Logo DBNL
Waterland en omgeving (1953)

Waterland en omgeving

(1953)–J.F. van Agt–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Krommenie

+ literatuur. Oudh. en Gest., I, blz 390. - Teg. Staat, VIII, blz 312. - Versl. Arch. 1917, blz 126.
+ geschiedenis. De tegenwoordige gemeente omvat grotendeels de voormalige ambachtsheerlijkheid van Krommenie en Krommeniedijk, die in 1729 door de Regenten van Krommenie was gekocht van de Staten. Het gebied behoorde tot de goederen van de Heeren van Saenden, welke in 1296 verbeurd werden verklaard en in 1308 door Graaf Willem III aan zijn broer Jan van Beaumont in leen gegeven (van mieris, II, blz 76). Tot in het begin van de 17de eeuw maakte het met Westzaan een schoutambt uit; tot 1718 behoorde het tot het dijkgraafschap van Westzaan en Krommenie, waarna het werd gebracht onder de geinteresseerden van de Assendelver zeedijk.

HET RAADHUIS, Zuiderkerkstraat 31, is in 1706 gebouwd, in 1911 naar het Z.+ vergroot en in 1934 nogmaals ingrijpend verbouwd (Noordholl. Arc., blz 133. - Teg. Staat, VIII, blz 315. - N.H. Oudh., II, 1, blz 86. - 50 Jaren Zaanstreek, blz 85).

Het oude gedeelte van de rechtafgedekte, door lisenen gelede voorgevel van twee+ verdiepingen heeft een hogere middenpartij, die eindigt in een ingezwenkte halsgevel met natuurstenen aanzetkrullen, festoenafdekkingen en een gebogen fronton. Onder de top komt een banderolle voor met het wapen van Krommenie en het jaartal 1706. Onder het bovenste venster in een lauwerkrans het opschrift: anno / seventienhondertenses / may driemaelseseneen / leydcornelis jansz backer / hieraendeneersten steen / oud 7½ jaer.

De ingang en de vensters zijn geheel gewijzigd, evenals het inwendige. In het plafond+ van de raadzaal bevindt zich echter nog het opschrift: Josua Gekeer schout / Ysbrands Pietersz Visscher / Heyndrik Willems Moy / schepenen Jan Allertsz Backer / Gerrit Jansz de Wit / Meerten Jansz Backer / Pieter Dircks Jannes / Kornelis Jansz Backer / Pieter Heyndriksz Egger / vroetschappen / Gerrit van Manen / secretaris Willem Dircks Molenaer / Claes Adriaensz Spoelder / Gerrit Willem Gerritsz / gecommitteerden / a 1706.

 

DE HERVORMDE KERK, eertijds toegewijd aan de H. Nicolaas, is eigendom van+ de kerkelijke gemeente met uitzondering van de toren, die aan de burgerlijke gemeente behoort.

literatuur. Oudh. en Gest., I blz 390. - Noordholl. Arc., blz 133. - Teg. Staat, VIII, blz+ 315. - N.H. Oudh., II, 1, blz 85. - Gen. en Herald. Gedenkw., IV, blz 41 vlg. - 50 Jaren Zaanstreek, blz 86 vlg.
geschiedenis. De voor het eerst in 1396 vermelde kapel van Krommenie, een dochter van+ de kerk van Westzaan, is vermoedelijk in het begin van de 15de eeuw tot parochiekerk verheven; de geestelijken werden benoemd door de abten van Egmond. In de Tachtigjarige Oorlog is zij bijna geheel uitgebrand en daarna, na een gedeeltelijk herstel, in de jaren 1657 en 1658 waarschijnlijk met gebruikmaking van overgebleven muurresten herbouwd.
Het georienteerde, geheel gepleisterde gebouw, afb 19, heeft een smaller driezijdig+ gesloten koor. Op het W. van het zadeldak staat een houten toren. De hoofdingang, in de oostelijke sluitingswand is neogothisch, XIXb; twee andere ingangen bevinden

illustratie
Afb. 19. Krommenie. Herv. Kerk


zich tegenover elkaar in de zijmuren van de meest westelijke travee. De muren worden doorbroken door spitsboogvensters met afgeschuinde dagkanten. In de tweede travee zijn deze vensters geplaatst in een brede rondbogige spaarnis.

