Biographisch woordenboek der Nederlanden. Bijvoegsel

[Frederik Kaiser]

KAISER (Frederik), neef van den bekenden sterrekundige J.F. Kaiser, werd den 10 April 1807 te Amsterdam geboren. Reeds vroeg ontwikkelde hij een buitengemeen talent voor hetzelfde vak en was reeds in zijn jeugd met sterrekundige werktuigen vertrouwelijk. Op zijn 13e jaar nam hij reeds deel aan de waarneming eener ringvormige zonneklips (van 7 Sept. 1820), 16 jaar later, bij gelegenheid der ringvormige eklips van 15 Mei 1836, herinnerde hij zich nog den graad van duisternis dien hij bij die eklips had waargenomen. Op zijn 16e jaar ontviel hem zijn oom (27 Maart 1823) en een paar maanden later zond hij, gezamentlijk met den toen 18-jarigen Stamkart de resultaten eener berekening aan den Letterbode en van de zoneklips van 8 Julij van hetzelfde jaar, van welke het niet zeker was of zij te Amsterdam zichtbaar zou zijn.

Na den dood zijns ooms bleef hij te Amsterdam en gaf privaatlessen. In 1826 werd hij tot observator aan de Leidsche sterrewacht benoemd. Hij kon dus zijne wis- en natuurkundige studiën voortzetten en tevens aan zijne lust voor de praktische sterrekunde voldoen. Hij legde zich toe op de oude talen, liet zich als student in de wis- en natuurkundige faculteit inschrijven en deed weldra zijn candidaats-examen, doch promoveerde niet. De Senaat erkende echter in 1835, toen reeds een menigte geschriften, zoo populaire als zuiver wetenschappelijke, van zijne hand verschenen waren, zijne verdiensten door hem honoris causa tot doctor in de wis- en natuurkunde te benoemen. Niet korter dan elf jaren bleef Kaiser observator, toen eene onverwachte gebeurtenis eene voor hem gunstige wending aan de zaak gaf. In het jaar 1835 verscheen zijn beroemd geworden werk de Komeet van Halley. De wonderbaarlijke juistheid, waarmede al de voorspellingen, welke hij aangaande de verschijning van die Komeet gedaan had, uitkwamen, wekte de belangstelling van aanzienlijke en invloedrijke mannen, waarvan het gevolg was, dat hij in 1837 tot Lector in de sterrekunde benoemd en tevens belast werd met de directie der Sterrenwacht.

Eenmaal zich vrij kunnende bewegen op de toenmalig gebrekkige Sterrewacht, was het Kaiser's eerste werk, om van die inrichring te maken wat er van te maken was, met de geringe geldelijke hulp, die hem kon worden verleend en hare zoo slechte plaatsing boven de daken van het Akademie-

[p. 317]

gebouw, waarop de benoeming tot lid van the royal astronomical Society in 1839 volgde. Door zijne benoeming tot lector, werd hem tevens een andere werkkring geopend, waarin hij niet minder zijne heerschappij over de wetenschap, die hij lief had, toonde, namelijk het onderwijs in de praktische en theoretische sterrekunde. Drie jaren na zijne benoeming tot lector, werd hij benoemd tot buitengewoon hoogleeraar bij de faculteit van wis- en natuurkunde. Den 17 October 1840 aanvaardde hij zijn ambt met het houden eener plechtige oratio de novissimis astronomiae inorementis. Altijd voortgaande met de verspreiding van juiste denkbeelden omtrent de sterrenkunde, door de uitgave van talrijke geschriften, zoo afzonderlijk als in tijdschriften en met het meer aan de eischen van de wetenschap doen beantwoorden der Sterrenwacht, arbeidde hij bovendien aan een handboek over sterrenkunde, waarvan in 1844 het eerste deel verscheen, onder den titel van de Sterrenhemel, dat in 1845 met een tweede deel, voor meer gevorderden in de sterrenkunst bestemd, gevolgd werd. Intusschen was hij in het begin van 1845 tot gewoon hoogleeraar benoemd.

Meer en meer raakte hij in het buitenland bekend en be roemd, waarvan hij de ondubbelzinnigste bewijzen op eene reis door Duitschland van zijn beroemde vakgenooten ontving, terwijl de Nederlandsche regering hem de orde van den Nederlandschen Leeuw schonk. In 1850 gaf hij een lijvig boekdeel uit, getiteld: De geschiedenis der ontdekkingen van planeten, Amsterdam bij J.C.A. Sulpke. Ofschoon dit werk niet een opgang als de Sterrenhemel maakte, beschouwde hij zelf het als een zijner best gelukte werken.

Langzamerhand ontwikkelde zich bij het groot publiek de overtuiging dat Kaiser een beter ingerichte sterrenwacht moest bezitten. Ook begreep de Marine van den voortreffelijken geleerde veel voordeel te kunnen trekken en belastte hem in 1861 met het bestuur en de leiding van de verificatie des Rijks zee-instrumenten. Als verificateur van 's Rijks zee-instrumenten bracht hij vele verbeteringen aan de zeevaartkundige instrumenten aan, die alle in een menigte kleindere geschriften en verslagen, beschreven en verantwoord zijn in het Zeevaartkundig Tijdschrift van Swart en de Mededeelingen betreffende het Zeewezen, uitgegeven op last van het Departement van Marine.

Ofschoon Kaiser vele malen werd geraadpleegd, werd hem de hoofdleiding tot het oprichten eener sterrenwacht niet opgedragen. Het ontwerpen der plannen werd echter in hoofdzaak ontleend aan zijn geschrift: De inrichting der sterrenwachten beschreven naar. de sterrenwacht op den heuvel Pulkowa en het ontwerp eener sterrenwacht te Leiden,

[p. 318]

(Leiden 1854). De sterrenwacht werd in 1860 voltooid en vervolgens met instrumenten toegerust. Zijne talrijke waarnemingen en onderzoekingen werden door hem in een menigte geschriften en in de Annalen, in de Duitsche taal geschreven bekend gemaakt.

Ofschoon zwak en afgemat was Kaiser reeds weinige jaren voor zijn dood verplicht twee vrij groote buitenlandsche reizen te ondernemen. Als Nederlandsch afgevaardigde was hij lid der commissie, belast met de regeling van de werkzaamheden der Europesche graadmeting en woonde op het einde van 1867 de zittingen dier commissie te Berlijn bij. Hij mocht aldaar de hoogste onderscheiding genieten en werd niet alleen lid maar ook voorzitter der permanente commissie benoemd. Ook woonde hij in 1869 de zitting dier commissie te Florence bij. Spoedig daarna werd hij benoemd tot lid eener commissie, belast met het onderzoek naar de juistheid van de Standaardmeter, die bij het Fransche Gouvernement te Parijs berustende is.

Was de jongste oorlog tusschen Frankrijk en Duitschland eenige maanden later uitgebroken, zonder twijfel zou Kaiser nog eene reis naar Parijs ondernomen hebben. Toen de zoogenaamde meter-commissie in 1872, nadat de republiek in Frankrijk tot vasten voet gekomen was, besloten had in dit jaar zijne zittingen te hervatten, had Kaiser's ziekte, die lang onbekend gebleven was, zich duidelijk geopenbaard en hij overleed aan een hardnekkig longlijden den 28 Julij 1872. Zijne vrouw Aletta Rebecca Marie Barkeij, met welke hij in 1811 gehuwd was, was hem den 25 Mei van dat zelfde jaar ontvallen.

Het welgelijkend portret van Kaiser en een Ghronologische Tafel zijner werken zien het licht.

De straat waarin hij woonde ontving na zijn dood den naam van Kaiserstraat.

Zie Annales Acad. L.B. 1873; Dr. P. van Geer, Frederik Kaiser een woord van herinnering; Dr. J.A.C. Oudemans, Levensschets van Prof. Kaiser; Holl. Illustratie 1872, N. 13 met portret; Nederl. Spect. 1872; Versl. d. Kon. Akad. 1872; Huberts, en Schotel, Oproer der Studenten.