Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 21

[Annaeus Ypey]

YPEY (Annaeus) werd den 24^sten September 1760 te Leeuwarden geboren, volbragt zijne theologische studiën aan de Friesche hoogeschool, en aanvaardde in 1784 het predikambt bij de hervormde gemeente van Jutrijp en Hommerts, onder de classis van Sneek, vertrok in 1788 naar Suawoude en Tietjerk, in 1790 naar Oenkerk, Geekerk en Wijns, in 1793 naar Gapinge op Walcheren, en aanvaardde in 1794 het beroep naar Sas van Gent. Deze plaats hadden de Franschen zóó geteisterd, dat hij noch pastorij, noch kerk vond. Hij nam dus zijn verblijf te Middelburg, waar hij twee jaren ambteloos doorbragt. In 1795 nam hij het beroep naar Ethen en Drongelen in Noord-Brabant aan, en in 1799 werd hij tot hoogleeraar in de kerkelijke geschiedenis te Harderwijk benoemd. Hij aanvaardde zijn ambt den 11^den Junij 1800, met eene oratie de vera religione, humanitatis sensui ubivis gentium excitando apprime accommodata (Harder. 1800). Ofschoon hij, naar den letter der toenmalige staatsregeling den titel van hoogleeraar in de godgeleerdheid niet mogt dragen, gaf hij echter privatim theologische lessen, en nam zelfs, toen Pareau de Geldersche hoogeschool had verlaten, met zijn ambtgenoot Clarisse het onderwijs in het oostersch op zich. De kerkhistorie bleef echter zijn hoofdvak, waaraan hij zich geheel wijdde, 'tgeen zijn rectorale oratie, qua ostenditur, religionis opinionem apud omnes gentes iisdem niti fundamentis, ten volle bewees. Toen de Geldersche hoogeschool was opgeheven, werd hij in 1812 door den grootmeester der keizerlijke universiteit tot hoogleeraar in de theologie te Groningen benoemd, welk ambt hij aanvaardde met eene oratie de studiis theologiae dogmaticae recte regendis (Gron. 1813). In 1831 werd hij emeritus en in den nacht tusschen 4 en 5 April 1837 overleed hij ongehuwd.

Hij was een zelfstandig godgeleerde: de beoefening der kerkelijke geschiedenis was echter zijn sterkte. In 1798 gaf hij te Utrecht in het licht:

Beknopte-letterkundige geschiedenis der systematische godgeleerdheid. 3 dln. 8^o. Hoogere waarde echter heeft zijne Geschiedenis der christelijke kerk in de achttiende eeuw. Utrecht

[p. 8]

1812. 12 dln. 8^o. Voorts gaf hij met den hofprediker J.J. Dermout: Geschiedenis der Nederlandsche Hervormde kerk. Breda 1819. 4 dln. 8^o.

Hoogst gewigtige bijdragen tot de algemeene of de Nederlandsche kerkgeschiedenis zijn ook zijn Vervolg op Hameldveld's algemeene kerkelijke geschiedenis der christenen; Beknopte geschiedenis van de hervorming der christelijke kerk in de 16^de eeuw Gron. 1819; Leerrede ter gedachtenis van de groote verdiensten der Nederlandsche vaderen, betrekkelijk het tijdvak der kerkhervorming met aanmerkingen en bijzonderheden uit de kerkelijke geschiedenis. Ald. 1817; Geschiedenis van het Patronaatregt, anders genoemd kollatie-regt, in verband met het christelijk kerkbestuur. 2 dln. Breda 1829; Historisch berigt van de overgave der Augsburgsche confessie. Gron. 1830.

Als kerkredenaar stond hij niet op gelijke hoogte als de uitstekende redenaars van zijn tijd. Hij gaf slechts eene leerrede in den bundel van Akademische leerredenen. 1832, eene Akademische leerrede ter gedachtenis van den Hoogleeraar H. Muntinghe. Gron. 1824 en Akademische leerrede ter gedachtenis van T.A. Clarisse. Ald. 1829.

Tot zijne godsdienstige werken behooren:

Verzameling van eenige, op een evangelischen toon gestelde Psalmgezangen, uit onze gewone berijming gekozen. Amst. 1806; Zedeboekje voor christelijke dienstboden. Leeuw. 1790; Bijbelsche geschiedenis, een leerboek voor kinderen. Utr. 1818. 2^de uitg.; Bedestondrede op een Dank-, Vast- en Bededag. Gron. 1814. 8^o.

Groot waren zijne verdiensten als beoefenaar der Nederduitsche taal- en letterkunde blijken zijne Taalkundige aanmerkingen over verouderde en min verstaanbare woorden in de Staten-overzetting des Bijbels. Gron. 1807; het daarop met W.C. Ackersdijck geleverde Vervolg. Ald. 1811: Beknopte geschiedenis d. Nederlandsche tale. 2 dln. Ald. 1832. Ook elders vinden wij belangrijke proeven zijner taalkundige studiën, zoo als in het Taalk. Magazijn van A. de Jager. Proeven van taalkunde uit een in het oud Nederduitsch geschreven werk van den Carolingischen tijd (Psalmen), vervolgd door Clarisse.

Behalve dit alles gaf hij in den Almanak voor de Akademie van Groningen voor 1815 aanteekeningen op de Holl. vertaling zijner Or. de studiis theologiae cet., bewerkte hij met Mr. H.C. Feith de oudheden van Groningen en het Goorregt. Gron. 1836 en gaf hij met een Voorrede en Vervolg J.J.T. Schmid: Kort begrip der christelijke kerkgeschiedenis voor volk en jeugd. 2 dln. Gron. 1818, 1819. 3^de druk.

Zie H.C. van Hall, Orat. Rect. in Annal. Acad. Gron. 1836-1837, p. 17; Bouman, Memor. Clarissii, p. 63; Dez., Gesch. d. Geld.

[p. 9]

Hooges., D. II, bl. 461, 529, 612, 680; Siegenbeek, Aanspr. bij de Maats. van Ned. Letterk., t.a. p. 1837; v. Kampen, Gesch. d. Ned. kunst en wetens., D. II, bl. 546, III, 217; Aanh. op Nieuwenhuis, IX, bl. 513; Glasius, Godg. Nederl.; Muntinghe, Acta saec.; Gron. gedenkb.; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Eekhoff, Bibl. van Leeuw., bl 24, 69, 93, 311; Dez, Museum der sted. kunstverz, bl. 34, 54, 211; Muller, Cat. v. Portr.; Cat. d. Maats. v. Ned. Letterk. (Res.); Kunst en Letterb., 1837, I, 262; Sepp, Pragm. Gesch. (Reg).