+ De van een zerkenvloer voorziene ruimte wordt overdekt door een houten tongewelf, boven trekbalken met korbelen en gesneden sleutelstukken. Opmerkelijk zijn de spitsbogige spaarvelden, waarin de vensters zich bevinden. In de zuidelijke koorwand komen i.p.v. vensters aanmerkelijk lagere spitsboognissen voor.

De kerk bezit de volgende meubelen en andere voorwerpen:

+ Eiken zeskantige preekstoel, waarvan de kuip met Korinthische hoekzuiltjes rust op een natuurstenen voet met in cartouches, resp. anno/1658 en het wapen van Krommenie. De kansel vertoont dezelfde trant als die in de Rijp, Graft, Purmerend, Wormer en in de Oostzijderkerk te Zaandam.

+ Eiken doophek en doopbanken, XVIIc, versierd met gegroefde pilasters.

+ Koperen voorzangerslezenaar, XVIIc, met het wapen van Krommenie; koperen preekstoellezenaar met het jaartal 1792; twee koperen doopbogen, XVIIc, met dolfijnkoppen.

+ Het orgel uit 1843 is neogotisch.

+ Herenbank, XVIIc, waarvan de overhuiving rust op twee gecanneleerde zuiltjes.

+ Steen met het opschrift: Dirk Pieters Wessanen Kerkmeester / Jan Pieters de Jong / Selden tyt sonder stryt / 1657.

+ Model van een driemaster, XIXa, op de achterspiegel waarvan: de kroonprins der nederlanden.

+ Het avondmaalszilver, geschonken in 1837, bestaat uit twee bokalen, hoog 21 cm, en twee broodschalen, diameter 27,5 cm.

+ De klok van 102 cm diameter heeft het randschrift: Anno Domini m ccc xcvi me fecit rodolphus de montigny. Tussen het eerste en het laatste woord een Mariabeeldje.

 

+ DE DOOPSGEZINDE VERMANING, Noorderhoofdstraat, in 1703 gebouwd ter vervanging van een voorafgaand kerkje, dat een jaar tevoren was afgebrand (Noord Holl. Arc., blz 133) is opgetrokken op een vierkante plattegrond; aan de voorzijde bevindt zich een uitbouw met onder de orgelgalerij, twee portalen en de kerkeraadskamer. De wanden van gepotdekselde planken worden aan de achterzijde en aan weerskanten van de uitbouw doorbroken door grote rechthoekige vensters; de zijmuren hebben een meer afsluitende functie, doordat zij slechts kleine twee aan twee boven elkaar geplaatste venstertjes hebben.

+ De uiterst sobere, door een houten gewelf boven trekbalken met korbelen overdekte, inwendige ruimte heeft door genoemde vensterverdeling een zeer harmonisch wandrhythme verkregen. De wand aan de straatzijde wordt, behalve door de beide grote vensters, in het midden doorbroken door de drie bogen van de orgelgalerij, welke neerkomen op Toscaanse zuilen.

De kerk bezit de volgende meubelen en andere voorwerpen:

+ Eenvoudige eiken zeskantige preekstoel, XVIIIa. Mahoniehouten kabinetorgel uit 1782, waarvan het front bekroond wordt door de figuren van de harpspelende+ Koning David tussen twee bazuinblazende engelen. Acht stel eiken banken, XVIIIa, waarvan twee met overhuiving.

Vier avondmaalsbekers, hoog 17 cm, twee kannen, hoog 25,5 cm, twee broodschalen,+ diameter 25 cm, en een broodschaal, diameter 63 cm, allen van tin, XVIII.

 

DE OUD-KATHOLIEKE KERK, Noorderhoofdstraat 131, is toegewijd aan de+ H. Nicolaas.

