Odysseus in Italië

[p. 275]

Nawoord

De schrijver van dit boek wordt veelvuldig met professore aangesproken zoals hij op zijn beurt vaak de titel professore aan anderen toekent, gelijk dat in Italië te doen gebruikelijk is.

Het zou echter tot een even komisch als noodlottig misverstand aanleiding geven, mocht de lezer de titel professore Nederlands duiden en ook maar een ogenblik veronderstellen dat de schrijver, schrijvende aan dit boek, zich een wetenschapsman waant, vergelijkbaar met een Nederlands universiteitsprofessor.

Het Italiaanse professore is een onvertaalbaar begrip. Een man op leeftijd met meer dan een boek onder zijn arm is een professore in Italië. Een man met één enkel boek onder de arm maar met een gouden vulpen - mits zichtbaar gedragen - is eveneens een professore. Een duidelijke omschrijving van dit begrip is niet te geven.

Misschien is het begrip het duidelijkst uitgedrukt door de sprekende kraai in de dierentuin van Rome, het schrandere dier is helaas dood.

Hij riep tegen iedere passerende heer op leeftijd, die een blinkende vulpen droeg of een bril met gouden montuur: professore.

Het is onmiskenbaar prettig voor een Italiaanse heer op

[p. 276]

leeftijd professore genoemd te worden. De zo betitelden naderden dan ook steevast de tralies waarachter de kraai zich bevond om dit voor hen zo intelligente dier nader te bezien.

Wanneer de aangesprokene zich tegenover de sprekende kraai bevond, zei deze nogmaals op suave toon: professore, om er dan onmiddellijk met snijdende stem aan toe te voegen: pazzo. Zot!

Ik heb er de lezer van willen weerhouden in de schrijver van dit boek een Nederlandse professor te zien, maar ik hoop dat hij de schrijver toch ook niet verslijten wil voor de zot van de sprekende kraai. Moge de lezer mij beschouwen als een tussenfiguur, die gearmd wandelend met de Nederlandse professor en de Italiaanse professore, nu eens een korrel wijsheid van de eersre, dan weer een kwinkslag van de laatste opvangt en boekstaaft.

Ik zal de kritische lezer dankbaar zijn, indien hij mij op fouten en vergissingen in dit boek opmerkzaam maakt. Ik moest de kopy ter plaatse - rond de Middellandse zee - voltooien en mijn gegevens in soms middeleeuwse bibliotheken zoeken zonder Latijnse, Griekse, Franse, Engelse, Duitse of Nederlandse woordenboeken. Men kan nu eenmaal Odysseus niet dertigduizend kilometer achterna reizen, waarvan een deel te voet, met een koffer vol dictionaires. Het is daarom niet meer dan natuurlijk wanneer er fouten binnen de tekst geslopen zijn.

Zelfs Homeros slaapt weleens. Hoeveel te gemakkelijker dan zijn begeleider.

Ik volg Odysseus nu reeds tien jaar en gebruikte daarbij

[p. 277]

meestal als Cicerone Victor Bèrard. Ik bezocht en beschreef over het algemeen plaatsen waarvan de klassieke schrijvers reeds aannamen dat het de plaatsen waren die Odysseus in de Odyssee aandeed.

Het lijk mij volstrekt zinloos een discussie aan te gaan of deze Homerische plaatsen ‘de facto’ Homerische plaatsen zijn. Het is nimmer mijn bedoeling geweest te beweren of te bewijzen dat de door mij beschreven Homerische plaatsen ook werkelijk identiek zijn met de plaatsen die Homeros in de Odyssee beschrijft. Het zou, mijns inziens, onmogelijk zijn dit te bewijzen.

Ik bezocht de Homerische plaatsen en beschreef hen dan ook op grond van de overweging dat zij - gewijd door de overlevering - een Homerisch karakter bezitten en nog vandaag dienen kunnen als decor voor de Homerische gebeurtenissen. Ik heb niet meer gepoogd dan een passende achtergrond voor de Homerische gebeurtenissen te vinden, mij daarbij uiteraard houdend aan de Homerische topografie, zoals ik deze aanvaard en beschreven vond bij klassieke zowel als moderne auteurs.

‘Odysseus in Italië’ beschrijft dus de plaatsen uit de Odyssee die, volgens een groot aantal klassieke en moderne schrijvers, in Italië gesitueerd moeten woorden. Daar ik Odysseus driemaal door Italië achterna reisde, zijn de verschillende hoofdstukken in verschillende jaren zowel als verschillende jaargetijden geschreven. Het leek mij geen zin te hebben ieder hoofdstuk afzonderlijk te dateren. Bij overlezing van het manuscript vond ik geen noemenswaardige tegenstrijdigheden, tenzij misschien dat een enkele keer de seizoenen elkander wat snel afwisselen.

In ‘Odysseus in Italië’ zal de lezer vergeefs zoeken naar

[p. 278]

Odysseus' avonturen bij de reus Polyfemos en Odysseus' afdaling naar de onderwereld. Beide passages werden reeds uitvoerig beschreven in mijn boek ‘Dag van Gramschap’.

Het is mijn heimelijke wens de gehele Odyssee in Nederlandse verzen te vertalen. En daarnaast in drie delen een beschrijving te geven van de Homerische plaatsen, zoals ik deze in het verleden bezocht of in de toekomst nog hoop te bezoeken. De delen zouden dan als titel moeten dragen: 1) ‘Odysseus in Griekenland’ (reeds gedeeltelijk gepubliceerd in ‘Goden en eilanden’). 2) ‘Odysseus in Italië’. En 3) ‘Odysseus voor Troje’. Naar schatting zou ik dan aan de dertigduizend afgelegde kilometers nog twintigduizend kilometers toe moeten voegen.

Mocht mijn wens echter een vrome wens blijven, dan verontschuldig ik mij reeds bij voorbaat, met de woorden die Telemachos tot zijn moeder Penelope richt, wanneer deze de zanger Femos om een ander lied vraagt, daar het lied, dat hij zingt, haar te droevig stemt:

Waarlijk het is de schuld der zangers niet;
Het ligt aan Zeus die elk der stervelingen
Datgene geeft, wat hém nu eenmaal goeddunkt.

Kasteel Hoensbroek, oktober 1962