef, mar wol jild foar in pols fansels.
De dagen dêrnei seach er mei nocht hoe't se yn in grutte bôge om syn lân hinne rûnen, oer Hylkema's sân mêd en it stik fan 'e Bottema's, sokken hiene it yn 'e krante hân en dêr har skoandere sinten oan fergriemd.
Mei de lytse Huite gyng it alhiel fan wûnder, neat mei te dwaan, hy sliepte de hiele nacht oer, se hiene der noch gjin oere sliep om brutsen en hy helle sa oan!
Mar it wie in lytse hannebynder, tocht Hessel, benammen no, dit simmerskoft, dizze bannige ûngetiid mei in oerdiedigen hea, men wist suver hast net wêr't men der mei hinne moast. Sa woe it nammers dochs graach, it iene jier neat en in oar jier yn 't mâle. Soks mocht men net oer kleie fansels, mar dochs wie it sa. Sa minlike graach woe er ek dizze simmer sûnder help; hy hie it molkheljen noch en in hoekje lân mear, it wie bannich, mar Minke húswarre
| |
| |
troch 'en dei, Geeske mei nei 't lân. Mar it wiene sokke bedroefd koarte skoftkes, sy hie it bern oan 't boarst en allegeduerigen moast se nei hûs en jou de jonge syn gerak. It naam gâns tiid en hy hie der op oanstien it bern soe oan 'e flesse, dan koe Minke har der mei rêde; hy hie it safier noch net krigen en soe der noch ris oer begjinne moatte. It wie moai fansels, in jonge, en as er sûn bleau, soe er him skielk moai yn 'e hân komme, mar soks moasten se beleaven net te faak ha. Dan koe Geeske nea mear fan hûs, dan soe er it molkheljen sjitte litte moatte, no en dan in arbeider foar 't wurk, dy't mei de fertsjinst fuortgean soe, soks moasten se noadich net ha. Men seach it mear, der wiene guods dy't sa moedich út 'e ein setten, alle jierren in bern en dan gyng it sawat, op 't lêst arbeider en foar altyd yn 'e earmoed.
Nee, nee, hy swile de fjirdeheal; it baaien himd trochwiet fan swit, de figematte plakte him op 'e holle; nee, nee, sa moast it by harren net, 't ferstân moast der by, ja, ja.
Dy hjerst, op in jûn, hy wie krekt wurch en yn ein werom fan syn molkheljen, se hiene de brij behimmele en soene op bêd, doe sei Geeske, se hie de lytse jonge op it kjessen en bûgde har djip foaroer en seach net op: ‘Ik tink it is al wer sa mei my, Hessel.’ Hy hie de kile krekt los: ‘Watte?!’ sei er en mei in slach draaide 'r him om. Se bûgde djipper, it read rûn har yn 'e wangen. ‘No ja,’ sei se doe en glimke ferlegen, bang foar syn twingende eagen.
Hy sei in grou wurd. Daalk stie se rjochtop: ‘Moat dat sa, Hessel?’ Se moast by him opsjen, it wie mar sa'n hantsjefol, mar hjir stie er net foar: ‘Hoenear tochtstû?’ - ‘Juny, july hinne,’ sei se koart. Doe flokte 'r hast nochris, hy biet op 'e tosken, hy betocht him noch krekt, mar sûnder boe of ba te sizzen gyng er op bêd.
De earste wiken krige Geeske oars net fan him as in grommeljend ja en nee. Der gyng sa wat yn him om dizze dagen, hy koe himsels wol opfrette. It fel loek strakker om syn bienbitige troanje, de mûle in smelle streek, loek mei skerpe hoeken nei ûnderen.
No wie it dan skielk wer sa fier mei har, dat him soks no oerkomme moast. Huite wie der winlik noch mar amper en dan fan 't simmer de widze mar wer oer de flier. Fan 't simmer ek mar leafst, as alles op 'en droksten wie en der gjin mins mist wurde koe. Alles wie langer ek tsjin him, hoe soe men sa ea wat bedije en wat koste soks aanst wer, 'hy wist der genôch fan. No soe er help ha moatte op maaie al faaks,
| |
| |
dat naam sines der ek wer út. Se hiene goed buorke oan dizz' tiid ta, it molkheljen brocht er ek in moaie sint mei yn, mar wat joech it as it op sa'n manier wer fuortgyng?
Dy winters reizge Geeske trou alle sneinoerdeisskoften nei tsjerke en beharke, wol wat slûch soms, de lea befoel jin sa licht, de katechismuspreken fan d' âld man. Se achte gjin smoarge dammen en wiete greiden, se sette troch en soe der hinne, ommers yn 'e takomst wankte har de twadde reis. Net dat se der tsjinoan seach, noch net, mar it wie har in feilich gefoel dat it noch lang duorje soe, de earste reis wie har noch net fergetten. Doe hie se har sa machtleas field, doe't it oer har kommen wie, de swiere weeën. Ien eangstskreau nei God, dy soe har der troch helpe moatte en oars: Heare, erbarmje Jo oer my.
Psalmrigels wiene har troch de holle flein, hieme en eigen bibelwurden: Wês my genedich nei Jo goedgeunstigens.
Doe wie se der trochholpen en skielk as de simmer oer de lannen stie..., no reizge se dan steefêst nei d' âld tsjerke. Hessel woe der net fan witte: ‘It is 't iennichste fredige skoft fan 'e hiele wike, dû soest thúsbliuwe en wat ta dysels komme, dyn bêste klean lije ek slim op sok in paad.’
Se sette troch. Nei tsjerktiid stie se efkes by mem op 'e buorren yn 'e smoutte fan 'e fuormanderij: ‘Nee mem, ik kin net mei, Hessel moat aanst al wer nei Soarremoarre en ik moat melke.’
‘Hoe is 't fanke?’ frege se trou. Se wie sa smel om 'e noas en sa hean; mar altyd hie se moed, nea soe se mei ien wurd reppe oer Hessel syn swijsumens of it ien of 't oar. Dan gyng se wer op har swarte klompen, de eigenbreide skieppegrauwe sokken ûnder de modder.
Dan seach Minke har skodholjend nei, dy hie in swiere sile te lûken, as men ek oan sa'n Hessel oerlevere wie, it hie har sin nea west, mar it fanke hie him ha wold en Siebe mocht him wol lije. Skodholjend socht se de steech dan wer op en it einichste keammerke.
Hessel wûn in jonge op maaie, in lytsfeint, as dy wat fan oanpakken wist en him nei 't wurk jaan woe, dan soe er it der mei rêde wolle, soks wie altyd better en guodkeaper as it molkfarren oer te jaan.
Doe't it wat ôfdroege wie, se hiene dat jier in slim skrokke maart- | |
| |
moanne, kaam Minke del en tegearre gyngen se oer de ruftekoer gear, der soe noch al it ien en oar oanret wurde moatte, want Huite koe der noch net sûnder. Dat wiene fredige skoften foar de beide froulju, de kachel justjes waarm, de sinne op 'e ruten en Hessel it fjild yn. Fierste gau nei har sin wie it dan teetiid, dan kaam Hessel del, altyd oan 'e lette kant, út 'en haast behimmele 'r syn brogge, dy't er trochspielde mei slappe tee. ‘It stoofke kin wol út, Geeske,’ plichte 'r dan te sizzen, as se him noch mar ienkear yngetten hie. Froulju fergeaten sa licht acht te jaan op lytse dingen.
‘Hawwe jim Fokje al warskôge?’ frege Minke op in middei en Hessel siet der by. ‘Ik wit wol, it driuwt net, mar wy moatte der al steat op meitsje kinne, dat it har dy snuorje past, it wol graach raar treffe.’
‘Gjin Minne' Fok hjir wer oer de flier,’ sei Hessel ynienen batsk, oars like har praat him allegearre foarby te gean, mar oft er ek harke. ‘Wy hawwe der ferline jier genôch fan sjoen, soks hjir foar de twadde kear net wer, dat smyt mei 't spul om as wie 't hjir foar 't opskeppen en in bretale mûle derby, gjin Minne' Fok wer, út noch yn net.’
‘Hoe woestû dan, Hessel?’
‘Soks kinne jo allinnich mâle skoan oprêde, soe 'k sizze,’ dat wie tsjin Minke.
‘Dêr doar ik net tsjinoan hear, yn tiid fan need doar ik soks net noedzje en stean der allinnich foar, dêr kin neat fan komme.’
‘En dochs sil it moatte.’ Hessel krige de âld jas fan 'e kruk en makke him ree ta syn molkheljen. Minke swei, skril seach se nei bûten, as hy earst mar fuort wie, dan soe se harres der wol fan sizze. Hessel slagge der út.
‘Hoe komt sa'n man der by, Geeske en wol my der allinnich foar sette, by sok in ding bin ik alhiel net konstant, dat witst dû ek wol, dû moatst it him út 'e holle prate, wier bern, ik soe salang gjin oere wille wer ha, en dat om in mennich sinten, sunich is goed, wy binne sa opbracht, mar Hessel hat it te slim.’
Geeske bêde har del, hy soe wol wat bekomme. Mem hoegde der net oer yn te sitten.
Dy simmers, wat hie se it swier, Geeske, it wie sa hjit, sa hjit.
Hessel wie alhiel net te brûken, de jonge woe him net ta it wurk jaan, men koe him gjin healoere allinnich litte, dêr waard er brûkel
| |
| |
fan en dan it waar, o dat waar. ‘Men hat in bekfol hea yn 'e berch en nijgers komt der net, de hiele boel ferrêdet en ferbaarnt, de lannen binn' sa read as jarre, de bisten kinn' gjin fretten krije, it is suver de muoite net mear wurdich en bring it spul nei it fabryk. As dit sa trochgiet, wurde wy hjir allegearre sa kâld as in stien.’
Soks moast Geeske ek noch oanhearre, sy yn har omstannichheden. Alle moarnen op 'e nij kleau de sinne omheech oan in loft klear as glês, sûnder ien wolk. Dan trille de waarmte oer de brunige greiden en oer de moudige Nijedyk en hong swier ûnder de hôfsbeammen, dy't de stoffige blêden slop en roerleas hingje lieten.
De sleatten droegen út, de kij ferlegen fan 'e brimzestekken, bruiden der troch, de sturt omheech en de eagen bloedberûn.
Wa hie ea sa'n simmer belibbe, mei sa'n útsûnderlike droechte?
Mar ek dêr kaam in ein oan. Op in middei nei tolven kaam der djip oan 'e kime yn 't easten fan dat koppige wolkeguod. ‘Neat om 'e hakken,’ ornearre Hessel, ‘dat wurdt dêr wer wei, sa'n loft kin alles ferneare.’
Mar it sette oan, langsum, oerlangsum, mar twingend en driigjend berûn de loft, it hiele easten oer. De sinne suver read stiek glei en fel en it wie blakstil. Giele gleone koppen kruiden tsjin elkoar yn.
‘No krij wy ûnwaar, Hessel,’ mar hy skodholle: ‘Aanst rint de wyn der ûnder en it fertart yn in sucht.’ Sy suchte swier. Dit soe net oergean, soks koe in bern wol sjen. 't Soe op 'e jûn losboarste kinne, as Hessel om 'e molke wie, dan soene sy en mem tegearre op 'e romte wêze mei de jonge, se moast der net oan tinke.
‘Dit set troch, Hessel, soestû net thúsbliuwe kinne?’
Mar hy wie alhiel dwars en ferkeard, woe ek gjin reden ferstean, der wie net mei te praten: ‘Thúsbliuwe? Hoe soe ik thúsbliuwe, de molke moat dochs oan 't fabryk wêze jûn? En tochtst faaks dat der noch wat fan dy loft komme soe? Soks soe dochs al te moai wêze, de hiele boel moat earst deabaarne fansels, de kij moatt' it bestjerre yn 't lân, dan sil 't wolris wer reine miskien.’
‘Besûndigje dy net Hessel, dû moatst wol witte watst seiste.’
Hy loek oan 'e skouders en sette op it hok ta, de kile út, it baaien himd los. It hok, wêr't de soere stank jin temjitte sloech en wêr't de kij it hast net goed meitsje koene fan de waarmte en de miggen.
‘Sa'n neare waarmte,’ klage Minke, ‘haw ik nea earder belibbe
| |
| |
leau 'k.’ De bannen fan de wytmûtse hie se los, se hie in slimmen holle: ‘Mar sok ûnfoech praat fan Hessel, dat mei 'k net ha, hy kin der foar straft wurde en soe wat ynbine.’
‘Hy mient it sa slim net mem. Alles komt no wat byelkoar, hy is wat fan't stik.’
Hy geat de slim gleone tee yn 't pantsje, joech syn lêste oarders oan 'e mitige jonge, dy't mei de pet op by de tafel siet.
En bûten skode de driigjende loft stadichoan heger. Men fernaam gjin inkeld lûd, de hiele natuer like yn in grutte spanning te wachtsjen, hoe 't dit komme mocht.
Der rattele in molkwein op 'e Nijedyk, tagelyk wie der in eangstgjalp fan in hetsige ko tsjin de driigjende loft.
‘It wurdt myn tiid,’ sei Hessel en gyng oerein. Doe't er Geeske bange eagen seach, sei er: ‘As der al wat fan komt, dan wurdt it dochs net earder as jûn let, ik bin dan altyd al wer thús.’
Doe stiek er ôf, de jas oer d' earm.
De sinne skynde frjemd yn in gielige dize, en waard doe alhiel wei. Leadblau stie de loft mei gleone smoarchgiele koppen, dat skode o sa stadich tsjin elkoar yn en by elkoar op, mar it bleau broeierich.
De lytse jonge begûn te skriemen, se koe him net yn 'e sliep krije, se hie der ek gjin moed mear ta. Mem siet mei de jonge ûnder de kij.
Dêr allinnich yn 'e koken bidde se mei d' eagen iepen en sûnder wurden, se wie slim beneare. It kaam no allegearre op har oan, bûten stie de driigjende loft, wat hiene se te wachtsjen hjir op it Slachtein? Dêr koe men jin net foar hoedzje, stie men machtleas tsjinoer, soks moast men oer jin komme litte. Se fielde har sa lyts, sa helpleas en allinnich en Hessel wie fuort.
‘Wês ús genedich nei de rykdom fan jins barmhertigens.’
Gleon sloech de wjerljocht nei de grûn, fierôf noch, breed en swier rôle de tonger oer de driigjende loft.
‘...en doch ús net nei't wy fertsjinne ha.’ Se hâlde de siken yn, sa'n loft dêr koe it gleone fjoer út springe en stek alles hjir yn 'e brân. Wat hie Hessel hjoed sein..?
Doe kaam har oere.
‘Wiberen, gau, gau om dokter!’ kriet Minke.
It floer wie net fan 'e loft, knetterjend droande de tonger heech yn 'e loft, stjalpich sloech de rein tsjin 'e grûn, 't wie wyt fan wetter.
| |
| |
‘Moat ik der sa troch?’
‘Och leave jonge, gau, gau!’ skriemde Minke. ‘oars giet it hjir sa ferkeard.’
Doe gyng er. ‘Heare, help ús,’ bidde Minke.
Doe't Hessel dy jûns thúskaam yn 'e sûzjende rein, slim let want it waar hie him ophâlden, doe hie er syn twadde jonge krigen, hy lei by Geeske yn 'e weach en alles like goed. In lytse Siebe Ypma.
Fjirtjin dagen letter siet Geeske wer ûnder de kij en jage Hessel op in moarntiid de jonge fuort dêr't er wurden mei hân hie: ‘En no fan myn hiem, dû loaie stjonkert, as ik sil dy reitsje...!’
Der stie er, mei de donggripe omheech.
No koe it allegearre noch wat tafalle, dit mylde waar nei it stjalpige reinen. It nijgers koe gâns goed meitsje. Hy soe oan it ynkûljen, dêr begûn langer elkenien mei en it moast goed foer wêze.
No wie de Nijedyk wer ûnbegeanber en moasten dy fan it Slachtein har paad wer nimme troch it lân. De fûgels wiene wer fuort. Der hâlden fansels hjir en dêr noch wol in keppeltsje ljippen ta, dy liken nammers alle jierren mear tsjin 'e reis oan te soargjen, 't moast earst al kâld en winter wurde, ear 't se foargoed ôfreizgen. Op 'e skiep nei wie it fee yn 'e hûs, de lannen leine ta de rêst, keal en ferlitten. Tagelyk dêrmei rêste it bannige wurk, mar wat mins mei in wurksum aard fynt gjin beuzichheid? Ommers wa't arbeidzje wol hoecht him nea te ferfelen, hy siket it wurk.
Hessel snoeide yn d' âld mantel om, dy groeide yn 't wyld, der moast gâns hout út. Hy hie mar amper yn 'e hûs west om kofje, de dagen wiene nammers sa koart, as men op jins alfentritichst ite en drinke soe, kaam men oan it wurk net mear ta, dan wie 't begjinnen en ophâlden, sa koe men net, men wie net op 'e wrâld foar de lekkere mûle allinnich.
Hy seage in esken beamke by de grûn om ôf, de boel waard te ticht en 't wie bêste branje. Doe kaam der in froumins it smellân del, hy sloech der earst gjin acht op, mar doe't se neier kaam, sei er yn himsels: ‘Dat koe mem wol wêze as ik it goed ha.’
Daalk tocht er: dy hat boadskip, sa faak kaam se dizz' kant net oer en alhiel net yn 't moarnsskoft, der moast wat wêze.
| |
| |
By de hiemshikke heinde 'r har op, sûnder moarn sizzen sette se út ein, want it lei har heech: ‘No kin 'k dy sizze, ik sil mei maaie út 'e went moatte, Albert Stienstra hat der justerjûn west, wy soene aanst net wer ynhiere kinne, hy woe de boel ferkeapje. No moatstû mar sizze hoe't it moat, mar as maaie yn 't lân is, stiet jim mem op 'e dyk.’
Geeske kloppe en wonk har yn 'e hûs.
‘Wêrom wol er it ferkeapje?’
‘Hy woe fan 'e hiele brot ôf wêze, sei er, dy âlde huzen frieten him op. Hy koe altyd mar ree stean en barde mar in sintmannich hier, it moast no út wêze.’
‘Jildpine fansels,’ gnyske Hessel, ‘dy âlde wenten moat er ek noch fersûpe, wy moatt' mar ris sjen.’ Doe rûn er wer op 'e mantel ta, se gyng him in stap of wat efteroan: ‘Wy moatt' mar ris sjen? Dû sitste der net mear oer yn en hast net mear te sizzen?’
Hy draaide 'm in healslach om: ‘Wat soe ik der mear fan sizze moatte, it is ek noch gjin maaie.’ Dat wie syn lêste wurd der oer. Brechtsje klage har need by Geeske yn 'e keamer: ‘It rekket him noch de kâlde klean net en dat is no jins iennichste soan.’
‘Dat falt wat ta mem, Hessel mient it sa slim net, dy giet der wol efteroan en fynt der wol wat op, ús doar stiet op 't lêst ek altyd foar mem iepen, sit dêr mar net te folle oer yn.’
‘'k Woe ha, soks soe Hessel sizze, dû mienst it my goed fanke, dat wit ik wol.’
‘'k Sil gau de kofje noch wat waarm meitsje, 't is noch in hiele reis troch 't wiete en smoarge lân.’
‘Sokke reizen bin ik wol wend,’ sei Brechtsje bitter, mar mei de fuotten op 'e plaatstove, de lytse Huite op 'e skurte, de kofje mei skjipmolke en in hoekje koeke fan Geeske, kaam se gâns by. Dit fanke wie har nammers mear eigen as Hessel. Se wist wol dat it Geeske wie dy't har allegeduerigen wat taskikte: in mannich aaien, in klútsje bûter, in hoekje droech spek, soks hiet dan fan it Slachtein te kommen, mar se hie mâle skoan yn 'e rekken dat Hessel der neat fan ôf wist, se koe syn bestean sa.
Geeske brocht it praat op 'e bern. Brechtsje fergeat der suver har boadskip troch en it doel fan dizze iere loop yn it tryste novimberwaar, se kwikte der alhiel fan op.
‘Hoe komt it no?’ rôp se by 't fuortgean, hy siet mei in seage yn d'
| |
| |
âld parrebeam. ‘Hoe soe ik soks witte,’ sei er koart, ‘wy sille 't wol ôfwachtsje moatte.’ Doe seage 'r wer troch.
Mistreastich gyng Brechtsje de weromreis oan. Wat hie se har winliken foarsteld fan dizze tocht, wêr hie se op rekkene? Wel, nearne net op, makke se har sels wiis, se hie it efkes sizze wollen, mear net. Mar djip, djip yn har hert wist se wol better. Hoe hie se it har ek wer foarsteld dizze nacht, doe't se skoften wekker lein hie? Hy soe har ynnoadzje en sizze: Lit dy fint opfleane mei syn âlde huzerommel, mem komt maaie mar by uzes, it moat no ek mar ris út wêze mei dat geswalk mei de bôlekuorren. Jim ha froeger safolle foar my dien en mem wurdt âlder, wy kinne 't dan meielkoar noch moai wat ha. Wier, wier, sa hie se 't har yntocht, dizze nacht, en 't iennichste beskeid hie west: ‘Wat sil 'k der fan sizze, wy moatte mar ris sjen.’ Dat wie no har jonge, dêr't se alles foar oer hân hiene, Huite en sy. No wie er grut en hie in eigen spul en op 'en moaist soe er skielk syn eigen mem nei it earmhûs bringe, dêr soe er ta yn steat wêze.
Mei de fûstwant fage se de triennen út 'e eagen, wêr brocht men se foar grut! Hy wie no faaks har hiele boadskip al fergetten.
Soks hie Brechtsje lykwols fier mis, dit wie Hessel noch net fergetten, hy liet it wol degelik yn him omgean. Hy soe foar 't âldmins riede moatte, as se al ris op 'e dyk kaam, dan koe men it fan tinken wol ha, dan kaam dat op it Slachtein oan, Geeske soe nammers war genôch dwaan. En dan de kuorren oan 'e kant fansels en, wat by harren rintenierje fan syn sinten, soks moasten se beleaven net ha. Hjir soe wat op fûn wurde moatte. Sa hie men no ek altyd wat, it iene wie noch net oer of it oare wie der al wer. Under iten wie er tige swijsum.
‘Ik sei tsjin mem, se moast mar nearne oer ynsitte, ús doar stie altyd foar har iepen.’
Hessel skeat oerein: ‘Hast dat sein? Dat kin ommers dochs neat wurde ju, mem moat yn 'e buorren bliuwe, se waard hjir op 'e romte sa ûnwennich as in hûn, dêr kin neat fan komme.’ - ‘Se smiet it oars net sa fier fuort.’
‘Dat wol 'k wol leauwe, se hat alhiel gjin trochsicht yn dat soarte dingen. Dû komst der har mar net wer mei oan, se hellet har fan alles mar yn 'e holle.’
It wiene altyd froulju, Geeske ek, sa koartsichtich, folle dommer
| |
| |
koe 't no ek net en sis soks tsjin mem, hy moast hjir syn wurk fan meitsje, oars koene se noch gekke dingen dwaan.
Dyselde wyks noch wie er by Albert Stienstra. ‘'k Soe ris harkje, 'k hie heard, mem koe d' âld keamer net wer hiere?’
Albert, smoarch en sútrich mei wett'rige eagen, sette him der ta: ‘Nee, Hessel, dat kin net, dat hastû goed heard, ik wol it hiele âld rottekleaster ferkeapje; alle amerijen ha 'k hjir ien om 'e doar, hjoed mankeart dit der oan en moarn soene se dat wol oars ha wolle, it kostet my in hânfol jild oan ûnderhâld, der is gjin goeddwaan mear oan, ik wol der ôf wêze.’
Soks wie dúdlik praat. Hessel wist no wêr't er oan ta wie, hjir soe er it by litte kinne.
‘It is in âlde rommel, ik wit der alles fan, de lêste jierren is der trouwens it measte ek net oan dien, no is 't ferkomd en útwenne.’
‘Wêr soe 'k begjinne myn goeie man, as men begjinne soe te skuorren, kaam it iene jin mei 't oare temjitte, hâld der mar fan op.’
‘Ferkeapje sil jo trouwens ek net tafalle, wat bringt soks op, 't is ôfbraak en nimmen set dêr in nije huzing op 'e ein fan 'e Bargesteech.’ ‘Dat wit men sa krekt net, dêr hat men dochs gjin sizzen fan, it is mar krekt wat in gek der aanst foar jout, dû moatst rekkenje, der binne trije keamers, it is altyd trije kear fiifentweintich gûne yn 't jier.’
‘Wat priis ha jo der op?’
‘Wat woestû dan?’
‘Ik koe altyd ris hearre, op buorden mei soks dat falt jin ivich en altyd ôf, wa soe der gleon op wêze? Sels ha jo sa pas sein wat der allegearre oan mankearde, in oar hat de eagen ek net yn 'e bûse.’
Stienstra siet in skoft swijend, der gyng gâns yn him om, hy seach de boppeseal fan it ‘Gouden Wagentsje’ en de kastlein brocht wyn, dêr soe hy alteast syn part dan ek fan krije en letter op 'e jûn efkes neiprate mei in pear âlde maten oan in taffeltsje en goede drank yn 'e romer. Dat soe in jûn wurde wêr't men wat foar oer ha moast. Mar oan 'e oare kant, as dizze fint hjir goed jild biede woe foar d' âlde klinteboel, dan wie er mar yn hâldershân, want dizze, dat wist er, moast al gâns byelkoar klaud en wrotten ha, dêr hie er genôch fan heard.
‘It wie 't doel oars op buorden, mar astû gading makkest en ik in bytsje ta myn sinten komme kin, wêrom dan net, wat kin 't m' ek
| |
| |
skele, ik sil 't goed mei dy meitsje: fiifentweintichhûndert gûne, en sis no mar gau fan ja, dan gean' wy binnenkoart nei notaris.’
‘Yn gjin fiifentweintichhûndert jier, sels ha jo sa pas sein wat der net allegearre oan mankearde en dan doar je soks freegje, it liket my wol fleanen.’
‘Wat hiestû dan tocht.’
‘Ik sil 't ienkear sizze, dan moat' jo út 'e rie wêze: fyftjinhûndert gûne en gjin sint mear.’
Doe koe Albert dan raar guod spuie en it mal opsizze: ‘Dat is spotbieden, yn ien wurd. Hark ris heite, wy binn' gjin bern mear, wy binn' grutte minsken meielkoar en ik ha myn ear ek likegoed as elkenien, dû mienst leau 'k hast dat it in grap is, mar sa kinne wy hjir net!’
‘In grap? Wel nee, ik mien it.’ Hessel wie suver wat feralterearre, wat woe dy âld keardel.
‘Ast it dan mienst, dan moatst ek biede.’
‘Ik hear it wol, wy wurde it dochs net iens, jo gean jo gong mar,’ hy gyng oerein en sette de stoel tsjin 't bedsket.
Mar sa maklik wie er der net ôf: ‘No sa net fuortrinne, wy moatte earst noch prate, heden, heden, dû sjochst der dan al nuvere mâl tsjinoan. Gean sitten. Ik sil it dy noch ienkear sizze, ik lit hûndert ryksdaalders falle en no moatstû fanwegen komme.’
Hessel ferdie dêr in pear oere tiid. Doe't er fuortgyng, hie er santjin en in heal bean en wie 't him foar twatûzen litten.
‘Mochten jo je noch al beriede fan 'e wike, dan stean 'k der noch foar,’ sei er by it fuortgean.
‘Dû moatst it no witte, feintsje, dit is gjin jild, beried dy mar ris goed en oars bin 'k fan 'e wike noch by notaris en komt it yn 'e krante’.
Mar twa dagen letter tikke 'r oan 't rút: ‘Dû moatst mar gelok ha, 't is heal fergees, mar ik bin dan fan 'e hiele rommel ôf.’
De reis nei notaris waard regele en Hessel hie in hûs, ien mei trije wenten.
Op in moarntiid, doe't er fan 't fabryk kaam, trof er mem op 'e lytse brêge, twa grutte kuorren hie se oan it jûk en in bombidigen swarte tromp; se soe de reis oangean nei Easterboarn, in bloedigen loop om dizz' tiid fan 't jier, nammers de minste net wat de fertsjinst oangyng.
Doe sei er it har: ‘Mem moat der mar net fierder fan prate noch,
| |
| |
mar ik ha de âld wenten kocht. Mem hoecht nearne mear oer yn te sitten, net in mins dy't mem no mear ferjaget.’
‘Wat seistû my dêr? Ha je no wol oait! No!...’Se woe mear witte, bysûnderheden hjir oer, mar hy rûn al troch: ‘Sa 'k sei, praat der noch mar net fierder oer.’
Brechtsje skommele ek wer fierder, no hie se har prakkesaasjes. Dy jonge die it dochs mar, dy kocht wat er ha woe en hy hie de sinten derfoar fansels.
Wêrom wie se no net blider? Hie se no noch tocht dat er it oars meitsje soe? Wie dit dan al net moai, om har wie er dit dochs oangien. De hiele dei wie 't har by.
Blaugriis stie de loft. In igaal tichte wyn dy't jin troch alles hinne gyng, waaide út it easten. No en dan flokke der fan dat wite snieguod. 't Waard glêd en glysterich. Se wie troch alles hinne ferklomme, it wie sa'n fertrietlike wyn.
Se reizge har huzen bylâns, der wie benei net te kommen, it wetter hie se allang yn 'e klompen, 't Ferkocht der wol goed, elke kear waarden de kuorren lichter, mar de lju wiene sa slim ûngelyk, de measten lieten har by de doar stean, wylst se op har alfentritichst útsochten wat fan har gading wie, net sûnder op- of oanmerkings.
Soks moast men allegearre oanhearre en freonlik bliuwe en glimkje en de hân ophâlde.
Dan kaam de doar ta en gyngen sokken nei de waarme kachel, nei de kofje of nei it waarm miel of wat dan ek en sy gyng wer fierder, de smoarge daam troch wêr't de drek har oer de klompen rûn en de eastewyn feninich by de wollen mûtse yn blies.
Sa'n jonge dochs. Mem hoecht no nearne mear oer yn te sitten..., sy soe yn d' âld keamer bliuwe kinne en swalkje by de boeren lâns.
Mar mooglik soe no d' âld went opknapt wurde, der wie noch wol wat fan te meitsjen. Papier tsjin d' âld souder oan, soks diene se langer, en dêr in kwastfol ljochte ferve oer en fan 'e maityd mei 't húshimmeljen wat nij behang der yn. Hessel soe dan de boazem ek neisjen litte moatte, se hie slim lêst fan roetdrippen. Dat wist er nammers wol, mar as dan alles ris neisjoen wie, soe se noch in himmel wentsje krije. En wa wit makke 'r it dan fierder ek net goed.
Se hâlde der oan fêst en 't swalkjen foel har suver lichter, mar likegoed snijde de wyn noch feninich út it easten. 't Begûn by riten ek
| |
| |
mear te snijen, yn 'e kimen stie de loft blau as laai, 't soe op snie útdraaie grif, dan gyng de kjeld faaks fan 'e loft, mar 't soe min te gean wêze.
Lútsen Faber wie har lêste, dêr kaam se yn 'e hûs en hiene se de brij waarm hâlden. De wiete mantel by de kachel, de fuotten op 'e plaatstove en oer in board gleone brij gear. Dêr kaam se ta harsels en kwikte se alhiel op.
‘Men soe der suver tsjinoan soargje om der wer troch, 't sil dochs wol wer wêze moatte en 'k ha no foar de wyn.’
De mantel wie wat bedroege. De kuorren hifken licht. Rûzich strûze de wyn om it tek. 't Wie samar tsjuster jûn, se moast oanmeitsje.
Op 'e weromreis hie se al wer de jonge by d' ein. Hy hie har hûs kocht. Se hie te min oer him tocht lokkich. Hy soe har net yn 't earmhûs gean litte. As er aanst seach dat dizze reizen har te beswierlik waarden, soe er grif ek wol fanwegen komme. By harren yn foel ek net ta faaks, âld by jong paste net, dêr hie er gelyk oan, hy hie wat oars mei har foar, altyd hie er slim swijsum west. Soks hie er fan Huite. No ek wer mei it hûs, mei gjin wurd hie er der oer kikt, no wie 't al foar elkoar.
't Wie slim glystrich en min te gean, de kwalster balle ûnder de klompen.
Se skeat moai op. Aanst by Hette syn mûne waard it oppassen, hy mealde. Mei dizze igale wyn soe der ek net ien by wêze, de mûnepôle wie ek slim beheind.
Jûn ticht by de kachel sitte, se soe 'm oanpoene en net te let op bêd.
De snie flokke yn tichte stowers, 't lân wie alhiel wyt en it waard al skimerich. Aanst op 'e polderdyk soe 't better te gean wêze, dêr wie 't hast sa smoarch net, as se earst mar by de mûne lâns wie.
Faaks dat Geeske der de hân ek noch mei yn hie, mei dy huzekeaperij. In bêst fanke, Hessel hie dat troffen, mar yn 'e grûn wie hy ek net in minne jonge.
Dêr wie se by de mûne, hy stie pal op it easten, aanst oer de hikke moast se deun op 'e sleat oanhâlde, se koe der maklik lâns fansels.
De hikke wie altyd in heisliken geknoffel, dat sa'n Hette soks no ek nea feroare en meitsje it dat men der fatsoenlik lâns komme koe. Earst de kuorren mar en it jûk, dan de ballen ûnder de klompen wei.
| |
| |
Gûnzjend snijden de roeden, yn 'e mûne kreake 't en brimde 't, skomjend brûze it wetter yn 'e Boarn.
In slim ûnhandich stek en no mei dy gledte, de klean hongen jin sa wiet en swier om 'e lea en de hannen wiene sa knoflich, men moast hjir sa oppasse.
Simen, Hette syn âld rimmetikige arbeider, dy't de mûne útslaan soe, fûn har deun tsjin it stek, de holle foaroer op 'e kuorren, bloed dripte op 'e bôlen, de swarte mantel wyt fan 'e plakkerige snie.