literatuur. De Oud Katholiek, 1940, blz 54 vlg. - 50 Jaren Zaanstreek, blz 89.+
geschiedenis. De kerk is ontstaan door de geleidelijke verbouwing van een boerderij, die+ vermoedelijk reeds sinds 1612 - het stichtingsjaar van de parochie van Krommeniedijk, van waaruit Krommenie aanvankelijk bediend werd - als schuilkerk dienst deed. In 1644 wordt zij door de overheid gesloten; in 1651 blijkt zij echter weer in gebruik te zijn gesteld; in dat jaar vestigen de pastoors zich nl in het woongedeelte van het in 1633 vergrote gebouw. Het is waarschijnlijk in 1709 geweest dat de kerk toeviel aan de aanhangers van de Oud-Bisschoppelijke Clerezy. Bij een verbouwing in het jaar 1826 verkreeg de oorspronkelijk geheel houten schuur bakstenen buitenmuren.
Kerk en pastorie zijn in de jaren 1939/40 geheel gerestaureerd onder leiding van Jan de Meyer, bij welke gelegenheid men het laat 18de eeuwse houten voorschot van de pastorie ongeveer een halve meter omhoog heeft gebracht.

De voorgevel van de pastorie is voorzien van een in- en uitgezwenkt voorschot,+ XVIIId, boven een bakstenen onderpui, die zijn huidige vorm eerst bij de laatste restauratie heeft verkregen. Het voorschot, pl XXX, 76, is versierd in Lodewijk XVI-stijl: boven in de rijkgesneden vensteromlijsting is een medaillon opgenomen met de voorstelling van een monnik, die in zijn hand een kruis houdt - St. Nicolaas van Tolentino?

De achter de pastorie gelegen kerkruimte wordt verdeeld in een middenbeuk, overdekt+ door een houten tongewelf met gesneden rozetten, en twee smallere vlakgedekte zijbeuken. Men kan goed zien, dat de kerk is ingebouwd in een reeds eerder bestaande schuur, want de Toscaanse zuilen tussen zijbeuken en middenschip nemen de plaats in van de vroegere staanders onder de kapconstructie, waarvan de onderste horizontale balken door het tongewelf oversneden worden en dus van de kerk uit zichtbaar zijn, pl XXXVII, 94.

Het voormalige woongedeelte had, blijkens het nog aanwezige houten geraamte, de breedte van de voorkamers van de tegenwoordige pastorie. Ook de melkkelder en de opkamer zijn nog aanwezig. De laatste dient thans tot bibliotheek; de eiken betimmering, XVII A, kon worden samengesteld uit bij de restauratie teruggevonden fragmenten.

De kerk bezit de volgende meubelen en andere voorwerpen:

Houten altaar, bestaande uit een eenvoudig onderstuk en een retabel - XVIIIa,+ met de verrijzenis -, waarvan de Korinthische zuilen hoofdgestellen dragen, waarop een getoogde kroonlijst rust, die doorbroken wordt door een cartouche met het Alziend Oog en bekroond door twee gesneden engelfiguurtjes, pl XXXVII, 94.

Gesneden tabernakel van notenhout, midden XVIII, versierd met engelkopjes en+ bekroond door de Pelikaan en een Crucifix.

Communiebank, XVIIIa, met gesneden acanthusbladeren en een lauwerkrans.+

Lavabotafeltje, XVIIIa, met gesneden rankwerk en vruchten.+

Marmeren doopvont in een grijs- en witmarmeren nis, die versierd is met de Duif in+ een stralenkrans, midden XVIII.

+ De doopruimte is van de kerk afgescheiden door een balustrade, die aansluit op twee tegen de wand geplaatste gedraaide Korinthische zuilen, XVIId, omslingerd door gesneden wijnranken.

+ In het portaal onder de orgelgalerij een marmeren wijwaterbakje op een houten console met een beeldje, XVII, van de H. Hieronymus.

+ Zeskantige notenhouten preekstoel, rustend op een gesneden adelaar, XVIId, pl XXXVI, 90.

+ Orgel, waarvan de oorspronkelijk uit 1719 daterende kas bekroond wordt door de figuren van de H.H. Agnes, Nicolaas en Willibrord, XVIIIc. Het snijwerk onderaan vertoont het symbool van de H. Geest, omgeven door stralen en rocailles en geflankeerd door twee engelkopjes, XVIIIc. De galerij wordt afgesloten door een balustrade van gedraaide spijlen, pl XXXVII, 92.

+ Eiken kerkbanken, XVIIIc, in rococostijl.

+ Schilderij op doek, 160 × 100 cm, ongesigneerd, voorstellend de gekruisigde Christus. Copie - midden XVII, gerestaureerd - naar een schilderij van Rubens thans in de Pinacotheek van München.

