Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[882] Ballade van de gasfitter XII

Overlevering

M^1	Tweede manuscript D^1, H-63.
M^2	Eerste typoscript D^1, H-64.
M^3	Tweede typoscript D^1, H-66.
M^4	Derde typoscript D^1, H-67.

[p. 841]

T	Maatstaf 1 (oktober 1953), p. 452.
D^1	Ballade van de gasfitter, p. 20.
M^5	Kopij D^2, H-112.
D^2	Cryptogamen 4, p. 148.
M^6	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 847.

Datering

Eind 1951/begin 1952 (M^1-2)

Vóór 7 juni 1952 (M³)

Leestekst

M²

M³ b (zie p. 437)

Ontwikkelingsgang

In M¹ schreef Achterberg eerst (fase a) het octaaf. Enkele regels lager vervolgde hij in dezelfde fase met een opzet voor het sextet, hieronder afzonderlijk gepresenteerd als M¹ I, r. (9)-(14). Op de plaats van de nog opengelaten regels (10)-(12) noteerde Achterberg een nieuwe aanzet, die hij vervolgens doorhaalde (M¹ II, r. (9)-(11)). Tenslotte hernam hij - onderaan het blad - r. 9-12 en veranderde hij de oorspronkelijke r. (13) (r. (14) bleef ongewijzigd). Deze uiteindelijke versie van het sextet (M¹ III) wordt tezamen met M²-D³ gepresenteerd.

Varianten en correcties

M¹ a-f potlood

M² a-b typemachine, c-d potlood

M³ a-b typemachine

Reekstitel	M^1		[ontbreekt]
	M^2-D^3		Ballade van de gasfitter

Nummer	M^1		[ontbreekt]
	M^2	a	xii
		d	[xii]i
	M^3	a	|	|
		b	[x]iv
	M^4-D^3		|	|

Ondertitel	M^1		[ontbreekt]
	M^2	a	|	|
		b	Jansen
		c	[doorgehaald]
	M^3-D^3		[ontbreekt]

1

M^1-D^3

In 't eind sloten zijn ogen zich voorgoed.

2	M^1	a	Z
		a	De mond viel open, maar werd opgebonden.
	M^2-D^3		|	|

[p. 842]

3

M^1-D^3

Hij werd gemeten en geschikt bevonden

4

M^1-D^3

een doodkist op te vullen van zes voet.

3

M^1-D^3

Hij werd gemeten en geschikt bevonden

4

M^1-D^3

een doodkist op te vullen van zes voet.

4/5

M^1-D^3

[strofewit]

5

M^1-D^3

En allen brachten hem een laatste groet:

6	M^1	a	Jansen,		concierge,	directeur, zij stonden
		b	[	]	daghit en	[	]
	M^2-D^3		|				|

7	M^1	a	broederlijk	met die van de flat verbonden	,
		a	als broeders	[	]
		b	eendrachtig	[	]
		b	[		]:
		b	[		]-
		b	[		];
	M^2-D^3		|		|

8	M^1	a	heren	in 't zwart, met stok en hoge hoed.
		b	als ik	[	]
	M^2-D^3		|		|

8/9	M^1-D^3		[strofewit]
			M^1 I, r. (9)-(14):

(9)	M^1 I	a	Wie		is die		heer aan 't einde van de stoet?
		b	[	]	was [d]e		[		]
(10)	M^1 I	a	[					◦	]
(11)	M^1 I	a	[					◦	]
(12)	M^1 I	a	[					◦	]
(13)	M^1 I	a	Dit is			het laatste gat dat hij moest dichten.
		b	Het was			[			]
(14)	M^1 I	a	Hij rust in God. De aarde dekt hem toe.
			[Van M^1 I, r. (9)-(14) werd alleen r. (9) doorgehaald; onder deze regel noteerde Achterberg de volgende aanzet:]
			M^1 II, r. (9)-(11):

(9)	M^1 II	c	Er		is
		c	[	]	werd door niemand aan het graf gesproken.

(10)

M^1 II

c

Hij had alleen gefit, en niets gezegd

[p. 843]

[882] ‘Ballade van de gasfitter xii’, M¹ (collectie nlmd)

[p. 844]

(11)	M^1 II	c	z'n leven lang [breekt af]
			[M^1 II r. (9)-(11) werden tezamen (fase d) doorgehaald. Van het volgende tekstgedeelte (M^1 III) staan r. 9-12 onderaan het blad:]
			M^1 III-D^3, r. 9-14:

9	M^1 III	d	Aan 't graf hield verder iedereen zijn mond.
	M^2-D^3		|	|

10	M^1 III	d	Men		volgde critisch en met aandacht				hoe
		e	[	]	trad vooruit en		volgde	critisch	[	]
		f	[			]	schouwde	[		]
	M^2-D^3		|							|

11	M^1 III	d	de fitter langzaam wegzonk in de grond,
	M^2-D^3		|	|

12	M^1 III	d	als om hem nog		van fraude te betichten.
		e	[	]	op fouten te betrappen,
	M^2-D^3		|			|

13	M^1 III	d	[Het was het laatste gat dat hij moest dichten.]^+
		e	nu hij zijn laatste gat had op te knappen.
	M^2-D^3		|	|

14	M^1 III	d	[Hij rust in God. De aarde dekt hem toe.]^+
	M^2-D^3		|	|
			[{ voor M^1 III, r. 9-12 en met een pijl vóór r. 13-14 geplaatst]

+ [= M¹ I b, (13)]

+ [= M¹ I a, (14)]

Commentaar

^1

Zie [881] ‘Ballade van de gasfitter xi’, noot 1 en 2.

^2

W. Diemer herinnerde zich een bezoek van Achterberg in het voorjaar van 1952, waarbij gedichten uit ‘Ballade van de gasfitter’ ter sprake zouden zijn gekomen (vgl. M^1 II, r. (9)-(11)): ‘Of je nl. wel zeggen kon “de fitter fit”, maar dan in de betekenis van “passend maken”. Want de fitter moest “passend” worden voor zijn grafkuil, in het Engels had je immers ook “fit for”. Of soortgelijke vraagstelling. Het precieze ben ik vergeten [...].’ (W. Diemer, Mijn herinneringen aan Gerrit Achterberg, p. 9).