Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[p. 369]

[Mr. Jacob de Witt]

WITT (mr. Jacob de), derde zoon van Cornelis de Witt Fransz. en van Johanna Heymans, werd den 7den Februarij 1589 te Dordrecht geboren. Hij genoot het voortreffelijk onderwijs van Gerardus Johannesz. Vossius, bezocht vervolgens de hoogeschool te Leiden, werd doctor in de beide regten en reisde naar de gewoonte dier dagen door verschillende landen van Europa, Duitschland, Frankrijk, Engeland en Italie. In zijn geboortestad teruggekeerd, schijnt hij zich op den houthandel te hebben toegelegd, ‘doch hij deed slechte zaken zoodat men hem zelfs “den banckroetkoopman” noemde.’ Hoe dit zij; zijne aanzienlijke geboorte, niet minder dan zijne talenten riep hem spoedig tot regeringsposten en eervolle betrekkingen. Achtereenvolgens werd hij raad (1618), veertig (1620), schepen (1620, 1621, 1624, 1625, 1628, 1629, 1632, 1633, 1636, 1637), en burgemeester zijner geboortestad (1639, 1640, 1646, 1647, 1654, 1655), ontvanger van de gemeene middelen te Dordrecht (1625-1637), dijkgraaf van Mijnsheerenland van Moerkerken (1622), ordinaris-gecommitteerde ter vergadering der staten van Holland en W.-Friesland, gecommitteerde in 't collegie van de staten-generaal der vereenigde Nederlanden (1648), van de gecommitteerde raden (1637, 1638, 1639, 1649, 1650), ter rekenkamer van Holland (1643, 1644, 1645). Den 4den Mei 1657 werd hij raad en meester van de rekeningen der domeinen van de staten van Holland, welke betrekking hem noopte zijn woonplaats te 's Hage te nemen. Het is bekend, hoe hem als lid der gecommitteerde raden van Holland, en een der voornaamste ijveraars voor de afdanking van het krijgsvolk, Willem II, op eigen gezag, deed in hechtenis nemen en met 5 andere regenten van Hollandsche steden naar Loevestein voeren. De Witt had voornamelijk de aanspraak van Capelle van Aartsbergen, vanwege de algemeene staten te Dordrecht gehouden, zeer krachtig beantwoord.

Het ontslag uit alle posten van bewind, was de voorwaarde zijner staking uit den kerker. Zijne zonen weigerden op deze voorwaarde tot zijn ontslag mede te werken, om den schijn zelf van eenige schuld voor te komen. De staking volgde echter spoedig. Zijn ambteloos leven duurde echter niet lang, de dood van Willem II maakte hierin verandering, twee dagen daarna werd hij reeds in zijn posten hersteld. Men vindt van hem gemeld dat hij het gebeurde in 1650 niet vergeten kon en dat de gestadige herinnering aan Loevestein een prikkel was tot tegenkanting zijner zonen aan de pogingen tot de verheffing van den prins van Oranje.

Het heeft hem aan geen openlijke bewijzen van achting voor zijn persoon en bekwaamheden ontbroken. Hij woonde, volgens de commissie van den staat, den 13den Januarij 1635, de begrafenis bij van graaf Ernst Casimir, stadhouder

[p. 370]

van Friesland. In 1644 en 1645 vertrok hij aan boord eener vloot onder den vice-admiraal Witte Cornelisz. de Witte als extra-ordinaris ambassadeur wegens H.H.M. aan de kronen van Zweden en Denemarken. Toen de beide andere gezanten reeds spoedig naar het vaderland terugkeerden, keerde hij eerst in den zomer van 1645 terug met den roem aan het vaderland uitstekende diensten te hebben bewezen en door Christina van Zweden beschonken met een gouden penning. In 1653 vertrok hij als gezant haar Lubek, om den vrede tusschen Polen en Zweden te bewerken.

Men verhaalt van Jacob de Witt dat zijn levenswijs zeer eenvoudig was, hij hield geen carosse en slechts een of twee vrouwelijke dienstboden. Zijne zeden waren uiterst gestreng en onbuigzaam zijn karakter. Een zijner huisvrienden de predikant Petrus Wassenburgius prees zijne deftigheid en vroomheid en noemde hem een ‘kerckelyck man’, een ander leeraar Jacobus Borstius: ‘een man achtingswaardig door zijne hooge bedieningen en lieftallige deugden.’ Later werd hij stug en menschenschuw. Zoo beschrijft hem o.a. de graaf de Guiche in zijne Mémoires: ‘c'est un vieillard qui tient fort du cynique, qui n'a frequentation avec personne et qui semble être au desespoir lors qu'il est obligé de converser avec quel qu'un. On le trouve encore tous les jours seul dans les promenades au milieu du reste des hommes, pour qu'il temoigne assez d'antipathie.’ De Witt was toen een grijsaard van 80 jaren en hield zich op zijne dagelijksche wandelingen bezig met het ‘mediteeren zijner Stichtelijke gedichten, Lofsangen en 83 korte gebedekens,’ na zijn dood in het licht gegeven. Deze laatste, zuchtingen van syn verlangende siele tot synen hemelschen Vader opgesonden, vervaardigde hij in zijn 86ste levensjaar. Zij getuigen van een vroom gemoed, doch hebben evenmin als zijne overige Uitboezemingen eenige dichterlijke waarde. Na zich in October 1672 ‘wegens hoogen ouderdom en zwakheid van zijn betrekking bij de rekenkamer geexcuseerd te hebben,’ vertrok hij naar Dordrecht, waar hij den 10den Jan. 1674 ontsliep en in de St.-Catharina kapel in de Groote kerk begraven werd. Zijn beeldtenis en die zijner vrouw, door Maas geschilderd, berust bij de familie van der Dussen te 's Hage. Hij huwde den 9den October Anna van den Corput, dochter van Johan van den Corpert, schepen te Breda en rentmeester der Hooge- en Lage Zwaluwen, en van Marie Buysen, geboren den 24sten April 1599; overleden den 23sten Jan. 1645. Deze echt was met zeven kinderen gezegend, van welke drie in jeugdigen ouderdom overleden en vier, twee zoons en twee dochters, in leven bleven. De beide zoons waren de beroemde Cornelis en Johan de Witt. Zijne dochter Johanna de Witt, den 30sten October 1617 te Dordrecht geboren, was den 2den Julij 1637

[p. 371]

gehuwd met mr. Jacob van Beveren, heer van Swijndrecht, toen reeds lid der regering te Dordrecht, dijkgraaf van den Alblasser- en watergraaf van den Nederwaart. Maria, den 22sten December 1628 te Dordrecht geboren, huwde den 1sten October 1641 mr. Diderik Hoeufft, heer van Fontaine Peureuse en domheer ten dom van Utrecht. Jacob de Witt was bevriend met vele geleerden van zijn tijd en o.a. in briefwisseling met G.J. Vossius. J. Lydius, Borstius en Oudenhoven droegen hem eenige hunner geschriften op, Jacob Cats, van Someren en van Nispen wijdden hem hunne gedichten.

Zie, behalve Aitsema, Holl. Mercurius, Wagenaar, van Wijn, Cerisier, Le Clercq, Bilderdijk, Arend en andd. geschiedschrijvers; Balen, Beschrijving van Dordrecht, bl. 96, 1020, 1323, 1324; van der Capellen, Gedenkschriften, D. II. bl. 292 volgg.; Beaufort, Leven van Willem II; De Crane, Oratio de Vossior. familia etc., p. 10, 56; Vossii Epistolae; Seheltema, Staatk. Nederl.; van Kampen, Karakterk., D. II. bl. 200; Dez., Gesch. d. Ned. Lett. en Wetens., D. III. bl. 68; Witsen Geysbeek, B.A.C.W., D. VI.; Schotel, Keizerl. Stadh. en Kon. bezoek in de Groote kerk te Dordr.; Kok; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr. en de schrijvers over Loevestein.