+ Koperen kroon, XVII, voor twee rijen van zes kaarsen, versierd met een madonnabeeldje,+ pl CVII, 259. Koperen Godslamp, XVIId, versierd met drie hermen.

+ Eiken paneelkast, XVII A, samengesteld uit bij de restauratie gevonden fragmenten.

+ Verguld zilveren monstrans, hoog 61 cm, geen merken, geschonken in 1634. De uitgeschulpte voet draagt voorafbeeldingen van de Eucharistie en een voorstelling van het Laatste Avondmaal. De nodus is versierd met palmetten. Tussen kolommetjes, links en rechts van het expositorium, bevinden zich de beeldjes van de H.H. Nicolaas en Willibrord, erboven de H. Barbara en een mannelijke heilige. De lunula wordt gedragen door knielende engelfiguurtjes. De cylinderafdekking vertoont in relief de voorstelling van God de Vader tussen engelen. Het geheel wordt bekroond door een baldakijn in gothische trant met een Crucifix, waaronder een Madonna in stralenkrans voorkomt (afb in: 50 Jaren Zaanstreek, blz 91).

Verguld zilveren ciborie, hoog 51 cm, geen merken, geschonken in 1642. Op de uitgeschulpte voet komen Passie-emblemen voor, op het oplopend gedeelte van de voet de voorstellingen van het Laatste Avondmaal, de Kruisiging en de Emmausgangers. De nodus is versierd met engelkopjes. Rond de cuppa, omgeven door rankwerk en de lijdenswerktuigen, engelkopjes boven vruchtenmanden; op de deksel engelkopjes en de voorstellingen van het Offer van Abraham en Melchisedech, het Pascha en de Mannaregen (afb in: 50 Jaren Zaanstreek, blz 91).

Verguld zilveren miskelk, hoog 28,5 cm, geen merken, geschonken in 1634. De uitgeschulpte voet draagt zes tafrelen uit het Lijden van Christus. De nodus is versierd met engelkopjes. De cuppa heeft tussen rankwerk drie medaillons, waarin de marteldood van St. Jan de Evangelist en de H.H. Agatha en Lucia zijn uitgebeeld. De kelk is van dezelfde hand als de monstrans. De bijbehorende pateen, diameter 16,5 cm, draagt een gegraveerd ihs-monogram met kruis en nagelen in een stralenkrans (afb in: 50 Jaren Zaanstreek, blz 91).

Zilveren ablutiekelk, hoog 22 cm, geen merken, geschonken in 1650. De ronde voet prijkt met cherubijnenkopjes (afb in: 50 Jaren Zaanstreek, blz 91).

Zilveren hostiedoosje, midden XVII, hoog 9 cm, met gegraveerd rankwerk. Amsterdams keurstempel, jaarletter K (1641), meesterteken Thomas Bogaert (voet, 41).

Twee zilveren ampullen, hoog 19 cm, met gedreven rankwerk; merken: Amsterdam, Holland, K (1744), meesterteken van Hendrik Kramer (voet, 285).

Ovaal zilveren ampullenblad, grootste diameter 44 cm, merken als boven. In de rand van gedreven rankwerk komen de voorstellingen voor van de H.H. Willibrord en Bonifatius en de monogrammen ihs met kruis en nagelen en mra (frederiks, Dutch Silver, 247).

Wierookvat van gedreven zilver, midden XVII, hoog 22,5 cm, geen merken; versierd met de voorstellingen van de Goede Herder en de H.H. Willibrord en Nicolaas. De ajouren deksel heeft bovenaan twee engelkopjes.

Wierookscheepje van gedreven zilver, midden XVII, hoog 10 cm, merken niet leesbaar; versierd met rankwerk.

Missaalbeslag van gedreven zilver, midden XVII, aan een modern missaal; de middenstukken dragen resp. de voorstelling van de H. Maagd en de H. Nicolaas.

Zilveren altaarschel, XVIId, hoog 14 cm, geen merken, versierd met gedreven rankwerk en het ihs monogram met kruis.

Enige geborduurde misstellen, XVII, met bijbehorende antependia o.a.:+

Roodfluwelen misstel, XVII B, met goudborduursel. Het kazuifel draagt een kruis met de voorstellingen van de H. Familie; de aartsengelen Michael en Gabriel; de H.H. Petrus en Paulus en in het midden het symbool van de H. Geest. Het schild voor het pluviale draagt de voorstelling van een H. Martelares met een lans als attribuut.