Simen soe nei de pleats fleane wolle, mar syn stive lea en syn rimmetyk dy't er skipe hie yn folle wiete hjersten en by kâlde maitiids, kearden him op: ‘Huite' Brechtsje datstû sa oan dyn ein komme moast,’ sei er ûnder 't rinnen wei, ‘dit is muoilik, dit is muoilik, ast mar teplak bist fanke, dêr komt it op oan.’
Op in ljedder droegen se har nei de pleats, snijend gûlde de wyn, 't begûn te friezen, de snie waard hurd.
Mar efkes letter wie 't de hiele buorren rûn: Huite' Brechtsje is deaslein fan Hette syn mûne.
Geeske koe der min oerhinne komme: ‘Ik kin 't net fan my ôfsette Hessel, wy ha hjir skuld mei oan, as mem by ús ynkommen wie, doe fuort al mei jim heite ferstjerren, dan wie dit net bard.’
‘As, as,’ sei Hessel, ‘sa kinst oan 'e gong bliuwe, har tiid hat der west, dêr moatt' wy hinne.’
Dyselde wyks noch ferhierde Hessel it wentsje oan Japik Fokkes widdo foar fyftich gûne yn 't jier.
De beide jonges bleauwen tegearre. Soks wie Hessel alhiel nei 't sin. Se wiene doe hurd op elkoar kommen, se soene no dan ek hast tagelyk grut wêze en him helpe kinne op 'e buorkerij.
Dan soe er net mear fan frjemd ôfhingje. Se rêden it no ek noch meielkoar, mar 't spul moast grutter, mear lân brûke en mear fee op, dêr moasten se hinne. It molkheljen woe er dan oerjaan. Se hiene nammers goed buorke dizze jierren. Der stie no in skuorke tsjin 't hûs oan en de kij wiene simmers yn 't lân. Soks hie net kind as der alle jierren in lytsen kommen wie.
No ek hiene se it net mei neatdwaan krigen, se moasten poatoan fan moarns oant jûns, allbeide. En op 'e lytskerts passe fansels, dat
| |
| |
foaral. Der wiene al safolle fan komelker arbeider wurden, tocht Hessel, om't se wrotten sûnder doel en de lytskerts net achtsloegen. Elke sint wie der ien, as men dat fergeat, dan kaam men der net.
Geeske soe sa graach noch in famke ha wolle, mar se hie leard dizze jierren dat Hessel syn wil wet wie en dat syn winsken en begearten foar harres gyngen. Se hie har der ûnder deljûn en har der yn skikt. Hy miende 't har goed. De bûtewacht koe him net, tocht se, dy seach der fan bûten tsjin oan, yn 'e grûn wie er sa min net, faaks wat te fûl op 'e sinten, mar elk hie syn lek en brek.
Mar oars in famke, dat se wat aardich opklaaie en dwaan koe, dêr soe mear eare oan te beheljen wêze as oan dy rosbeiers fan jonges. De jonges! Huite waard aanst al njoggen. Hy hie it postuer en it aard en wêzen fan syn heit, swijsum en och sa stil, nea net soe er ris útlitten en oerdwealsk boartsje, op skoalle woe 't alhiel net mei him, mar hy wie fûl op it wurk en op 'e sinten, no al. Hy rette jûns al it kealledrinken oan, de swiere amers koe er noch net tille, mar mei in stôk stie er foar de bisten, dêr't er feninich mei slaan koe. Dan bearde syn skel jongeslûd oer de pôle: ‘Toe dan ding, bliuw stean, ik sil dy de poaten brekke!’ Of: ‘Raam de boel net om kring!’ en mear fan soks. No al mende 'r de âld swarte foar de ierdkarre de bultrige reed lâns. Hessel seach soks mei nocht. ‘Dat is ien dy hoecht skielk net oanset te wurden. Hy moat mar net te lang op skoalle, se moatte him der mar wat lêzen en skriuwen bybringe en wat rekkenjen, dat er him rêde kin en dan mar gau der ôf en yn 'e buorkerij.’
‘Soks giet langer sa mar net Hessel.’
‘Ik bin baas oer myn bern, dat haw ik te witten.’
Geeske liet it der dan mar by, it wie safier noch net.
Siebe wie wat oars. Dy mocht alhiel wol oer de skoalle en boarte mei de jonges. Ienkear yn 'e simmer wie er mei in stik trije fan dy streuperts del kommen nei skoaltiid. Hessel hie se opwachte op it hiem: ‘Wat sil dit Siebe?’
‘Wy soene hjir boartsje heit.’
‘Dêr kin neat fan komme, omtiigje en de boel ferrinneweare fansels, jimme nei de buorren en Siebe de skoalklean út en aanst de kij ophelje.’
Dy moast er koart hâlde, dêr koe men nea te gau mei begjinne, oars groeiden se jin op 't lêst oer de holle en hie men neat mear yn te bringen.
| |
| |
Yn it tsiende jier fan har trouwen waard Minke siik. Dokter seach it earst noch sa slim net yn, se wie wat ferlit tocht him, mei molke en aaien soe se der wer boppe op komme moatte, der kaam in fanke oerde flier.
‘Molke ha wy genôch en lokkich dat wy hinnen ha,’ sei Geeske.
‘Dêr hâlde wy se oars net foar, se moatte frette en 't foer krije wy ek net om 'enocht.’
‘Dû fergunst it dochs it âld mins net, Hessel?’
‘Wa praat dêroer, ik woe mar sizze, dû hoechst it spul net ûnnut wei te smiten, sa komme wy der ek net oan.’
‘Ik leau net dat ik oan distiid ta noch safolle ûnnut ferdien ha wol?’
‘Ik mei soks dochs wol sizze net? Dêr hoechst daalk net lilk om te wurden.’
Geeske gyng har gong en hy liet har gewurde. Mar it begrutte him ta de teannen út as de jonges alle moarnen twa mingels swiete molke meikrigen foar beppe en ienkear yn 'e wike in snies grouwe aaien yn in swartbûnte bûsdoek: ‘Foarsichtich hear Huite, brek de boel net.’
Men soe sizze, dat ien âld minske der soks alle wiken trochslaan koe. Hy soe hjiroer swije, as se it ha moast, wel no, hy hoegde der Geeske nammers ek net wer mei oan te kommen, dat wist er, mar it like dan al stoertske mâl wat dy dokters langer net foarskriuwe doarsten. Tweintich kear trije sinten oan aaien yn 'e wike en grif in mingel of tsien molke en dat foar ien minske op jierren, soks koe dochs gjin kant út. En hoe lang soe dit duorje moatte. Wêr belânen se sa as dit oanhâlde. As dit sukkeljen waard, koe der in pear jier mei hinnegean.
Wat dat oangyng foel it mei. De jonges kamen op in kear mei de aaien wer thús. Beppe hoegde gjin aaien mear, dy fan ferline wike stiene der noch en se hoegde ek alle dagen gjin molke.
‘Se is hast wer better tink?’ frege Hessel, ‘dat kin ek hast net oars mei sok 'n kost.’
Mar Minke wie net better. Se mocht gjin aaien mear rûke en de molke stie har tsjin.
Dokter kaam der doe rûn foar út: ‘It sil wol stjerren wurde.’
Dy lêste dagen stie Geeske sels har by. Se die noch wat se dwaan koe, mar it wie net folle.
| |
| |
Stadichoan gyng de lampe út, de oalje wie op. Se lei mar stil, sûnder pine, sa wachte se de ein, der kaam neat mear yn. De ljochte eagen, dy't in libbenlang skril en hast skrikkerich stien hiene, waarden flauwer, mar stoarren rêstich as yn fiere fierten. Mem wie sa meager wurden, de wangen wiene sa bleek en ynfallen, oanienwei wie Geeske it moed fol.
It praten woe hast net mear, de lippen wiene droech en barstrich.
De beide jonges hiene der west, skruten en bedêsd. ‘No moatt' jim beppe dach sizze.’ Geeske hie sa skriemd, ien foar ien hie hja se optild, Minke hie se in meagere úttarde hân jûn en justjes knikt.
‘No krij jim nea wer in suertsje fan beppe,’ hie Geeske skriemd, doe't se yn 't gonkje wiene, ‘en no mar moai nei skoalle gean.’
Elkoar by de hân, wiene se de steech út stapt.
Hessel hie foar 't bêd stien, frjemd en ferlegen. Dit soe net lang mear duorje, tocht him. Hy hie gjin wurden hân, wat soe er sizze? ‘No mem, it bêste dan mar,’ hie er der einlings útbrocht.
Har lippen hiene syn namme noch lústere.
‘Soe 'k fannacht by dy wekje moatte?’ Se hie skodholle en hy hie net mear oanstien: ‘Sa'st wolste.’
No kaam de jûn de lannen oer. Ut 'e hoeken fan d' âld keamer krong de skimer op, in houtwjirm tikke yn in balke.
Se soe aanst mar ljocht meitsje. Se drige der noch tsjinoan, yn dit stille skimerskoft gyng gâns oan har foarby. Hiene se wol genôch om mem tocht, der genôch foar dien, sa't it moast en hearde?
It kaam allegearre op har oan, se wie yn sa'n hiel bult te koart sketten. Hie ek sy net tefolle, lykas Hessel, der altyd op út west om oer te hâlden en wat te bedijen?
Yn 't noarden kaam in dûnkere wolkebank yn beweging. Grauwe wolkens makken har der út los en sylden as frjemde ûnwezentlikgrutte fûgels de himel oer. De wyn helle oan, strûze troch de neakene takken fan 'e linebeam en klage oan 'e ruten.
No wie 't al wer jûn, aanst soe it nacht wêze, it gyng sa hurd, sa hurd. No siet se yn dizz' âlde keamer by mem dy't hast stjerre soe. Safier kaam it ienkear foar allegear, hoe lang soe 't noch duorje?
Se soe no dochs ljocht meitsje.
Dy jûns, doe't se mem mei lijen wat wetter jûn hie, ferweegden de
| |
| |
lippen justjes. Se bûgde har alhiel oer 't bêd: ‘Sei Mem wat?’ Se ferstie it: ‘Tsjerke,’ lústere se.
Dêr skeat Geeske wer it moed fan fol, mar se knikte ferheftich, mem skynde der rêstiger fan te wurden.
Geeske snokte by de tafel. Se wist sa goed wat mem bedoelde, sy hie yn har trouwen de tsjerke fergetten. Dat jiers doe't se Siebe droech, hie se sa trou der hinne reizge, min waar hie se net achte. Mar neitiid wie 't gâns minder wurden. Earst hiene it de lytse bern west dy't har de hannen bûn hiene, letter wie der wol wer wat oars; sa wie 't útsloerd, se hie der troch 'en dei ek gjin begearte of ferlangst mear nei. Hoe libben se winlik? Wis, se hiene de hannen gear by 't iten, de bern hie se in gebedsje leard, mar lêze by de tafel wie Hessel lang al mei ophâlden, hy wie nammers ek in tige minne lêzer. De bern gyngen nei de kristlike skoalle, dat wie it iennichste. Soks soe wer oars moatte, se hie it mem tasein. Dizze stille nachtlike oeren naam se har gâns foar dat oars soe.
Tsjin 'e moarntiid kaam de ein. Se koe suver hast gjin oergong sjen. Doe't de dage oan 'e loft kaam en read oer de himel lôge, reizge Minke ôf nei de stêd dy't ivige fûneminten hat, wêr't God sels de keunstner en boumaster fan is. Minke hie dat nea sa beprate kind, nammers oer sok in ding dochs utere se har muoilik. Mar se hie leaud as in bern en tsjin dizze reis net ienkear oansjoen.
Geeske warskôge de buorlju. Doe waard se wosken en leine se har ôf. Har lêste liifdracht lei ree yn 't kammenet, dat yn dizz' âlde keamer mar amper ûnder de balken koe.
Sels Hessel hie net tinke doarst dat it âld mins sa kloek west hie. Se hie libbe fan de rinten fan har lyts kaptaaltsje en der net fan iten.
‘Mem hat har koarthâlden om ús,’ snokte Geeske.
‘Wy hawwe har dat net hjitten.’
Datselde jiers noch waard it skuorke útlein en joech Hessel it molkheljen oer.
Doe gyng it dan noch ris oan op it Slachtein. As soks alteast koe, noch fûlder as oars.
Moarns wiene sy it earst yn 't lân. Hessel en Geeske tegearre ûnder de kij. Yn 't simmerskoft op it drokst, rattele de wekker steefêst om
| |
| |
trije oere. Dan hie er earst noch wat omstuiterjen mei dit en dat, mar om healwei fjouweren hie er 't âld hynder lang en breed foar de wein en hie Geeske ree te wêzen, wachtsje nammers koe er net oer en moarns yn 't nochteren alhiel net. It ritsje op 'e dinderjende wein as de dage mar amper oan 'e loft kaam, koe Geeske de eagen benei net iepen hâlde, de nachten wiene sa koart, sa koart en deis waard se dreaun fan allerhande drokten.
As in oar jûns nei hûs gyng en hjeljûn makke, sette Hessel grif it fjild nochris yn, mei de wein of it ien of it oar stik ark, of op dy oere ferweide 'r de kij mei de beide jonkjes.
Hy groeide alhiel nei 't wurk, it bop'ein hong justjes út it lead. Hy wist dat sels ek, mar wat lette soks, hy makke sinten en dêr gyng it dochs om! Hy soe in feint leanje kinne, wis wol koe er dat, mar as er it der bûten rede koe, kaam him dat earst yn 'e bûse, wêrom soe in frjemd der mei ôfstekke? Geeske wie krigel en klage nea en sels stie er syn part wurk ek, it lân krige syn gerak noch, soks moast nammers ek, oars wie 't gjin foardiel, dan soe men mei de iene hân útjaan moatte wat men mei de oare barde.
Hoe't it krekt mei har jildsaken stie en wat se bedijden en byelkoar klauden, wist hy allinnich. Nammers sok in ding hoegden gjin froulju's eagen oer, dêr soe hy 'm mei rêde. Se koene oars fan alles yn 'e holle helje sokke froulju, op 't moaist soe Geeske in faam easkje foar it wurk en der op oanstean dat er in feint nimme moast, men koe dan alles ferwachtsje. Nee, nee, neat derfan, hy soe him der mei rêde. Geeske betroude it him lokkich ek alhiel ta. Men seach dat faak oars, party wêr't de boerinne de ponge hie en sei hoe't it moast. Sokke manlju koe er net by.
Sneintemoarns hie er sa'n fredige oardeloere, tusken kofjedrinken en de middeiskost. Dan gyng er nei de keamer (sûnt dy kear yn 'e trijemêd hie er bûten melken en fuorjen om nea wer op snein in stik ark yn 'e hannen hân), dêr hie er it dan rêstich en stil. Geeske moast oer it iten gear en de beide jonges sieten by de kninen of leine yn 't hof, dan hie er it ryk allinnich en gyng er oan syn beuzichheid. Dan helle er in kistke mei pompieren út Minke' ikenhouten kammenet en noch in oarenien mei sinten. Dat sette 'r foar him op 'e tafel. In kear of wat seach er skruten nei de skadige hôfsbeammen oft der mooglik ien wie dy't him bestrune koe. Dan krige 'r in âld boekje en begûn er
| |
| |
te tellen, mei in lyts eintsje potlead wiisde er by: ‘Twa, seis, njoggen, trettjin, trije, 'k ûnthâld it wytjild,’ en sa mar fierder. Dêr koe er de tiid by ferjitte. Geeske moast him soms twa, trije kear roppe ear't er te iten kaam.
Yn 't earstoan hie se der nochal ris wat fan sein: soks wie gjin sneinswurk. Mar dêr woe Hessel neat fan witte. ‘Mienstû dat dit ek al arbeidzjen is? No giest te fier, Geeske. As ik mei in stik ark it lân útgean soe, of it hynder ynslaan dat is arbeidzjen, mar dit, ik woe dy wizer ha.’
Geeske hie dat doe samar litten, der hie faaks gâns tsjin yn te bringen west, mar koe sy dat dwaan, koe Hessel har ek net op in bulte dingen wize dy't oars moasten? Nei memme' ferstjerren hie 't sa wêze sild en wat wie der fan telâne komd? In kear of wat hie se mei de jonges nei tsjerke west, Huite hie him útelkoar ferfeeld en Siebe hie safolle niget sjoen, dy hie gjin minút stil sitten.
‘Sy bliuwe tenei mar thús hear,’ hie Hessel sein, ‘op skoalle moatt' se al lang genôch stil sitte; as se letter hinne wolle, sil ik se net keare.’
Se wie doe noch in snein of wat allinnich gien, it measte naam se der net fan mei, de lea befoel har sa licht, 't wie ek krekt oft se der oan ûntgroeid wie. Doe't it waar minder wurden wie en it paad wiet en smoarch, wie it der wer by bleaun, mar se hie der gjin frede by.
Sa libben se dêr meielkoar op it Slachtein, alhiel op harsels, sûnder folle oanspraak. Hessel befûn him der wol by, se koene him mei frede litte, elk moast syn eigen paad mar skjin meitsje.
Dy mottige jannewarismoarn, doe't Hessel de split yn it ynkûle gers sette en it poarsje foar de jûns yn 't bûthús ride soe, kaam der in mantsje it Smellân del. Hy dikere dy kant al ris oer, mar koe him fuortdaalk net teplak bringe. 't Soe grif om him te reden wêze. It wie de moalkeapman net en ek gjin boer, sa goed er sjen koe, it soe him ris nij dwaan.
Earst doe't er om 'e hiemshikke draaide, seach er it, Tsjip Weerstra, in skipper út 'e buorren. Dat wie syn smaak net, ropperich en bluistrich, en fierste oerdwealsk. ‘Moarn Ypma,’ syn lûde stimme bearde oer 't stille hiem, ‘fiis kâld, tinkt my, net?’ Hy sloech him yn 'e hannen: ‘Dat hat men te wachtsjen mei dy iepene winters, 'k sil net sizze, foar de tiid fan 't jier is 't net min waar, 't koe gâns minder, ûnwaar of in bringst snie, mar it is lûkrich en gnobkâld’.
| |
| |
Hessel makke der net folle fan, hy loege de ôfstutsen stikken op 'e platte kroade, mar de oare hie 't wurd, dy haffele oan ien tried wei en slagge mei yn 't bûthús.
‘Jonge, jonge, in moai rigeltsje,’ meunsterjend gyng er efter de rigel lâns. ‘Dat sjocht der mar skoan út Ypma, dizzen kinn' besjen lije.’
Sok praat moast Hessel neat fan ha, skean seach er ûnder d' âld pet wei, nei de bearende Tsjip, dy't nearne erch yn hie. Soe sa'n fint him no de gek oanstekke? Wat moast er hjir, as er boadskip hie, liet him der dan mei fanwegen komme en liet him oars meitsje dat er wer yn 'e buorren kaam, mooglik dat se der oer him mochten.
Lang om let kaam Tsjip der dan mei del: ‘Hoe is 't Ypma, soene jo by 't maityd net in fracht of wat terpierde ha moatte?’
Wie dat it boadskip? Soks hie er earder sizze kind en fergriem earst net in skoander healoere tiid.
Hessel skode it âld petsje justjes djipper yn d' eagen, hy hie dit yn him omgean litten, as hie dy fint it witten, dat er der no mei del kaam, der hie him nea earder ien lestich om west.
‘Ik wit net,’ en hy flybke yn 'e groppe, ‘terpierde is net om 'e nocht en 'k wit net oft men it werom kriget.’
‘En soks sizze jo, kom, kom, dat witt' jo wol better, ik hoech dat jo net út te lizzen, jo soene net witte wat terpierde is...’
Tsjip wie der noch lang net oer útpraat, mar Hessel frege: ‘Wêr silst dêr om hinne?’
‘Nei Ferwert, poerbêste klaai, dat witte jo ek wol, dêr krij jo in lânfol klaver fan, net oars!’ ‘Hoefolle kinn' jo lade?’
‘Tritich tûne, winlik laad ik dat ryklik, mar ik rekkenje altyd tritich.’ ‘Tritich tûne, dêr ha 'k dat skûtsje nea foar op oan sjoen, tritich tûne dat wurdt nochal wat, 't sil sa wol wêze, mar jo ha de papieren wol yn 'e bûse tink?’
‘Watte?’ en Tsjip syn eagen waarden grut: ‘Jo leauwe my net? Daalk de jas oan en mei nei board, dan sil ik it jo sjen litte, op slach mei, der net foar omlizzen gean, wat tinkt jo no wêr't ik foar oansjoen wurde wol?’
Alhiel mâl en opsternaat stie er foar Hessel, de kij gyngen oerein. Mar Hessel wie hjir gerêst oer en bleau och sa kalm: ‘Dat wie myn siz- | |
| |
zen net,’ gnyske 'r, ‘ik mei dochs wol freegje net? Jo hoege jo daalk net sa op te winen.’
Tsjip bekaam wat, mar syn ljochte eagen stieken noch fel. ‘Soks is my yndertiid safaak frege,’ sei Hessel noch, ‘mar wat moat it kostje?’
Tsjip neamde de priis. ‘De diker,’ sei Hessel daalk, ‘dat liicht der net om en hoe kin dit, Koen Noppert fan 'e Tynje fart mei in snikke, dy hat my foar in wike of wat oan west en woe it foar trije stoeren de tûne minder dwaan, soks skeelt my dochs winlik te folle.’
Doe wie 't as soene de bûthúsbalken fan boppen komme: ‘Koen Noppert, sizze jo, Koen dy lúsangel en dy soe 't foar minder dwaan? Hat er ek sein wat er jo dan op 't lân bringt, hen, Ypma, sei er dat ek?’
Tsjip stie deun foar him, it skom op 'e mûle fan kleare opsternatens. ‘Terpierde fansels, wat oars?’
‘Wat oars? Men heart der soms nuvere dingen fan, dan helje se terpierde oan dizz' kant Ljouwert, mar dan wurdt it djoere modder, ha, ha, terpierde, seit er.’
Hessel beloek, soe er te fier gien wêze en wist dizze fint wat? Mar no moast er hoek hâlde, hy loek oan 'e skouders: ‘Ik ha der by Koen nea fan heard en dêrby, ik kin noch mâle skoan sjen wat terpierde is, datoangeande soe er my dochs net foarby kinne, en sa 'k sei, trije stoeren guodkeaper.’
‘Dan kin er der noch gjin droech brea mei fertsjinje, dat wit' jo ek wol.’
‘Dat is syn saak en haw ik net foar te rieden, 't guodkeapste past my ekit bêste, no?’
Tsjip begûn doe fannijs ôf te jaan op Koen, der wie gjin goed oan en Hessel gnyske gemien; dit gyng de goede kant út, hy soe aanst wol fanwegen komme.
‘Hoefolle woene jo oars ha, Ypma?’
‘No, mei jo skûtsje trije fracht.’
‘Trije fracht,’ in skoft wie Tsjip stil en liet dit yn him omgean.
‘Ik soe dit mei Klas oerlizze kinne en sjoch wat wy dogge,’ sei er op 't lêst.
‘Hoe ha 'k it no, Tsjip, wa is skipper by jim, as it sa sit, hiene jo better de frou hjirhinne stjoere kind, ik miende beslist dat ik it mei de skipper te dwaan hie.’
| |
| |
‘Dat ha jo ek,’ bearde Tsjip, ‘mar oerlizzen is ek wat net?’
Hessel gnyske fyntsjes, soks wie genôch om Tsjip mâl te meitsjen. ‘No dan,’ blafte 'r, ‘ik sil 't jo krekt sizze, in dûbeltsje minder en dêr is 't mei út, no moatt' jo it mar witte.’
‘In dûbeltsje is gjin trije stoeren,’ sei Hessel oerlangsum, ‘ik wit net, ik wit net,’ hy klaude 'm yn 't lange hier, as tocht er hjir djip oer nei. ‘Koen is op 't lêst ek in frjemd,’ sei er doe, ‘en jo binne eigen, it moat dan mar oangean, trije frachten te leverjen oan 't Spikerboar.’
Tsjip drige doe net lang mear, efkes letter sette er it Smellân del, de holle wat tusken de skouders en de hannen djip yn 'e jekkersbûsen.
Hessel stie op 't hiem en gnyske, dy soe aanst it mannewaar opsein wurde fan Klas, mar hy hie njoggen gûne fertsjinne. It lette sa'nien as Tsjip nammers it measte net, Klas hie wat sinten meinommen, mar as er dy hâlde woe, soe er der oars mei moatte as dit moarnsskoft.
Dy maityds doe't Hessel mar amper in mêst seach yn it Spikerboar, sette er kwânskwiis dy kant út, in stik ark ûnder de earm. Klas stie sels oan 'e skeppe, dat wie in hont fan in froumins. ‘Dêr wiene jim al, leau 'k,’ achtleas liet er de modder troch de hannen gean. Dit like wol goed, dit wie terpierde. Hy hie 't ek net oars tocht, mar fan sa'n Klas koe men alles ferwachtsje. Nei elke fracht sette Hessel by jûntiid mei de skeppe nei it Spikerboar. In oar hie der neat mei noadich, mar hy woe witte wat er krige. Sok folk soe 't bestean doare en doch der oare modder troch. Hy hie alhiel gjin klachten, tocht er, nei de tredde reis en guodkeape klaai.
De aprilmoanne wie yn it lân. Hessel sloech yn 'e skuorre om. Hy hie de keallen wat skjin strie jûn en seach de stekkeboel wat nei. Alhiel gjin bannich wurk, mar hy hie wat pielen, dit rêstich middeisskoft. De rein sûze op 'e pannen. Fan 'e moarn hie er it wol sjoen. De dage lôge read en de wyn wie nei it suden krompen, 't Wie fan dat sêfte stille waar, de loft wie berûn, igaal griis safier men sjen koe. Foar iten wie 't oangien, in tichte, sûzjende rein. No waarden de lannen boarnd, tocht Hessel, de finne hie er bedonge, dêr soe 't aanst útbrûze. Dit wie gerswaar. It moed wie him suver rom yn 'e skimerige skuorre, it wiisde al wer net min dizze maityd. Fansels, dêr prate men net oer. Der koe noch fan alles komme, hoe't de simmer wêze soe hie men no noch alhiel gjin sizzen fan, 't woe nammers ek graach dat al- | |
| |
les krekt let waard as it sa foarlik like. Mar dit moast it lân alteast ha en dan mei sok waar, 't koe soms sa kâld en wreed wêze om dizze snuorje. Hark de rein, sa moast it trochgean ta de jûn út en de nacht der by en dan wat waarmte. Hy hearde de protters ûnder de pannen, dat folk socht de droechte no ek, dy hiene dêr in smout plakje. No lei it allegearre iepen foar it wetter; no koene de lannen drinke safolle se woene fan dizze goede rein. As hjir no mar net in slim wiete rite efterwei kaam, it woe graach mâl, ek fan it goede koe men tefolle krije.
Der gyng in doar: ‘Bist hjir Hessel?’ Geeske yn it bûthús. Hy kaam foar 't ljocht. ‘Komst effen? Hjir is ien om dy.’ Mei wie se wer yn 'e hûs. Wa't dat yn 'e goedichheid wêze mocht, tocht Hessel. As der al ien om him kaam, diene se dat yn 't bûthús ôf, dizze wie yn 'e hûs en hie mei dit waar de reis der om makke. Dat wie in frouljus lûd, tocht er, doe't er yn 't gonkje wie en dêr siet Wigers Jouk by Geeske yn 'e keamer, Wigers Jouk út 'e Bargesteech. It wetter dripte út 'e âld swarte mantel en 't wiete hier kaam ûnder in grize klots wei. Se wie drok mei Geeske yn petear, mar draaide har daalk om doe't se de doar hearde: ‘O Hessel, wiest dêr?’ Se wie tige gemiensum, dat koe men fan sok folk ferwachtsje, ‘no ha 'k de reis der om makke en no soe 'k graach wolle datst effen meikaamst nei uzes om te sjen hoe't it der by ús yn 'e keamer hinne leit. It is sa, men kin op 't heden better bûten ferkeare as by ús yn 'e keamer, it roetwetter rint fan 'e souder. Wiger koe 'k hjir mei gjin stôk hinne krije, ik sei, dan sil 'k sels, want Hessel moat it sjen. Men moat it sels sjoen ha, oars is 't net te leauwen, hoe'n bringst as 't is. Ferline jier ha 'k behang plakt foar in kwartsje de rôle en 't hinget yn lapen by de muorre del, wier is 't, dû moatst meikomme Hessel en sjoch sels, der is net mear yn te ferkearen, it roetwetter rint oer de ftier gear.’
‘Dat hat it al fiifentweintich jier dien, âlde Albert hat it útsloere litten.’
‘Dat wit ik ek wol, mar sa slim as it no is, hat it noch nea west; d' âld boazum is alhiel trochwettere en by de tafel kinst de kleare loft sjen, dû silst meikomme, fuortdaalk, ik bin der hjir om kommen. Oeral lekt it, it bêdeguod kin men net iens droech hâlde, dit moat ôfrinne.’ ‘It liket nuveraardich, doe't âlde Albert dy klinteboel noch hie, doarsten jim gjin mûle iependwaan en jim sitte my allegeduerigen op 'e lepels, dy âlde huzen frette my op.’
| |
| |
Doe hie er it net ret en Jouk wie net op 'e mûle fallen: ‘No noch moaier, dy huzen dy opfrette? Hier barre dat kinste, dû hast der ommers noch nea wat oan dwaan litten; Albert kaam nochris del as it op 'en mâlst waard, mar dû, dû, sinten barre en as komme wy der meielkoar om, dat lit dy sa kâld as in stien; as it dy oangyng, dan soest no meikomme en gean by de timmerman oan.’ Mei har meagere swarte hannen sloech se op 'e tafel en se seach as in ûle. Geeske hie yngetten: ‘Jo moatte ris opdrinke, Joukje,’ se achte it net, mar ferge Hessel op in antwurd.
Dit gyng alhiel net goed sa, hy soe it oer in oare boech smite moatte, woe er har delbêdzje.
‘Jo hiene jo dizze loop besparje moatten, Joukje.’ Hy wie sa sêft as side op dit stuit en bûgde him wat nei har oer: ‘Ik wist dat ommers wol, hoe't it der dêr by jimme hinne leit, lekke en roetdruppe en poddestoel ûnder de flier, hâld der mar fan op, ik wit der alles fan, ik bin der net fergees grut wurden, mem hat der wat mei te krijen hân, ik sis 't jo. Ik soe der noch sawat fan fertelle kinne. Jo begripe wol, ik hie oars dy hiele âlde klinteboel ek nea oanhelle as it net om mem west hie. 't Aid mins wie doe mar bang dat se gjin dak boppe de holle hâlde, se siet der slim oer yn, doe haw ik it kocht, mar om mem hie 't net mear hoegd.’
Hy wie efkes stil, as waard it him muoilik, no't er oer syn mem te praat kaam. Jouk swei ek, wa hie ek tinke kinnen dat it dizz' kant oer gean soe, Huite' Brecht deaslein fan Hette syn mûne, wat wist se it noch klear, as wie it juster bard. ‘Nee, om mem hie 't net mear hoegd,’ sei Hessel nochris, syn eagen stoarren wat ôfwêzich as seach er folle dingen foar him, dingen dy't foar altyd foarby wiene en nea werom komme soene.
Wer wie it efkes stil, d' âldJouster klok fan Siebe' Minke tikke swier en bûten sloech de rein tsjin 'e ruten, de loft spande noch like griis oan 'e kimen ta.
‘Mar ik hie it doe kocht,’ 't wie as kaam Hessel ta himsels, ‘ik siet der mei en oan dizz' tiid ta is dat sa bleaun, ek al om't ik it foar mem kocht hie, haw ik der nea gjin wurk fan makke, mar ik moat der wer ôf, it hat foar my gjin sin mear dat ik it langer hâlde soe. De boel moat nammers ek gâns opknapt en goed neisjoen wurde, it kin langer sa net mear, mar dat moat in hânfol jild kostje. Soe ik soks no dwaan litte en
| |
| |
it dan ferkeapje dan kom ik lang net ta myn sinten, soks kin men fan tinken wol ha. Ik ha der noch mei nimmen oer praat, ik sis dat no tsjin jo, mar it moat net fierder, tsjin 'e hjerst wol ik de boel op buorden ha, de bringst ferkeapje, ik krij der dan mar foar wat ik krij, der sill' wol sinten by moatte faaks, mar dat is dan net oars. Salang sill' jim it oansjen moatte Joukje, de simmer stiet foar de doar, jim ha no earst it allerminste skoft wer hân, mar ja, sa sit it der foar.’
Dêr siet Joukje, wat soe se hjir tsjin ynlizze, wat hie se noch fan Hessel te freegjen of te ferwachtsjen?
‘As it dan earst ris wat panstrutsen waard,’ probearre se noch, Hessel skodholle: ‘Dat docht men net om dizz' tiid, as aanst de sinne op 'e pannen baarnt leit de kalk oer de souder, soks moat oant fan 't hjerst ta wachtsje.’
‘Jo moatt' ris opdrinke Joukje, jo tee is alhiel kâld, dan sil ik nochris ynjitte.’
Jouk suchte, har reis wie om 'e nocht, aanst soe se nochris troch de rein moatte en hoe soe se it thús befine? Wiger hie har dizze loop sa ôfret, mar se soe der op of en Wiger koe der fan op oan dat se ek mei him weromkomme soe. Se waard fertrietlik en woe leaver mar net tinke oan d' âld keamer, mei al it roetwetter en it wiete bêdeguod, dêr't Wiger no allinnich mei omgriemde. Hessel slagge der út. Se liet har fan Geeske beprate, dy geat nochris yn, de wiete mantel kaam út. Dy wie al moai ferdroege, doe't se de reis nei de buorren wer oangean soe, it reinde noch dat it sûze; Hessel kaam se net wer te sjen.
