Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[943] Hallucinatie

Overlevering

M^1	Manuscript, H-92.
M^2	Eerste typoscript D^1, H-93.
M^3	Doorslag van M^2, kopij T, H-85.
T	Vandaag. Nieuw werk van Nederlandse en Vlaamse schrijvers. Red. J. Romijn. Utrecht, april 1954, p. 60.
M^4	Tweede typoscript, kopij D^1, H-116.
M^5	Derde typoscript D^1, collectie Ministerie van ok&w, H-117.
D^1	Vergeetboek, p. 21.
M^6	Kopij D^2, H-122.
D^2	Verzamelde gedichten, p. 936.

Datering

Eind 1953/begin 1954

Leestekst

M²

Ontwikkelingsgang

In de synopsis wordt de tekstontwikkeling van M¹, M² a-T voorafgaand aan die van M² b-D² gepresenteerd.

In M¹ schreef Achterberg in verschillende fasen (a-d) r. 1-4, waarbij hij voor r. 2 een alternatief onder het teksgedeelte noteerde (M¹ II). Daarna (M¹ II, d-e) vervolgde hij met r. 5-8 en een nog onvolledig sextet, afzonderlijk gepresenteerd als M¹ II, r. (9)-(14). Achterberg voltooide het sextet door het toevoegen van de nieuwe regels 9, 13 en 14 (M¹ III).

In M² werd dit gedicht - met name het sextet - door Achterberg herschreven. Onder de getypte eerste versie (M² I a) hernam hij eerst r. 9-10 (M² II b)

[p. 1026]

en direct daaronder r. 10-12 (M² III c). Vervolgens haalde hij deze twee tekstgedeelten door (de eerste versie M² I, r. 9-14 werd niet doorgehaald) en schreef hij onderaan het blad een nieuw alternatief (M² IV d, r. 9-14). Al deze varianten werden in dezelfde ductus geschreven en zijn dus hoogstwaarschijnlijk in één zitting ontstaan. De nieuwe versie is definitief vastgelegd in M⁴-D².

Varianten en correcties

M¹ a-g potlood

M² a typemachine, b-d potlood (aangebracht ná T)

Titel	M^1	a	[ontbreekt]
		g	Hallucinatie
	M^2-D^2		|	|
			M^1 I/II, M^2 a-T, r. 1-8:

1	M^1 I	a	Gij regent in de schemeringen uit.
		b	De schemer tekent u ten voeten uit.
	M^2-T		|	|

2	M^1 I	a	De avond	liet u binnen en begon
		b	Het leven	[				]^+
	II	c	{De avond	[	◦	]	liet u binnen}^+
		d	Namiddag	[liet u binnen en begon]^+
	M^2-T		|					|

3	M^1 I	a	u	te omringen met een	horizon
		b	zich	[		]
		d	het grote sleepnet van de		[	]
	M^2-T		|			|

4	M^1 I	a	die		u verzamelt		voor de vensterruit.^+
		c	[	]	samentrekt	tot	[	]
		c	[	]	{[samen]trok}	[		]^+
		c	{samengetrokken}				[	]
		d	samen te trekken				[	]^+
	M^2-T		|					|

4/5	M^1 II	d	[strofewit]
	M^2-T		|	|

5	M^1 II	d	Te midden van het grijs, donkere		buiten
		d	[	]	[buit],
	M^2-T		|			|

6	M^1 II	d	die niet meer aan de ban ontkomen kon,
	M^2-T		|	|

7	M^1 II	d	wandelt gij heen en weer op het gazon
		e	[	],
	M^2-T		|	|

+ [? door leven]

+ [? door de regel]

+ [= M¹ I]

+ [??? door verzamelt]

+ [? door trok en trekt]

+ [? door de regel]

[p. 1027]

[943] ‘Hallucinatie’, M² (collectie nlmd)

[p. 1028]

8	M II	d	[	◦		]	zonder	besluit.
		e	beslissing nemend [zonder] vast					[	]
	M^2-T		|						|
			[? door M^1 II, r. 5-8]
			M^1 II, r. (9)-(14):

(8/9)

M^1 II

d

[geen strofewit]

(9)

M^1 II

d

Het is genoeg voor wie hallucineert

(10)

M^1 II

d

[

◦

]

(11)	M^1 II	d	evenveel		massa
		d	{[	]	als gewone werklijkheid}^+
		d	[evenveel]		[massa] [als] in [werklijkheid]^+

(12)	M^1 II	d	Het gaat en komt	op dezelfde manier
		e	bestaat uit u	[	]

(13)	M^1 II	d	en regelt zich naar		[ ◦ ]	tijd
		d	[	]	deze	[	]
		e	en laat de deuren open van de [tijd]

(14)	M^1 II	d	verschillen vallen weg
		e	dat gij u voor mijn oog manifesteert
			M^1 III, M^2 a-T, r. 9-14:

8/9	M^1 III	f	[strofewit]
	M^2-T		|	|

9	M^1 III	f	De avond is nog lang genoeg en groot.
	M^2-T		|	|

10	M^1 III	f	E[venveel] [massa als in werklijkheid]^+
	M^2-T		|	|

11	M^1 III	f	[bestaat uit u], [op dezelfde manier],^+
		f	[	]◦
	M^2-T		|	|

11/12	M^1 III	f	[geen strofewit]
	M^2-T		[strofewit]

12	M^1 III	f	[en laat de deuren open van de tijd]^+
	M^2-T		|	|.

13	M^1 III	f	de	afstand tussen ons is		[ ◦ ]	een kier
		f	[		]	maar	[	]^+
		g	[					],^+
	M^2-T		De	|				|

+ [massa tussen ( )]

+ [( ) geschrapt]

+ [= M¹ II, (11)]

+ [= M¹ II, (12)]

+ [= M¹ II, (13)]

+ [? door maar]

+ [? geschrapt]

[p. 1029]

14	M^1 III	f	[	◦	]	die		nimmer	helemaal sloot.
		f	ter elfder uur,			[	]	nooit	[	]
	M^2-T		|							|
			M^2 b, M^4-D^2, r. 1-8:

1	M^2	b	[De schemer tekent u ten voeten uit.]^+
	M^4-D^2		|	|

2	M^2	b	[Namiddag liet u binnen en begon]^+
	M^4-D^2		|	|

3	M^2	b	[het		grote	sleepnet		van	de horizon]^+
		b	[	]	verre	[	]	{uit}	[	]^+
		b	[	]	[ ◦ ]	[	]	[van]	[	]
	M^4-D^2		|	|	lange	|				|

4	M^2	b	[samen te trekken voor de vensterruit.]^+
	M^4-D^2		|	|

4/5	M^2	b	[[strofewit]]
	M^4-D^2		|	|

5	M^2	b	[Te midden van het grijs, donkere buit,]^+
	M^4-D^2	b	|	|

6	M^2	b	[die niet meer aan de ban ontkomen kon,]^+
	M^4-D^2		|	|

7	M^2	b	[wandelt gij heen en weer op het gazon,]^+
	M^4-D^2		|	|

8	M^2	b	[beslissing nemend zonder vast besluit.]^+
	M^4-D^2		|	|

8/9	M^2	b	[[strofewit]]
	M^4-D^2		|	|
			M^2 I/III, r 9-14:

9	M^2 I	b	[De avond is nog lang genoeg en groot.]^+
	II	b	{Het grint		luistert	[	◦	]}
		b	{[	]	{fluistert}	[	◦	]}

10	M^2 I	b	[Evenveel massa als in werklijkheid]^+
	II	b	{enkele stappen van de werklijkheid}
	III	c	{Het stille tuinhek draait op zijn scharnier.}^+
			[? na M^1 II, r. 9-10]

11	M^2 I	b	[bestaat uit u, op dezelfde manier]^+
	III	c	{Tot op een steenworp van de werklijkheid}

+ [= M² a, 1]

+ [= M² a, 2]

+ [= M² a, 3]

+ [? na uit en van]

+ [= M² a, 4]

+ [= M² a, 5]

+ [= M² a, 6]

+ [= M² a, 7]

+ [= M² a, 8]

+ [= M² a, 9]

+ [= M² a, 10] [? door massa]

+ [? door stille]

+ [= M² a, 11]

[p. 1030]

11/12	M^2 I	b	[[strofewit]]
	III	c	[geen strofewit]

12	M^2 I	b	[en laat de deuren open van de tijd.]^+
	III	c	{luistert het grint of het u vrijgeleidt.}

13

M^2 I

b

[De afstand tussen ons is maar een kier,]^+

14	M^2 I	b	[ter elfder uur, die nooit helemaal sloot.]^+
			[} na M^2 I, r. 10-12 en met een lijn verbonden met M^2 III, r. 10-12; vervolgens (fase d) werden M^2 II/III tezamen doorgehaald. Onderaan het blad schreef Achterberg een nieuwe versie van het sextet (M^2 I, r. 9-14 werden niet doorgehaald):]
			M^2 I/IV-D^2, r. 9-14:

9	M^2 I	d	[De avond is nog lang genoeg en groot.]^+
	IV	d	{De[?]}
		d	[De avond is nog lang genoeg en groot.]
		d	{Tot op een steenworp van de werklijkheid}
	M^4-D^2		Een steenworp verder, in de werklijkheid,

10	M^2 I	d	[Evenveel massa als in werklijkheid]^+
	IV	d	{luistert het grint of het u vrijgeleidt}
	M^4-D^2		luistert het grint of het u vrijgeleidt.

11	M^2 I	d	[bestaat uit u, op dezelfde manier]^+
	IV	d	{De avond houdt om uwentwil zich dood.}
	M^4-D^2		De avond houdt om uwentwil zich dood.

11/12	M^2 I	d	[[strofewit]]
	IV	d	[geen strofewit]
	M^4-D^2		[strofewit]

12	M^2 I	d	[en laat de deuren open van de tijd.]^+
	IV	d	{Alleen het tuinhek draait op zijn scharnier}
	M^4-D^2		Alleen het tuinhek draait op zijn scharnier.

13	M^2 I	d	[De afstand tussen ons is maar een kier,]^+
	IV	d	{De afstand tussen ons is maar een kier}
	M^4-D^2		De afstand tussen ons is maar een kier,

14	M^2 I	d	[ter	elfder uur, die nooit helemaal sloot.]^+
	IV	d	{ter	elfder uur, die nooit helemaal sloot.}
		d	{[te]	[	]}
		d	{[te]r	[	]}
	M^4-D^2		ter elfder uur, die nooit helemaal sloot.

+ [= M² a, 12]

+ [= M² a, 13]

+ [= M² a, 14]

+ [= M² b, 9]

+ [= M² b, 10]

+ [= M² b, 11]

+ [= M² b, 12]

+ [= M² b, 13]

+ [= M² b, 14]

Commentaar

^1	M^1 I c, r. 4: die en samen werden uiteindelijk niet doorgehaald, maar moeten wel als zodanig beschouwd worden.

[p. 1031]

^2	M^3 is het enige overgeleverde blad van de kopij voor Vandaag (zie [941] ‘Risico i’, noot 1).
^3	Zie [930] ‘Deïsme’, noot 3.
^4	Dit gedicht is vertaald in het Frans door H. Fagne en E. Lauf (fragment).