Misstel, XVII B, van wit zijden damast met goudborduursel; op het schild van het pluviale is de aartsengel Michael voorgesteld.

 

HET WEESHUIS van de Herv. gemeente, Vlusch 16, is een gepleisterd bakstenen+ gebouw van twee verdiepingen onder een schilddak met schoorstenen op de nokhoeken. Boven de ingang een steen met een opschrift en 1743. In een der kamers een smuiger (Teg. Staat, VIII, blz 315).

Woonhuizen

De volgende woonhuizen, indien niet anders vermeld één verdieping hoog, zijn vermeldenswaard:

Heilige weg. In het deurkalf 1736.+

Noorderhoofdstraat 26. Woonhuis, XIXa, gerestaureerd in 1928, pl XXXV, 86, met+ een sierlijk bewerkt voorschot boven een onderpui van fijngevoegde geslepen steentjes. De pilasters van de ingangsomlijsting hebben composietkapitelen; het fries hiertussen is, evenals de voordeur, het snijraam en het deurkalf, typisch XIXa. Het voorschot heeft een geprofileerde, onderaan in krullen met bladversieringen uitlopende omlijsting. Het doorbroken fronton, bekroond door een gesneden vaas, waarvan guirlandes neerhangen, is gevuld met de gekruiste emblemen van handel en zeevaart in een lauwerkrans. Boven het zoldervenster een lauwerkrans en de gebruikelijke topguirlande. In de gang een binnenportiek met een getoogde doorgang tussen twee, door een hoofdgestel afgedekte halfzuilen met composietkapitelen. Achter een tweede meer eenvoudige portiek buigt de gang naar rechts om. In de voorkamer bevindt zich een marmeren schoorsteenmantel, XIXa, waarvan de versiering enige geschematiseerde

rococo-elementen bevat; de boezem heeft de gebruikelijke pilasters. Belangrijker is in deze kamer de boven een lambrizering van rechthoekige panelen aangebrachte wandbekleding van beschilderd behang, XIXa, met landelijke taferelen, pl XXXVII, 91. De vensters zijn voorzien van gesneden binnenblinden.

Noorderhoofdstraat 38. Grotendeels gave geheel houten woonhuisjes, XIXa, met gekoppelde overgekraagde puntgeveltjes, van welke de rechter is bekroond met een gesneden makelaar.

Noorderhoofdstraat 74. Bakstenen woonhuis - XVIIId, gewijzigd in het begin van deze eeuw en gerestaureerd in 1929, pl XXXII, 81 - onder een met de straat parallel zadeldak, dat afgesloten wordt door niet oorspronkelijke bakstenen eindgevels met getorste makelaars en dat met schilden aansluit op het rijkbewerkte houten voorschot boven het van hoeklisenen voorziene middenrisaliet van de brede overigens rechtafgedekte voorgevel. De consoles en het verdere snijwerk van de pilasteromlijsting van de ingang vertonen nog rococokenmerken. Het voorschot - dat onderaan een fries heeft met tussen twee festoenen een banderolle met Ao 1786 - maakt door de sterke reliefwerking van zijn beide Ionische pilasters en de zware zijvoluten met bladversierselen en festoenachtige afdekkingen een tamelijk archaiserende indruk. Het is weliswaar hoofdzakelijk versierd in Lodewijk XVI-trant, - zoals o.a. duidelijk is te zien aan de vaas met guirlandes boven het venster en aan de guirlande onder de top - maar de bekroning wordt nog gevormd door een gesneden kuif en onder deze bekroning komt zelfs het typisch laat 17de eeuwse motief van twee gekruiste palmtakken in een lauwerkrans, opgehangen aan linten, weer voor. De deur is, evenals de lelijke ingang in het linkergedeelte van de gevel, van recenten datum.

Noorderhoofdstraat 94. Houten woonhuis van twee in elkaars verlengde liggende gedeelten, XVIII A en XIXa. Aan de voorzijde een overgekraagde puntgevel, XIXa. In een vertrek van de achtervleugel is nog een paarsbetegelde smuiger aanwezig, evenals de oorspronkelijke wandbekleding met lage muurkastjes en witte tegelvlakken met paarse randen.

