Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[p. 213]

[Willebrordus]

WILLEBRORDUS werd geboren in Northumberland in 658. Zijne ouders waren Augel. Saxen, beide, naar den geest dier tijden, vrome lieden, die hun kind reeds voor de geboorte aan den dienst der kerk wijdden. Naauwelijks was het knaapje gespeend of zijn vader, Wilgils geheeten, bragt het naar het klooster van Rippon, opdat het daar in den kring van Wilfried, die toen nog eenvoudig abt van Rippon was, maar ook na zijne verheffing tot bisschop van York in 669, voor dit gesticht de meeste liefde openbaarde, eene godsdienstige en beschaafde opvoeding zou genieten. Het knaapje wies voorspoedig op, en zijne vorderingen in de wetenschappen waren zoo groot dat hij onder alle zijne mede-leerlingen uitmuntte, reeds vroeg de tonsuur ontving en tot het afleggen der kloostergeloften, volgens den regel van Benedictus, werd toegelaten. Na een twintigjarigen leeftijd bereikt te hebben, verliet hij Rippon, zucht naar een strenger leven van onthouding en zelfverloochening greep hem aan en liefde voor het pelgrimschap (want ook dit behoorde tot het ascetische leven van dien tijd) was in hem ontvlamd, en hij toog naar Ierland, de beroemde kweekplaats der monastieke geleerdheid en levenswijsheid, en weldra was hij opgenomen in het klooster van Rathmelsigi, in den kring van Egbert, die hem met elf andere broeders opdroeg naar de Friesen te trekken. Waarschijnlijk kwam hij met zijn gezelschap in het voorjaar of den zomer van 692 den mond van den Rijn binnen en reisde naar Utrecht. Weldra kwam hij tot de overtuiging dat hij onder de Friesen niets kon uitrichten, zonder de toestemming en hulp van Pepijn. Hij trok dus naar dezen, die hem minzaam ontving en hem het begeerde verlof om onder de Friesen het Evangelie te verkondigen en brieven van aanbeveling verleende.

Terwijl zijne reisgezellen naar Utrecht wederkeerde of zich naar de eene of andere plaats op de grenzen van het gebied der Franken of Friesen begaven, om daar de plannen tot hunnen arbeid te regelen en dien welligt aan te vangen, trok Willebrord zelf met spoed naar Rome, ten einde van paus Sergius voor zijn Evangelie-werk het verlof en den zegen te ontvangen. Beide werden hem met het benoodigde materieel om de kerkwijding te volbrengen en waarschijnlijk met de waardigheid van regionaar-bisschop gegeven. Omtrent den berfst van 693 was hij in in Friesland terug en kon nu blijmoedig uitgaan tot den oogst. Waarschijnlijk koos hij Utrecht tot het middelpunt zijner werkzaamheden en ondernam van daar in verschillende rigtingen beneden en boven den Rijn, grootere of kleinere reizen, ook stichtte hij eene kapel aan het H. Kruis gewijd, waarin hij een doopvont plaatste, en de St. Salvators-kerk en trok later op de grondslagen der verwoeste St. Thomas-kerk de St. Maartens-kerk, zijn kathedraal, op.

[p. 214]

Groot was de voorspoed, die hij in de twee eerste jaren van zijn arbeid genoot, en weldra zond Pepijn hem naar Rome om door Sergius tot aartsbisschop van Utrecht verheven te worden. Op den 22sten November 695 werd onze apostel in de kerk van de H. Caecilia te Rome tot bisschop van Utrecht en aartsbisschop der Friesen gewijd.

Na slechts 14 dagen te Rome vertoefd te hebben, kwam hij in den aanvang van 696 in Friesland terug en arbeidde in het latere sticht van Utrecht, Zuid- en Noord-Holland, Zeeland, Zeeuwsch-Vlaanderen, Gelderland, Noord-Brabant, Limburg en stichtte overal vele kerken en kapellen, en toen hij begreep dat omstandigheden, die wij niet kennen, zijn verblijf in Friesland minder gunstig maakte, trok hij noordwaarts. Bij den onderkoning der Deenen, Jutland en Stolkwijk, Urgend of Hogni, wien Alcuinus een gemoed ‘nog harder dan steen’ toeschrift, werd hij niet gunstig ontvangen. Deze wilde van het Christendom niets weten. Zijne onderneming was echter niet geheel nutteloos. Hij kocht een dertigtal knapen, waarschijnlijk lijfeigenen, die hij op zijn terugreis onderwees en doopte. Een stormwind noodzaakte hem met zijn schip Helgoland aan te doen. Na den dood van Pepijn (714) verhief zich het zwaard van Radboud, koning der Friesen tegen Franken en Christenen, waardoor de jonge stichtingen van Willebrord en zijne gezellen schade leden. Waarschijnlijk ontweek Willebrord dit droevig tijdsgewricht in zijn klooster te Epternach, van waar hij, na den dood van Radboud (719) naar Utrecht weerkeerde. De Friesen werden door Karel Martel op nieuw bedwongen en hun koning of hertog Adgil II (of Poppo), die geheel van de Franken afhankelijk was, moest den Christenen volkomen vrijheid geven. Nu hervatte Willebrord zijnen arbeid, en naarmate deze hem al beter gelukte, werd steeds meer geeischt van den ijver des in leeftijd klimmenden bisschops. Hij reisde onophoudelijk rond, kasteelen, dorpen en gehuchten bezoekende, om allen die hij vroeger met het Evangelie had bekend gemaakt, aan te sporen tot volharding. Na 15 jaren aan de voortzetting en bevestiging van zijn werk te hebben gearbeid, stonden de Friesen, nog niet geheel los van den voorvaderlijken godsdienst, weder tegen de Franken op. Omstreeks 736 kwam Karel Martel met een magtig heir te scheep in Friesland. De Friesen boden vruchteloos tegenstand, Poppo, hun aanvoerder, sneuvelde met vele dapperen, anderen verscholen zich in de moerassen en de overwinnaars keerden met rijken buit beladen, naar hunne schepen terug. Nu kon Willebrord zijn arbeid rustig voortzetten, doch welhaast stierf hij in eenentachtigjarigen ouderdom, den 6den November 739, wellicht te Epternach, waar hij soms had uitgerust van de vermoeijenissen zijns levens en naar zijn wensch ook begraven werd.

[p. 215]

Zie Beda, Hist. Eccl. III, c. 13 V. c. 10. II; Alcuini Vita Willebrordi (twee, een in proza, een in dichtmaat); Dez., Elegia de Welgiso, parente S. Willebrordi; Homilia de natali S. Willebrordi; Chron. de Trajecto; Matthaei Anal., D. V. p. 309, 310; Matthaei Fundam. Eccl., p. 51; Kluit, Hist. Crit., T. I. p. 95; Bollandus, Acta Sanct. Jan., D. I. p. XLVI; Miraeus, Cort verhaal van het leven van den H. Willebr., Antw. 1613; Levensschets van den H. Willebr. Antw. 1613; Levensschets van den H. Willebrordus door A.J.L.M. Lux, 'sGrav. 1839 3de dr.; S. Abbes Gabbema, Levensbeschrijv. van Willeb., Gouda 1703; H. Willebrordus, Apostel der Nederlanden door Alberdingh Thym, Amst. 1861; Bat. Sacra, T. I; Royaards, Invoering van het Christendom, D. I. Moll, Kerkgesch. v. Nederl., D. I. bl. 95, volgg., Oudhed. van Utrecht, D. I. bl. 4; Leven van Willebrord in v.d. Monde Tijds., D. V. bl. 239; Willebr. de apostel der Nederl. in Kal. v.d. Prot. in Ned., 1856, 137; J.J. de Geer, Iets over Willebrord en de abdy van Epternach in Hist. Gen. Kr. 3 jg. 67; Biogr. Univ.; Biogr. génér. modern; Don Pitra, Holl. Cathol., p. 91, ss., Hist. Litter. de la France, T. IV; Munter, K.G. von Dänemark, S. 214; Ansbach, 2. 231; Th. Wright, Biogr. Brit. liter., T. I; Jöcher.