Dy jûns tsjin bêdtiid begûn Geeske der nochris tsjin him oer: ‘Dû woest dy wenten ferkeapje, Hessel? Dêr hastû tsjin my nea oer praat.’
‘Ik sil wol wizer wêze,’ gnyske 'r, ‘it docht in goede rinte, ik soe net oars begeare.’
‘En wolst der dan neat oan dwaan litte?’
‘Fan 'e hjerst wat panstrike, it rûchste wat ticht, dan binn' se dêr yn 'e steech al lang wer bliid en salang binn' se wol stil.’
Beide jonges wiene al fan skoalle ôf en by heit yn 'e buorkerij. No hoegde Geeske alteast net mear mei te melken, mar likegoed wie se moarns wit hoe betiid yn 'e wapens. Sy moast har mei de bussen rêde en dan trije manlju, it kaam allegear foar har op, se stie der allinnich foar.
| |
| |
‘Dû krigest it no gâns lichter,’ hie Hessel yndertiid sein, ‘dû kinst it op sloffen wol ôf.’
Doe hie se mar net mear fan in help praat; as hy der sa oer tochte, hoegde se der alhiel net by him mei oan te kommen en fansels, se wie sûn en koe it ek noch wol dwaan, mar men hie gjin tiid om wat ta jinsels te kommen. Der wie safolle altyd. Hessel dreau winlik it hiele jier troch, sûnder wurden lykwols, hy twong elk mei de eagen. En as it op 'en drokst wie, yn de ûngetiid soms, as elk om help ferlegen wie, koe er ien fan 'e jonges foar in dei of wat ek noch nei in oar stjoere. ‘Dû silst jûn mei melke moatte, Geeske, Huite springt de Hylkema's foar in dei of wat by, dy lju sitte slim oanklaud, de jonge leart der wat fan faaks, se moatte ek ris by in oar en hy bringt in sintmannich thús.’
En in oare kear: ‘Siebe sil dongride by Bottema, de âld brune wurdt oars mar weeldrich, dy moat de lea wer ris fiele.’
Sa wie der gauris wat. Nammers Hessel miende altyd dat se te machtich wiene mei har trijen, se soene mear dwaan kinne, tocht him en mear meitsje. Hy hie 't der al ris oer hân, Huite soe him mar ris in jier ferhiere by in oar, hy soe it dan mei Siebe wol ôf kinne. Sy hie 't him fûl ôfret, no hiene se help fan eigen en dan soe in oar der syn wille fan ha. ‘Sokke knapen moatte troch de moster fitere wurde, sil der wat fan telâne komme, dy moatte net altyd thúsbliuwe.’
Dêr wie it doe by bleaun, mar se wie der lang noch net wis fan dat it him út 'e holle wie, grif soe er der wer oer begjinne.
De jonges wie alles goed, Huite teminsten, sa't heit it wiisde, wie it him goed, hy skaaide ek alhiel nei him út, itselde fûle en trochsettende aard en deun, deun. Siebe woe wol ris wat dwars, mar hy paste wol op dat heit it net hearde en al wie 't soms tsjin 't sin, it kaam dochs sa't Hessel it ha woe. Siebe stie der net foar. Soms koe er syn need by Geeske kleie, heit dit en heit dat. ‘Sa meist net Siebe, heit mient it dy goed, doch no mar sa't heit it seit.’ Dan woe er wol wer yn goedens, yn 'e grûn wie er net kwea.
Sa roaiden se 't dêr wol meielkoar op it Slachtein, en klauden en skrepten en fertsjinnen sinten oer, dêr't Hessel him mei rêde, dy't der plak foar socht, hjir wat en dêr wat, net alle troeven op ien kaart, hy frege net iens de allerheechste rinte, mar wie der wis fan dat it him net ûntkomme koe. En it kaptaaltsje groeide oan en wreide mar út. Hy allinnich wist oer hoefolle oft er te beskikken hie. As de bûtenwacht
| |
| |
der ris weet fan hie, tocht er soms op in rêstich sneintemoarnsskoft, as er oer syn boekjes siet, wat soene se him skean oansjen en wat soene se 't him fergunne. Der moasten net te folle eagen oer, sels Geeske en de jonges hâlde er der bûten; sokke knapen soene har fan alles yn 'e holle helje kinne, men moast dat folk wat koarthâlde. Nammers se wiene der noch net, se hiene in sintmannich oergearre, mar der moast mear by. Froeger stie er der allinnich foar, no wiene se mei har trijen as manlju, hy mocht net kleie, mar dêr neffens gyng it doe hurder as no, der soe wat op fûn wurde moatte.
Doe kaam er mei syn útstel op in jûn yn 'e maartmoanne, it bleau al gâns langer ljocht, mar de lannen leine noch deadsk en keal ûnder kâlde wrede loften. Se sieten oan 'e brij doe't Hessel der mei delkaam:
‘Op maaie komt it molkriden nei Easterboarn los, ha 'k heard, ik woe der mar op skriuwe.’
‘Du bist dochs wol wizer Hessel, wa soe dêr oer gear moatte?,’ sei Geeske fuortdaalk.
‘Wel, Huite fansels, wa oars?’
‘Soks komt der foar him fierste bot op oan, it is noch mar in jonge, Hessel, as er him dêrmei knoeit, komt er it nea wer te boppe.’
Dêrmei hie se de jonge yn ienkear foar 't plan wûn, der wie nammers neat dêr't er minder oer koe as sok lytsachtsjend praat, hy soe in bern wêze!
Hessel gnyske: ‘Doe't ik fan syn jierren wie, stie ik as grutfeint by in boer, it swierste wurk kaam foar my op en hy soe net molkride kinne? Dû moatst tinke, it is dêr op Easterboarn wat oars as yn ús tiid, doe kaam men der om, no leit der in hurde sljochte dyk, men soe der op hoasfuotling hinne kinne.’
Geeske skodholle. ‘Dat is 't him net, mar dy bussen, hy skrept him dermei oer de meuch, 't is minskemoardzjen, dêr moatt' se al noadich in sterken keardel foar ha, mar net in opslûpen jonge.’
‘Ik ha my dochs al oanjûn!’ De jonge koe him net mear stil hâlde, wat miende mem wol.
Doe besocht Geeske it fan in oare kant: ‘Dat komt der ek noch by, aanst moat er lotsje en as it op 'en mâlst beslacht, rekket er fan 't hjerst al by de soldaterij en wy bliuwe mei 't molkriden sitten.’
Dêr hie Hessel noch net iens by stilstien, soks soe kinne, 't soe ivich
| |
| |
begrutlik wêze fansels, sa'n skoandere jonge in healjier ferloaikje en sûnder fertsjinst, mar men stie der machtleas tsjinoer en hie jin der ûnder del te jaan, it wie safier ek noch net.
‘Dat sil wol wat tafalle en mocht it sa al komme, de slimste drokten binn' dan oer, dan sil 'k it sels dwaan.’
Se praten der noch wat oer nei, mar Hessel hie al besluten, it skriuwen soe alteast trochgean. Hy fernaam nei de kondysjes: ‘Mar tsjin nimmen oer prate, mynhear.’
No kaam it der mar op oan sa tûk mooglik te skriuwen, men woe graach leechst wêze fansels, mar der al leafst net útrinne, dan soe men jinsels yn 'e hûd bite en fan 't hiele molkriden gjin oere wille wer ha en de bûtewacht gnize fansels, want sok in ding wist men gau genôch op 'e brêge.
Sels brocht er it briefke nei 't kantoar. Der waard gâns gading makke neffens mynhear, fansels hy koe gjin nammen neame, mar der wie noch al ris ien. Hessel stie efkes yn bestân, it briefke tusken tomme en finger, der wie noch al ris ien, hy liet dit yn him omgean: ‘Ik sil 't noch in bytsje feroarje’ en sawat gnyskjend, ‘it kin no noch.’
Mei in eintsje potlead skraste 'r it âlde sifer troch, doe frege 'r pinne en inket en knoffele der twa kwartsjes ôf: ‘Sa moat it dan mar.’
Mynhear hie in nij slûfke, hy slikke it ticht: ‘Wy moatt' mar ris ôfwachtsje.’
Dy sneons kamen de briefkes iepen, Hessel wie 't leechst mei trijeentweintich en in heale gûne. Jetse Jeninga, in komelker fan Easterboarn, dy't it net hâlde koe, wie 't neist oan him mei trijentweintichfiifensantich, en Jetse moast it der fan ha.
Op âlde maaiedei, de moarns healwei fiven gyng Huite de nije molkrit oan. Wetterige loften dreauwen leech út it súdwesten en it reinde dat it wiske. De âld brune hâlde syn igale stap, de kop foardel. Noch wat'ûnwennich siet Huite op 'e platte wein yn heit syn âld jekker en in sek om 'e skouders. Dêr gyng er om 'e molke nei de oarde, wêr 't mem berne en opgroeid wie, wêr't pake en beppe wenne hiene. Elk dy't bussen oan 'e dyk hie, makke in praatsje dizze earste reis. De iene woe him útkloarkje oer it wêrom fan dizze foar har frjemde ûndernimming, se hiene dêr dochs oanslach genôch op it Slachtein? ‘Ik tocht altyd dat jim heit dêr sa moai aardich buorke.’ In oaren
| |
| |
stiek him ynlein de gek oan: ‘In boeresoan op 'e molkwein, soks doocht ek net wol?’
Huite joech net folle werwurd, se koene om him allegearre meielkoar opfleane. Gysten en rimpen swikte 'r de bussen op 'e wein: ‘Toemar, âlde.’ Dêr gyng it wer hinne en it reinde mar troch, it rûn him ta alles út.
Doe't er werom kaam, lei by Jetse Jeninga de pream foar de wâl, wêr't har skeamel besit yn droegen waard. Wat gatterige dekkleden moasten de fûlste rein ôfkeare. In keppel bern tjirgen har oerdwealsk op 'e pôle. Jetse soe in nij aventoer oangean yn 'e Wâlden. De Wâlden binne grut, dêr soe er wol earmslach ha. Se hiene in rak oer de stuollen, dêr flij de Jetse de striesekken op; de boel soe slim wiet wurde, it trof dan ek allerdanichste min, mar it wie âlde maaie, har tiid hjir wie om.
‘Toe mar brune;’ dêr ried de molkwein lâns en Huite fjurre it âld hynder oan. Jetse seach him nei, hy skodholle en suchte djip, doe gyng er yn 'e hûs en droech in tobbe mei itenspannen en breaboardsjeboel yn 'e pream.
Huite koe him fuort mar ferskjinje, doe't er fan syn earste reis thúskaam.
‘It moat noch wat wenne faaks, mar 'k woe ha, dû soest sa lang net ûnderweis wêze,’ sei Hessel, ‘it nimt sa nochal wat tiid.’
‘Ik haw it genôch sein, it is de jonge te mânsk.’
Dat wie fansels wer frouljus praat, Hessel sloech dat gjin acht. Huite iet troch, se moasten mar tiid dwaan.
It wende, Huite krige de slach te pakken, as der twa trije bussen oan 'e dyk stiene, rûn it âld hynder troch, Huite smiet se der ûnder it riden wei op.
De tiid gyng syn gong en Huite krige syn oprop thús, hy soe lotsje moatte ta de militêre tsjinst. Se hiene dat yn 'e moanne fan augustus. ‘Dat se soks net by't winter ha,’ eamele Hessel, ‘boerefolk wurdt wer net mei rekkene fansels, sy kinne mar útbrekke en ha te kommen.’
Huite woe der yn 'e smoarge klean ôp of, it soe de muoite ek al wurdich wêze. Mar mem die gjin lichten, hy soe him ferstrûpe: ‘Jim sitte my hjir yn 't dongriden en yn dy smoarge bringst soest nei de buorren, út noch yn net, dû moatst dy wat ferklaaie en in bûssint mei, 'tislottersdei.’
| |
| |
‘Wat soe dat betsjutte,’ kaam Hessel der fuortdaalk tusken, ‘mei in healoere is de jonge wer thús.’
‘Hy treft maten en sy binne jong meielkoar, men wit wol hoe't soks giet, mar dyn fatsoen hâlde hear Huite, sa'n dei binn' der altyd guods dy't fier bûten de bân springe.’
De jonge smiet it fier fuort: ‘Wat mient mem wol, foar iten bin 'k hjir wer.’
Se hokken gear foar 't gemeentehûs en hiene in steil wurd. Mar doe't se dan ynkomme moasten, yn 'e lange smelle seal en boargemaster efter de griene tafel, betûmelen se gâns, se wiene sa nuet as kninen.
Doe gyng it dan oan. In timmerfeintsje dy't him Andringa skreau, koe it earst fuortgean mei nûmer trije yn 'e hân, dat wie gjin twiveler. De iene nei d' oare taaste mei in triljende hân yn 'e flesse. Huite en it Zylstra's jonkje bleauwen tegearre oer, der wie net folle kar mear. ‘Ypma, Huite.’
Doe kaam er nei foaren en loek it allerheechste nûmer fan 'e hiele lotterij, it oare wie nûmer fiif en der koe Zylstra mei nei hûs gean.
Se waarden opwachte, doe't se der tegearre útkamen, de hiele kloft hokke gear foar de doar, lange pipen oan. ‘Earst om in piip, Huite, en dan trakteare, hjir kinst net foar wei.’ Se sloegen him op 't skouder as wiene se de grutste spitsen, hy makke him der ôf en krige de fyts. Mem hie krekt de ierappels opsmiten doe't er thúskaam, se soene ite. ‘Frijlotte,’ sei er. Geeske krige de triennen yn 'e eagen: ‘Wel, wel, wel!’
Hessel feroare him net: ‘It is mar moai,’ grommele 'r, ‘sille wy de hannen gear ha?’
Huite wie hast it hiele lotsjen al fergetten, hy siet al wer op 'e dongwein, doe skoden se yn it doarp de nûmers alf en trettjin troch de buorren, se hiene in paraplu op en in lange piip oan. It Zylstra's jonkje siet al smoardronken yn it hûnehok en it timmerfeintsje dat him Andringa skreau, wie fan 'e polysje mei de gummystok nei hûs jage. Lottersdei! Oan 'e jûn ta sieten de knapen noch yn 't ‘Gouden Wagentsje’ te sjongen en mâltjirgjen, doe waard it melkerstiid en sakken se ôf nei hûs.
Dêrmei wie ek dat wer foarby, noch in dei of wat, dan stie de merke wer foar de doar. Dan soene de skippen wer yn 'e buorren kom- | |
| |
me fan oaljekoekskream en mallemûne. De skippen mei de bekende merkelju dy't al jierren har komst hiene yn in âlde doarp, 't mocht dan wêze dat der hjir of der in útlibbe âlde heit oan board wie dy't no de merken bylâns reizge by de soan op 't skip, wêr't de jongerein gjin kunde oan hie, mar de âlderen koene him noch út har jonge tiid, doe't er alle jierren al te harres kaam. Nammers dy merkelju, skurf en smoarch yn 't habyt, hiene sawat heimichs oan en om har, it wie fan dat frije swalkjende folk, oeral thús en nearne gjin went, folk dat de wille mei brocht en him om gjin soargen bekroade. Men soe net licht ien fan har yn 'e hûs noadzje, mar om reinwetter koene se oeral terjochte en elk mocht graach efkes op 'e wâl in wurdmannich mei har prate en har oansprekke as âlde kunde.
Dat merkefolk, it bleau de jierren troch allyk, mar de merke! Dy hie gâns fan syn âlde gloarje boete moatten, dy wie út 'e buorren ferballe nei in stik lân, dêr koe elk him dan mar tjirgje sa't er woe, sûnder dat in oar der argewaasje fan hie.
De merke! Plichten se yn froeger jierren net fjouwer dagen merke te hâlden en wie it dan gjin feest foar it hiele doarp? Utsein dan fansels foar de tsjerkereizgjende minsken, wêr't men nammers mei soksoart fan ding dochs nea wat berikke koe. Soks moast elk sels dan op 't lêst ek witte, wa 't net woe wie frij.
Mar no! Twa dagen merkehâlde, in sneon en in snein op in stik lân. De âlden smeulden it like in skoalfeest, mar wat wist de jongerein fan froeger? Dit wie har merke.
Dy sneons ûnder iten, - sûnder erch wie ien oer de merke begûn - sei Siebe: ‘Ik soe jûn wolris nei de buorren wolle!’
‘Foai Siebe,’ sei Geeske fuortdaalk, ‘foai, dy merkeboel.’
‘Wêrom mei dat net mem?’ frege de jonge.
‘Dat is gjin plak foar ús, dêr hearre wy net, soks moatt' wy mije.’
‘Mar wêrom?’ hâlde 'r oan.
‘Moatst dat noch freegje Siebe? Der wurdt flokt en sûpt en alle rarichheden mear, der komt gjin goeds fan.’
De jonge wie 't der lang net mei iens, mar hâlde him stil, doe krige er help fan in hiel ûnferwachte kant: ‘Wat soe der yn stykje as sa'n jonge jûn efkes foar de kreammen lâns gyng en oer de merke rûn, fansels gjin skoandere sinten ferdwaan, dat is ûnnut, mar sjen en by de boel lâns, 't soe neat foar my wêze, mar sa'n jonge, wêrom net.’
| |
| |
‘Wol heit dat dan wol lije?’ De jonge koe hjir net by; dat sei heit!
‘Wol lije, wol lije, ik sis, der stiket neat yn en och, oars ferdochst jûns nei iten sa faak in healoere, ast yn 't hôf omhingest of by de kreammeboel sjochst dat is ek itselde.’
‘No woe 'k dy dochs wizer ha Hessel, sa bistû ek net grutbrocht, wêr moat dit hinne ast sa'n jonge ek noch stipelearrest.’
Siebe frege net mear, heit woe it lije en jûn gyng er nei de buorren.
Hy koe hast gjin tiid dwaan, foar iten hie er him al wosken en ferstrûpt, hy seach heit op 'e hannen en dan wer nei de klok, 't wie aanst healwei njoggenen, as it noch letter waard soe heit it faaks net mear lije wolle. Hessel feroare him net, mar die syn dingen, de jonge siet te riden op 'e stoel. Swijend iet Hessel troch.
Geeske siet sawat te stúmjen. Se koe dit fan Hessel net begripe, no hie er de jonge alhiel op ien ein, mar hy like nearne euvelmoed yn te hawwen. No soe er him nei de merke gean litte, de hiele middei hie 't net by har wei west; wat soe 't de jonge ôffalle, dy soe der by stean sûnder in sint yn 'e bûse en fan 'e oaren noch narre wurde faaks. Se koe 't net goedkrije, dat Siebe der hinne soe, mar as er der dochs net ôf te bringen wie, dan moast sa'n jonge in bûssint mei ha, altyd soe er dêr fan 'e maten op oansjoen wurde.
Hessel die it âld petsje of en hâlde 't in telmannich foar de eagen, doe skode er it wer op, tagelyk wie Siebe al oerein. ‘Dat hoecht sa stjalpich net wol? Dû bist alhiel oeremis,’ grommele Hessel, de jonge wie der al hast út. ‘En dû tinkst om 'e tiid hen, healwei tsienen wer thús,’ rôp er noch. ‘Hy heart it net iens, wol 'k leauwe,’ en Geeske sette him fuort nei, hy wie al op 't hiem: ‘Sjoch Siebe, hjir, in bûssint, mar net alles ferdwaan hear en neat tsjin heit sizze.’ Se lústere hast en seach skrutel om har hinne. De jonge, ferbouwereard, knypte de hân ticht, die 'm doe wer iepen, der lei in ryksdaalder yn syn iepen hân. De kleuren sloegen him út, mar Geeske wie al wer yn 'e hûs, it hert sloech har oan 'e kiel ta. Wat hie se dien? In ryksdaalder, bûten Hessel syn witten, se doarste 'm benei net ûnder d' eagen te kommen, grif soe er it oan har sjen. Mar it wie benei tsjuster en Hessel wie al oerein, dy hie nea fiif minuten rêst yn 'e hûs. Jachtich naam se de tafel ôf.
De merke. As skoaljonge hie er mei planken en balken sjoud út 'e skippen nei it lân, hie er mei lutsen foar de swier ôfladen karren, hie
| |
| |
er sjoen hoe't it opboud waard, de kreammen, de mallemûnen, de skommel en sjittinte, mar de merke sels hie er nea in foet op set. No seach er it dan en hy sette grutte eagen op: dit wie no de merke. De mallemûne draaide mei gleone griene en reade ljochten, de kreammen strielen fan it wite ljocht, de oaljekoeken waarden heech opsteapele op 'e mei wyt papier beleine toanbank en de reade kleden hâlden wûndere heimnissen besletten. Fan 'e skurvens en it tige earmoedige seach er neat, it wie as stie er yn in oare wrâld. Swier dreau de rook fan gleone oalje oer it lân en loek op nei de kleare simmerjûneloft, wêr't in mannich stjerren bar iensume wacht hâlden.
En dan it muzyk, alles draaide en gûlde trochelkoar en tsjin elkoar yn. Der tuskentroch pofte de sla-jut-op-'e-kop en de man mei syn raffelige snor en syn heas lûd dielde papieren medaljes út. Dan sette 'r syn lûd wer te skoar: ‘Sla op de kop van jut, hier 20, mannen met haar op de borst, Simsons krachten!’ Dat rôp er oan ien wei, krekt salang dat der wer in ploechje oankaam, dan hâlde er de hân al iepen foar syn dûbeltsje.
En de minsken! Siebe koe se hjir mar amper mear en hy hie der oan dat er it leauwe koe. Dêr siet de tsjalskonkige bakker dy't troch 'en dei by har oan 'e doar kaam, op in hynder yn 'e mallemûne, de gleone ljochten setten syn oars sa deadseftich uterlik yn in wûnderlike tsjoen. Under it foarbydraaien seach Siebe dat syn mûle ferweegde, hy song en sloech de maat op 'e kop fan it houten hynder. Men soe sizze. En dêr wie swarte Wop. In batske komelker, grut en steil, dy't nea in ûnnoadich wurd sizze soe, dy stie midden yn in kloft folk, de sneinske hoed yn 'e nekke, it krollige hier der oan alle kanten ûnder wei: ‘Yn 'e govert minsken,’ balte 'r, ‘yn 'e govert!’ Doe joech er Sape' Sjouk in hân en noch in troud frommes, der kamen mear en mear by en dêr gyng it hinne: ‘It is mar ienkear by ús merke, dan gean' de finen nei de tsjerke!’ Wop syn swier lûd bearde boppe alles út. Siebe seach him de eagen út 'e holle, wat mekearde dizze minsken allegearre?!
Doe trof er maten: ‘Nei de dûnstinte jonges, dêr kinn' wy bier krije!’ Foar it earst fan syn libben krige Siebe dêr bier. Hy hâlde 'm goed, hy spuide 't net oer de flier en nimmen koe oan syn gesicht sjen wat er trochmakke. Fuort by har siet Bottema's arbeider, hy hie in steil wurd tsjin in pear oare knapen, arbeiders lykas hy. Doe't er ôf- | |
| |
rekkenje moast, smiet er in ryksdaalder op it taffeltsje en krige mar in sintmannich werom, seach Siebe. Hy koe hjir net by, sokke grutte stikken fertsjinne Lykle oars ek net, mar elk like hjir sinten te hawwen, se wiene mar yn 'e pronk en smieten mei 't jild.
En de oargels draaiden mar, de grutte trommen sloegen troch alles hinne, de skommel belle. In floit gûlde. Hossende jongfeinten, wyld en oerdwealsk elkoar yn d' earm, raasden in wyske fan 't mallemûneoargel; de gleone ljochten lôgen tsjin 'e loft. Merkefluitsjes gûlden oatmoedich. It heaze lûd fan 'e raffelige slajutman, de twingende stim fan 'e sjittintebaas, alles mâlbearde der trochelkoar. Merke!
En Siebe die mei. Iet oaljekoeken en reage mei de âld buks yn 'e kalkeneintsjes, dat de pypstâlen der nei stoden, hy siet yn 'e skommel en belâne al wer ris yn 'e dûnstinte. Dêr dronken se wyn, dat wie oars wat as bier, it wiene winlik noch mar jonges, mar sa'n jûn, sa'n merkejûn moast men wat oersljochtsje en net te krekt sjen.
En doe al wer it lân ris oer en iel ite by in tintsje.
‘En no nei 't “Gouden Wagentsje”,’ sei Douwe v.d. Meer, dy't har oanfierder wie. ‘It “Gouden Wagentsje”.’ Se waarden dêr trakteard. Wa dy't merkehâldt, kin op in sint jild sjen?
It ‘Gouden Wagentsje’! It gyng der dan sa libben en fleurich om en ta en al dy lju liken famylje fan elkoar te wêzen.
Mar op it Slachtein, op it Slachtein!
Huite wie goed njoggen oere al op bêd gien lykas syn wenst wie, hy repte fan gjin merke. Hessel hie, lykas altyd, noch wat beuzichheid fûn; doe't er goed healwei tsienen yn 'e hûs kaam, sei er: ‘Siebe al op bêd, tink?’ ‘Dy is noch net thús.’ - ‘Net mâlder wurde.’
Hy krige de Hepkema, wêr 't er allinnich it sneonsnûmer fan lies, mar alle amerijen seach er op 'e klok, it wie winlik dochs sa, dat hy en Geeske hjir om dy kweajonge sieten te wachtsjen. Sy moasten har rêst ek ha en it ljocht baarnde om 'e nocht. Soks koe men fan sokken ferwachtsje, as men se tefolle frij joech. De hiele middei yn 't lân hie er it al witten, hy hie him gjin frijjaan moatten, dit hie in misse set fan him west, hy hie him thúshâlde kinnen, mar om Geeske hie er it litten, hy hie har beswieren net achte, hy hie frij jûn. It hie net wêze moatten, wist er no, dit wie ienkear en nea wer.
‘Gean dû mar op bêd, Hessel.’
| |
| |
‘Ik bliuw op,’ sei er koart mei in tige klam op it earste wurd.
Geeske sloech de eagen del. Hoe woe dit komme en it wie har skuld, oars hie de jonge hjir faaks al wer west, as Hessel alles ris wist!
It koperen wicht rattele nei ûnderen, de klok sloech tsien oere: ‘No dû op bêd, ik sil 'm ôfwachtsje.’
Sûnder tsjinwurd loek Geeske de jurk oer de holle. Hessel blaasde de lampe út en gyng nei bûten. Geeske krige net in wink yn d' eagen. Safier wie it no kommen mei har, har eigen jonge hie se jild jûn om nei de merke ta te gean. Soks hie heit ris belibje moatten! Wat hie se yndertiid net ûnthjitten, doe't se har belidenis die. En har bern, se hie se ta de doop hâlden yn 'e âld tsjerke en tasein dat sy se alteast kristlik opfoede soe. Soks kaam no op har oan, mar mear noch hoe't dit hjir aanst mei Siebe ôfrinne soe as er thús kaam. Se hearde Hessel foar de glêzen lâns gean, dy wie alhiel op ien ein, as dit noch lang duorre soe er ta alles yn steat wêze. En Siebe, wie dy losfertroud yn sa'n merkeboel, mei in ryksdaalder jild yn 'e bûse? As dit ferkeard gyng dan wie it har skuld. It swit briek har út en se harke op 'en skerpsten nei alle lûden.
Hessel stie yn it hôf, yn 'e sêfte simmernacht en digere dy kant oer nei de buorren. It lûd fan 'e draaioargels sloech fier troch de hoarige jûn, 't ljocht fan 'e gleone lampen lôge tsjin 'e loft.
Dat grutte minsken net wizer wiene, tocht er by himsels en ferdoch dêr har goede sinten en har skoandere tiid yn dy merkerommel. Dêr wie Siebe no fersyld, gjin sint yn 'e bûse lokkich, mar hy wist wol, der wiene fleurige maten genôch dy't him frij hâlde soene. Dit wiene se nammers ek net ôfpraat, healwei tsienen thús hie er sein en no wie 't dêrmei aanst alf oere, hy soe 'm fine as er kaam, sa'n kweajonge, sa'n snottebelle!
Stil en grut stie de nacht, in ûle fleach om 'e skuorre en floite syn heimige rop, mar Hessel wûn him mear en mear op, hjir stie er no hast yn 't holst fan 'e nacht, wylst er syn sliep sa noadich wie en dat om dy mâljonge, dy't merkehâlde yn dizze nachtlike oere. Al mear as ienkear hie er yn bestân stien om nei de buorren ta en helje him op, mar dy giisgobberige lju op 'e merke soene dan noch in fersetsje te mear ha, op kop en earen der by fansels, de mûle yn 't kier en dan gnize op 'e keap ta, soks moasten se net ha. Hy soe op bêd gean kinne, de doarren yn 't slot, as er dan del kaam soe er wol dalje jaan, mei
| |
| |
grutte trêden rûn er troch it hof en koe 'm sels opfrette fan kleare grimmitigens. Dit wie ienkear, mar de twadde kear net wer, soks koe er Siebe alteast no wol sizze.
De kikkerts yn 'e sleatten setten har te skoar. Hjir en dêr trille in stjer. De moanne like in boatsje licht en rank, dat foer op in ûnmjitlike see. De ûle rôp wer. Hessel hong oer de hiemshikke en spande alles yn oft er him noch net oankommen hearde; dit wie gjin thúskommen, dit, dit... hy stikte hast fan lilkens, sa'nien soe er alles dwaan kinne.
It moast al hast ien oere wêze, doe hearde 'r lûdbearende stimmen op 'e Nijedyk, fier klonk it troch de stille nacht. Se hiene sa'n wille dêr en neat gjin haast sa't it like. Se hiene allegear tagelyk it wurd, it moast noch in hiele ploech wêze. Dan sette ien mei in ûnwis lûd in sankje yn, se foelen him allegearre by, it bearde withoefier: ‘We gaan nog niet naar huis, nog lange niet, nog lange niet, 't is kermis op de sluis...’
Dêr soe Siebe no by wêze! Mei grutte trêden sette Hessel op 'e hynstestâl ta, op 'e taast fûn er wat er socht, in nij spantou. Dêr lei er in knoop yn, hurd as in stien. No moast er dan mar del komme!
It sjongen kaam neier, doe't it út wie koe er har lûde stimmen al ferstean: ‘Wy bringe dy nei hûs Siebe en moarn sill' wy nochris merkehâlde!’
‘Moarn, moarn, dan dogge wy de nachts troch, oan melkerstiid ta,’ dat wie Siebe, hy lei noch in knoop yn it tou en loek him stiif út al syn macht.
By de reed soene de oaren dan mar werom, se koene min byelkoar wei komme en hellen noch ris op fan ‘'t Is kermis op de sluis, niet naar huis...’
It soe dan dochs wêze, 't waard tiid ek, oars hie er har efkes helpe sillen. No kaam Siebe allinnich de reed del. Hessel gyng by de hikke wei en ûnder de stienparrebeam stean, dêr moast er lâns komme, trije knopen hie er no yn it tou, bikkelhurd.
Hy draaide om 'e hikke, dêr kaam er it hiem op, nearne gjin euvelmoed yn, sawat heallûd song er noch: ‘... of de fles moet op z'n kop staan;’ sa gyng er by de parrebeam lâns. Op 'n ûnferwachtst sûze it tou, sloegen de knopen him yn it gesicht. De jonge gûlde it út. ‘Ik sil dy reitsje, dû oerkommeling!’ alwer sloech it tou, op 'e rêch, op 'e holle, oeral, en alwer en alwer.
| |
| |
De jonge krôle fan 'e pine en raasde dat it troch alles hinne gyng. ‘Silstû hjir healdronken thús komme yn neare nacht, dû, dû?’
Hy sloech 'm wêr't er him reitsje koe, it brûs op 'e mûle.
Doe gyng de doar iepen, Geeske yn 't nachtjak: ‘Hessel!’ Se skreaude 't hast út.
‘Yn 'e hûs, dû!’ raasde 'r troch 't mâle hinne, sy gyng flak foar him stean: ‘Slaan my mar.’ Hy soe har oan 'e kant triuwe: ‘Slaan mar op!’ It tou hâlde 'r yn syn triljende hân: ‘Sa'nien,’ sei er, ‘sa'nien!’ Fierder kaam er net; fan kleare grimmitigens en oerstjoerens koe er gjin wurden fine, hy slokte, de mûle wie him sa droech as lear, hy slokte jitris: ‘Sa'nien soe men deaslaan,’ sei er doe.
De jonge wie yn 'e hús rekke en fuort nei boppen gien. Mei kâld wetter brocht Geeske Hessel wer wat ta himsels, hy trille noch slim en de eagen draaiden him nu ver yn 'e holle.
En doe op bêd, nimmen dy't de sliep krije koe. Doe't Siebe de oare moarns ûnder syn lêste ko weikaam, fjoerreade streken baarnden noch oer syn gesicht en it stjurre bloed siet him yn 't hier, sei Hessel: ‘Dat is ienkear, mar nea wer, hen Siebe?’ - ‘Nee heit,’ sei de jonge gedwee.
Dy sneintejûns siet er op it strykdaamsketsje efter it hôf en smookte út syn lyts houten pypke. Heit liet dat gewurde, as er it net te bot die, net te folle foar 't each en alhiel net ûnder 't wurk.
De dauwe kaam oer de lannen, de kij waarden der hast yn wei, fan in fiere pleats stiek it tek der allinnich noch mar út.
Yn 'e buorren draaiden de oargels wer, hy koe it skoan hearre. Dêr wie de merke wer oan 'e gong lykas juster en hy siet hjir. Hy hie der gjin hertsear fan. Hy woe der leafst mar net mear oan tinke. In grou gûne hie er der fersnobbe. In grou gûne yn ien jûn. Hy hie mem in daalder weromjûn.
Heit wist fan neat, oars soe er der minder foarwei kommen wêze. De groeden baarnden noch, mar it slimste wie oer.
Hy snúfde djip. Krekt as koe er hjir de oaljerook rûke, 't soe ferbylding wêze grif. Hy kloppe de piip út, noch brij ite en dan wer op bêd.
Yn 't easten gyng de moanneskyl syn fiere tocht wer oan.
Op in freedtejûn stie it yn 'e krante dy't Huite meinommen hie út 'e buorren. Hessel hie der al wat fan grútsjen heard, mar hie net tocht
| |
| |
dat se 't safier komme litten hiene. Mar it stie der yn: de Hylkema's pleats soe op buorden.
Hy hâlde de krante deun by de lampe, dat fûle baarnen strekte nearne net ta, hy preuvele de wurden yn himsels, de lippen ferweegden. Dêr stie it dan en hy begûn fannijs, heal lûdop hast, syn swarte ilige finger wiisde de rigels bylâns.
‘De vruchtbare zathe en landen gelegen aan en bij een verharde weg, bij de kom van het dorp...,’ de hûsgenoaten harken stil nei dit útsûnderlike foarlêzen.
‘Hylkema's jonges, och, och,’ bearde Geeske, it wie noch fiere famylje, d' âld frou hie har ek Terpstra skreaun. ‘De pleats ferkeapje, watst seiste, Hessel, wat binn' dy jonges dan fan doel? Boate is âldfeint, mar Wynsen-en-har ha al trije lytse bern, hoe komme se der by.’
‘Rûzje,’ gnyske Hessel, ‘safolle ha 'k der wol fan heard, in sweager moat syn part opfrege ha, dy hat de âldste dochter, no moat de boel útelkoar.’
‘It moat jin dochs oandeare, sa'n skoandere pleats, en wat moatte dy jonges aanst.’
‘Wynsen moat him mar keapje, dan is er wis fan bliuwen,’ sei Hessel.
‘Kin dat Hessel?’
‘Wêrom soe dat net kinne, bieden is frij, hy moat syn bêst mar dwaan, soe 'k sizze.’
Miende er soks no? Geeske makke har swarte tried wiet tusken de lippen, it wie slim digerjen, it ding yn 'e nuddel te krijen, mar de Hylkema's jonges siet se oer yn: ‘Soestû tinke Hessel, dat sy soks betelje koene?’
Hy joech mar amper antwurd, loek justjes oan 'e skouders. Wat wie dat no foar freegjen, it wiene froulju.
Hy seach de Hylkema's pleats. De manske huzing deun by de buorren en dochs alhiel frij en in hûndert pûnsmiet pûk, pûk lân der by en gaadlik, hast alles yn ien kavel en wat bûtlân efter de polderdyk. Sa'n pleats te bebuorkjen, mei jins trijen as manlju der foar stean, eigen folk, dan gyng it op syn fûlst. Hy knypte de lytse djiplizzende eachjes heal ticht en seach grutte dingen.
Dy nachts krige er gjin wink yn d' eagen. De Hylkema's pleats! Mar
| |
| |
soks wie oars wat as in snikke en in âld hússteed. ‘Bij biljetten nader omschreven, boekjes verkrijgbaar ten kantore van den notaris en bij den omroeper...’
De sneons telde Hessel tsien stoeren út en kaam thús mei in boekje yn 'e bûse, mar nimmen fan 'e hûsgenoaten wêr't er der mei in wurd tsjin oer repte.
De hiele snein benei siet er yn 'e keamer. De âld breatromp mei pompieren hie er op 'e tafel, yn in giel boekje makke er syn berekkens.
Hy gyng te pleatsbesjen, soks joech gjin niget, hiele kloften swalken der troch 't lân, ien fan Hylkema's jonges foarop, de boar ûnder d' earm.
De earste sitdei die Hessel syn griis breiden daske om en loek de swarte klompen oan. De hiele middei siet er op 'e seal fan 't ‘Gouden Wagentsje’ mei ien framboaske. Alle perselen tekene er oan, der ûntkaam him neat, mar skriuwe die er net.
Hessel moast der in middei of wat tuskenút, it doel fan dy heimsinnige reizen waard nimmen gewaar, net ien dy't der ek nei frege. Se wiene it wend dat heit syn eigen dingen die.
Siebe hie it melken en fuorjen berêden, doe't heit fan syn lêste reis, de jûns foar de twadde sitdei, weromkaam. Hy hie krekt it Lakenfelder út 'e smoargens fage en droech in toppe strie oan.
Sûnder jûnsizzen kreake Hessel syn lûd fuortdaalk: ‘Hui, hui, der, struiïng kostet ek jild!’ Doe yn in pear stappen wie er by de lantearne: ‘In ljocht as in sinne, men soe sizze wat moat soks sa mâl,’ hy skroefde it benei út.
‘Neat bûtenwenstichs? Yn 't hok ek alles goed? En de holdingen en de keallen? De bargen har gerak hân?’ Hy frege alles yn ien sike, koart en ôfbiten. Siebe flybke yn 'e groppe en sette de biezem teplak. ‘Gean dû mar yn 'e hûs.’ Hysels heakke de lantearne fan 'e spiker en reizge de boel bylâns.
Yn it hok drige er lang, nimmen dy't him hjir seach, hjir koe men ta jinsels ynkeare.
Hy hie hjir goed buorke de jierren troch, se hiene hjir nammers gâns bedijd. No hie er in goede rigel fee op en brûkte gâns lân, mar in pleats koe 't net hjitte. Hjir in hoeke en der in stik en op 't hiem in hokkeboel, dat wie 't. As dit ris slagje mocht, dit wie gjin gekheid, de
| |
| |
duveker, nee en hjoed noch hie er tocht dat er te heech mikte, mar men moast wat weagje, se wiene sûn en de jonges kamen him alhiel yn 'e hân en dêrby, der soene guods wêze dy't in pleats kocht hiene, dy't der sa goed net foar klear west hiene as hy.
Fjouwerisom sieten se no oan 'e panne ta it jûnsmiel, opwaarme ierappels mei koal fan mem oanmongen mei ryklik dreech fet. Soks wie Hessel syn kost alhiel. Oft it lekker wie hie er noch nea nei frege, as it mar holp, as men der mar op arbeidzje koe.
It miel waard swijend berêden. Efkes wie it: hannen gear. Hessel hâlde it swarte glêde petsje froed foar syn fûle brune eachjes. Dit wie dan ek noch it iennichste dat se fan har godstsjinst oerhâlden hiene.
Alhiel bûten wenst, kamen Hessel dizze jûn ûnder iten allegeduerigen bylden foar út syn libben, de jierren lâns.
It doel fan syn reis dizze dei wie der net frjemd oan, wist er, as fansels kaam it him no allegearre yn it sin.
Hoe hie de buorren der net fan roppen en him it grutste ûnk foarsein doe't er de snikke kocht hie? Mar hy wie der opstapt en hie fearn en hoe? Ja hoe? Mar hy hie gâns bedijd.
Doe hie er him ta buorkjen bejûn, it molkheljen der by, it hie him gjin wynaaien lein, nammers sy hiene de lea ek rept en it net mei stilsitten krigen, altyd mei foaroan en op 'e lytskerts past. No hie er de jonges. Huite brocht alle wiken in grou arbeiderslean thús en 't oerdeisskoft hie er thús noch oanslach genôch. Hy fitere de jonges ek oan, as sy ek net oerhâlden, wa dan?
Daalk nei iten gyng Geeske oerein. Soks wie nammers wenst, net te lang driigje.
Huite wipte de stoel efteroer en hinge tsjin 't bedsket, net te fier fan 'e kachel, jûns nei iten siet him it molkheljen noch yn 'e lea, waard er húvrich en klomsk. Siebe stoppe sawat temûk syn tige behindich pypke út in lyts smel doaske. Foar in wûnder sloech heit it dizze jûn suver gjin acht.
Mem wosk de skûtels op 'e tafel. De wazem sloech om 'e lampe. Siebe krige de bak mei ierappels dy't er ree set hie om 'e hoeke fan 'e doar en begûn oan syn wenstich kerwei fan alle jûnen: ierappelskile. Sûnt Huite it molkriden hie, wie dy der fan frijsteld, oars wiene se der tegearre oer gear.
Geeske kaam ta sitten. Se hie in nassaus baitsje foar ien fan 'e jonges
| |
| |
op priemmen en koe noch in stekmannich dwaan, it wiene oars net sokke lange skoften nei iten, 't waard altyd like let, no't se op Huite wachtsje moasten.
Hessel skikte ek wat by de kachel. It wie der nammers net oerwaarm. ‘De winter is lang,’ koe Hessel sa sizze, as by 't hjerst de kachel wer oer de flier kaam, ‘men kin foar in kaptaal de loft yn stoke, tuikeoan, Geeske.’
‘Men rekket suver út jins gewoane dwaan sa'n dei te swalkjen,’ hy skeukte wat op 'e stoel, ‘'k bin suver mar wat skrousk.’
Geeske wie al oerein: ‘'k Sil de kachel wat oanpoene en der in turf op dwaan.’
Hessel warde 't ôf: ‘Nee, nee, it leit 'm oan my en salang sitte wy dochs net mear, 't soe om 'e nocht wei wêze.’
‘Wynsen sil moarn de pleats wol keapje heit,’ sei Siebe, ‘ik hearde it hjoed by de smid, it moast sa goed as fêst wêze, der koe dan ek nochal watby komme.’
‘De bûtenwacht hat it al wer gau klear,’ gnyske Hessel.
‘'t Soe te winskjen wêze,’ sei Geeske, de Hylkema's jonges leine har nei, ‘sa'n skoandere pleats fan âlder op âlder fan 'e selde staach bebuorke en no troch rûzje fan dy jonges soe sok besit yn frjemde hannen komme, ik moat der net oan tinke.’
‘Ik ha der tsjin dy al wat oer útlitten, Geeske, mar jimme witte noch nearne fan, ik kin dat no wol sizze, as it net al te mâl giet, dan keapje ik moarn de pleats fan 'e Hylkema's jonges.’
It waard frjemd stil yn 'e keamer, sober fan húsrie. Geeske liet in stek falle en Siebe hâlde op fan skilen.
‘Mar tink derom Siebe, de mûle ticht hear!’ De strange eagen twongen. Siebe knikte, bedêsd seach er op 'e ierappelbak, as hie er al te folle sein.
Huite feroare him der net om, sa't like.
‘Soestû dat no wol dwaan, Hessel, kinne wy der noch wol tsjinoan, it alderjongste is der ôf en ik mei 't sa min ha fan de jonges.’
‘As wy der net tsjinoan kinne, wa dan, wy steane der mei eigen foar.’
‘Der komt wat te sjen, it liket my ek in slim wurksum hûs. As grutfanke ha 'k dêr ris west mei mem, dy hege foarein, ik sjuch it noch foar my, dan sil 'k in faam ha moatte, Hessel.’
| |
| |
‘Is dat it earste wêr'st om tinkst?’ Hy frege it hast strang.
Doe waard it wer stil yn 'e keamer, elk hie oan syn eigen tinzen genôch, op Siebe nei, dy't wol fan alles freegje wollen hie.
Huite, by de kachel, wie al oan 't buorkjen op 'e nije pleats, hy koe him út 'e pin, mei't er der wol ûngetide hie.
Yn fiere omkriten fûn men gjin gaadliker spul. Dêr leine de bêste greiden, slachten en slachten lang fan it Hylkema's folk op 'en bêsten bebuorke en oanpoend, dy pleats woe heit no keapje! Hy stie al op in slompe jild en moarn soe der grif noch wol wat by komme. Dêrom hie heit fuort west om ien en oar ynoarder te krijen. It hoe en wat joech er him net yn, mar it wie in kaptaal, dat heit soks keapje koe!
Noch wit hoe lang siet Hessel dy jûns by de leechskroefde lampe te rekkenjen en te dwaan.
Mei fuotten oan 'e knibbels ta kâld, mar in holle as in pot, kaam er by Geeske op bêd, dy't noch gjin wink yn 'e eagen hân hie.
Siebe sliepte dy nachts fan har fjouweren noch it bêst, al wie it dan ek net sûnder wylde dreamen oer pleatsen en lân.
Sa'n oerdeisskoft yn dizze liddige tiid, op 'e smelle lange boppeseal fan 't ‘Gouden Wagentsje’, dêr't in pleats feild waard as fan Sikke Hylkema's, wie foar de boeren út 'e wide krite in feest.
Der wiene oaren ûnder, net daalk út 'e buorkerij, strykjildskriuwers yn soarten. Alderearst de bretalen dy't de heale wrâld beskriuwe of ferheegje doarsten, sûnder har der om te feroarjen. En oaren, in ferklaaide bakker en in slachter mei wat hannel, mei in mannich oerfertsjinne gûnen yn 't kammenet, dy't ek ris in aventoerke weagje woene, foarsichtich, foarsichtich, mei in triljende hân en in wyld bûnzjend hert.
It rûn fol. De earste sigarereek krinkele omheech. Der waard lake en roppen. Elk hokke gear by eigen maten. Sa'n ferkeaping, it wie in útsje.
Foaroan, stil en yn himsels keard, siet Wynsen Hylkema, der gyng gâns yn him om.
By ien fan 'e efterste taffeltsjes fûn Hessel in plak. Dêr siet er dan. Yn dizze selde âld seal hie er ienkear it hússteed kocht, no gyng it om oare dingen. De seal wie noch krektlyk, allinnich de minsken wiene feroare. Dêr siet Gelf Jaarsma, griis en yn ein. De soan op 'e pleats en
| |
| |
sels rinteniere er op 'e púndyk. Syn boerinne wie hjir, nei safolle jierren, dan dochs wend, yn dy earste jierren lange se nei de hege bouwen oan 'e Ferwerter seedyk. No siet se oan 'e púndyk en koe se de greiden oer sjen oan it gemaal ta efter oan 'e Nijefeart. Gelf Jaarsma. No wachte er op 'e dea, der wiene mear sokken, sa'n ferkeaping koene se dan noch sachs meimeitsje.
Earst waard in perseel miedlân feild oan 'e Swette. It waard flot trochroppen: ‘Wie nog, tien, negen, acht, zeven, zes, vijf...’ ‘Ja, ik, myn!’ Tsjip Weerstra sprong oerein, mei in tige reade holle. ‘Soks hoecht sa mal net Tsjip, in bytsje minder is ek goed,’ glimke de omropper.
‘Watte? Ik mei dochs biede tink, of net? Dan sizz' jimm' it mar, hear.’ Tsjip stie noch altyd oerein. It waard fannijs ynset. Hessel glimke. Klas har sinten moasten plak ha, dy soene no belein wurde oan 'e Swette, se hie allinnich Tsjip net stjoere moatten, mar better sels komme kind.
It lân wie foar Tsjip, der kaam gjin gûne mear by. Fan 'e kastlein waard him wyn brocht. ‘No, no, dit stiet der by, no kinn' wy nochris priuwe, mannen,’ bearde Tsjip tige lûdroftich, ‘dit smakket goed,’ hy slikke him om 'e lippe, ‘dêr woll wy aanst noch wat fan ha, Berend, watte?’
Elk lake. Doe skikten se rjochter op 'e stoel, no soe it oangean. Der kamen boekjes foar 't ljocht. Hjir en dêr waard út 'en gauwens noch wat skreaun.
Ien foar ien waarden de perselen troch roppen der kaam nochal wat by, der siet al ris ien mei in reade holle.
‘Bij samenvoeging...’ - ‘Wy moatte noch in flesse fan datselde spul ha Berend, de froulju witte hjir neat fan...’ Tsjip syn skel lûd koene se yn 'e fierste hoeken ferstean. ‘Hâld dy de toet, Tsjip!’ De kastlein wie al efter de toanbank wei mei de flesse op it bledsje.
‘Bij samenvoeging, wie verhoogt nog?...’ Mei in triljend lûd die Hidde Bouma fan Poppenhuizen der hûndert gûne by. ‘Staat bij Bouma!’ En doe wer fan foaren ôf. Sytema út Haskerdiken ferhege it twahûndert gûne. It waard stil op 'e seal. Elk hie wol witten dat sa'n skoandere pleats net foar in apel en in aai fuortgean soe.
De tredde kear kaam Hidde net mear oan bod. By ‘vijfhonderd’ klonk it kalm en wis ‘Myn’.
| |
| |
Elk seach om. In frjemdling, in fierstente wide wite puntsjeboard om 'e reade nekke, hie roppen. ‘Brúnsma’. Fuortdaalk waarden de hollen byelkoar stutsen. In kommisjeman, waard der grute, der wiene guods dy't him koene, ien dy't wat efter de hân hie.
Doe gyng it fierder tusken Wynsen en de man mei de board.
Wynsen Hylkema, bleek en al fier boppe syn taks, it lûd wat ûnfêst, woe syn ein net slûpe litte, mar Brúnsma smiet mei hûnderten.
De spanning siet der yn. Elk rikte op 'e stoel. It wie stil as yn in tsjerke.
‘Dû drinkst it as wie 't kâld wetter, net te stjalpich, Berend, it is sa moai koppich.’
‘Hâld dy de bek, Tsjip!’
Men koe wer in spjelde fallen hearre. Mei fan 'e bêsten woene dat dit mar ophâlde mocht, se krigen begrutsjen mei Wynsen dy't hjir focht foar it âldersgoed, al fier boppe syn macht, elk seach wol hy koe dit net lang mear úthâlde.
Brúnsma makke it nochris fiifhûndert djoerder, doe joech Wynsen him foaroer op 'e stoel, dy soe net wer biede. No wie 't besljochte. De spanning wie der dêrmei ek út, it rûzemoeze troch de seal. It wie no ôfrûn. De opropper rôp troch, mar nimmen dy't harke. ‘... nog driehonderd, tweehonderd, honderd.’
‘Ja!’ In kreakjend lûd, mar yn alle hoeken dúdlik te ferstean, kaam efter út 'e seal.
It waard hast eangstich stil. Guods gyngen oerein om troch de reek hinne te sjen wa't der roppen hie.
Der waard frege efter de tafel wei: ‘Wa is dat?’ En itselde lûd kreakewerom: ‘Hessel Ypma.’
Doe praten se ynienen allegearre tagelyk, de opropper rôp se ta de oarder: ‘Aandacht vrinden!’ Tsjip Weerstra wie it lêst stil.
‘Wie verhoogt nog?...’ En dêr siet Brúnsma, de grouwe holle ienris sa read. No wie hy ek oan ein, hy hie syn boadskippen ek mei krigen, sa en sa. Mei dy fiifhûndert hie er syn lêste krûd fersketten.
Sûnder ûnderbrekken waard it oan 'e ein ta trochroppen. ‘Ten derde maal,’ en Hessel hie de pleats. Daalk gyng notaris oerein, de bril yn 'e hân: ‘Is 't foar josels, Ypma?’
‘Ja mynhear.’
| |
| |
‘Ha jo boargen?’ Der ferskode gjin stoel, sels Tsjip hâlde him stil, no waard Hessel it eksamen ôfnommen.
Hessel kaam oerein, der waard romte makke, hy sette op 'e notaristafel ta en it bleau och sa stil.
‘Hoefolle moat ik stoarte? Ik hie wat sinten by my stutsen.’
Ut 'e binnenbûs fan 'e âld sútrige jas helle er in boekje mei pompierjild, ferskate bankjes fan tûzen en withoefolle fan hûndert.
Ien yn 'e seal sei wat, daalk waard him it swijen oplein.
Notaris krige it read yn 'e wangen. Hy warde it ôf: ‘Dat is wol goed sa, wy moatte wissichheid ha, no? En fierders ien febrewaris betelje.’
Hessel burch syn sinten op, allegearre tagelyk. Hy socht syn paad tusken stuollen en taffeltsjes. Ynienen hearde er it skelle lûd fan Tsjip Weerstra boppe alles út: ‘Datst in soad stellen hiest, heite, dat wist ik, mar ik hie net tocht dat it safolle wie!’ Mei in reade holle stie er foar Hessel. Dy loek justjes bleker: ‘Dû bist dronken,’ kreake er.
‘Dat silst my wier meitsje,’ Tsjip spuide fjoer, de wyn die syn wurk. Der waarden stuollen omgoaid. Dit wie dan in seldsum moaie middei!
Hessel joech gjin werwurd, mar skode nei de trep.
‘Wêr bliuwst no, bange skiter, moatst net fuortrinne, gaudief!’
De kastlein kaam mei flessen en glêzen: ‘Ypma.’
Dy wie al healwei de trep en hearde 't net mear. ‘Hjir mar!’ kommandearre Tsjip. Dy joech him del by de koppige wyn en hie in tige steil wurd en tankbere harkers.
‘Dy Hessel, wat dy net byelkoar stellen hat, hy hat syn libbenlang oars neat dien.’
Hessel brocht de tiding yn 'e hûs. Tagelyk hie er de jas al út en de blauwe kile al heal oan. Hy waard wei yn it skimerich skuorke.
Dêr moast er ta himsels komme. In pleats kocht, in pleats! En Tsjip Weerstra der by mei syn smoarge bek, wat soe er net losmeitsje dêr op dy boppeseal, harkers genôch fansels, der wiene altyd guods dy't net nei hûs woene. Tsjip wie dronken, mar waard der net altyd sein dat lytse bern en dronken lju de wierheid sprieken? Wat soe der fan hingjen bliuwe en wat soe sa'n fint witte?
It wie him as drige der gâns, de pleats en Tsjip syn ôfwaaid praat, it kaam allegearre op him oan. Siebe, dy't troch de heafeksdoar kaam en him wat frege, snaude er ôf, se moasten him yn syn wezen litte.
| |
| |
It tsjustere hjir hurd oan. It klampke hea waard opnommen yn 'e tsjustere skaden, dy't oanskoden út alle hoeken. Mûzen jachten troch de ridden. Yn 't bûthús hearde 'r Siebe risselwaasje meitsjen. Huite wie grif al nei 't fabryk en noch siet er hjir.
Ynienen joech er him oerein, skeukte mei de skouders as skodde er wat fan him ôf. Hy soe syn eigen dingen dwaan, wat maalden him de minsken, noch nea hie hy him der oan steurd. Wa't rabje woe moast syn gong mar gean. Hy hie de pleats kocht en soe him der wol mei rêde, nimmen dêr't er ferlet fan hie. As reade Tsjip mei syn moaie maten him dan oer de tonge gean litte woene, dan moasten sy dat witte. ‘De lampe al op ja? Dy earste jefte hiene de bisten sa ek noch wol fûn oars, it nimt allegearre oalje.’ Hessel wie himsels wer.
Tolf maaie foel dat jiers op in moandei en Wynsen Hylkema dy't in pleats krigen hie de Toppenhúster kant oer, soe dy nachts twa oere de boat foar de wâl ha. ‘Wy kinne dan mar avenseare,’ hie Hessel sein, ‘en de boel rom en leech ha, ear't de nijboer komt.’
De nijboer! Dêr koe men noch alles fan ferwachtsje, mar Hessel seach it in gat yn 'e kop. Hoewol, op nije maaie hie er de boel oan 'e lêste sint ta betelle, no moast er it dan fierder sels ek mar witte.
Hessel hie de boel op buorden hân en dêr wie alles op ôfkomd. Sa'n spultsje sieten sa'n bulte mooglikheden yn. Wat wie 't net gaadlik foar in komelker dy't de fuotten in bytsje ûnder 't gat krigen hie, of foar in boer dy't plak socht foar in soan dy't op trouwen stie, of foar in fetweider, dy't it fan in setmeier bebuorkje litte koe en gean samar troch en neam mar op; sa'n spultsje wie nammers gjin sizzen fan, hjir koe men alles ferwachtsje. Elk dy't mei strykjild wat út te stean hie wie delkommen en de boel wie beskreaun, fierstente heech, sadat sels Hessel glimke hie. Se wiene gâns betûmele, dy wyks dêrop, de iene hie de oare de kop oeral makke, se hiene gek west, allegearre meielkoar, wa soe dit noch ferheegje?
Dy twadde sitdei wiene alle perselen al trochroppen, gjin gûne wie der by komd. Dêr hiene dy mannen sitten, nuet as einen.
‘Bij samenvoeging!’ Doe wie der noch immen op klompen de trep opkommen, in lang slop persoan, in kramtriedden bril foar mei flikkerjende glêzen, dy hie de boel fuort hûndert gûne ferhege, hy wie noch mar amper binnendoarren.
| |
| |
‘Wyngaarden,’ hie er sein. Wyngaarden, nimmen dy't der ea fan heard hie, alteast net ien út dizze hoeke, mar wat maalde 't, sy wiene der ôf.
‘In kleare hjirre.’ ‘Fladderak foar 't hiele rûntsje.’ ‘Wyn!’
De kastlein hie 't hast net neikomme kind en Wyngaarden hie in skoft by notaris stien te smoezen, der wiene brieven op tafel kommen.
Mei Hessel wie er del rûn. ‘O, moatt' wy dit út?’ - ‘Jo ha der dochs wol earder west?’ - ‘Welnee man, fan 'e wike seach ik it earst yn 'e krante, en it is dêrmei maaie, it rint no hurd oan, men moat út 'e rie wêze as men wat wol en tapakke, wy moatte dochs plak ha aanst.’
Hessel hie him besaud. Doe hie er him útkloarke en wie safolle gewaar wurden, hy en 't wiif hiene beide wat sinten hân, doe't se trouden, no hiene se sân bern en wennen te Makkingea op it safolleste spul. Dit soe dan it lêste aventoer wol wêze. Dat der sokke minsken wêze koene!
Dy moarns fan 'e tolfte maaie wiene se op 't Slachtein by 't tsjuster al yn 'e wapens. Huite stie earst suver wat ûnwennich op it hiem, no't er net nei 't fabryk hoegde.
‘Dat men dy stomme bisten no aanst sa yn 't lân jeie moat,’ bearde Hessel. Kâlde wrede loften jagen út it noardwesten leech oer de keale lannen, it wie dan ek útsûnderlike let dizze maityd. ‘De wrâld stiet nammers langer dochs op 'e kop,’ tjirge Hessel, ‘yn jannewaris wie 't sa sêft as side en no is 't my hjir alde maaie en de loft stiet as soe der in pak snie komme. Wy moatte avenseare, earst melke en fuorje, dan mar ris wer sjen, aanst ha wy dy wâldman hjir foar de fuotten; foar tolven hat er hjir gjin rjochten, mar se witte dêr net fan oere of tiid, dy is fansels justerjûn al ôfstutsen mei syn keppel bern, se dogge dêr dochs by dei en by nacht wat har yn 't sin komt, aanst ha wy dy bringst hjir om 'e doar.’
Se koene mar amper in stoel mear fine te breaiten, sa stie de boel yn 't hûndert om; Geeske fersloech der ek hast yn, want Hessel woe alles tagelyk.
De keale beammen skodden yn 'e kâlde wyn. De ljippen krieten earmoedich yn it binlân.
‘Mei sok waar moat men ferhúzje.’ Hessel sloech ferheftich syn
| |
| |
stoertske kop op 'e tafel: ‘Toe Geeske, jit nochris yn, want wy moatteoerein.’
Se swaaide al mei de skinktsjettel: ‘Wy hoege lokkich net fier en allegearre grutte minsken, dy stumpers út Makkingea mei harren lytse bern, der kin 't my om begrutsje en dan sa'n reis, it moat jin oandeare.’
‘Dat folk ferhuzet alle jierren, dy binne it wend en witt' net better, de wein mar foar de doar, Huite, de boel moat hjir wei.’
Doe waard it spul útdroegen. It sobere húsrie dêr't se neist jierren tegearre mei begûn wiene en de degelike stikken dy't fan Easterboarn kommen wiene by Siebe en Minke út 'e stjelp, hjir en dêr noch in inkeld dinkje dat by Huite' Brechtsje tsjinne hie. 't Wie fan Geeske út 'en rûgens mei in dútsk lekken bewuolle. Se hiene gâns húsrie foar harren went hjirre, mar hoe soe soks lykje yn 'e mânske foarein fan 'e Hylkema's pleats?
Hessel sels gyng mei de earste wein, hy koe dan tagelyk fan Wynsen de kaaien krije, dy't op 'e fyts syn folk efteroan komme soe.
De hiele moarntiid wiene se yn 'e skrep, der kaam wat los fan sa'n âld hiem, as de boel oer de kop kaam.
Tsjin tolven hiene se it lêste op 'e wein. Noch ien kear dwaalde Geeske troch de lege went; it wie dan no safier, der kaam safolle op har oan, wat hie se hjir net meimakke dizze jierren, no wie 't foarby, soene hjir oaren wenje, it moed waard har fol. Noch ienkear nei de souder. Mar ûnder by de trep hearde se Hessel syn lûd: ‘As jimm' mem no safier wie, Siebe, koest ôfstekke. Huite en ik rêde ús wol mei de bisten.’
Se hearde syn stap al, op klompen wie er yn 'e gong. ‘Ja, ik kom,’ rôp se, mei in tippe fan 'e skelk fage se yn 'e eagen.
Rûngear siet se by Siebe op it foarkret.
‘No mar, âlde;’ dêr gyng it hinne, op it hiem hearden se Hessel syn lûd noch: ‘As ik no wist dat dy lange wâldman...’
De wein kriemde troch de daam, ûnsljocht en gatterich lei de Nijedyk foar har, kreakjend en stjittend rôle de wein: ‘Toe mar, âlde.’ Geeske socht steun oan 'e sydberje, kâld en wreed jage de wyn, in keppel hoklingen stiene yn in hoeke fan 't lân, se seach noch ienkear fansiden, it Slachtein..., foarby...
‘It is ivich skande, sokke bisten no yn dat keale lân te jeien,’ fûtere
| |
| |
Hessel, ‘der stiet gjin bekfol gers, moarn gjin molke yn 'e amer. Mar der sit oars neat op, alle amerijen kin de wâldman mei syn swerm bern de dyk delkomme, 't is in grut wûnder dat er hjir al net is, de dekken mar op, Huite, it moat mar wêze.’
Se dreauwen se foar harren út, de reed del, de Nijedyk lâns, doe trije stikken greide troch en se wiene teplak fuort by de pleats.
Unwennich en oatmoedich bâlten se, de koppen fier foarút. ‘Hear my dat ris oan, dy stomme dieren,’ kreake Hessel syn lûd, ‘wy moatt' hjir wei, Huite!’
Se krigen in stik, hjir en dêr siet ien mei in timpe brea en in stút, fan it grut fanke helle, dat Geeske wûn hie as faam. ‘It kin wer net op,’ grommele Hessel, ‘krinteguod midden yn 'e wike, as dat hjir sa moat, sill' wy der wol komme.’
Nimmen dy't der nei hearde, elk hie oan syn eigen tinzen genôch; dêr sieten se midden yn 'e brot, oeral stie wat, it wie sa fol as in aai, hoe yn 'e goedichheid soe dit hjir op oarder en regel komme?
Bûten slingeren grutte kâlde drippen tsjin 'e ruten.
‘Wa't no noch mei syn boel ûnderweis is,’ sei Geeske, en se tocht oan 'e Wyngaardens, dy't djip út 'e Wâlden komme moasten.
‘Lit mar reine,’ sei Hessel, ‘'t kin wêze dat de kjeld fan 'e loft giet.’
Efkes letter wie 't al wer droech, de wyn helle noch oan, hjir yn 't holle mulhús koene se de kij âljen hearre.
‘Wy moatte oerein,’ dreau Hessel.
Dy jûns, yn 'e jister, de grut jassen hiene se oan, se kamen der om; Siebe lege krekt syn lêste miel yn 'e bus, doe't er nei de Nijedyk wiisde: ‘Hin’. Se seagen dat allegearre oer. In feewein ôfladen mei húsrie, twa hynders der foar, gyng foarop, en in pearhûndert meter der efter ried in glêzen ferdek, in grut swipe yn 'e koker.
‘Dy koene wol oan 't plezierriden wêze,’ smeulde Hessel, ‘'k tocht hast al dat er it ferjitte soe, mar 't sil dan dochs noch wêze. Dû moatst mar effen mei de hjekkel skean oer Siebe en bring him de kaaien, mar dêr net te lang omhingje hear, wy ha jûn noch mear te dwaan.’
Tagelyk wiene se op 'e pôle. De lange Wyngaarden die krekt de doar fan 't fjouwermans glêzen weintsje iepen. Twa jonges stiene al op 't hiem, in sloofke en fiif lytse bern lieten har doe noch út it weintsje sakje.
‘Dêr wiene wy dan, mar it hat spand, it wie in hiele loop.’
| |
| |
‘Ik hie de kaaien.’ - ‘Moai jongkeardel, dan kinn' wy der altyd ynkomme. No earst mar in kachel oer 't hûs, dan kinne wy fjoer meitsje en wat waarms yn 't liif krije, Fim.’
‘Wêr binn' jimme kij?’ frege Siebe. ‘Dy komme moarn of oaremoarn mei in boat, wy hiene hjoed oan ússels mear as genôch.’
Siebe hie 't sjoen en brocht thús ferslach. Hessel skodholle: ‘Ien of twa jier,’ sei er doe yn himsels, en doe lûdop: ‘Mar wy binn' der ek noch net, oanpakke jonges.’
Dy jûns sieten se klomsk en ûnwennich yn it grut mulhús, 't wie let wurden, de lampe moast op, soene se 't sjen te brij iten.
It like der hjir alteast wat op, de measte rommel wie oan 'e kant.
‘Ik fiel suver ek gjin skonken mear,’ suchte Geeske.
‘Aanst mar gau op bêd, moarn witte wy ek wol wat der te dwaan is,’ ornearre Hessel.
De jonges sliepten op 'e souder, dy wiene al gau ûnder seil; se hiene har nammers ek al op in nuver plak bringe moatten, wêr't se net sliepe kind hiene.
Foar de faam wie der in bedstee yn 'e gong.
Hessel en Geeske dielden it holle bedstee yn 't mulhús en koene beide net ta de sliep komme. De nijstoppe striesekken leine sa hurd en Geeske wie sa troch alles hinne wurch, alle lea diene har sear. Soe ditte, op har jierren, har net te mânsk wurde? Se hie help fan 't grut fanke, mar it wie dan dochs noch mar in fanke, der kaam safolle foar har op. Hessel hie dit wollen, sy hie der sa tsjinoan sjoen, no sieten se hjir dan, mar se doarste der net tsjin oan, dit soe har oer de meuch gean, moast se hjir ris ûnder fuotten reitsje, se moast der net oan tinke.
De âld Jouster tikke troch, fersloech de iene healoere nei d' oare en sy lei mar, wurch en yn ein, - it nije strie stiek slim - mei wiidiepen eagen.
Hessel harke nei de wyn dy't skrousk en ûnlijich om it hege tek strûze: ‘Hark, de kij.’ Dy bâlten mar oan ien wei, dy koene gjin fretten benei komme fansels, moarn soene se 't sjen kinne yn 'e amer. Dan koe men de bêste greiden ha út gâns in krite en dat mei wit hoefolle betelle ha, mar as it der net op wierre, wat joech it jin dan? Al faker dizze maityd, mar noch nea sa slim as yn dizze rûzige nacht, de earste op 'e nije pleats, kaam it op him oan: soe er net te heech mikt
| |
| |
ha mei dizze Hylkema's pleats? De jierren troch wiene se by de wâl opklaud, mar hy hie net tefreden west, grutter spul, mear earmslach en mear bedije! No hie er syn sin dan, mei sinten fan in oar, hy hie mear krije kind as er dat wollen hie, mar no, hoe woe dit komme?
Yn it holst fan 'e nacht seach er nuvere gesichten, reade lannen, meagere kij en lege molkpûdsjes. Hy soe rinte opbringe moatte as dei en oere dêrta twongen, it stie allegearre beskreaun. Se soene him fine en fergje op 'e lêste sint.
By tsjuster noch gyng er der al ôf. Geeske hie krekt de sliep troch de lea en waard wekker. Hy ware troch de holle skuorre, de wyn rûze. Yn 'e jister balten de kij.
Under melken sei er net ien wurd, de miellen belytsen him gâns.
Mar doe't se oan 'e tee sieten, it wetter song in nuveraardich lietsje yn 'e tsjettel, waard it stil bûten, de wyn wie krompen en in tichte rein tikke oan 'e ruten.
Sa'n rein, no moast de kjeld fan 'e loft gean!
‘Dit treft de nijboer net,’ sei Siebe, ‘'k wol leauwe dat syn hûsrie noch bûtendoar stiet.’
‘Der binn' altyd lju dy't nearne mei rekkenje,’ sei Hessel, ‘dy ha alles wol oan tiid, mar dû de stâlen leech, Huite en dû muorskrobje, Siebe!’
Dy simmers gyngen se by Hessel-en-har de ûngetiid oan mei ien mantsje út 'e buorren as ûngetider, in nije meanmasine en in swylmasine mei in sleepharke.
‘Dû silst jûns wolris in kear mei ûnder de kij moatte, Geeske.’ Se makke der it measte net fan, mar doe't de oaren der út wiene, begûn se der nochris oer: ‘Kinst der no net wat oars op fine, Hessel?’
‘It soe my de muoite ek al wurdich wêze en melk in pear skoften mei, ast dêr al tsjinoan sjochst, wit ik net mear hoe't it moat.’
‘It is by dy allegearre de muoite net wurdich en 'k wol ek net leauwe datst my faak oer tsjinoansjen heard hast, mar 't hâldt ienkear op.’
‘Dû bist noch gjin sechstich en in grut faam foar 't wurk.’
‘Dat mei wol sa wêze en dan in hûs as ditte, hjir kriget men nea dien.’
‘Dat wurk moat wat mei in frânske slach, dat ha 'k dy al faker sein, dû bist te krekt dêryn, dû himmelst en dochst noch ta de jûn út, dat
| |
| |
hoecht sa net, ast der wat lichter oerhinne gyngst, soest mâle skoan mei melke kinne.’
‘Moatte wy der sa bylâns, Hessel?’ Se frege 't him planút en seach him rjocht oan.
Hy sloech syn eagen del, mar wie net út it fjild slein: ‘Sa sill' wy der bylâns moatte, sill' wy boer bliuwe wolle en wat beskarrelje. Dit is in bêste pleats, mar it waait ús net oan en wy sitte noch ûnder in oar. Fansels, wy kinne ek as dy dêr,’ hy gnyske spotsk, de brune eachjes ljochten effen op en in ilige finger wiisde dat oer nei 't Slachtein, wêr't de lange Wyngaarden tahâlde, ‘sa kinne wy ek, twa losse arbeiders it fjild yn en sels mei de loaie hûd yn 't hôf lizze, sa kinne wy ek, mar dan sitte wy hjir net sa lang mear.’
‘Tuskenbeiden is ek romte.’
Hessel joech gjin antwurd mear en slagge der út, men riddenearde nammers gau lang genôch mei froulju.
Geeske hâlde him net tsjin. Se wist no wol, hjir wie neat oan te feroarjen. It soe him ek wol wer rêde, mar wat foar genot hiene se fan har mannich sinten, dy't se beklaud hiene? Se mocht sa net fansels en it wie ûntankber, mar soms tocht se dat in fêst arbeider it better hie as sy hjir op 'e pleats. Sa'n man moast der swier foar wrotte fansels, mar as er thúskaam, hie er dien, dan wie er fan alles ôf. En as se oan Huite' Brechtsje tocht, hoe't dy der froeger fan plichte te iten, dan koe se net oars sizze as dat dy der gâns mear genot fan hiene as sy mei har hiele pleats.
Soks soe se Hessel net mei oankomme doare, dan soe der in waar opstean, hy miende 't ek wol goed, mar seach altyd fan syn kant tsjin 'e dingen oan.
Dat waard dêr in simmer op 'e pleats. Dit wie noch wat oars as in ûngetiid op it Slachtein en Hessel woe alles tagelyk. 't Wie net oerdiedich mei 't gers, mar it stie der goed by nei de slim kâlde maityd dy't se hân hiene. It waar wie op en ôf, der moast gâns yn ûnder dûnker driigjende loften. Hy dreau de jonges en fitere de ûngetider, it wie syn gelok dat er Klaas hie, in troch en der troch goed mantsje. ‘Der binn' grinzen, Frouk,’ koe er soms jûns sizze as er op in stoel delfoel en de iene foet net mear foar de oare krije koe, ‘der binn' grinzen, it is in boal yn 't wurk, ik lit alles ek net mear mei my dwaan.
| |
| |
Syn wyfke is goed, dêr moat it jin om begrutsje, mar oars, oars...’
Dêr bleau it ek by en Frouk bêde 'm wat del, it wie mar foar in wike of wat.
Sa kamen de gollen fol; elk hie hjirfan lit, Hessel sels faaks noch it aldermeast, it fel loek och sa strak om 'e noas en as er oerein gyng, lei er de hân op it krús.
Goed acht oere dy sneontejûns rieden se de lêste weiden op it hiem.
‘Jimm' kinn' jimm' no wol rêde,’ sei er tsjin 'e jonges, ‘dan kinn' wy fuort rekkenje Klaas, jo binne dan jûn aardich yntiids thús.’
Klaas stapte efter him oan, de jas oer d' earm.
‘Hast in board brij foar Klaas? Dy wol wol avenseare.’
‘'k Tocht dat wy meielkoar ieten, dy weiden kinn' moandei dochs ek wol?’
‘Dêr binn' de jonges mei oan 't leegjen,’ graude 'r; it wiene froulju.
Klaas ferslokte him hast yn 'e gleone brij, der waard op him wachte. Hessel hinge sawat op 'e punt fan in stoel en seach swijend ta, nea liker as dat er sizze woe: ‘Sjoch datst it op krigest, ik ha noch mear te dwaan.’
‘Tankje frou, ik sil gjin mear ha;’ mei de grut bûsdoek fage 'r him it swit fan 'e holle. Dit wie dan it heamiel, hy hie dat wol oars meimakke, mar by sa'nien koe men alles ferwachtsje.
Hessel telde de sinten út op it tafelsswilk: ‘Fiif wike, sa sil it dan wêze.’ - ‘Sa is 't krekt, danke boer,’ hy helle in swart ponkje út 'e bûse.
‘In moai stik jild,’ en Hessel folge de briefkes mei d' eagen.
‘Der is ek moai wat foar dien,’ de guodlike eagen ljochten efkes fel. ‘Wis al, wis al,’ 't wie krekt as fielde Hessel dat er net fierder gean moast.
Klaas sette syn stoel by 't bedsket: ‘Dan winskje ik de boer mar goejûn.’
Geeske stie yn 'e gong, dy moast op him wachte ha: ‘Sjoch Klaas, mar ûnder de jas.’
‘Danke frou.’ In hoekje spek fielde er, bewuolle yn in krante. Dit wie it heamiel dan, dêr hie Frouk ek noch wat oan.
Hessel moast noch nei de skuorre; efkes drige 'r noch, hy fielde de lea, sa'n ûngetiid bleau jin dochs net yn 'e kâlde klean sitten, doe
| |
| |
hearde 'r ien by de doar en 't fanke: ‘De boer is yn 'e hûs, 'k soe sizze, gean mar nei him ta.’
Wa't dat ris wêze mocht. En dêr kaam Doekele, de fytsmakker der yn. ‘Navendboer.’
Hessel stie winlik al oerein, op 'e sprong om fuort, no mei dizze nuvere besite op dizze ûngelegene oere, joech er him noch sawat op 'e stoel del. ‘Mar ien oanlûke tink?’ Ut 'e rin wei naam Doekele in stoel mei nei de tafel: ‘'k Tochte, it wurk sil no wol berêden wêze, 'k kaam Klaas trouwens tsjin, oars slim drok dizze snuorje fansels.’
‘It folk moat dan ris in kear dien ha, de jonges binn' noch yn 'e skuorre, 'k soe der ek wer op ôf;’ no wist er alteast wêr't er oan ta wie, sa'n Doekele. Mar dy joech him noflik del en lei de pet ûnder de stoel, de grutte finsters heinden de lêste sinnestrielen, it siet der wûnderlike moai. ‘It hat net sa slim wierre, boer, nei't it earst like. Der is hjir en dêr fansels wiet hea yn 'e skuorre komd, mar oer 't algemien is 't sa moai aardich gien, tocht ik.’
Hessel joech koart beskeid. Doekele hie nearne euvelmoed yn.
‘Jo opfolger op it Slachtein kin net út 'e romte sprekke, ha 'k heard, hy moat gâns swart hea lizzen ha en it nijgers waachst der troch.’
‘Eigen skuld.’
‘Krekt boer, dat sizze jo goed, as men der jin net by jout, en dan sa'n húshâlding, it soe sa'n fint yn 'e hûd bite, woe men ha, mar as it der net ynsit... Sokke minsken binne der no ienkear, ik wit noch doe't ik yn 'e Knipe wenne, dat is no ek al wer, stil ris, fyftjin, sechstjin, hast santjin jier lyn tink, doe wenne der op Sechstjin Roeden...’ en Doekele foel yn in langwilich ferhaal oer in komelker fan Sechtsjin Roeden, dy't it neffens him raar lizze litten hie, der kaam gjin ein fan.
Hessel seach oer 't fjild en harke yn 't minst net. Doe't Doekele mar amper útpraat wie, frege er planút: ‘Jo hiene boadskip? Ik moat nei de skuorre.’
‘Wis boer, jo moatt' oan jo wurk, 't is wier ek, mar as men sawat gesellich byelkoar sit, ûntkomt jin de tiid, no dan kom ik letter ris wat langer.’
Noadich al, tocht Hessel, hy soe him sjitte kinne.
‘Wat ik sizze woe,’ Doekele skikte rjochter, as kaam him no earst syn boadskip yn 't sin, ‘ik wie hjoed by Bottema, de boer mei 't wol witte, it bliuwt ûnder ús, ik moast al fiifhûndert gûne brûke, en om
| |
| |
koart te gean, Bottema wie net ûngenegen, dy soe se my wol liene wolle, de saak is al sa goed as foarelkoar, mar hy sei, rin efkes by Ypma oan en lit dy in dinkje tekenje dat er der boarch foar stiet, dan soe ik jûn de sinten noch by Bottema oanhelje kinne.’
‘Soa, sei er dat?’
Hessel hie de eachjes benei ticht. Doekele koe net sjen hoe't er dit opnaam. In skoftke siet Hessel swijend, mar der gyng gâns yn him om. Tocht dy grutte Bottema dat er yn dizze fûke sile soe? Oan 'e oare kant wie er der och sa grut op, dat dy sa'n fytsmakker fiifhûndert gûne jaan woe, as er der in stikje pompier mei syn namme der ûnder foar yn it plak krige. Hy skynde dan sa stadichoan dochs by dat soarte foar fol oansjoen te wurden. Dit wie him grut en in rike beleanning foar in lange rige jierren fan skreppen en klauwen.
‘Ik sei tsjin 't wiif, ik rin effen oan.’ Doekele duorre dit swijen te lang.
‘Ik wit wol rie, Doekele,’ Hessel prate hast freonlik foar syn dwaan, ‘ik ha hjir gjin pompier by de hân en 'k moat noch nei de skuorre, jo geane dochs nei Bottema ta, lit dy sa'n pompierke tekenje, dan krij' jo de sinten fan my en kin jo se aanst noch wol oanhelje.’
‘Dan moat ik de boer wol freonlik betankje; sa 'k sei, dat wie 't boadskip oars alhiel net, mar as de boer it sa ha wol, ik sil 't dan by Bottema efkes sizze.’
Hy hie de pet al yn 'e hân, by de doar skode 'r yn syn platte skuon, moedich draaide 'r troch de homeie. No moasten se him nochris fertelle dat Hessel Ypma sa'n bok fan in keardel wie!
Gnyskjend seach Hessel him nei. Dêr gyng er, dy stakkert, en soe jûn net werom komme.
Soa, betrouden se him no sa goed dochs, soks hie wolris oars west, benammen doe't se yn 't earstoan op it Slachtein sitten hiene. Hy hie der genôch fan heard wat der doe efter de rêch om bepraat wie. No woe sa'n Bottema fiifhûndert gûne jaan oan Doekele de fytsmakker, as hy boarch wie, wel, wel! Ynienen fleach it him oan, hy siet syn skoandere tiid hjir te ferdwaan en 't wie noch allegearre wurk. Se soene krekt mei de twadde weide te set doe't er yn 'e skuorre kaam.
Healwei tsienen hinne hiene se him leech.
‘Lit dy biezem mar stean Siebe, wy fine dat moandei wol wer, wy sill' no hjeljûn meitsje, de ûngetiid is dien.’
| |
| |
Sok sizzen fan Hessel, it wie suver oerdwealskens en kaam fan Doekele syn boadskip.
Dy sneintemoarns nammers hie er de biezem yn 'e hân: ‘Sa'n binde, ik mei 't foar myn eagen net sjen en dan snein en allegear!’
Huite reizge nei de froulju. Hy hie de jierren, mar wie tige swijsum út syn aard en alhiel net oansjitsk. In swijsume wrotter, sa'nien hie âldfeint wurde kinnen sûnder dat soks immen benijd hie en sjedêr, no kaam er by Joukje fan Bernardus en Riem en Hessel hie der neat op te sizzen. Net dat der jild siet, mar se wie út in âld dreech komelkerslaach. Stille, ynbannige, nei de menniste tsjerke reizgjende minsken, klauwe en skreppe, lju dy't nammers net rikke soene nei dingen boppe har macht. De jonges yn it oankommen by in oar en as se te trouwen stiene in pear bistkes foar harsels, sawat losarbeider derby, in molkrit of in mûne, om dan sa stadichoan de fuotten wat ûnder it gat te krijen. Lju fan 'e âlde stimpel, neffens Hessel.
‘Hy moat ek in bult goed dwaan, Bernardus,’ sei Geeske.
Siebe gnyske: ‘As er der sels better fan wurde kin, oars net.’ Dy soe doe op 'e tekst, mar heite eagen leine him it swijen op.
‘It fanke hat in pear goede hannen oan 't liif, dy kin har rêde, en se smite dêr de boel net wei.’
Dat wie foar Hessel genôch, sa'nien soe Huite net bedragen mei útkomme, de jonge hie goed út syn eagen sjoen.
Huite wie mei 't boadskip thúskommen, heit en mem moasten mar ris in jûn komme te praten.
In jûn komme te praten, en Geeske kaam winliken nea fan 't hiem en Hessel oars net as wannear er boadskip yn 'e buorren hie.
‘Dat moast oars al ris,’ hie Geeske sein, ‘mar it sil fuort wol net wat wurde.’
Op 'e Braksdyk hiene se 't noch al ris sein.
‘'k Wit net jonge, jim heit is ek swier te rissen.’
Doe wie Hessel út 'e hoeke kommen: ‘Wy moatt' der ris hinne, wy kinn' dy lju net foar de holle stjitte, dy minsken kinne fan alles wol tinke.’
Dizze kalme wintersneintejûn, mei de moanne grut en rûn oan 'e kleare loft, soe it dan wêze, Huite wie thús, hy kaam der ienkear yn 'e fjirtjin dagen; 't waard langer by 't jongfolk oars moade alle sneinen
| |
| |
nei in faam te reizgjen en as se 't besjitte koene yn 'e wike nochris in kear. ‘Healwizichheden,’ neffens Hessel, men seach dan ek wol wat der fan terjochte kaam.
Geeske wie alhiel út har gewoane dwaan, no 't se mei Hessel dizze jûn nei de Braksdyk soe en koe mei gjin mooglikheid reekomme.
Hessel siet al lang en breed ûnwennich mei it swart oerhimdsje foar, efter in stik krante en hie syn betinken al ris sein oer de froulju mei har fiven en seizen. Lang om let rekke Geeske dan klear en stieken se ôf.
Kloften jongfolk tjirgen op 'e buorren.
‘Opslûpen bern noch mar,’ grommele Hessel, ‘en jonges en fammen alles jachtet mar troch elkoar en yn elkoar om, 'k woe sokke âlden wizer ha.’
De brêge wie wyt berypt. ‘Fannacht wat frieze,’ ornearre Hessel.
De Braksdyk lei as útstoarn. Hjir kaam dat jongguod net, 't mocht wêze dat in pearke jûns de stillens sykje soe fan de Tynjedyk, dêr wie it no noch te betiid ta.
't Wie ljocht hast as de dei. Mar dit wûnderlike moanneljocht wie safolle mylder en heimiger as de grille klearens fan in winterdei. De kreaze stjelp fan Douwe Sakes op 'e smelle stripe deun oan 'e dyk like te dreamen oer foarbye tiden, de keale fleartûken njonken it stap spegelen yn 't wetter fan 'e wjittering en de grutte roede fan 'e swarte mûne wiisde swijend omheech.
Hessel syn sneinske klompen klosten troch de stille jûn.
De Braksdyk.
No gyng der gâns yn Geeske om. Wie dit it paad net nei Easterboarn? Hoe faak hie se froeger dizze dyk net rûn? 't Wie letter feroare, nei't der in hurde dyk kommen wie, mar se koe alles noch sa foar har krije. Hoefolle jierren leine der net tusken, wêr wie de tiid bleaun!
Ear't se der erch yn hie wiene se by Bernardus en Riem, it muoide har suver, se hie hast leaver troch rinne wollen, mooglik nei Easterboarn, alles nochris sjen, hoe't it der wie en no hinne lei en dan wer nei hûs.
In lampke baarnde yn 'e lange smelle loads, der wie nuver yn 't âld hûs omtimmere en Riem stie der al doe't Hessel mar amper de klink roerde.
| |
| |
‘Dêr wiene jimm' al, mar gau yn 'e hûs, 't is moai waar, mar wy binne yn 'e winter en dan sa by jûntiid, 't lûkt altyd.’
Bernardus, ticht by de hege kolomkachel, smookte minne tabak út in och sa'n behindich tsjetteltsje mei in lange swarte stâle. Joukje siet foar de tafel, koart en breed, triedsje read yn 'e wangen, in swarte rok wat leech yn 'e mul en in ljocht bloeske mei gleone reade knoopkes. It donkere hier mei in rjochte naad hong losjes oer de lege foarholle.
Se skikten by. Riem skrepte mei in stove: ‘It is noch net te goed troch.’ - ‘Meitsje gjin spul minske, ik ha noait fjoer.’
‘Net ris oanpypkje, Hessel?’ Noegjend skode Bernardus it brune tabaksfetsje, fan ien fan 'e jonges útsnijd yn syn soldatetiid, oer de tafel. ‘Nee, nee, ik smook net.’
‘Dat is dan alhiel foardelich. Ik mei sa sneintejûns wol graach ris in kear oansmoke, net dat ik it mâl doch en ik kin 't ek wol stean litte, sa ferstannich moat in mins wêze en net te slim tajaan oan gewoanten en begearten dat er der net mear ôfbliuwe kin.’
It wie sa'n kalmen wissen prater, dy Bernardus en de regels om goed te libjen wist er sa aardich te beneamen en oan te heljen yn it daagliks praat, elk koe der syn winst mei dwaan. Hy siet nammers ek al jierren mei foaroan yn 'e tsjerkeboel.
Al gau krigen de mannen it oer de melkerij en hoe't it der foar stie mei 't kealjen en alles wat der mei gearhinge.
De froulju hiene har eigen praat. Joukje hâlde de kopkes ûnder de hege dikbûkige readkoperen kraantsjekanne. De gleone kofje liet de brune klûntsjes knappe. Se krigen der in timpke dimterkoeke ta.
De jûn wie samar om. Se soene it ris weromhelje, de lju fan de Braksdyk.
De moanne wie gâns in ein ferreizge doe't se wer op hûs oangyngen. Yn 'e buorren wie 't no ek stil.
De jonges wiene al op bêd en de kachel ferfallen. Hessel makke de reis noch troch it bûthús, Geeske hearde him feien. Doe't er werom kaam, it frontsje al heal foarwei, hong se noch sawat heal op 'e stoel. ‘Silstû fannacht sitten bliuwe?’
‘Ja, ik moat oerein, mar ik tocht sa Hessel, wat giet de tiid al hurd, 't is winlik noch mar krekt lyn dat wy trouden en no ha wy te besytsjen west nei Huites faams folk, aanst trout er der út. Wy wurde âlder.’
Mei alle lijen hie Hessel it frontsje los krigen en smiet it op 'e tafel.
| |
| |
‘Dat is fansels, wy binne gjin tritich jier mear, mar âld, ald,’ hy loek oan 'e skouders, ‘de jonge is ek noch net troud, se ha noch gjin jier ferkearing.’
‘Mar it komt der dochs fan,’ Geeske seach drôgjend yn 't lampeljocht, ‘en in pear jier tiid is ommers samar om.’
‘Wy moatte op bêd,’ hy rûn yn 'e ûnderklean nei de wekker, de broeksbannen sleepten him efteroan.
Dêrmei wie dat praat doe út, Geeske hie der har eigen prakkesaasjes noch oer, lang neidat se efter him yn 'e weach lei.
Geeske hie wol gelyk. Wat liket in jier net lang as men der foar stiet en dochs, in skrouske maityd mei al syn beuzichheden fan oankommend wurk, it lan freget sines wer, it moat oanpoend en fersoarge en ferget gâns holbrekken. Tsjerkelju reizgen dêrta meielkoar nei in preek, yn it witten fan har ûnmacht en beaën om seine. Soks wie Hessel net brek, de tiid gyng syn gong. De kij út en risselwaasjes ta de kommende ûngetiid. De risping feilich burgen yn 'e holle skuorre. It hjerstwurk en ferliezende dagen. De tsjerkereizgjende minsken nei it godshûs. In psalm droande oer de stille buorren: ‘Een lofzang klimt uit Zions zalen...’
Mar mei dat al wie jin wer in jier tiid ûnder de hannen weikrûmele en Huite hie oer trouwen praat.
‘Dat sil der ienkear fan komme moatte,’ en Hessel klaude yn syn bytsje tin hier, ‘mar wat hiene jim tocht Huite?’
‘Op maaie.’
‘En dan?’ - ‘No, in spultsje fansels hjir of dêr, as it slagje wol.’
Hessel hie soks ferwachte en de jonge hie 't oan him fertsjinne, dat er him op gong holp, hy soe him net útklaaie ear't er op bêd gyng, mocht it der al ta komme, mar it paste him noch min. Hy soe frjemd krije kinne, mar frjemd wie gjin eigen en it folk spile langer mar op, wêr fûn men mear in arbeider lykas syn heit west hie, dy't foar in boer opkaam?
‘Wy kinne der noch wol ris oer prate.’ Dêrmei wie 't foar dat stuit dien, mar dêrom noch net út, Huite oppenearre him wer. Jouk en hy wiene it der oer iens wurden, maaie nei de boargemaster, wêr soene se langer op wachtsje.
‘Ik ha der oer neitocht, sjoch, it is in minne tiid om wat te begjinnen, alles is like djoer, it soe jim ôffalle, ik tochte as ik de went yn 'e Bar- | |
| |
gesteech ris wat opknappe liet en dû waardst arbeider hjir op 'e pleats it earste jier, dan koene wy dan altyd wer sjen.’
‘Komt dy went dan maaie leech, Hessel?’
‘Ik kin de hier dochs opsizze, it is noch gjin nijjier.’
‘Wêr moat sa'n sloof keare op har jierren, de wenten binne al sa krap.’
Hessel loek oan 'e skouders: ‘Sok ding hoege wy net foar te rieden, 't soe der noch by komme moatte.’
‘Arbeider, by heites, en yn 'e Bargesteech,’ sei Huite wat twivelich. ‘'t Is mar foar in jier faaks,’ treastge Hessel, ‘en it wentsje is sa min net, ik bin der grutbrocht en as dy keamer ris in kwastfol ferve kriget en wy behingje it ris wat, dan sjocht dat allegear út hiele oare eagen; dêrby stiet it wentsje gaadlik, in planke oer de sleat, de finne troch, in stapmannich efter de buorren lâns en dû bist op 'e pleats.’
‘Ik sil 't der mei Jouk oer ha.’
It plan waard op 'e Braksdyk oan alle kanten besjoen.
‘As it no net oars kin,’ sei Jouk, ‘'k hie oars leaver wat foar ússels.’
Riem hie har beswieren ek, mar it lêste wurd wie oan Bernardus: ‘It liket my net sa slim ta,’ sei er, ‘jimme heit hat gelyk, it is in minne tiid om wat te begjinnen en no't it sa skikt wurde kin, jimme moatt' jim hjir net te grut foar achtsje, nimmen hoecht him te skamjen as er in earlik stik brea fertsjinnet, dêrby is 't net foar altyd, it kin letter noch wer oars.’
Elk sei sines der doe noch fan, mar dochs, hjirmei wie 't ôfpraat, se soene maaie nei de Bargesteech en mei dat boadskip kaam Huite thús.
‘Dat is ferstannich,’ wie 't iennichste wat Hessel der oer sei, mar hy wie ynlike bliid dat er Huite op 'e pleats hâlde soe; dy jonge woe sa en hysels, hy woe net sizze dat er minder waard, mar syn rimmetikige skonk pleage 'm bytiden slim, dan koe er mar min út it stee komme, as soks oanboaze, mar dêr hoegde er no noch net oer yn te sitten.
‘En Japik Fokkes widdo, hoe komt dat no?’ frege Geeske.
‘Dêr sil 'k hinne,’ sei Hessel en mear liet er der net oer út.
De sneontejûns doe't er syn grize stoppels wat beskrabe hie, frege er in skjinne kile en loek in jas oan ta de reis nei de Bargesteech, hy soe it har dan ek fuort mar sizze, dan wist se wêr't se oan ta wie. Der soe wat waaie, it wie sa'n âlde klidze.
| |
| |
‘No no,’ bearde Luts, ‘dêr ha wy de lânhearre sels, dit stiet my oan,’ se stie boppe in panne mei it ien of 't oare broutte, it getten izeren kacheltsje stie read. ‘Lûk in stoel oan man, ik hie al lang ris nei jo ta sillen, dit treft dan al bysûnder; jo soene ris sjen fansels hoe't it mei de wenten liket, jo hiene sa goed wol by dei komme kind, mar jo binn' der. Ik sil earst ynjitte. It is opwaarme hear en sûnder tsjûke rjemme, jo moatt' it nimme sa't it is.’
Hessel preuvele wat dat er der net foar kommen wie en dat er thús al dronken hie, mar Luts wie noch redsum foar har jierren en hie de wite kanne mei in blomke al yn 'e hân.
‘Myn gesondheid giet oars wol,’ hoewol Hessel der alhiel net nei frege hie, ‘mar it âld boarst wol net mear mei, 't is mar krekt oft it my altyd beset. Sjesa. mar ris opdrinke.’ Luts wie sa freonlik en foarkommend, Hessel fielde him der alhiel net rêstich by, sa wie se oars net. ‘No moatt' wy ris prate, Hessel Ypma’ en se sette har der ta, ‘hjir moat feroaring komme, ik hoopje dat jo soks sels ek ynsjen sille, want it kin sa net langer.’
Se neamde 'm de lekken en brekken, se meat it breed út en wiisde mei in stokrige earm de swakke steeën oan. Dêrby fûnken har felle eachjes en sette se har lûd út, yn 'e steech soene se alles wurd foar wurd ferstean kinne. It âld boarst seage en smûgde.
Se wûn har mear en mear op: ‘Ik sis dy dit, Hessel, no is 't út, wy litte ús hjir fan dy net langer lompe, de hiele steech sprekt der al skande fan, mar ast net gau fanwegen komst, dan sille wy it hegerop besykje en no dû mar.’
Frjemd foel de stilte yn 'e âld keamer, leech ûnder de balken en it behang yn lapen by de roetberûne muorren del. ‘En no dû mar,’ hie se sein. Hessel wie kalm bieaun en hie syn wurden ree: ‘Ik wit wol rie, Luts, jo sjogge maaie om in oare went, jo binn' hjir net oan troud.’
‘Dû witste sels te goed dat der gjin oare went te besetten is.’
‘En dochs sil it moatte, dat wie myn boadskip winlik, jo kinne net wer ynhiere, ik ha de went fersein.’
De fûle eachjes fûnken fjoer, de ynfallen mûle foel iepen: ‘En wa komt der yn as ik freegje mei?’
‘Us Huite.’
‘Soa, soa, jimme Huite,’ húnde se, ‘jimme Huite en dan my, âld
| |
| |
mins mar ferbalje, ik moat sizze, dat stiet dy moai, soks kin men allinnich ek fan dy mar ferwachtsje, bloedsûger dyste biste!’
Doe rachte se oan ien tried wei, Hessel liet it oer him hinne gean, it lei net yn syn aard en gean hjir tsjin yn, hy hie syn boadskip sein en gyng oerein.
‘Jo witte it no,’ sei er, doe't se efkes ophâlde moast en rocheljend hoaste, dêrmei soe er der út, mar se kaam wer ta harsels: ‘Moatst net miene dat dit samar giet, dit sil dy sinten kostje, as ik der út moat, sil ik der útset wurde mei in doarwaarder en soks kinstû betelje.’
Hy wie der al út, mar har lêste drigemint wynde him yn 'e holle om; se soe der ta yn steat wêze, dy âld fekke en hy soe der syn skoandere sinten foar úttelle kinne, sokke mannen wiene net om 'e nocht. ‘Wat sei Luts?’ frege Geeske benijd, mei gjin wurd hie er oer it doel fan syn reis rept, mar se wist it mâle skoan.
‘Wat soe se sizze,’ grommele er en loek oan 'e skouders, ‘it measte wie der net fan te sizzen.’
De dagen dy't kamen koe er likegoed it drigemint fan de âld tange net ferjitte, se soe it der op oankomme litte. Sa wie der altyd wol de iene of de oare dy't jin dwarsbongelje woe, dy't jin narre en nytge, sadat men de rjochte wille net hie. No wer sa'n âlde Japik Fokkes widdo dy't net yn goedens woe en syn rimmetikige skonk dy't him net deljaan woe, wie in fertrietlikheid derby. It wie no net op 'en drokst en as skielk de nije maityd kaam soe 't grif wer bekomme, mar winlik wie der altyd wol wat dat jin pleage en dwars siet.
En doe kaam dat fan Siebe der noch by. Der wie al mear as ien dy't it him trochdien hie, hy soe de jonge deroer gedipt nimme moatte.
Op in moarntiid nei melken, doe't se tegearre de hannen ôfdroegen oan 'e blaurútsje skûldoek by de bûthúspomp, begûn hy der oer: ‘Wat hear ik Siebe, dû sloechst mei dy dochter fan Hidde Slachter om?’
Dit kaam de jonge alhiel ûnferwachts oer it mad:
‘Omslaan, omslaan?’ sei er.
‘Dû begrypst wol tink, dat soks hurd ôfrinne moat?’
‘Wêrom?’ frege Siebe. Dy toan sinnige Hessel net en wie er fan syn jonges ek alhiel net wend.
‘Omdat dy alhiel net út in goed nêst komt, roppe en beare dat slach- | |
| |
tersfolk en flerstente folle wyn yn 'e swipe, ien út sa'n nêst dat kin nea wat wurde, dat moat út wêze.’
Siebe sei neat, mar oan alles fielde Hessel dat er it der lang net mei iens wie. Soks makke him koart, altyd hie er se mei de eagen stjoere kind en soe dizze no dwars en ferkeard en tsjin de tried yn wolle? Noch wie hy de baas en sa'n smoarch jonge soe 't hjir net foar 't sizzen ha, al hoe grut as er ek wie.
‘Dû hast it begrepen, n't Siebe?’
‘Ik soe net witte wat der op Geartsje te sizzen falt,’ hy seach Hessel lyk oan, syn skouders loeken rjochter, as woe er sizze: ‘Kom mar op.’
Dêr hiene je 't al, dy woe hjir syn heit wjerstean. Soks wie tefolle foar Hessel, hy moast him ynhâlde, oars hie er him in lawibus om 'e earen jûn sa grut as er wie. Syn hannen trillen en syn lûd sloech oer: ‘Dû net wer mei dy slachtersdochter, 't moat út wêze en fierder wol 'k der gjin wurden mear om smoarch meitsje.’