Noorderhoofdstraat 100. Aan de achterzijde een houten luchthuis, XVIII, van twee verdiepingen onder een schilddak; de bovenverdieping voorzien van vier overhoeks geplaatste vensters, die thans gedicht zijn.

Noorderhoofdstraat 136. Houten met een gesneden makelaar bekroonde topgevel, XIXa, boven een vrij onlangs gewijzigde houten onderpui.

Noorderhoofdstraat 140. Houten woonhuis, XIXa, met, boven een kroonlijst, een puntgevel met zijpilastertjes. Een gesneden guirlande onder de top en de vaasvormige bekroning zijn kort geleden verdwenen.

+ Noorderhoofdstraat 37. Houten huis, XIXa, onder een met de straat parallel zadeldak. De ingangsomlijsting heeft gegroefde pilasters, waarboven de kroonlijst, die de voorgevel afdekt, is verkropt. Het fries tussen de composietkapitelen prijkt met een leeuwenmasker tussen een Mercuriusstaf, een drietand en rankwerk.

Naast dit huis stond eertijds op nr 35 een aardig bakstenen wijnpakhuisje van twee verdiepingen onder een schilddak. Het moest in 1934 helaas gesloopt worden. De gevelsteen, die de voorstelling draagt van een stad met schepen op de voorgrond, het jaartal 1732 en het onderschrift d'stadt allekante, bevindt zich thans in de voorgevel van de Zaanl. Oudheidkamer te Zaandijk.

Noorderhoofdstraat 45. Grotendeels houten woonhuis, XIXa, voorzien van een voorschot met uitgezaagde windveren en een makelaar op een console.

Noorderhoofdstraat 77. Grotendeels gaaf houten woonhuis onder een met de straat parallel gelegen zadeldak en voorzien van een afluiving aan de linkerzijkant. In het deurkalf is het jaartal van de bouw, 1702, gesneden; de deur zelf XIX. De dakkapel wordt door een fronton bekroond.

Noorderhoofdstraat 79. Houten puntgevel met zijpilastertjes, XIXa, boven een door pilasters gelede houten onderpui, waarin kortgeleden een winkeletalage is aangebracht.

Noorderhoofdstraat 85. Houten puntgevel, XIXa, boven een houten onderpui, waarin zich een ingang met een snijraam bevindt. Rechts naast het huis een tuinpoortje, waarvan de posten bolvormige bekroningen hebben.

De afbraak, omstreeks het jaar 1930, van het aardige vroeg 18de eeuwse woonhuis op nr 87 betekende een ernstig verlies voor de fraaie straatwand, die zijn voorgevel tezamen met de gevels der vier laatstgenoemde huizen vormde.

Noorderhoofdstraat 93. Houten puntgevel, XIXa, met een gewijzigd zolderraam, boven een gave houten onderpui.

Noorderhoofdstraat 99. Houten woonhuis, XIXa, onder een laag schilddak; boven de ingang met snijraam een dakkapel met ingezwenkte zijstukken en een rond venster. Het linkergedeelte van de voorgevel is verminkt.

Noorderhoofdstraat 135. Ingezwenkt asymmetrisch, door een fronton bekroond voorschot, XIXa, boven een houten onderpui; boven de zolderdeur een hijsbalk.

Noorderhoofdstraat 131. Oud-Katholieke Kerk (zie blz 75).

Noorderhoofdstraat 139. Houten topgevel, XIXa, met uitgezaagde windveren en een gesneden makelaar, boven een gewijzigde houten onderpui.

Noorderhoofdstraat 179. Ingezwenkt door een fronton bekroond voorschot met zijpilasters, XIXa, boven een gewijzigde houten onderpui.

Padlaan 7. Houten herenhuis, XIXa, van twee verdiepingen onder een schilddak,+ waarvan de nokhoeken door schoorstenen met geprofileerde afdekkingen geaccentueerd worden. Boven het middenrisaliet van de door een geblokte kroonlijst afgedekte voorgevel een dakkapel met een zeer ver overstekende kroonlijst op twee gegroefde consoles en met ingezwenkte zijstukken, die onderaan een versiering hebben van rechthoekige rozetten. De ingang met snijraam in het midden heeft een pilasteromlijsting. De deur en de ramen dateren uit 1928, in welk jaar het huis naar rechts uitgebreid is en inwendig gemoderniseerd.

Vlietsend 1094. Houten huis van twee verdiepingen onder een zadeldak, dat aan de+ voorzijde wordt afgesloten door een topgevel met uitgezaagde windveren, XVIII, inwendig geheel gewijzigd; de ramen zijn merendeels vroeg 19de eeuws.

Zuiderhoofdstraat 39. Woonhuisje, XIXa, onder een met de straat parallel zadeldak.+ De ingang in de bakstenen voorgevel en de houten dakkapel erboven vertonen dezelfde trant als die van Padlaan 7.

Zuiderhoofdstraat 57. Bakstenen woonhuis, XIXa, onder een met de straat parallel zadeldak. De deur en het snijraam zijn nog origineel; de ramen zijn gewijzigd.

Zuiderhoofdstraat 65. Houten woonhuis, XVIIId, pl XXXIV, 85, met een rijk bewerkt in- en uitgezwenkt voorschot boven een bakstenen onderpui op een plint van hardsteen. De ingang en de vensters hebben een omlijsting in Lodewijk XVI-stijl.

Boven de gesneden deur een snijraam met landbouwattributen. Het voorschot boven de geblokte kroonlijst heeft een gesneden afdekking, die onderaan uitloopt in grote acanthusbladeren en zijmeanders met rozetten. De halfronde bekroning wordt doorbroken door een vaas, waarvan guirlandes neerhangen. Onder de top de gebruikelijke gesneden guirlande. Onder het bovenvenster prijkt een gesneden relief met een allegorische voorstelling van de handel; erboven, tussen een Mercuriusstaf en een drietand, een medaillon met de kop van de godin Ceres.

De voorkamer is opmerkelijk door zijn gesneden plafond met een grote rozet, omlijst door bloemtakken, en in de hoeken o.a. muziekinstrumenten, tuingereedschap, rankwerk en linten.

Achter het huis staat schilderachtig aan het water een houten luchthuis, XVIIId, van twee verdiepingen onder een tentdak. De gevels worden afgedekt door een geblokte kroonlijst, welke geheel gelijkt op die van het woonhuis, terwijl het dak een sierlijke bekroning met een windvaantje heeft, pl XXXII, 80.

Zuiderhoofdstraat 93. Houten woonhuis, XVIIIa, met een houten puntgevel met uitgezaagde windveren boven een bakstenen onderpui. De ramen van de voorgevel en de deur zijn XIXa, pl XXX, 77.

Zuiderhoofdstraat 115. Houten woonhuis, XVIIId, onder een met de straat parallel zadeldak, dat links een afluiving vormt boven de ver terugliggende ingang en het overhoeks geplaatste venster. De rijkversierde houten dakkapel in late Lodewijk XVI-stijl, met zijpilasters met composietkapitelen, heeft in het halfronde tympaan een gesneden voorstelling van de papierhandel, pl XXX, 77.

Zuiderhoofdstraat 127 en 131. Houten puntgevels, XIXa; nr 127 grotendeels gaaf, nr 131 verminkt o.a. tengevolge van het aanbrengen van garagedeuren; aan de geblokte kroonlijst is echter goed te zien, dat er een ingangsomlijsting van pilasters moet zijn geweest.

Zuiderhoofdstraat 137. Houten puntgevel, XIXa, boven een moderne bakstenen onderpui. Het voorschot heeft een gesneden topguirlande en onder het venster een ovaal kussenpaneel. De rechthoekige zijstukken en de houten balustrade, die aan de linkerzijde hierop aansluit, zijn versierd met rozetten tussen pilastertjes.

De gevels van de nrs 123, 127, 131, 135 en 137 vormden tot voor kort tezamen een opmerkelijk gave straatwand, waarin de elegante rococogevel van nr 123 en de rijkversierde gevel van nr 135 de hoogtepunten waren. Juist deze twee heeft men echter gesloopt. De in 1928 afgebroken gevel van nr 123 is echter herbouwd op het terrein van het Nederlands Openlucht Museum te Arnhem (pl XXXIII, 83).

Zuiderhoofdstraat 70. Uitwendig gaaf houten herenhuis van twee verdiepingen onder een laag puntdak, XIXa. De ingang in het midden van de voorgevel omlijst door Korinthische pilasters en voorzien van een snijraam; de vensters hebben geprofileerde omlijstingen met sluitstukjes. Boven de voorgevel een dakkapel met een fronton, ingezwenkte zijstukken en een rond venster. Vgl het huis Hogendijk 19 te Zaandam, blz 162.

Krommeniedijk

+ DE HERVORMDE KERK, op de plaats van een in de Tachtigjarige oorlog verwoeste aan St. Petrus Banden toegewijde kapel, is in 1755 gebouwd ter vervanging van een kerkje, dat na de Hervorming op een deel van de grondslagen van het

Middeleeuwse gebouw was verrezen. Zij is in de jaren 1939/42 door Ferd. B. Jantzen gerestaureerd.

literatuur. Oudh. en Gest., I, blz 395. - Teg. Staat, VIII,+ blz 315. - Noordholl. Arc., blz 133. - N.H. Oudh., II, 2, blz 86. - Gen. en Herald. Gedenkw., IV, blz 57.-50 Jaren Zaanstreek, blz 94 vlg. - r. boeke, Krommeniedijk en zijn Kerk, 1950. - joosting en muller, II, blz 307, 311. - j. belonje, in De Navorscher, 1929, blz 27/8.

Het georienteerde rechthoekige zaalkerkje, afb 20+ en pl XXX, 74, vrij gelegen op een kunstmatige verheffing van het terrein, heeft aan de zuidzijde een aangebouwde consistoriekamer en aan de noordzijde twee uitbouwen, van welke de oostelijke als portaal fungeert en de westelijke als bergruimte. De westingang dateert van de restauratie.



illustratie
Afb. 20. Krommeniedijk. Herv. Kerk


De muren - van baksteen van 23 × 4; 10 lagen = 50 cm - zijn versterkt door steunberen+ met ingezwenkte buitenlijn en doorbroken door grote rondboogvensters. Het zadeldak wordt in het O. afgesloten door een puntgevel met een fronton en rococoaanzetkrullen van natuursteen. De afgeknotte puntgevel aan de westkant - aanvankelijk blind maar sinds de restauratie voorzien van een rondbogig ingangsportaal en kleine rondboogvenstertjes - heeft eveneens aanzetkrullen in rococostijl. Boven deze westgevel bevindt zich een houten torentje. De lage puntgevels van beide noordelijke aanbouwen prijken met getoogde topbekroningen met een schelpvulling en rococoaanzetkrullen van natuursteen, terwijl de korfboogingangen verlevendigd zijn door natuurstenen blokken; onder de top anno/1755.

De vloerbedekking van de kerk wordt gevormd door tot plavuizen verwerkte+ grafzerken. Onder het houten tongewelf, van segmentbogige doorsnede, ontbreken de trekbalken. Boven de korfboogpoort naar de consistoriekamer bevindt zich een steen met het opschrift: ao 1755 26 may / door d'alverslytbren tyt was de oude kerk versleeten / t is der liefdaadigheid en godsvrugt dank te weeten / dat hier een nieuw gebouw ten heyldienste is bereyd / waar aan cornelis bak heeft d'eersten steen geleyd.

De kerk bezit de volgende meubels en andere voorwerpen:

Vierkante eiken preekstoel met afgeschuinde hoeken, XVIId, voorzien van verdiepte+ panelen.

Koperen doopbekkenhouder, zandloperhouder en doopboog, XVIIc.+

Eiken herenbank met een overhuiving op getorste hoekzuiltjes, XVIId.+

Eiken banken, XVIII.

Drie koperen lichtkronen voor twee rijen van zes kaarsen en twee koperen armluchters,+ XVIIc.

Wandbord met de tekst van het begrafenisreglement van 1679.+

Model van een driemaster, op de achterspiegel waarvan lvb 1755 lfv.+

Geborduurde lap met afbeelding van de voorgevel, de achtergevel en de zuidgevel+ van de kerk en de opschriften: 26 may 1755 / eerste steen / gelegt en: ingeweit 14 december 1755 door lambertus twisker / maria twisker geboren boogaerd 1758.

+ Nr 185. Tegelschouw.

Nr 171. In de buitenmuur van een oude boerderij een haardsteen, XVI, met het wapen van Karel V.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen