Gedichten. Deel 3a. Apparaat

[235] ‘Toen ik het einde had bereikt’

Overlevering

M^1	Manuscript, oorspronkelijk bij brief aan R. Houwink, 1 juli 1938.
T	Werk 1.3 (maart 1939), p. 45.
D^1-2	Osmose^1-2, p. 36.
M^2	Manuscript, oorspronkelijk collectie A. en E. Visser, H-35.
D^3	Cryptogamen^1, p. 223.
D^4	En Jezus schreef in 't zand^1, p. 16.
D^5	En Jezus schreef in 't zand^2, p. 12.
P^1	Proef D^6, H-54.
D^6-7	En Jezus schreef in 't zand^3-4, p. 12.
D^8	Cryptogamen^2, p. 178.
P^2	Proef D^9, H-90.
D^9	En Jezus schreef in 't zand^5, p. 12.
M^3	Kopij D^10, H-122.
D^10	Verzamelde gedichten, p. 245.

Datering

Vóór 1 juli 1938

[p. 160]

Leestekst

M¹

Varianten en correcties

Titel	[ontbreekt] > Tusschen twee eeuwigheden T-D^3 > Over de Jabbok D^4-D^10
3	slijk, > slijk M^2
5	hem, > Hem, D^1-D^10
7	hij > Hij D^1-D^10
10	maar één > voor- en achteruit één D^4-D^7 > maar een D^8-D^10

Commentaar

^1	Zie [232] ‘Jan Toorop’, noot 3 en 4.
^2	M^1 is gereproduceerd in Schrijvers prentenboek, p. 20.
^3	Tijdens een bezoek aan Ab en Edith Visser in Amsterdam heeft Achterberg dit gedicht in hun ‘Gastenboek’ geschreven (M^2, gedateerd ‘27-ix-'46’). Volgens Ab Visser is de titel ‘Over de Jabbok’ (vgl. D^4-D^10) van hem afkomstig: ‘Ik voelde er de strijd in van Jacob met de engel, bij de Jabbok, de heroïsche strijd van de mens met God [...]. En ik stelde hem voor, de titel van dit gedicht te veranderen in “Over de Jabbok”. Onmiddellijk stemde hij daarin toe en later, ik weet niet meer waarin, zag ik dit gedicht herdrukt onder die titel.’ Zie A. Visser, ‘Over de Jabbok’, p. 140.
^4	Op 1 december 1952 schreef Achterberg aan R.P. Meijer dat hij overwoog in Cryptogamen^2 de oorspronkelijke r. 10 te herstellen: ‘de laatste regel herstel ik waarschijnlijk weer: “Is maar een schrede”’ (brief, collectie R.P. Meijer, Londen).
^5	De variant in D^8, r. 10 is later door D. Wolthers overgenomen in P^2. Omdat het in dit geval gaat om het bijwerken van een inmiddels verouderde versie, wordt in het apparaat alleen de gecorrigeerde versie van P^2 betrokken.
^6	Dit gedicht is vertaald in het Engels door D. O'Driscoll en S. Wiersma (2x).
^7	Literatuur over het gedicht: Gier, J. de, ‘Over en vóór de Jabbok.’ Visser, A., ‘Over de Jabbok.’