Doe gyng er yn 'e hûs en Siebe joech gjin werwurd, mar Hessel fielde it, dizze slach hie er ferlern en hy koe gjin spantou mear krije en seamje de jonge om. Dy tiid wie foarby, hy hie 't mei in keardel te dwaan en ien dy't alteast yn dit stik fan saken wist wat er woe. Mar hy wie der ek noch en Siebe soe 't gewaar wurde dat er net mei hoazzen en skuon oer him hinne rinne liet.
Swijend sieten se oan 'e moarnsbrogge, de oaren wisten net iens krekt wat der bard wie, mar elk fielde dat der wat broeide.
Huite en Jouk wennen yn 'e Bargesteech. Luts har rachen en drigemintsjen hie om 'e nocht west. Yn 'e kâlde wrede maartmoanne hie se in beroerte hân. Fan har troude dochter wie se ophelle; dy bêde har yn in keamer mei fjouwer lytse bern, dêr soe Luts ta rêst komme moatte.
Hessel hie gnyske by himsels. Dêr wie er dan mar maklik ôfrekke, foar sa'nien hoegde er gjin doarwaarder oan te spannen!
‘'t Is begrutlik om 't âld sloof,’ hie Jouk sein, ‘mar wy ha no moai de tiid om it wat opknappe te litten.’
Dat opknappen! Panstriken hie Hessel net foarwei kind en de timmerman hie hjir en dêr in spiker slein. ‘Mar fervjen Huite, dêr kinn' wy better ôfsjen, it kostet in hanfol jild en 't is mar foar ien jier faaks,
| |
| |
dat men soe de boel foar in frjemd yn oarder meitsje litte en dy it letter mar wer skanseare, ik sjoch der ôf.’
Jouk hie 't sels behongen. In tige nijsgjirrich staaltsje mei reade roaskes, in kwartsje it rôltsje. Doe hie it al gâns oars like, 't wie suver de selde keamer net mear. Doe wie se noch fan de Braksdyk kommen mei in buske swarte drompelferve en hie dêr de boel mei bylâns reizge.
Se hiene net folle omslach makke. Gjin brulloft, dêr wiene de tiden langer net nei.
No wie Huite dan arbeider op heite' pleats, dit soe om Hessel sa bliuwe kinne, langer as in jier; nammers se hiene ek noch net in spultsje en no 't se alles sa ynrjochte hiene, soe 't winlik begrutlik wêze soks mei in jier al wer op te brekken, tocht Hessel.
Huite hie er no nea ienkear spul mei hân. Soks mocht mei Siebe wol sa hjitte. Yn 't wurk wie er goed, dan woe er ek wol om sizzen jaan, mar mei dat slachtersfanke wie 't in grutte dwerskop en woe er syn ein net slûpe litte; net dat er daalk in bretale mûle joech as hy him der oer ûnderstie, mar hy hâlde fol.
Soms tocht Hessel dat er der troch Geeske ek noch yn stipelearre waard, net dat er soks bewize koe, mar hy woe ha sy soe de jonge mear planút ferbiede en bring him by, dat er it mei sa'nien nea fier bringe soe. Froulju koene yn sok in ding faak noch wol wat berikke by sokke knapen. Geeske wie him te guodlik dêryn. ‘Ik kin net ynsjen Hessel, dat er dêr no sa ferkeard mei útkomme soe, ik ha nea gjin rare dingen fan 't fanke heard.’
‘'t Moast der ek noch by komme. Mar it laach doocht net, al dat Hidde slachtersfolk is in stekje oan los. Hidde sels nammers, in bek as in skearmes; as men him heart, gean' him wyks hûnderten troch de hannen en wat soe er bedije mei syn rij wiif en syn keppel bern? Sa'nien soe Siebe him oan fergoaie, 'k woe dy wizer ha Geeske.’
Hy stie dêryn allinnich, hy soe 't allinnich mei de jonge klearje moatte en krij him safier dat er der ôfseach. Hy soe 't mei goedens besykje, mar as dat net holp dan mar mei lilkens, mar hy soe baas bliuwe hjir, en gjin jonges, ek al wiene se dan al fiif en tweintich jier.
Hessel koe him der tige oer opwine, benammen as er allinnich yn it fjild wie, dat er de rimmetyk dêrtroch hast ferjitte koe en dat bekaam beleaven noch net, hy begûn der nei te rinnen, de skonk waard
| |
| |
suver stiif. Alle jûnen smarde er der bargeriezel op, it moast jin der suver om begrutsje dy skoandere riezel, mar Geeske hâlde fol, hy moast oanhâlde, it spul moast fetlik bliuwe en soks joech wol eigenskip. Hy droech in kastanje yn 'e bûse, in middel dêr't Bernardus baat by fûn. Hy koe it sachs besykje, dit wie net kostber, mar oan dizz'tiid ta fûn er der ek al gjin baat by. 't Wie fansels mar rimmetyk, soks gyng bûten de gesondheid om, al wie 't dan slim pynlik.
Geeske klage soms oer wurgens en dúzlich yn 'e holle, it hie oars nea net in kleier west, 't soe mei de jierren yn ferbân sitte faaks en mei de tiid wer oergean, tocht him. Soksoarte fan krupsjes koene se der no min by ha, de simmer stie foar de doar en dêrmei de drokte.
De maityd wie oer de lannen gien, de blommen pronken yn 'e greiden en de boartlike wyn djoeide yn 'e stannen.
De foarein wie skjin, de bûthúsgleskes wiene wite. De hiele dei stiene de grutte mendoarren iepen, de skuorre wie reage en de manlju flijden nije takkebosken yn 'e lege gollen ta in flier foar de nije risping dy't te kommen stie.
Se soene aanst wer hannen te koart komme, elk op 'e pleats soe him der by jaan moatte en op syn plak stean, der soe net ien mist wurde kinne.
Mar freget sykte nei ûngetiid en as er gelegen komt faaks en oft it wol past?
Op in moarntiid, ûnder it hastich brochje-iten, de meanmasine stie klear op it hiem en Siebe soe him sa daalk ôfjaan nei de seize en lis de bûgjende stannen foar de flymskerpe messen, waard Geeske wyt as in kalkmuorre; it kopke sloech har út 'e hân en foel oan diggels op 'e grûn, sels joech se in neare gjalp, sakke heal by de stoel del en waard fan Sytske, de faam, noch krekt opheind. Allegearre fleagen se oerein en Klaas naam de lieding: ‘Plat op 'e flier boer en rûkersguod.’
‘Toe dan Syts,’ fitere Hessel, ‘wêr earne ha jim dy boel?’
Syts wie der al út, kaam mei in griene flesse werom, de koark der ôf en snjitte dêrmei op in bûsdoek.
‘Dat hoecht sa mâl net,’ sei Hessel noch, ‘it is gjin reinwetter.’
Klaas dipte boerinne der mei oan 'e foarholle en oan 'e polzen.
‘Der sil ien om dokter moatte, boer.’ Siebe wie al hast by de doar. ‘Hjir bliuwe Siebe, net te stoef, wy binn' allegearre grutte minsken
| |
| |
meielkoar, it sil in flaute wêze grif, wy ha wol hofmandruppen yn 'e hûs.’
Siebe kearde him ôf. Dit koe er net oansjen; dêr lei syn mem, sa wyt, sa ynwyt, hy tocht net oars as dat se stjerre soe. It fielde him frjemd yn 'e kiel, syn eagen baarnden. Syts kaam snokkend mei de hofmandruppen werom.
‘De boer moat it sels witte, mar ik soe 't net noedzje,’ lústere Klaas. ‘Se moat op bêd en dan mar fan 'e druppen rûke;’ Hessel tilde har op syn sterke earmen en o sy wie sa licht, sa licht.
't Wie krekt oft der wat kleur op 'e wangen kaam, de mûle ferweegde. Hessel en Klaas stiene foar 't bedstee. Syts siet by de tafel en skriemde yn 'e skelk. Siebe stie by 't finster en slokte muoilik. De diggels leine noch oer de flier en och de boel stie sa nuver yn elkoar om; hjir en dêr in stoel en op 'e tafel stie de griene rûkersguodflesse yn in breaboardsje.
Geeske die de eagen iepen, as waard se wekker yn in oar lân.
‘Bekomt it wat?’ frege Hessel. Se knikte justjes, mar swier en wurch foelen de eagen wer ta.
‘Se hat de sliep,’ sei Hessel en die de bedsteedoarren oan, ‘it hat in besetting west, effen de sliep troch de lea en hjoed rint se wer oer 't hûs.’
Doe fleach it him ynienen wer oan: ‘Wy hawwe meielkoar in skoandere oere tiid ferdien en Syts en ik hiene it tegearre wol ôf kind. Siebe en Klaas, jim nei de seize, Huite sil net witte wêr't jim bliuwe, kofje moatt' jim fan 'e moarn mar net op rekkenje no't Syts der allinnich foar stiet en in healoerke letter ite, soe 'k sizze.’
‘Toe no mar, toe no mar,’ tsjin Siebe, dy't wat sizze soe, ‘wy moatt' dit wer ynhelje.’
Kreakjend en tikjend ried de masine dat út nei de seize. De sinne striele op 'en moaist, de greiden leine yn 'e pronk, ljurken songen. Mar Siebe fernaam fan dat allegearre neat. Hyltyd weroan seach er mem foar him sa't se dêr lein hie, lyts en wyt. Heit hie 't sa slim net ynsjoen en doe't er thús wie hie er it leaud, mar hjirre, allinnich op 'e romte, fleach it him oan, soe 't wol goed komme op 'e pleats? Mem wie wer bykomd mar se soe it wer krije kinne, en dan? En Huite en hy wiene alhiel yn 'e seize te meanen. Wat maalde no it wurk, no't it om mem gyng, it like as wie der neat mear dat wearde hie.
| |
| |
De blomkjende stannen foelen, fûgels krieten eangstich yn noed om har jongen. It rekke Siebe net, hy meande mar troch. De moarn like gjin ein oan te kommen.
Trije dagen seach Hessel it oan. De jonges diene gjin lichten, se soene om dokter moatte, Jouk hie harres der ek fan sein. Hessel seach it noch sa net yn, dy mannen reizgen mar en stiene klear mei drankjeboel, it iene nei 't oare, mar de rekken kaam efteroan en dy wie net mak, se wisten sa fan skriuwen, dy knapen. Geeske sels begearde it net. Se lei de hiele dei mar stil en sleau, se hie nearne ferlet fan, se moasten har yn har wêzen litte.
‘En dêr soe in dokter no ried foar witte,’ Hessel loek twivelich oan 'e skouders, ‘it sil syn tiid úttsjinje moatte, mar as jimm' it dan beslist sa ha wolle, it sil him oan my net lizze, dan moat Siebe mar om him út.’
Dokter wie lang mei har te set. Doe't dat dan einlings ôfrûn wie, naam er Hessel geweken yn 'e opkeamer: ‘Hoe lang hat se lein?’ - ‘Moandei is 't har oankommen.’ - ‘En jimm' ha my no earst roppen!’ - Doe makke 'r sawat los en hy sparre Hessel net, nammers hy stie der foar bekend dat er nimmen mijde, mar dat er planút sei wat er op it hert hie, al gyng it dan ek wolris wat bot en grou, want hy wie tige rau yn 'e mûle.
‘Doar j' ek noch freegje wat har skeelt? Dat kin in bern ommers wol sjen, te'n ein man, ferbealge, oars neat, fan moarns ier oant jûns let mei foaroan stien fansels, en 't swierste wurk ha jo se net sparre. It is in wûnder dat se al net folle earder ûnder fuotten rekke is en as dit ferkeard rint, dan is dat jo skuld.’
‘Toemar, toemar,’ kreake Hessel.
‘Se moat hjir op bêd, hjir is troch 'en dei net folle drokte en fan rêst moat se 't ha.’
‘Hjir yn 'e opkeamer? Soks is slim ôfhandich foar de froulju, wy ha hjir ek nea net sliept.’
It koe net folle mear lije mei dokter, hy wie op 'e ein en oan 't flokken ta; hy hie al hiel wat los makke, mar hy koe noch mâlder. Hessel bûn yn. ‘Jûn noch komt se hjir yn 'e opkeamer, ik sil medisinen meijaan en dan moatt' wy 't ôfwachtsje.’
‘Soe 't lang duorje dokter?’ - ‘Der gean' wiken mei hinne.’
Syts en Jouk makken it holle bedstee leech yn 'e opkeamer.
‘Sokke mannen,’ sei Hessel yn himsels, ‘men ropt se, en skielk lizze
| |
| |
de sinten ree en dat slacht hjir mar foar master op en makket jin út foar alles wat mâl is;’ hy skodholle, ‘en de wysheid yn pacht, mei in goed wike sit se faaks wer by de tafel en dan ha wy soarte lju it ek noch dien, fansels.’
Mar mei in goed wike siet se net by de tafel, 't Wie krekt as wie de moed der alhiel út, it wie har allegearre goed. En oars fitere se in hiele dei troch 't hûs, jachtich en drok en baarnde it wurk har op 'e neil, soks wie har wol bybrocht de jierren lâns. No diene Syts en Jouk it wurk. Jouk, dy't jûns deawurch mei Huite de finne lâns gyng nei de Bargesteech. Alles stie yn 'e brân dizze ûngetiid en Hessel wie net te brûken, as hie er in duvel yn dy't 'm oandreau en jachte, 't moast allegearre hurd, hurd, gjin tiid te iten en te drinken benei en in goed wurd koe der net ôf.
En yn 'e stille, hege opkeamer, skimerich troch de grutte linebeammen, lei Geeske yn it holle bedstee, lyts en smel en wyt en frege net nei wurk of ûngetiid. Se wie mar leafst allinnich en ferslûge de lange simmerske dagen, de holle en de hannen klam fan 't swit.
Hoe lang as soks duorje moast, tocht Hessel. Jouk koe har rêde, wie jong en sterk en net bang foar in hantaast wurk, mar it wie gjin Geeske. 't Mocht dan wêze dat Riem har leard hie de boel net oer de balke te smiten, mar sy wiene it hjir oars wend. Sy soe mear op 'e lytskerts passe, woe er ha. It teeljochtsje hoegde net in grou oere ûnnut te baarnen en sokke dingen wiene der mear, hy koe der ek net altyd efteroan sitte, benammen no net yn dizze heislik drokke rite, sokke froulju moasten soks sels sjen.
It wie der nea net fleurich om en ta gien, mar no! ‘Men soe der weirinne,’ suchte Klaas as er jûns thúskaam, ‘de boer liket wol beseten en nimmen dy't der wat fan sizze doar, de frou is der faaks noch it bêst oan ta, dy hat it fredich.’
‘Sa meist net Klaas,’ warskôge syn wiif.
‘Ik mien it,’ sei er, wyls hie er de kile al út en knope er de hoasbannen los, de nachten wiene sa koart.
Sa krige de ûngetiid syn beslach, in pôle hea en moai wûn, Klaas koe doe mar wer om in hinnekommen sjen.
Mar yn it holle opkeamersbedstee gyng Geeske de striid oan, in striid der op of der ûnder, in striid wêr't nimmen aan fan hie, wêr't se allinnich foar stie en allinnich troch komme moast. It lichem wie yn
| |
| |
ein en ôfmêde, mar de geast fielde klear en skerp. Dêre yn 'e stille opkeamer, wêr't se troch 'e dei oan har sels oerlitten wie, kamen de fragen fan dea en libben op har oan. De grutte frage: ‘En no Geeske, hoe komt it aanst?’ hie se gjin antwurd op. Al har skuld kaam har grut en skriklik foar te stean. Ienkear hie se har tawurd jûn om God te tsjinjen en Kristus te folgjen. Wat hie se der fan telâne brocht? In libben lang hie se God fergetten, hie se gjin tiid fine kind ta Syn tsjinst en no? No soe se aanst faaks oan 'e ein wêze, soe de dea komme en nim har mei. Yn 'e hege opkeamer trochwekke se de koarte simmernachten en skriemde se om't se 't sa lizze litten hie, en no wie 't te let! Hjirre koe se mei nimmen oer prate, Hessel soe har net ferstean en Siebe, dy't har fan 'e jonges hast it neist wie, soe der alhiel gjin wurden foar ha, dy hie noch nea in tsjerke benei west. Wat hie se ûnthjitten by de doop? Fan alle kanten kamen de benearjende fragen op har oan en se koe der net foarwei, se wie oan alle kanten tekoart sketten, oeral stie se yn 'e skuld.
It waard in wrakseljen en in striden om ljocht, dat wiken duorre. Hoe hie se sa yn it wurk opgean kind, har der sa yn ferjitte, dat se oan dizze grutte dingen foarby gean koe! Wat wie, no't de dea mei syn kâlde fingers har miskien al beroerde, wat wie no wurk en wat wearde hie no mear it besit, lân en kij en in hiele pleats? En wat hie se de wei net goed witten, hoe wie se der net by opbrocht en yn foargien troch heit en mem! No kaam de ein en wêrfoar hiene heit en mem har ienkear grutbrocht? Se hiene in pleats oerfertsjinne mei poerbêste greiden en withoefolle fee. En wie dat alles? Aanst soe se faaks de grutte reis oangean moatte en dat allegearre benefter litte, dan soe se allinnich stean, sy, Geeske Terpstra, poer allinnich foar de poarten fan de ivichheid.
Dizze lange simmerdagen kamen har heite wurden wer yn 't sin, hoe't er har it goede net foarhâlden hie en hoe hie mem har net warskôge letter noch, doe't se mei Hessel troud wie al.
Foar har wie gjin útkomst mear, no, no 't se oan 'e ein wie, no wie it te let. Mar wa soe ea sizze kinne wat der omgiet tusken in wrakseljende siel en syn God?
Doe't it foar Geeske oeral nacht wie, spile har in gesangrigel troch de holle, dy't se yn 'e hûs faak songen hie: Heer waar dan heen, tot U alleen, Gij zult ons niet verstoten, Uw eigen Zoon heeft tot den troon de weg ons weer ontsloten.
| |
| |
Dat fers, se sei it mar op foar harsels oan ien wei, miskien dat it ek noch foar har wêze koe. Der kaam har noch safolle foar, in psalm, hoe stie it der ek wer? Wurden dêrfan spilen har troch de holle, no hie se it: Heer door goedheid aangedreven, zij Gij mild in schuld vergeven, die U aanroept in de nood, vindt Uw gunst, oneindig groot!
Hoe't it krekt om en ta gyng. sels Geeske soe it net fertelle kinne, mar se fûn frede. Skrutel en beevjend. Mar se soe de reis oandoare as it der ta komme mocht; in earme sûndaar en in rike Kristus, sa wie it mei har, dat hie heit in kear sein op in krysttiid yn it lân; dat se it salang ferjitte kinnen hie!
Se koe har der sa min oer uterje. Hiene se ea oer sok ding praat salang 't se troud west hiene? Tsjin Hessel besocht se 't. Mar hy ferstie har net: ‘Dû moatst der hast wer wei kinne,’ sei er, ‘wy sitte raar oanklaud.’
Der wei kinne! Dokter bearde der raar oer: ‘Wel man, sy is skjin te'n ein, dat kin noch tiden duorje.’
‘Ha 'k it net sein?,’ klage Hessel, ‘sokke mannen moat men mar oanhelje, dat reizget mar mei dranken en poeiers en wat jout it, jild fergrieme, oars neat.’
Sa gyng dy hjerst te'n ein. Utsûnderlik moai kleau alle dagen de sinne oan in dizich blauwe loft, de hjerstblommen stiene te pronkjen, der like gjin ein oan te kommen. Mar de blêden fan 'e linebeammen waarden stadichoan giel. Alle dagen wynderen der nije yn 'e brune jarresleat. Hjersttriedden hongen oan 'e gleonreade daaljes foarhûs, der kamen brune bledsjes oan. Doe kaam de nachtfroast en knypte yn syn izige amme de fine bledsjes dea, se sieten ek noch mei och sokke fine triedsjes oan it libben fêst. De beammen waarden keal, de blommen ferstoaren, doe kaam de rûzige wyn út it súdwesten en sloech mei tichte stowers de dammen weak en smoarch; dit wie de ein dan fan de lange simmer en de moaie hjerst. De kij moasten op, de greiden kamen ta de rêst. De pleats wie fol heimige lûden. En yn 'e opkeamer lei Geeske, de grize eagen grut yn it smelle wite antlit, mar se doarst 't libben wer oan en longere op in nije maityd, dan soe se wer mei foaroan stean faaks, mar oars as foar dy tiid.
‘It soe te hoopjen wêze,’ grommele Hessel, ‘as dit hjir sa trochgean moat...!’ Syn skonk pinige him gâns, it boaze oan, hjir wie gjin krûd foar woechsen. Riezel brûkte er allang net mear en Bernardus
| |
| |
syn kastanje hie er grimmitich oer it hiem keild, sa'n aksje wie net te belêzen, noch mei gjin bûsfol kastanjes.
Op in mistich oerdeisskoft yn 'e moanne fan novimber kaam Bernardus it hiem op, Jouk stie by de pomp. ‘De mânlju yn 't bûthús tink?’ ‘Se binn' nei iten alle trije it fjild yn stutsen, der is net ien by honk.’ ‘It fjild yn, seistû en dat om dizz'tiid, wat yn 'e goedichheid fine se dêr út?’
Jouk loek oan 'e skouders, de bjinder noch yn 'e hân, it smoarge wetter rûn har fan 'e swart wollen skelk: ‘It is hjir altyd like drok, wy hawwe hjir nea dien.’
‘Kom kom, dat sil it slimste wol wêze, 'k hie in boadskip oan Hessel, net dat it driuwt,’ hy seach sawat by de mânske foarhuzing lâns, mei in heal each nei Jouke smoarge potten en pannen, ‘ik kin ek wol effen by Geeske sjen,’ sei er doe, ‘ik bin hjir no.’
‘Heit kin 't wol fine hen?’ Jouk treau in hânskrobber yn it sân.
‘Ik red my wol fanke.’
It wiene de bewende fragen dy't er die en Geeske joech beskeid sa goed se koe. Dizze kalme evenredige Bernardus koe se wol mei prate. ‘Ik hoopje dat ik hjir noch wat bliuwe mei, Hessel soe my sa min misse kinne, mar mocht it oars komme, ik sjoch net tsjin 'e reis oan, Bernardus.’
‘Dat is moai fanke, jo moatt' sa rekkenje, as wy hjir goed libbe ha en elk sines joegen (wy dogge dat fierstente min fansels), dan sil ús Leave Hear it wol goed mei ús meitsje.’
Dêr joech Geeske gjin antwurd op, hjir soene sy it dochs net iens oer wurde, sy seach it sa hiel oars.
It bleau in skoft stil. Bernardus seach de keamer oer. Doe brimde 'r ris. ‘Ik hie Hessel graach thús troffen, 'k hie wat mei him te bepraten, ik kin 't jo ek wol sizze, it giet oer ús bern.’ Geeske harke en Bernardus sette op syn kalme omslachtige manear út 'e ein: ‘Ik wie juster yn Terherne, by Jehannes Rypkema, Jehannes en Kekke, poerbêste lju, ik kin se sûnt jierren, Jehannes sit mei yn tsjerkespul, sy binne mennist fan âlds. Hy melkt tsien bistkes en hat in molkrit foar it bûterfabryk yn 'e Lege Wâlden en no mei maaie woene se it spul oerjaan, sy komme op jierren en ha in húske hierd yn Terherne, fuortby de brêge. Ik tocht daalk oan Huite en Jouk, dat soe no krekt in spultsje wêze
| |
| |
foar de jongelju; it molkriden soe der by bliuwe kinne as de hierder goed wie. Ik haw it der mei harren oer hân, wy moasten mar ris komme, hat Jehannes sein, wat tinkt jo, Geeske?’
‘As dat wat wurde koe, 't moast altyd wêze, mar wat sil Hessel der fan sizze?’
‘Soe 't dy net goed talykje tochten jo, of soe dy oare plannen ha?’ ‘Wy ha der mei gjin wurd oer praat,’ mar har betinken sei se net, se wie bang dat er it och sa fier fuort smite soe.
Bernardus meat doe noch breed út oer de goede hoedanichheden fan it spultsje: ‘En Jehannes sil de measte hier net freegje as er wit dat de boel goed beoardere wurdt, en soks is Huite wol tabetroud.’
Geeske sei nochris dat it har ek o sa goed talike en dêrmei gyng Bernardus oerein.
Doe't er yn 't bûthús wie en de rigel lâns kuerde, kamen de mânlju krekt thús, dat trof alhiel.
Se praten in wurdmannich oer it waar en it wurk, se meunsteren in nijkeap, doe slaggen de jonges yn 'e hûs. ‘Ik woe jo effen te wurd, Hessel.’
‘Dat kin,’ hy joech him del op 'e bûthúsbank, de rimmetikige skonk rjochtút.
Dêre, yn it skimerige bûthús efter de fredich lizzende kij, die Bernardus nochris ferslach fan syn Terhernster reis en hoe't er it dêr befûn hie. ‘En no Hessel... sa en sa.’
‘No hie 'k jo wizer ha wollen,’ sei Hessel daalk doe't de oare mar amper útpraat wie, ‘dêr kin fansels neat fan komme, soks begripe jo dochs sels wol, wy sitte hjir mei Gees har sykte al slim oanklaud en dan soene jo der op út wolle dat Huite en Jouk der útrekken, hoe moasten wy dan?’
Bernardus bleau och sa kalm: ‘It is noch gjin maaie Hessel, dan is Geeske faaks al lang wer better, mar as wy foar de jongelju wat wolle, moatt' wy no tapakke.’
‘Ik kin Huite min misse op 'e pleats, ik soe der frjemd ynhelje moatte en frjemd is gjin eigen en sa't it no stiet kinne wy it sûnder Jouk ek net stelle, dat praat my der net fan, letter faaks, mar no, it liket my gjin ding.’
‘Soene jo Huite letter wol misse kinne? Noch folle minder man en dy
| |
| |
jonge kin syn hiele libben dochs gjin arbeider bliuwe by jo op 'e pleats, se binn' no noch jong en moatte oan 'e slach.’
‘En wy hjir meielkoar mar ferkomme, it wiif op bêd, de jongelju der út, fuort mar, fuort mar, it kin allegearre wol. Jo falle my ôf, Bernardus, om no oer sok ding te begjinnen, ik hie jo wizer ha wold.’ Pynlik ferlei er syn stive skonk, it soe gau dien wêze mei 't kalme waar, it wie wer slim hoe 't it skuorde.
Bernardus joech him wat oerein, dy koe ek oars as kalm en evenredich: ‘Jo moatt' net miene Hessel dat ús Jouk mei jimm' jonge troud is, dat jimm' der in guodkeape faam oan ha soene. Huite soe in jier by jo op 'e pleats en as der yn dy tiid wat los kaam, soene jim der efteroan, sa wiene wy ôfpraat, miende 'k.’
Bernardus waard koart, Hessel moast net miene dat er in jonge foar hie.
‘It is ferline jier oergien om't alles sa djoer wie, ik leau oars net dat soks noch safolle feroare is, wol?’ frege Hessel spotsk.
‘Wel man,’ bearde Bernardus, want hy siet hjir fol fan en hie Jehannes al sa goed as tasein dat se delkomme soene, ‘sa'n gelegenheid komt miskien noait wer, in kreas stjelpke, net te grut en ik ken de lju troch en der troch.’
‘In kreas stjelpke kinn' se net fan ite en dan dat molkriden derby, in hûdfol wurk, by dei en nacht foar in oar yn 't spier, ik wit der alles fan, praat der my net oer.’
‘En soks sizze jo, jo...!’ Bernardus gyng oerein, hy moast him ynhâlde oars soe er fierstefolle sizze en Hessel gâns foar de fuotten smite. ‘Jo witte it no en tink der nochris oer nei.’ Doe gyng er der út, rimpen en hastiger as syn wenst wie.
‘'k Tocht heit soe mei yn 'e hûs komme om tee, ik hie al foar him yngetten,’ sei Jouk.
‘Dan hast dat om 'e nocht dien,’ grommele Hessel en seach as in ûle.
Oan 'e jûn ta krige nimmen mear in goed wurd fan him.
Dy jûns begûn hy deroer tsjin Geeske, der moast dochs ien wêze wêr 't er syn galle ûtspuie koe.
‘Der is my noait ien mear ôffallen as dy Bernardus en der ha 'k no altyd sa heech by opsjoen. No ha 'k him earst kennen leard, it is ien dy't gjin reden ferstean wol mei syn âlde stive kop.’ Doe die er ferslach wat sy yn 't bûthús bepraat hiene.
| |
| |
Geeske joech har wat oerein yn it kjessen, se hie wat read yn 'e wangen. Dit hie se foarsjoen, no soe 't der op oankomme.
‘Hy hat hjir fan 'e middei by my sitten en alles ferteld, 'k soe sizze Hessel, jimme moatte der op ôf, it is foar Huite-en-har helte better en as jimm' it roaie kinne, moatt' se der maaie hinne.’
‘Watte?’ Hessel knypte de eachjes hast ticht, soks sei Geeske, dy't him de jierren troch yn alles meijûn hie en no sok praat, dy wie ek al belêzen troch dy âlde fan 'e Braksdyk.
‘En wy dan, hoe sille wy hjir sitten bliuwe?’
‘Dat wit iknet. Ik ha der fan 'e middei lang oer neitocht, Hessel, mar wy ha altyd earst om ússels tocht en net om in oar. As it foar dy bern no better is, dan moatt' wy har net yn 'e wei stean en wy sill' ús wol rêde.’ ‘Praat as in hin sûnder kop,’ sei er noartsk, ‘en no wol 'k der gjin wurd mear oer hearre.’
Wurch joech Geeske har yn it kjessen del.
En Hessel, dy't de sliep net krije koe, om't de âld skonk it witte woe, stume noch oeren. Jins eigen wiif foel jin ôf, spande mei in frjemd tsjin him gear, no stie er hielendal allinnich, no moast it út wêze, se hiene no dan ek grif de hichte.
Mar it wie net út.
Fuort de oare deis al begûn Geeske der wer oer: ‘Dû moatst net lilk wurde, Hessel...’
En se gyng foar Huite en Jouk yn 'e pleit, mar mear noch foar himsels, sûnder dat se it neamde, mar as er hjir ta komme koe, dan moast er himsels ferjitte, fan himsels ôfsjen en om in oar tinke, sa soe 't dochs komme moatte, soe 't mei him klear komme.
Mar der wie er noch net, want o hy smiet it noch sa fier fuort, der koe gjin goed wurd mear ôf en nimmen koe 't mear goed dwaan. Se soe oanhâlde, hysels soe op 't lêst dochs ynsjen moatte dat it sa net koe.
Mar wat soe Geeske begjinne tsjin Hessel, waans wurd noch altyd wet west hie en dy't mar ien doel hie, no noch: jild oerhâlde, sinten barre.
Doe krige Geeske help fan in ûnferwachte kant. Op in moarntiid naam dokter him geweken: ‘Dat giet hjir sa net goed Ypma, mei de frou, it giet net sa hurd, it is krekt oft se hjir of dêr mei ompakt, hoe sit dat, jimm' ha dochs gjin spul wol?’
| |
| |
Dêr dan! Sokke lju doarsten jin alles te freegjen, dy stiene nearne foar, mar it wie bretaal, net oars en in pear eagen as woene se troch jin hinne sjen.
‘Net dat ik wit,’ sei er koart, ‘'k soe net witte wêr 't wy spul om hawwe soene,’ wyls seach er ta 't finster út.
‘No nee, ik freegje mar, it koe sa wêze, en as it sa wie dan soene jo it opslach bylizze moatte, oars soe jo frou der mei fuortgean kinne.’
Soks sei sa'n fint no sa kâldwei, as prate er oer 't waar, it rekke him de kâlde klean net. Mar by Hessel bleau der wat fan hingjen. As it ris sa wie, al seach men der dan net folle fan, sokke lju soene allicht mear witte as sljochtweihinne. As it no ris sa wie dat er Huite hâlde soe en Geeske misse moast, wat dan? Dêr rûn er mei om en it wie de hiele dei by him. Soms smiet er it fier fuort, it soe bangmakkerij wêze, oars neat. Mar efkes letter kaam it wer op him oan, benearjend en eangstich, dan koe er der net foarwei. Hy soe har net misse kinne, foar gjin noch safolle net en dêrby, dan soe er ek fan frjemd ôfhingje, Jouk koe er ek altyd net steat op meitsje yn 'e húshâlding, dat hie er wol fernommen; yn 'e rin fan 'e simmer wie 't safier, safolle oft er der fan opheind hie, dêr wiene se jong foar, hoewol Huite hie net lang drige tocht him, dy jongelju waarden langer sa oerdwealsk.
Hy siet der raar tusken en wist net hoe't er moast. Dy lêbige dokter ek mei syn praat, in mins hie al genôch oan 'e holle en Geeske hâlde net op; sa wie se froeger net, wat geast oft der ynfearn wie, koe er net by, as se sa yn alles waard, krige er noch wat mei har te stellen, dit soe ôfrinne moatte.
Dêr kaam er net fierder mei. Soms woe er oer de hiele boel net wer prakkeseare, it moast út wêze. Mar efkes letter rûn er yn himsels wer op dy âlde Bernardus te skellen, dy wie de skuld fan alles, hie dy him net mei in oarmans saken bemuoid, dan wie der neat foarfallen. Huite soe der út himsels net oer begûn wêze, mar dy fan 'e Braksdyk mei syn swiet glimke fansels!
It duorre wiken. Op in jûntiid, nei Sinteklaas, doe't Geeske it praat dy kant wer útstjoerde, sei er hast batsk: ‘Hâld der mar oer op, as it moarn in bytsje waar is, moatte Huite en ik der mar ris op ôf; dat ivige getsjânsel om 'e kop moat mar ris út wêze, dêr ha 'k myn nocht fan.’ ‘Hessel,’ sei Geeske, mar der lei gâns yn, der loek in glim om 'e mûle, har grize eagen waarden grut en blonken him temjitte. Op dat stuit
| |
| |
seach Hessel foar him in lôgjend ljochte simmerdei en in fanke yn in pear fierste grutte klompen, mei guodlik grize eagen, dat by him op 'e snikke siet: Geeske.
Hy kearde him om en gyng der út: ‘No hast dyn sin tink,’ sei er noch.
Se wie hjir sa ynlik bliid om. Yn 'e grûn wie er net ferkeard, de minsken seagen der fan bûten tsjinoan, men moast him kenne.
Dy oare moarns stieken se tegearre ôf. In swijsume reis. Smel en ûnwennich bochte de Terhernster dyk nei it tuorke yn 'e beammen. Der stie wetter op it iis, keal stieken de wyljen tûken der ta út. Wat skiep yn 'e greiden en hjir en dêr in skierroek, leech bôge de grize loft.
Jehannes wie krekt thús fan 't molkriden en Kekke hie de kofje ree: ‘Mar gau der yn.’
‘Ik hie jimm' winlik al earder ferwachte, oan Bernardus te hearren wie 't as soene jimm' opslach komme, 'k hie al ris tsjin Kekke sein, ik wit net, it giet oer, leau 'k.’
Hessel makke him der ôf. Se praten wat oer de buorkerij en doe't de kofje der út wie sei Jehannes: ‘Dan sill' wy no wol ris sjen moatte.’
‘Jimm' dogge 't jim mar oan tiid, hear,’ sei Kekke, ‘ik sil der in pear ierappels by skile, jimm' bliuwe mar te iten.’
Doe waard it sin fan Hessel net minder, it wie alteast guodlik folk en noadzje twa manlju samar op it middeismiel.
Se diene it har dan ek oan tiid. Hessel sneupte alles nei, syn felle eachjes ûntkaam gjin ding en hy frege hûndert út, koart en sûnder omhalen, sa't er koe; it wie as woe dy lytse Jehannes Rypkema har der oan alle kanten tusken nimme, as wie 't in earsten ynleine dogeneat, wêr 't se mei te dwaan hiene. Jehannes hie al ris in kear oer 't skouder sjoen en it gyng Huite hast bot genôch, wat moast sa'n man wol tinke, mar Hessel steurde him nearne net oan.
Doe't Kekke har te iten rôp, wiene se klear om hûs en hear, nei iten soene se dan it lân mar yn.
Se skikten ta de mieltyd, blommige ierappels: ‘Ik wit net oft jimm' der fan hâlde, ik hie wat soerstip oanret.’ Soerstip, Huite hie it noch noait preaun, mar Hessel hie it froeger op 'e snikke gauris hân, deugdsum iten, gau ree, it naam hast gjin fjoer, it wie och sok foardielich
| |
| |
iten. Dat se 't yn har trouwen noait hân hiene, wat koe men al sleau om der yn al dy jierren net ienkear op te kommen, 't Kaam grif om't de froulju har mei de iterij rêden, hy soe 't no al ris tsjin Geeske sizze; as er soerstip yn 't board hie, koene se om him in hiel bult fan dat grientespul hâlde, dat kaam oars langer mar yn 'e moade, 't wie neat mei neat, mar ditte! Kekke skepte it kleare fet, mei in hol gimmeleard sleefke, dêr wat stip yn en in mannich ierappels, wat koe men der lekker fan ite. Se krigen sûpenmoallenbrij foar it bekommen. ‘Ik die 't my net oan tiid, der sit ris in klútsje yn,’ sei Kekke.
It wie wier. Der sieten sels gâns kluten yn, mar wat lette soks. Hessel syn strôte knapte as er in wat ryklik dikkenien trochslokte.
Dit wie de goede âlderwetske kost, Hessel waard der suver wat mylder troch. Mar doe't er nei iten mei it grouwe liif troch it lege wiete lân krukte, like er it wer fergetten te wêzen. Hy prate der sawat smeulsk en leechlizzend oer, Huite tocht net oars as dat er nearne mear fan witte woe, safier smiet er it wei. Yn 'e hûs, wêr 't Kekke foar de tee soarge hie, it sneinske kleed oer de tafel, sei er lykwols: ‘Wy ha 't no sjoen, dat lit ris hearre.’
Doe kaam Jehannes dan mei syn útstellen, fan alle einen al mei Kekke besjoen en bepraat, mar ûnder Hessel syn twingende eachjes fielde er him ûnwis, kaam it him sels foar dat er tefolle frege.
Hessel begnibbele oeral op, net yn 't mâle sa't it like, mar it ien mei oar knoffele hy der gâns ôf, sa ûngemurken wei. Se sieten der lang oer en moasten hurd fytse om foar melkerstiid thús, mar se hiene it hierd.
‘Ik leau wy gean de goede kant út, se klaut wer by de wâl op,’ sei dokter in skoft nei nijjier, de dagen begûnen al wer te lingen, in klyster sloech foar de opkeamersfinsters yn 'e linebeam.
‘It hat ek lang genôch duorre,’ sei Hessel, ‘it is dêrmei in jier!’
‘Dêr giet it net by út Ypma, it hie ek oars kind.’
‘Mei se der hast ris wer ôf?’
‘Dan sil 'k it wol sizze, jo moatt' net te stjalpich.’
Dat neamde sa'n man no stjalpich as men nei trijefearns jier frege oft se der ris wer ôf mocht, foar him wie elke wike safolle fansels, as men sok folk ienkear oanhelle, dan rekke men der net wer ôf, it middel waard hast minder as de kwaal.
| |
| |
Geeske sels taalde der net nei om der ôf, dat soe mei it moaie waar aanst wol better wurde, tocht se, mar soms ek koe 't har bekrûpe dat se der net wer wei komme soe. Se soene har sa min misse kinne en as it koe woe se noch sa graach hjir wat bliuwe, se hie noch sa'n bult goed te meitsjen foar Hessel en de jonges oer. Huite wie no teplak, mar oer Siebe siet se yn, hoe soe dat komme. Hy miende it mei 't slachtersfanke, dat hie er har sels ferteld en hie 't der slim mei te dwaan dat heit der op tsjin wie. Sy soe 't der nochris mei Hessel oer ha moatte, dy jonge liet syn ein net slûpe, Hessel moast net miene dat er mear in bern foar hie, de jonge wie goed, mar der wiene grinzen, it hâlde ienkear op.
Op in jûn yn 'e maartmoanne siet er by har foar 't bêd. Kâld striek de hege wyn oer de deadske lannen. De sinne sakke hurd, de lêste strielen stiene op 'e keamersfinsters.
‘Hoe komt it mei Siebe, Hessel?’ frege Geeske ynienen, se wie sa helder dizze jûn, de eagen stiene as soe se der sa ôfkomme en oan it wurk gean.
‘Mei Siebe, wat is dêr no wer mei?’
‘Dat witstû mâle skoan Hessel, hy hat syn sinnen set op dat fanke fan Hidde slachter en ik woe ha dû soest him net sa dwarsbongelje.’
‘Lit him dan út syn eagen sjen en in oarenien sykje, dit is gjin frommes foar him.’
‘It fanke is goed en datstû Hidde net lije meist kin sy net helpe.’
‘It moat my allegear mar goed wêze, fansels, mar safier binne wy noch net en dan dû him ek noch mar wakker foarsprekke.’
‘De jonge moat der mei oanpiele, dû en ik net en it is in goed oppassend fanke, dat lit him gewurde.’
‘Ik haw it bêste mei him foar, mei sa'nien komt er bekaaid út, hoe soe dy ea as boerinne stean?’
‘Wat ik der fan heard haw, moat se har wol rêde kinne.’
‘Mei de mûle,’ sei er.
‘Wy ha allegearre ús lekken en brekken, oan ús allegearre mankeart gâns, dêr soestû wat mear om tinke.’ Se joech har oerein en prate op it stik oan, foar it earst yn har trouwen sei se him wêr't it op stie, te let faaks, mar se sparre him net, driigjend hâlde se de finger omheech: ‘Dit komt net klear mei dy Hessel, dû silst noch gâns feroarje moatte!’
| |
| |
Lilk rûn er der út en socht syn heil op 'e bûthúsbank; en sa'nien soe no siik wêze, dy dokter hâlde har op bêd, ien dy't sa fan har ôfsprekke koe. Dit wie har yn 't lêstoan oankomd, hy hie alles mei har wurde kind, altyd en no sa, wêr soene se belânje?
Stil siet er yn it tsjustere bûthús en fergeat oere en tiid. Doe't Siebe te ôfljochtsjen kaam, joech er him oerein, sûnder in wurd te sizzen gyng er op bêd, stymsk joech er him del. Mar Geeske wie noch wekker: ‘Dû bist der útrûn jûns, ik hie dy noch wat freegje wollen;’ se achte it net dat er him noartsk ôfkearde, mar gyng troch: ‘As ik hjir al ris weireitsje mocht en ik krij in stien op 't grêf, dan soe ik der op ha wolle: ‘Er blijft dan een rust over voor het volk van God.’
‘Wat is dat no foar healwiis praat,’ sei er.
‘Ik woe it dy sizze,’ doe kearde se har om en joech har te sliepen.
Sok praat, en dat nei it trelit fan dizze jûn, men koe der net by, it doogde dan dochs net, grif, hoe yn 'e goedichheid koe se dêr no mei oankomme en praat oer in grêfstien. Yn gjin oeren krige Hessel de sliep, wat moast men hjir fan tinke.
Hy moast dan dochs sliept ha. Kjel waard er wekker, hoe of wat wist er net, mar der moast wat wêze mei Geeske. It wie noch alhiel tsjuster, op 'e tafel socht er om lúsjefers, mei it lampke rûn er nei 't bedstee. Dêr lei Geeske, de holle alhiel fansiden, de mûle akelich ferlutsen yn it wite antlit. It lampke trille him yn 'e hân, efkes mar, doe gyng alles sa hurd, sa hurd.
Siebe om dokter en Hessel op bleate fuotten by Syts foar 't bêd: ‘Rûkersguod Syts, rûkersguod en Hofman, wy moatte se bywaskje!’
Mar it libben kaam net werom, it antlit bleau stiif en wyt. Syts skriemde en doarst net iens by 't bêd te kommen.
‘Hâld mar op mei dy rommel,’ fûtere dokter daalk, de rook kaam him by de keamersdoar al temjitte. Syts flechte skriemend nei de keamer. Hessel en Siebe stiene ferlegen oer de flier, dokter wie lang mei har te set.
Hy loek oan 'e skouders: ‘Dit wurdt in dûbeltsje op 'e kant, sa'n oerhaal hie 'k alhiel net ferwachte, ik kin der op dit stuit ek net mear oan dwaan, wy moatt' de dei mar ris ôfwachtsje.’
Doe gyng er fuort. Op 'e pleats tocht net ien mear oan sliepen. Frjemd en ûnwennich stiene se by elkoar op. Sels Hessel fielde 'm machtleas, no't de dea sa deun oankommen wie, hjir hie er gjin fer- | |
| |
war. Syts skriemde noch, de strûper dy't se út 'en gauwens foar dien hie, foar d' eagen. Hessel siet mei de holle tusken de hannen. Doe ynienen snokte Siebe it út, wyld en oerstjoer, de holle op 'e earmen.
Siebe, grutte keardel, gûlde as in bern.
‘Jim moatt' jimm' ferstân brûke en jimm' net sa oanstelle,’ kreake Hessel syn lûd.
Syts begûn fannijs en Siebe besocht net iens dit grutte fertriet te bedimjen.
Hessel socht syn heil yn 't bûthús, wer siet er op 'e bank, it allerearste ljocht skimere troch de kowerútsjes. Hy wist fan oere noch tiid. Hoe hie er har justerjûn noch net ôfsnaud. En letter hie se it oer in grêfstien hân, as hie se witten dat der wat komme soe. Altyd hie se mei foaroan stien, nea hie se klage. Se hiene in pleats beskrept, mar as no de ein ris komme soe, wat hie se der dan by wûn? Wat hie se dan mei alle klauwen en skreppen bedijd? Doelleas stoarre er foar him út. Der gyng safolle yn him om, alles tagelyk kaam him yn 't sin.
Doe kloppe Huite en fleach it him oan, it wurk dreau, it fee moast berêden wurde en der wie safolle mear dat wachte: ‘Siebe, kom fanwegen, Huite is der al,’ rôp er troch de boppedoar, se hiene har tiid hjir ferdien en dêr berikte men ek neat mei.
It waard in lange, lange dei. It wurk woe net troch de hannen. Wat wie no it wurk, it like allegearre sa lyts en de muoite net wurdich om jin der drok om te meitsjen.
Siebe siet mar leafst yn 'e opkeamer, wat rekke him no it lân en de kij en de hiele rommel.
Tsjin 'e jûn, doe't de skerpe maartewyn wer oer de keale lannen striek en de sinne yn it westen in lôge sloech út 'e dizige wolkens, sloech Geeske efkes de eagen op, sûnder dat se ien koe, 't wie as ferloek it ferlijde antlit pynlik, huverjend gyng it har troch de lea, doe wiene de siken der út.
Mei baarnende eagen seach Siebe nei it flamjen yn it westen. Wûnderlike skerp seach er in pear eksters mei tûken skreppen yn 'e hege eskenbeam njonken it hûs. Dat er soks no, op dit stuit sa skerp yn him opnaam! De keale beammen skodden yn 'e skrale wyn. De lôgjende sinne sette de lannen yn in wûnder kâld ljocht ûnder de noch winterske loft. Swart en skerp stiene de beide tuorren fan Jirnsum tsjin 'e kimen.
| |
| |
Doe hearde 'r praten yn 'e gong en kamen de froulju om mem ôf te lizzen.
Begraffenis, it gean en kommen fan frjemde minsken, wolmienend grif, mar it wie foar har gjin ferlies, dûmny, in taspraak, kofje mei klûntsjes en dimter koeke, it gyng oan harren allegearre as in dream hast foarby. Dy jûns fan 'e begraffenis, doe't se mei har trijen swijend om 'e tafel sieten, wie memme plak dan foargoed leech. Nimmen dy't der noch by koe.
‘Hjir sil ried skaft wurde moatte skielk,’ sei Hessel doe't er op bêd gyng. Net ien fan beiden dy't antwurd joech.
No lei er allinnich yn 't holle bedstee en krige gjin rêst. De skonk begûn ek wer mei dit kâlde wrede waar, mei skuorren skeat it der troch, Hessel biet op 'e tosken.
Dêrby hie er gâns te tinken. As de jonges woene, koene se no har memme part opfreegje. Huite wie er wis fan, dy soe gjin healwize dingen dwaan, mar Siebe! As dy it mâl fel oankrige, en it noaske him net langer, dan achte er him der ta yn steat. Dy ferkearing, hy soe it noch yn goedens besykje kinne en wiis de jonge der op, mar as er syn ein fêsthâlde, soe er it oansjen moatte dat er him ferslingere oan dat slachtersfanke. Wat hie Geeske ek wer sein? Wel no, dy soe har sin dan ha. En dêrmei wie it maaie, dan soene Huite en Jouk nei Terherne stekke, dan soe er help ha moatte op it lân en yn 'e hûs. In húshâldster, dêr soe 't op oangean moatte. It kaam noch safier dat er syn folk de sinten útbetelje soe, mar wa koe sa noch wat oerhâlde?
Der kaam in stientsje op it grêf, mei de tekst der op. ‘Wis, wis Ypma, jo kinne der op krije wat jo ha wolle;’ dy keardel hie sa freonlik en foarkommend west, mar doe de rekken, it wie bretaal, sok skriuwen, dy keardels stiene nearne net foar, mar hy koe 't betelje. Se snijden jin fan alle kanten oan de dea ta.
Yn 'e Hepkema kaam in lytse advertinsje om in húshâldster. Doe kamen se del, de iene nei de oare. Der wiene by, dy't Hessel sinnigen, wêr't er it mei oandoare soe, it wie him lang net likefolle, mar as it oer lean te praat kaam, koene se op gjin stikken nei byelkoar komme.
‘Se lykje wol gek,’ bearde Hessel, ‘se woll' jin it fel oer de earen heije, it is op 't lêst mar frouljuswurk.’
| |
| |
‘Foar minder sill' jo dochs net in goedenien krije kinne’ tocht Jouk. ‘Dan mar gjin.’
Doe kaam der in widdo út Feanwâlden. In dikke fyftich koe se wêze of dêr omhinne. It wie in grouwe fodze, wat langsum yn 't oankommen, mar se prate moai wis en koe it wurd wol dwaan. Se hong in ferhaal op fan har man dy't foar jierren al stoarn wie en hoe't him dat tadroegen hie.
‘Wêr tsjinje jo no?’ frege Hessel midden yn 't petear, al fierste folle tiid hie er fergriemd mei al dy froulju.
‘Ik bin op mysels boer, in stil húske yn Feanwâlden.’
Dat it in diakonijkeammerke wie, ferswijde Eke, en dat se sûnt jierren al dêrfan ûnderhâlden waard, neamde se net, likemin dat se hjir fan 'e diakens hinne stjoerd wie en dat dy mannen sels noch soarge hiene dat se moai aardich yn 'e klean hjir no ferskine koe.
‘Mocht it oangean boer, ik nim myn eigen bêd mei en noch in ditsje en in datsje, soks begjint men op 't lêst oan te hingjen, no? Ik soe it net graach misse wolle.’
Hessel frege noch nei ien en oar.
Eke joech op alles wiidweidich beskeid, mar wie dochs besteklik yn 't praten, tocht Hessel.
‘En it lean?’ frege er op 't lêst.
‘Wat hie de boer tocht?’
Soks sinnige him, sa moast it folk nammers wêze, de boer moast it meitsje. Doe sei er it dan.
‘Dêr kin 'k neat op tsjin ha, it is my op 't lêst net om 't measte te dwaan.’
Dêrmei wie it beklonken, Hessel hie har wûn. Se bleau te iten, doe reizge se ôf.
‘Ik hie 't net dien,’ sei Jouk, doe't Eke noch net iens troch de homeie wie, ‘dit liket my net goed ta.’
‘My wol,’ sei Hessel koart en brûkel, ‘en ik sil der mei omgean moatte.’
It waard in drokke aprilmoanne, der wie safolle te bestuiterjen.
Jouk fleach deis hûndert kear fan 'e pleats nei de Bargesteech hinne en werom, se wie sa oan 't heisterjen.
‘Sa'n gejacht,’ fûtere Hessel, ‘bliuw by jimm' wurk.’
| |
| |
‘Ik moat op alle plakken tagelyk wêze, man.’ Soks doarst Jouk sizze, no't it ein yn 't sicht wie.
Doe't maaie yn 't lân wie stieken se ôf nei Terherne, Huite en Jouk.
Berend Bosma en Eke namen har plak yn op 'e pleats. Berend wie fan 'e Drachtster kant en wat hommels oan 't wiif rekke, se leine mei in arke yn 'e Swette.
Mei dit nije folk soe Hessel it dan rêde moatte. Fansels Siebe en Syts wiene der noch. Siebe reizge alle sneintejûnen trou nei it slachtersfanke. Hessel wist soks mâle skoan, hy liet it derby, de jonge woe dêryn dochs gjin reden ferstean en hie it net ien fan Geeske' lêste winsken west dat er dêryn syn sin ha soe? Hy hie noch in oare reden om it gewurde te litten, in reden wêr't nimmen fan wist, mar wie dy iene net genôch?
Mei har fjouweren hiene se ûnder de kij sitten, dit wie de earste moarn dat Huite fuort wie.
‘Jo kinn' nei hûs ta gean te drinken Berend, fansels soks hoecht gjin skoften te duorjen, soks dogge wy hjir koart om 'e hoeke.’
Berend knikte en sette hastich op 'e arke ta, wêr't it jong wiif him wachte mei tee en in stik brea.
Syts sette de amers út 'e rin wei by 't stap en Siebe kroade de molke nei de dyk.
De keallen moasten har gerak noch ha en Syts moast noch skiepmelke, it wiene mar hantaasten, hy soe fêst mar tsjin Eke sizze dat se ynjitte moast, dan koe 't effen bekomme, dat jongfolk die oars tiden oer in kopfol gleone tee.
It foel him op doe't er yn 'e gong wie, dat it och sa stil yn 'e hûs wie, se die dan alteast har dingen sûnder al te folle drokte.
Hy fierde de keamersdoar iepen. Kjel bleau er op 'e drompel stean, alhiel ferstuivere, wat wie my dit hjir! De tafel stie noch krekt allyk sa't sy der de jûns by wei gien wiene en der wie gjin mins. Hommels kaam er ta himsels, yn in stapmannich krukte 'r de gong troch en stie er by Eke foar 't bêd. Dy sliepte as in roas, it swiere tek heech oer har hinne.
Dat gesicht allinnich al, makke Hessel poerrazend. Syn lûd sloech oer fan lilkens, it bearde troch it hiele hûs: ‘Dû smoarge grouwe fodze, de sinne stiet my hjir heech oan 'e loft en dû leist mei dyn loaie hûd op bêd, skammest dy net?’
| |
| |
Mei in skuor loek er har alle tekkens ôf. En wier, op dat stuit skamme Eke, dy't op sa'n rare manear wekker makke waard, har al; foar ûnderklean hiene de diakens net soarge, dy mannen hiene sein: as it der fan bûten mar wat omhinget. Wa hie ek tinke kinnen dat sy sa en dan sa gau al de boer sels ûnder de eagen komme soe?
Mar wat maalde Hessel om liifdracht: ‘Sil 't noch wat wurde, hoe tinkst der oer?’ Hy flokte.
Eke joech har oerein, Hessel wie al wer fuort en skeat yn 'e klompen: ‘Ik sil dy mannich skiep wol melke, dû yn 'e hûs en gau gau de boel foar elkoar!’
‘De boer moat tinke, ik koe earst mei gjin mooglikheid de sliep krije, oan ien wei omkeare, dat is de hiele nacht gien, tsjin 'e moarntiid earst kaam ik ta rêst en dan giet it sa no, dan leit men winlik yn 'e earste sliep.’
Hessel harke mar amper, hy hie in gesicht as in tuorre. ‘Yt mar,’ snaude er, doe't er oerein gyng, sy hie noch trije stikken bôle foar har stean.
It duorre fjirtjin dagen, doe hie Hessel ek mear as skjin syn nocht. Alle dagen hiene se wol wat belibbe, hie er har it mannewaar opsein. Eke wie ien dy't mei gjin mooglikheid út it stee komme koe, dêrby stiene har de hannen dwars ferkeard. Syts moast it wurk dwaan en koe der allinnich op gjin stikken nei troch komme en moeke siet dik en breed mei de grouwe rêch yn 'e âld reiden stoel en sloech oan 't ferhalen oer Feanwâlden en wat him der soms net ôfspile hie.
Dy lêste middeis die de doar ticht. Syts hie har beuzichheden bûtendoar hân dat moarnsskoft. Eke soe it yn 'e hûs wol rêde. De mânlju kamen yn 'e hûs om iten en dêr siet bretske noch midden yn 'e brot te ierappelskilen, de kofjekanne noch op 'e tafel.
‘En no is 't út!’ Mei de fûst stie Hessel foar har en flokte, Siebe waard der kâld fan.
‘Lit stean de rommel, grutte tutte dystû biste en myn hûs út, opslach, of ik smyt der dy út!’
Wyt as in doek wie it bienbitige antlit, de dûnkere eagen fûnken fjoer, triljend hâlde er de bonkige fûst noch omheech.
Sa waard Eke dêr ferballe. Yn in reiden kofferke droech se har skeamel besit.
| |
| |
Dy wie der út, se wiene altyd sàfier. Mar Hessel hie it dêrmei net wûn. Doe gyng earst it lijen oan. Wat in illinde, wat in illinde. Hy hie de iene húshâldster nei de oare, it wie mar foar in hoartsje, dan stieken se wer ôf. Dan rûnen se fuort of joech er harren dien.
De iene koe net troch it wurk komme en in oaren joech har mei feinten ôf, mar altyd wie der wat. Dêrby boaze syn rimmetyk al mar oan, de hiele skonk wie stiif en altyd woe er hurder as dat er koe.
Hyltyd moast er mear oan Siebe oerlitte, al wie it dan ek dat er der by stie en sei hoe 't moast. De lange ferfeelsume nachten trochwekke er, yn 'e ienlikens fan it holle bedstee. Dan kaam alles op him oan. De pleats, dy't er no benei lyk hie, woech him swier. As de heimige nachtwyn om 'e ruten twirre, de âlde ikenhouten balken knapten en kreaken en alle lûden fan it alde hûs op him oankamen, dan koe 't him soms oanfleane, wie 't him as lei er dêr net mear allinnich yn 'e keamer, as wiene der noch withoefolle by him, dy't him nytgen en narren: de pleats lyk, safier komt it net, dat rêdst net, it giet no de ferkearde kant út.
Dan koe er sa langje nei de dei, as er wer oanslach ha soe en yn 't wurk stean en hjitte: dû dat en dû dat.
As it dan wer ljocht wie en alle dingen wer gewoan liken, kaam him de frjemde tsjoen fan de nacht frjemd en ûnwêzentlik foar.
Wêrom soe er net lykreitsje? Dit jier noch, tocht er by him sels, as it in bytsje flot rûn mei de buorkerij en as er yn 'e hûs wat in gaadlike help krije koe.
Dat wie it twadde jier nei Geeske har ferstjerren.
Mei de buorkerij rûn it flot, mar de gaadlike help, dat mocht wol sa wêze.
Doe kaam Siebe mei in útstel. It wie op in jûn yn 'e hjerst en de safolleste húshâldster wie dy wyks wer fuortrekke. Wat skrutel kaam er der mei oan, hoe soe heit dit opnimme?
‘Wy sitte wer slim oanklaud, dy faam kin it lang net allinnich ôf (Syts wie lang al fuort), mar Geartsje sei justerjûn, sy soe hjir bêst ris in hântaast wurk dwaan wolle.’
‘Wa seistû?,’ mar tagelyk krige er it yn 'e rekken, de jonge bedoelde syn faam.
‘Dy, dy!,’ it bleau in skoft stil, ‘no, as se har rêde kin, lit se mar komme, mar tink der om gjin flauwe merakels hjir!’
| |
| |
Sa kaam slachters Geartsje in dei of wat yn 'e wike op 'e pleats. Se soe fansels noch in bult leare moatte, hy woe net oeral wat fan sizze, se wie him fierstente rûch en fierstente frij yn 'e mûle, mar sels Hessel moast tajaan dat se har wol rêde koe.
Op 'e dei fan Alderheljen reizge Hessel, de swarte klompen oan en syn breiden daske om 'e hals, nei syn jildsjitter, in rintenier oan 'e púndyk, en betelle syn lêste skuld mei de rinte der by. De pleats wie lyk, no soe er rêst krije.
As er dat tocht hie en der op rekkene hie faaks, wie dat in grutte misrekken, de rêst bleau fier, en de tsjustere nachten, wêr't om dizze snuorje hast gjin ein oan kaam, liken him jitte langer as oars.
Hy pakte mei it wurk om, ek no noch yn dizze liddige tiid prakkesearre 'r alles byelkoar, wie de tiid al fier foarút en alle drigings kamen op him oan. Dêr stie men no allinnich foar, Siebe wie noch mar in jonge.
As er efkes de sliep krige waard er hast mei in pynlike skreau wer wekker, syn rimmetikige skonk dy't him slim tamtearre. As it wat bekaam wie er dochs noch klear wekker en draaiden de tinzen wer yn 'e selde rûnte om.
De heimige lûden kamen wer út it tsjuster op him oan. Hy lei der net allinnich, fan alle kanten krongen se wer op him ta. Dan wie 't him as wiene der wûnderlike libbene wêzens, dy't him oerfalle woene. Dan húnden se wer. De pleats is lyk, mar dû bist der noch net Hessel, dû bist der noch net.
Op in jûn doe't er mei in miel molke oer de groppe stappe soe, stroffele er oer syn eigen skonken, de skoandere molke rûn yn 'e groppe. In grut amerfol fan de âlde Sweachster, it bist joech as in see, wei, de hiele boel. Hessel achte de iepene skine net, dy't him slim pynlik wie; hy flokte.
‘Wêrom ropt heit dan ek net effen, dan krije wy dy amer wol oan.’
Doe hie Siebe it net ret: ‘Wat mienstû, ik kin my sels noch rêde, ik bin noch net yn 'e bernskens.’
Siebe die 't swijen der ta, mar Hessel miende dat er in meilijend glimke om 'e mûle hie, doe't er wer op 'e stâl gyng, dat er sawat knypeage lykas men dat docht tsjin in bern.
Doe skelde er en rachte er it hiele bûthús fan boppen. By dit en by dat, wa miende Siebe dat er foar hie. It waard in hiel trelit, want Siebe
| |
| |
hâlde him langer ek altyd net stil. ‘Jo moatt' wat bekomme man, der is net ien dy't jo in wurd misseit, wat besielt jo!’
‘Nee, misseit net, mar ik ha myn eagen net yn 't bûse en 'k lit my hjir fan dy net útgnize,’ en doe begûn er fannijs wer.
Siebe wie de wiiste en hâlde him stil.
Fan kleare grimmitigens tôge Hessel nei melken sels de swiere boarnamers troch it bûthús, mei in slinger krige er se op 'e stâl, se moasten no net miene, by dit en by dat, dat er ôfdien hie en dat se him foarby koenen, hy soe se sjen litte, dy snotleppels, wat er noch koe. Mei wylde hoarten skuorde er oan 'e pomp, 't wetter fleach oer alles hinne.
De arbeider gyng der út, Siebe seach it swijend oan, de âld man moast it sels mar witte, dy woe dochs gjin sizzen ha.
Hessel stie de hiele jûn mei foaroan, se moasten net miene dat er yn ein wie.
Mar de jûns op bed, doe kaam der dalje op. Der lei er, út elkoar, de lea wiene him stikken. De iepene skine skaafde allegeduerigen tsjin 'e wollen tekken, hy hie in raren smertlape krige, hie er mei 't útklaaien wol sjoen. Hie dat it slimste mar west. Syn stive skonk lykwols hâlde 'm allinnich wol út 'e sliep, dy koe sok heisterjend skreppen fan dizze jûn alhiel net mear ferneare.
Dêrby kaam it witten dat er sa'n skoander miel kostlike molke fergriemd hie, alles wei, sûnder ien sint der foar. Soks wie it allerminste noch, men soe jinsels foar de kop slaan. Dit wie mear as begrutlik. As dat in oar oerkomd wie, wa wit wat er dien hie.
As it in arbeider west hie, dan hie er him fuortstjoerd, en no die er soks sels.
Hoe koe er ek sa sleau en hâld sa'n smel ûngelok, of..., en doe't er der oan tocht fergeat er in telmannich syn pine, mei wiidiepen eagen stoarre er foar him út yn it tsjuster fan 'e grutte keamer, of soe er oan 'e ein wêze en net mear mei komme kinne, en it oerjaan moatte aanst?
Dêr waard er kjel fan, mar tagelyk smiet er soks fier wei. Merakels allegearre, as men in dikke sechstich wie, wie men noch net âld, hie men noch net ôfdien. Hy wie wat rimmetikich en it boarst smûgde him wolris wat, mar soks wie kjeld en soe der mei broeien faaks wer út moatte. Mar hy wie noch sûn en sterk as in jongkeardel.
| |
| |
Hie Siebe dat miend jûns, mei syn wiis glimke? Dan soe er him wat oars sjen litte, moarn daalk noch, dat er der wer fan weromkomme soe. Se moasten noch net miene dat se him oerkoene, dy leidige faam fan him, dat slachtersfanke, soe er ek better neiride. De boel hjir mar oer de balke smite, d' âldman moast men wat tajaan, wat heine en slaan, dy wie net wizer. Hy soe se omstean leare, allegearre, der wie mar ien baas op 'e pleats en dat wie hy. Hy wûn him op, makke him fannijs wer lilk.
De oare moarns fleach er as beseten troch it bûthús. Sa hie er nea west, sels net yn syn jonge tiid. Dan skrepte er troch, in hiele dei, mei doel en oerlech, mar dit gysten en oerdwealsk en healwiis dwaan hie der neat fan wei.
‘Moat dit sa?’ frege Siebe.
‘Ja, sa moat it en dêr sil 'k dy net nei freegje, ik wit sels noch mâle skoan hoe 't it hjir moat.’
Siebe loek oan 'e skouders.
Mar wat in tiid krigen se dêr op 'e pleats.
Op in allerûnferwachtst koe er yn 'e keamer komme en sjoch de froulju op 'e hannen, mei in grau en in snau sei er dan hoe't er it ha woe: ‘En gjin wize praatsjes, dêr ha 'k gjin ferlet fan.’
Dan siet er wer efter de manlju oan en krukte sels by de byntljedder op en smiet mei wylde plôken it hea del.
Geartsje klage by Siebe har need: ‘Dit kin hjir sa net langer; as it sa moat, gean ik hjir wei, ik kin neat mear goed dwaan by jimme heit, dit hâld ik net út.’
‘Dû moatst him wat tajaan, Geartsje, it wurdt in âld man, ik wit ek net wat him skeelt, hy is tsjin ús ek alhiel dwars en ferkeard, mar dit hâldt gjin stand, hjir komt dalje op, hy skrept himsels oer de kop, tink ris om myn sizzen.’
Geartsje liet har treaste, Siebe wie hjir, mar oars...
‘Dit hâldt gjin stand,’ hie Siebe sein, mar wiken oanien hâlde Hessel it út en tjirge him as in wyld.
Geartsje hie al faker as ienkear gûld en elke kear waard it foar Siebe minder, har te bedarjen. ‘Dû soest der wat fan sizze,’ snokte se dan, ‘dû bist gjin bern mear, wy hoege dochs alles net goed te finen?’
‘Dû kenst heit noch net, ik soe 't der mar minder mei meitsje.’
| |
| |
Hessel hie dy nachts min sliept, lykas altyd. Dat bannich heisterjen oerdeis like him dochs gjin goed te dwaan, de âld skonk siet er slim mei oantangele en dan dat hoastjen nachts, 't Soe d' ûngewoante wêze faaks, 't soe earst wer wenne moatte, hy hie it miskien te folle op in sêft sin set. Mar no wie 't ek tiid grif, hy soe der mar ôf en sjoch op 't horloazje.
Doe't er nei gâns taasten einlings de lúsjefers fûn hie en nei in bult lijen it lampke baarnde, moast er him oan 'e tafel beet hâlde, it begûn foar syn eagen te draaien, de keamersflier kaam op him ta. Hy die de eagen ticht en hâlde him stiif beet. Wat wie soks, hoe kaam dit? It kâlde swit stie him op 'e foarholle, de siken besetten him, hy trille oer de hiele lea.
Doe sakke 't wat ôf. Efkes bekomme. Smûgjend gyngen de siken, 't âld boarst gyng swier op en del. Mei de tonge makke 'r de toarre droege lippen wat wiet. 't Wie hjir te kâld sa te sitten. Heukerich loek er oan 'e skouders. 't Moast no mar wêze, yn 't waarm bûthús aanst soe 't wol ôfsakje.
Mar doe't er him oerein joech, fielde er dat it werom kaam, mei lijen slagge er wer op bêd, skeukte yn 'e waarme hoale, de holle fielde him frjemd swier en alles draaide wer, mar hjirre op bêd koe him neat oerkomme, hjir wie er feilich.
Hy moast effen wei west ha. Ferheard sloech er de eagen op, wêr wie er hjir? Siebe stie foar 't bêd: ‘Ik tocht ik moast ris sjen, 't is melkerstiid.’
‘Ik bliuw fan 'e moarn mar lizzen, jimm' kinn' 't wol rêde, 'k ha wat min sliept fannacht.’
‘Der is dochs neat?’
‘Wat soe der wêze?’ It lûd noch wat frjemd, graude hast wer lykas altyd. ‘Dû silst oan 'e gong gean, jimm' binne al let,’ sei er noch, ‘ik kom aanst wol.’
Mar hy kaam net. Hessel wie siik, foar 't earst fan syn libben. Siebe prate fan in dokter.
‘Gjin dokter, út noch yn net. Ik moat in sterk flearetreksel ha, dan bin 'k mei in deimannich wer klear en lit my fierder mar yn myn wezen.’
Hetsich swolge er syn flearetee. Wurch joech er him del en foel yn 'e sliep. It lichem waard teistere fan 'e koarts, de geast gyng fiere toch- | |
| |
ten oan nei ûnbekende oarden, wêr 't it min ferkearen wie. De frjemdste bylden kamen him foar. Klear seach er it foar him, hoe 't de hiele pleats yn 'e lôge stie. It baarnde de loften read en neat ûntkaam deroan, it fee kaam om, der bleau neat oer en Siebe syn gnyskjende troanje kaam ta de flammen út.
Dan fersprong it byld en seach er Geeske, sa dúdlik en klear as hie se nea fuort west, mar as er nei har ta soe, kaam der hyltyd wat tusken. Fannijs seach er wat oars, de skriklikste wêzens dûnsen op him oan yn al mar lytser en lytser rûnte.
Stadichoan kamen se neier, hy koe gjin kant út, de lea wiene him machtleas, noch efkes dan soene se by him wêze en bring him om.
Hy moast lûd jûn ha, in neare gjalp of in eangstige skreau, as yn 'e fierte fernaam er dat der immen by him foar 't bêd stie. It hie in dream west. Dan sonk er wer wei.
In dei of trije, doe sakke it ôf. Doe lei er klear wekker, wist er wer wat der op 'e pleats om en ta gyng; doe besocht er ek om wat te iten, dêr soe er wer fan boppe op komme moatte. Hy fielde wol oan himsels, dizze deimannich wie 't der op oankommen, syn lichem wie slim tamtearre, it siet him skriklik yn 'e lea en alles die him sear.
Dêr lei er no en koe net oerein en sa breanoadich moast er der by wêze, moast er nei 't bûthús en de skuorre en út en troch sjen hoe 't it yn 'e hûs om en ta gyng. No sloech in oar foar master op, op syn besit, syn goed dat er betelle hie mei de sunich oergarre sinten. Wat soene se der fan terjochte bringe, hoe soene se der mei omslaan en wêr rûn dit op út?
Allegeduerigen liet er Siebe by him komme, frege er it hûndert út, oft er hjir wol om tochte en dêr, oft de arbeider op syn plak stie en oft de froulju der harren net ôfmakken, der wie safolle.
Sa kaam de dei om, mar dan kaam de nacht. As de lampe út kaam, dat ding koe ek net ivich baarne, de oalje wie net om 'e nocht, sprong de swarte nacht op him oan. Nea hie er bang yn 't tsjuster west, mar dizze dagen, as de nacht om him hinne stie, koe er net klear en dúdlik mear tinke. Alles naam ûnmjitlike foarmen oan, it bûthús en de skuorre, it mulhús en alles, hy koe 't net klear en gewoan foar him krije en dêrby wie 't oft alle helleduvels by him yn 'e keamer wiene, dy't him te liif woene en him narren oer syn pleats, dêr't er sa grut op wie, syn fee, dêr't er him sa op foarstean liet, wêr soe't no keare? Dan
| |
| |
seach er wanbylden, it iene nei it oare: Siebe dy't mei Geartsje yn 'e keamer siet en oan it wurk de brui jûn hie en de arbeider noflik sliepend yn it hea, soms miende er dat er de kij grinen hearde, om't nimmen nei har taalde, dan skeat er rjocht oerein, mar tagelyk wist er, hy moast it dreamd ha en dochs wie er wekker.
Sa'n nacht kaam gjin ein fan. It wie nammers yn 't koartst fan 'e dagen, hoenear wurdt it dan ljocht?
De tiid draaide troch. Hessel sette him ta iten, der moast wat yn, dêr soe er fan byelkoar bliuwe moatte en dochs gyng it net sa hurd foarút. Mear as ienkear hie Siebe dokter neamd en Geartsje woe dy kant ek út.
‘Jild weismiten, oars neat, as ik de sinten gram wie, soe 'k der ta komme faaks, mar no net.’
Der hoegde ek gjin dokter foar te kommen, hy wist sels mâle skoan wat der mei him oan mankearde, hy soe rêst ha moatte en him deljaan kinne. Soks koe gjin dokter mei dranken en poeiers him jaan. It wie de pleats dêr't er oer yn siet, it wie it wurk dat by him op bêd kaam en dêr't er net ôfsjen koe.
Deis lei er te grauwen en te snauwen en fan him ôf te biten, slimmer as dat er ea dien hie, soks die de eangst dy't er hie foar de kommende nacht, as er wer allinnich en machtleas stean soe, yn 'e iensumens en de ferlittenheid, fan 'e neare swartens, fan de nea hast omkommende nacht.
Rêst, mar hoe soe hy ta de rêst komme, no 't er weikeard wie by winlik syn iennichst besit dat er hie, de pleats? Hoe soe er ta de rêst komme no 't er útband wie, út alles wat er hie.
Doe't er dêr it alderearst oer tocht, waard er kjel en dochs wie 't samar by him opkommen: de pleats soe fuort moatte. Dwaasheid en healwiis praat fansels, te gek om los te rinnen. Mar wer wie 't by him opkommen, en wer en al wer. Hie er op 't lêst syn hiele libben skrept en klaud foar in pleats en foar dea guod allinnich? Nee dochs, it hie him ommers om jild te rêden west, jild wêr 't men alles foar krije kin, jild dat macht jout en oansjen en eare, jild dat stom moaie guod, wêr't alle doarren foar iepen geane, no dan!
In pleats is gjin jild.
Dêrom soe er der fan ôfsjen kinne, wat maalde him foarsafier in pleats, as er de sinten mar hâlde. Syn sinten, dêr hie er de pleats foar
| |
| |
kocht, dêr spile Siebe no baas oer, dy hie no winlik syn sinten yn hannen, syn sinten dy't him wier net op 'e rêch woechsen wiene en wat soe sa'n jonge der mei dwaan? Geartsje hoegde men net iens te freegjen, men koe it fan tinken wol ha wat wize oft it dêr op gean soe, it wie ien fan Hidde slachter, roppe en gnize en jou mar út, benammen fan in oar sines.
Dit koe sa net, hjir moast wat op fûn wurde, hy fielde 't, earder soe er ek net wer better wêze, en as er net better wie, dan bleau it sa, men draaide yn 'e rûnte om en kaam der net út.
Dit hie him yn 'e macht, hjir pakte er mei om elke oere fan 'e dei en de nacht naam er der by.
Op in stil oerdeisskoft, seach er it samar ynienen klear foar him. Dat er dêr net earder op sind hie, it wie sa deagewoan: hy soe de pleats ferhiere en in pear goede boargen easkje, dan koe him neat oerkomme en wie er wis fan syn sinten. Koe sa'n hierder it net meitsje, dan spriek er de boargen oan. Soks moast goed beskreaun wurde by notaris, neffens de wet. Dy mannen wiene net om 'e nocht, mar dat kaam foar de hierder en hoegde hy net foar te rieden. Twa kear yn 't jier koe er dan syn sinten barre en it besit bleau, in huzing mei lân, soks ûntwaaide jin net.
Dit foarútsicht joech him hast in stil geniet, hy koe der syn krupsje en syn rimmetikige skonk suver by ferjitte.
Siebe hie der nea oer praat, mar grif soe dy der op longerje, hy soe oan 't wiif wolle. Hy soe him de kâns jaan. Hy koe mei maaie op 'e plaats as er mei twa goede boargen foar 't ljocht kaam. En oars soe er it yn 'e krante ha, der soene genôch op ôfkomme.
Dyselde jûns noch begûn hy der oer: ‘'k Wit net oft jimm' ek trouwe wolle op maaie, mar dan soen' jimm' de pleats hiere kinne.’
‘Hoe woe heit sizze?’
‘Dat hearst dochs wol net? Ik sis it ommers, ik wol mei maaie de pleats ferhiere.’
Siebe stie hast wat ûnnoazel foar 't bêd. Hy wist net wat er hjir fan tinke moast. Wie heit wol by of dwile er no wer faaks?
‘Heit mient it?’
‘Wel wis en wrachtich, wat skeelt dy no, ik bin net yn 'e bernskens! No, moatst it witte, wolst of wolst net?’
Siebe sloech ta, it skynde tinken te wêzen mei de âldman. Hy wist net wat er der oan hie, wat er ek ferwachte hie, dit net.
| |
| |
‘No, dat giet samar net, dû moatst mei in pear betroude boargen komme, oars giet it glêd oer en komt de boel yn 'e krante. Ik hie 't sa tocht...’
Doe sette Hessel wiidweidich útien wat er dy middeis by elkoar prakkeseard hie. It waard Siebe wol dúdlik, heit dwile net.
De hier wie oan 'e hege kant, mar as it net te folle tsjinwierre soe 't wol te meitsjen wêze.
‘Mar boargen?’
‘Ja, boargen,’ sei Hessel, ‘moatst net miene dat ik soks noedzje wol, datstû hjir mei sa'n slachtersfanke de boel fertutearzje litte soest. En dû moatst út 'e rie wêze, fan 'e wike noch wol ik witte wêr't ik oan ta bin.’ ‘Heit komt by ús tink?’ sei Siebe noch.
‘Dat soe myn lêste wêze, ik gean nei 't âld hûs yn 'e Bargesteech, ik ha dêr earmslach genôch en it is noch eigen.’
Geartsje wie út 'e skroeven. ‘Moatst dy net te gau bliid meitsje, ik ha noch gjin boargen.’
‘Dat komt wol klear ju,’ en Siebe gyng op sjou.
‘Hoe stiet it?’ frege Hessel dy sneontemoarns, ‘hast it foarelkoar krigen?’
Siebe loek oan 'e skouders: ‘Jûn wit ik mear,’ sei er allinnich.
En de jûns wist er mear: ‘It is foarelkoar heit, Hidde slachter en syn sweager Douwe Heslinga út Haskerdiken, wolle as boarch stean.’
‘Hidde, Hidde, kin dy dat útknikke?’
‘Hy hat der goed foar sein.’
‘Dan sil er der ek net earlik oankommen wêze, mar dat is syn saak, no dan is 't foar safier klear.’
Spiet it him no? Hie er faaks in heimliken hoop hân dat Siebe dit net rêde soe? De jonge gunde er it wol, mar dat fanke.
Wat wie er begûn? Aanst soe er wer better wêze, dan koe er him fernuverje yn 'e Bargesteech, in oar soe foar it wurk stean en de sinten opstrike, dy't der makke waarden boppe de hier.
Mar der wie noch neat beskreaun, it koe noch oergean, Siebe moast der noch net te fêst op rekkenje.
Mar doe't er der ôfkaam nei in wike of wat en mei in mislik en swier gefoel yn 'e holle troch it bûthús krukte, de skonk wie alhiel stiif, doe wist er dat it sa dochs mar it bêste wêze soe, hy soe nea wer mei foaroan kinne.
| |
| |
‘Wy moatte fan 'e wike mar nei notaris ta,’ en doe tsjin Geartsje, sawat gnyskjend, ‘no kinst boerinne wurde.’
‘En jo woene nei de Bargesteech? Ik tochte oars in húske oan 'e streek en op 'e sinne en dan in húshâldster.’
‘Praat my net fan in húshâldster, der ha 'k dizze twa jier genôch mei te stellen hân en dêrby, it kin wol op, wat mienste?’
Dy wyks noch reizgen se nei notaris. Hidde slachter en Douwe Heslinga setten har hân as boarch.
Bruiloft. In maaiedei. In sêft blauwe loft, mei wat dûnzich wolkeguod. Gouden sinne oer grien glânzgjend gers en de pleats yn 'e flaggen!
Troudei fan Siebe en Geartsje.
Yn 'e hege opkeamer, dêr't de goede kofje krûdich rûkte, siet Siebe yn 'e fersierde stoel, de faam op 'e side en de hiele slachtersfamylje, machtich as miggen, tige ferhearlike om 'e tafel, de iene rôp lûder as de oare.
Mar Hessel, yn 'e âld blauwe kile, sútrich en goar, stie noch mei Huite by de hiemshikke. Huite en Jouk hiene de reis der om makke fan Terherne ôf.
Dizze âldste jonge fûn Hessel noch it measte oanhâld by, dit wie noch ien út it âlde hout, Jouk ek, dy wiene net bang foar in hântaast wurk en rêden it wol tegearre. Dy hiene each foar de lytsen, sa moast men, woe men wat bedije.
‘Hoe't dat hjir komme moat Huite,’ smûgde Hessel, it âld boarst bejoech him en waard sa min, sa min: ‘ik wit it net, mar ik ha der in swiere mûtse oer op.’
‘Siebe kin dochs syn plak wol skjinmeitsje, net?’
‘Dêr wol 'k it measte net fan sizze, mar te guodlik, dat frommes kin him om 'e finger wine, ien fan neat moatst tinke, út in ferkeard laach, alles út 'e brede fjirtjin. Mar ik bin dutsen, 'k ha boargen easke, as it ferkeard giet, moatte dy der foar riede.’
Hy wiisde nei de flaggen op 'e naal: ‘Wurk fan dat slachtersfolk, oars wiene se der net kommen. Dy hiele ferkearing ha 'k altyd op tsjin west, mar dû witst it, jimme mem...’
Doe swei er. Beide stoarren se oer de finnen mei it bûnte fee, elk mei syn eigen tinzen.
Wat gyng der yn de beide mannen om, no't der op in ûnfer- | |
| |
wachtst, op dizze strieljende maitiidsdei, de namme neamd wie fan har dy't ferstoarn wie en ôfreizge mei ljocht yn 'e eagen en in glim op it ferlijde antlit? Net ien fan beiden dy't him dêroer utere, mar it bleau gâns in skoft stil.
Der stie Hessel, rûngear by de hikke, de sinne skynde waarm op syn smelle rêch. Hjoed troude Siebe en hysels soe jûn ferhúzje nei de Bargesteech, in buorfanke soe troch 'en dei de nedichste hantrekken dwaan...
De finne wie bûnt fan blommen, fredich weide it fee.
Der waard roppen by de bûthúsdoar.
‘Wy sill' der op ta moatte,’ sei Huite, ‘en heit mei wol risselwaasje meitsje;’ hy seach skean nei de smoarge kile en de goare broek.
‘It sil der ta komme moatte,’ stinde Hessel en hy joech him ôf, de hân op it krús.
Geartsje hie sels oan it sieden en brieden west de deis foartiid; oer dy spizen wiene se no meielkoar gear. Men koe fernimme dat se altyd in goed kosthús hân hie, it liet him wol smeitsje. Sels Huite moast foar himsels bekenne dat it ferskeel tusken dit kostlik iten en it spul dat syn wiif troch 'en dei berette, ryklik grut wie. Mar Siebe-en-har soene it alle dagen ek net sa ha kinne, soks koe gjin kant út, der wie gjin smiten mei de mûtse nei. Under it fûle iten troch, want hy iet skrokkerich, sadat de grutte slachtersbern der har niget oan hiene, gyng er by himsels nei wat dizze grap Siebe-en-har kostje moast, der waard mar opdist.
Hessel allinnich smakke it net, hy hie in slimmen argewaasje oan 'e hiele boel. It ôfwaaid praat fan dat slachtersfolk koe er wol fan spuie.
En dan sok iten, rikelju's kost, oars neat. In hânfol jild, dêrom allinnich al stie it him tsjin. Hy pluze sawat om 'e kant en griemde yn syn krouske om.
Hidde hie in reis of wat besocht mei him oan 'e praat te kommen. Hessel hie wat grommele. No wie er fan elk oan syn lot oerlitten, sels fan Huite.
Foar melken stieken Huite-en-har al wer ôf. Se koene it net langer wachtsje. Jouk moast melke en Huite mei de molkwein fuort.
‘Jimm' ha gelyk,’ preuvele Hessel, ‘men moat jins spul net langer oan in frjemd oerlitte as noadich is.’ Hy brocht har de buorren út. Wat hie er doe minlike graach syn seilbokse oandien en by de kij sjoen, mar soks gyng te fier.
| |
| |
Jûns lykwols makke er it net lang. Der waard mei wyn spield en brandewyn tape as wie 't pompswetter, se parten der allegearre swietekau by om: jild hie gjin wearde mear. Hy woe der gjin mûle op sette, hy siet al oan boppen ta fol.
Under it laitsjen en praten fan de oaren waard er stil wei, stiek er ôf nei de Bargesteech. Hy gyng it lân troch, der lei wer in planke oer de sleat, sa snijde er de buorren.
De dei stie noch heech oan 'e loft.
No wie er wer oanlâne yn it âldershûs. Jierren, jierren hie er fuort west, no wie er werom, mei in pleats dy't syn eigen wie, mar allinnich. It boarst smûgde en pipe en it krús stiek him slim.
De sinne ljochte noch oer de lannen. Hy seach oan Soarremoarre ta, dêr efter stie de toer fan Grou.
Dat wie it iennichste moaie dat dizze âld keamer hie, sels no noch seach er syn niget oan it fredich weidzjende fee.
De skaden waarden langer. It hie gjin doel hjir langer by de tafel te sitten, hy wie ek skjin yn ein. Op bêd, dat soe 't iennichste wêze.
De nije striesek wie hurd en fier fan noflik. Hy hie der perfoarst op stien, hy soe op strie sliepe, gjin nijichheden mear. It bêd noege net ta sliepen, dêrby hie er gâns te prakkesearjen.
Doe't de bolbjirken jonges fan Hidde slachter fjurwurk ôfstieken en de âld iperen beammen fan de kleurde fjoerballen yn in wûnderlik ljocht stiene, siet Hessel al wer oer 't hûs, de hannen op 'e stive knibbels, fan alles gyng him troch de holle, men koe 't sa raar hast net betinke. Dizze nacht like einleas. Yn it hege noarden wie noch in skym fan ljocht. No hie er tocht dat er rêst ha soe, no't de pleats besoarge wie en hy gjin noed mear hie. Gjin noed mear? Yn dizze âld keamer kaam alles op him oan. Wat hie er beskrept, wat hie er beklaud? Hjir siet er, allinnich, fan elk ferlitten. Geeske wie der net mear, de jonges koene har sels wol rêde. No wie er oan 'e ein. Troch 'en dei soe er faaks noch wat op 'e pleats omstippe, mar hy telde net mear mei, hy hie ôfdien.
Mar hy hie syn jild noch, syn jild!
Huverich loek er oan 'e skouders, 't waard skrousk, 't wie te kâld hjir sa te sitten.
De mûzen mâltjirgen efter it behang.
| |
| |
It woe net mear mei Hessel. De hiele simmer hie it al lijen west, no waard er koart en kribbich, nimmen dy't mear goed dwaan koe.
Hy wie sa meager as in latte. De brune eachjes liken noch dûnkerder yn it bleke bienbitige antlit. Iten kaam der suver net mear yn.
It buorfanke snaude er ôf as se him wat reemeitsje woe: ‘It strekt nearne ta, jild weismiten. Ik lit it stean en dû en dyn famylje har der sêd oan ite, dêr komt neat fan yn, ik rêd my sels wol.’
Geartsje hie him op 'e pleats ha wollen, mar o wat hie er it fier weismiten en Siebe krige de wyn fan foaren, dy hie him yn 't laberet holpen.
Sa krúste 'r om, soms kaam er yn wiken de keamer net út, stiif en krebintich dat er wie, en dimpich, dimpich as in âld hynder.
Siebe woe der op út, se soene der yn fersjen.
‘Praat my net fan dokters, mei jimme mem ha wy der genôch fan sjoen. Moaiwaar spylje fan myn sinten, dêr komt nammers elk op ôf, Hessel hat wol fansels, Hessel hat wol.’
Dan hie er wer riten dat it wat saksearre. Dan stipte er troch 'en dei wat op 'e pleats om, mar dêr koe er it ek net mear fine. It gyng hjir gâns oars as yn syn tiid en him lang net nei 't sin, mar wat soe er, hy hie hjir neat mear te sizzen, hy soe faaks noch in wize mûle op 'e keap ta krije. Mar dit hie er Siebe te sizzen, aanst mei Alderheljen koe er del komme en bring him syn sinten. Hy hie wol sawat grútsjen heard fan min wierjen en net te folle hea, slim de tongblier ûnder it fee en sneons in behindich môlkpûdsje, mar Siebe moast him mei soks aanst net oankomme, it wie allegearre omskreaun, safolle en net in sint minder. Mocht Siebe dy kant út wolle en hy hie der syn reden ta soks te tinken, dan soe er Hidde slachter fine, dy hie nammers fan 'e maityd wat al te flot syn hân set. Hy soe him dan oansprekke en syn jild easkje. Hidde altyd mei syn grutte bek en dan mar boarch wurde.
Sa gyng de simmer foarby. De dagen foelen him lang. Mar de nachten, de nachten!
Oeren lei er wekker, hy koe it minste net hearre of hy siet wer oerein. As er al de sliep troch de lea krige, kaam him alles foar de geast; dan seach er himsels stean op 'e snikke, dan kaam him syn farren yn 't sin mei alles wat der oan ferbûn wie, syn buorkjen, it molkheljen, alles gyng oan him foarby op 'e nuverste wizen.
| |
| |
Dan dreamde 'r fan Geeske yn skriklike gesichten, mar sa klear dat er der deis net iens oan tinke doarst. As hie de kweade sels der de hân mei yn, 't wie altyd om der bang fan te wurden en aaklich om troch te meitsjen. Der kaam noch by dat er altyd guods foar him hie dy't it fersjoen hiene op syn sinten. Dan waard er mei in neare gjalp en trochwiet fan swit wekker.
Dan kaam er ta himsels. Hy lei op 'e striesek yn 't bewende bedstee, it hie in dream west.
Dan eange er de sliep en tagelyk lange er der nei, want yn it tsjuster ek kaam alles op him oan. Hy koe 't net fan him ôfsette, hy wie hjir net allinnich, hjir húsmanne gâns, wêr't er gjin namme oan jaan koe, mar dat it allegearre op him fersjoen hie.
No wist er, it hie de pleats net west, dy't him de rêst ûntnommen hie. Ferline winter hie er it allegear ûntflechtsje wollen, hie er tocht rêst te finen hjir yn 'e Bargesteech, wat hie er him fersind. Dy tsjustere machten hjitfolgen him hjir ek, dat wie net te ûntflechtsjen. Dêr wie er oan oerjûn, allinnich stie er der foar.
Ienkear, doe't er it dy nachts ek slim benaud hân hie, hie er der tsjin Siebe in bytsje oer útlitten. Dy hie oan 'e skouders lutsen: ‘Lit de lampe dan nachts baarne.’
‘Toe mar, toe mar, ik hear it wol, it kin wer net op,’ en lilk wie Hessel fuortrûn.
Doe kaam Alderheljen yn 't lân. De hiele dei al hie Hessel ûngeduerich west. Hjoed soe de jonge delkomme moatte en bring him syn sinten. It soe him benije oft er it allegearre byelkoar krigen hie. Siebe moast net oankomme mei kleilieten, dan soe er him fine.
Hy hie sljocht west om dat slachtersfanke, hy hie syn sin krige, no mocht er der mei buorkje en soe der faaks effen oars oer tinke, mar hy moast net miene dat er soks op him ferhelje koe.
Op 'e jûn earst, hearde er him by de doar, it soe dan dochs wêze. ‘Fiis kâld bûten,’ sei Siebe en naam in stoel mei, ‘it is hjir ek net botte waarm, tinkt my, wol? Heit moat him hjir net ferklomje litte.’
‘De branje is net om 'e nocht, jimm' skikke mei jimm' allen om 'e hurd, mar ik moat foar ien allinnich stoke. Wat se der langer ek net foar freegje doare, as ik dat neigean haw ik froeger de turf fergees by de lju op 'e souder brocht.’
| |
| |
‘Doe wiene it ek gâns oare tiden.’
‘Dat is altyd it praatsje, it wurdt op 'e tiid skood, mar wy moasten doe ek libje.’
Siebe hie it boekje efter de kile weihelle.
De dûnkere eachjes glinsteren, hy bûgde 'm foaroer, oer de tafel: no soe 't dan wêze.
‘Ik hie wat sinten, no moatt' wy mar ris sjen.’
‘No moatt' wy mar ris sjen,’ preuvele Hessel him nei.
Siebe telde it út op 'e tafel: briefkes fan hûndert en fyftich en tweintich en sulveren ryksdaalders. Hessel hie der gjin each ôf.
Siebe telde kalm troch, soart by soart, de ryksdaalders op rychjes fan fjouwer.
‘Sa is 't dan leau 'k, as heit it neisjen wol?’
Mei syn ilige fingerseinen beroerde Hessel de briefkes, tipte er oan 'e ryksdaalders, hy preuvele yn himsels, de lippen ferweegden.
‘It komt út, sa is 't der, 'k leau net dat ik my ferteld ha,’ hy begûn nochris fan foaren ôf.
‘It kin net misse,’ doe helle er alles nei him ta.
Siebe siet net sa lang mear. Earst besocht er it pratende te hâlden, mar Hessel joech koart beskeid en hie net in each fan 'e sinten ôf.
Doe gyng Siebe oerein: ‘Ik sil ris wer thús sjen.’
Hessel bleau allinnich efter mei it jild. Moai guod dochs! Hy liet de briefkes troch de hannen gean, it sulverjild hie er op steapeltsjes lizzen, it glinstere justjes yn 't ljocht fan 'e lampe.
Hark, wie dêr ien foar de ruten? Hy wie al oerein en treau it wynske kleed wat oan, hy soe in spjelde krije en stek it fêst.
Tagelyk skoattele er de doar.
Doe gyng er wer sitten, telde er it fannijs noch in kear. Siebe hie 't dan dochs byelkoar krige en neat gjin praatsjes.
Hy betomke de briefkes, hâlde ien tsjin it ljocht, de ryksdaalders hifke er op 'e hân.
Wie der no dochs ien? Suver kjel seach er nei de finsters. It soe de wyn wêze grif. De eagen gyngen wer oer de sinten foar him op 'e tafel. Hy soe dat opbergje moatte, goed opbergje, men hearde soms fan sokke rare dingen en dan in man op leeftyd, lykas hy.
It sulverjild die er yn in wytlinnenske pong. De briefkes kamen yn
| |
| |
it boekje. Hy soe it yn it kammenet lizze en dan mar op bêd, de kaaien ûnder it kjessen. De kachel hie it lang al oerjûn.
Mei dat er de lampe útblaze soe, betocht er him. Men koe it nea witte, hy koe better de hiele boel ûnder it kjessen ha, dan wie er wis.
Wat hifke sa'n ponkje aardich swier, hy seach ek nochris yn 't boekje. Dat sokke papierkes sa'n wearde hiene, men soe sizze. Nochris hâlde er ien tsjin it ljocht, der stie in wettermerk yn, soks sei alles mei dat guod.
Hoeden flijde er it ûnder it kjessen. Dat lei dêr feilich. Doe die er de lampe út. Fan alle kanten sprong de nacht op him oan.
Hy hie noch mar justjes lein, doe siet er al wer oerein, no hie er dan grif al wat heard, strúnde der ien foar de glêzen om?
It bleau stil, allinnich weeklage de hjerstige wyn bûtendoar. It wie neat fansels, hy koe him wol deljaan, in kat faaks of sawat.
Hy krige gjin wink yn de eagen. In hoartsje letter wie er der ôf, der moast immen by de doar wêze, it hert sloech him rêder, ien hân oan 'e tafel wachte er ôf, se soene him hjir net oer 't mad komme.
Sa woarstele er de nacht troch. Tsjin 'e moarntiid earst, wurch fan it wekjen en stoareagjen foel er yn in ûnrêstige sliep, mar dat wie minder noch as wekjen, wat er doe trochmakke yn neare dreamen en yn skriklike gesichten; triljend oer de hiele lea, waard er kjel wekker, de siken besetten him, mar it earste wat er die wie ûnder it kjessen fiele, it lei der noch.
Doe klaaide 'r him oan. It wie noch roetnacht. Huverjend siet er yn 'e kâlde tsjustere keamer; wa soe op sa'n oere fjoer en ljocht meitsje? Syn sinten soene dêr allinnich al mei fuortgean.
Sûnt dy tiid waard Hessel noch ûngedueriger. ‘Wêr't heit mei omrint,’ koe Siebe soms sizze, dan hie Geartsje it antwurd op 'e tonge, mar se betocht har, it wie Siebe syn heit.
Op in middei krekt nei iten, it hie Sinteklaas west, stiene Siebe en de feint bûtendoar. Gelf soe wat ynkûle gers helje. It wie sawat mottich. De grize loft spande tsjûk oer de ferlitten lannen, de kimen waarden wei, it wie alhiel dizerich, no en dan twirre de wyn strûzjend troch de keale mantelsbeammen.
‘Is dat de âld boer net, dy't dêr it lân út stekt?’ En Gelf wiisde mei de finger.
‘Wisal,’ sei Siebe, ‘men soe no yn 'e goedichheid sizze, wat moat sa'n
| |
| |
man mei sok waar der no út en dan it lân yn, ik mei der wol efteroan.’
‘Jo binne wol wizer boer, lit him strike, as er syn nocht hat, komt er wol werom.’
Se seagen him nei sa't er dêr hinne krukte nei it ien of it oar ûnbekend doel.
It gyng net sa hurd mear en och wat wie er rûngear.
It moast jin wol begrutsje. Noch woe Siebe him nei, mar Geartsje ek rette it him ôf: ‘Dû berikst der neat mei, dan haldt er krekt de kop der foar en giet er noch helte fierder.’
De hiele middei seach Siebe it foar him: Heit ûnder de tryste desimberloft, strompeljend troch it ferlitten fjild.
Krekt foar melken, it skimere al hurd oan, seach er efkes yn 'e Bargesteech. Mar heit siet op 'e stoel en hie syn wurd ree: ‘Hoechst net te fuorjen, Siebe? Jonkje, jonkje, dû moatst net alles oan in oar oerlitte, dan giet it sa hurd fan dy ôf.’
Syn iensume reis repte er net fan en Siebe tocht dat er om 'e nocht yn noed sitten hie.
Heite' skouwe eagen dy't gril en eangstich hast fan it iene nei 't oare seagen, hie er gjin acht slein.
Dy jûns mei it ôfljochtsjen waarden se beide oeribele kjel. Dêr siet de âld man yn it piktsjuster op 'e bûthúsbank.
‘Wat ha wy no, heit?,’ want Siebe kaam it earst ta himsels.
‘Wat soe 't wêze?’ It boarst smûgde en rochele near, ‘'k hie noch in slach om 'e buorren west, ik tocht hjir effen bekomme. Nee, nee, ik moat der net mear yn, ik sil op hûs oan en aanst op bed.’
Geartsje kaam der by: ‘Der is noch wol wat tee yn, kom no mar, dan sil 'kynjitte.’
‘Gjin tee mear, dat is mar in oanwenst, men kin der sûnder, ik sil nei hûs.’
Mei de hân taastend oan 'e muorre kaam er oerein.
‘Ik sil heit efkes thúsbringe;’ Siebe krige de jas fan 'e spiker.
‘Du bist wol wizer, ik kin mysels mâle skoan rêde, ik bin wol los fertroud.’
De dûnkere eagen ljochten wyld en skou yn it bienbitige antlit.
Der wie gjin praten tsjin, hy woe allinnich en waard alhiel ferkeard doe't Siebe oanhâlde.
| |
| |
Siebe fierde de doar foar him op, ljochte him noch by it hiem oer, doe waard Hessel wei yn 'e nacht.
Rûzich strûze de wyn troch de hege iperen beammen.
De oare deis gyng it as diggelfjoer troch de buorren: ‘Hessel Ypma hat himsels te koart dien, it buorfanke hat him fûn, hingjend yn it bedstee. Fan grutte Teake Klazes is er lossnijd...’
EIN.
Marrum, Hjerst '43 - Peaske '44.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd