Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[Jona Willem te Water]

WATER (Jona Willem te), zoon van den vorige en van Sara van Middelhoven, werd den 28sten October 1740 te Zaamslag geboren, bezocht van 1750-1755 de Latijnsche scholen te Vlissingen en begaf zich, door aanzienlijke Zeeuwen begunstigd, naar de hoogeschool te Utrecht, waar hij Wesselius, Voget, Burman en andere geleerde mannen hoorde. Na met hoogen lof zijne studien volbragt te hebben, werd hij in 1761 proponent en kort daarop predikant te Haemstede. In 1763 werd hij naar Veere beroepen, twee jaren later te Vlissingen, in 1779 sloeg hij het beroep naar Goes af en nam dat van hoogleeraar in de wijsbegeerte en vaderlandsche geschiedenis aan de doorluchtige school te Middelburg aan. Den 15den Maart 1780 aanvaardde hij deze bediening met eene Oratio de praestantia et dignitate historiae Batavae. Vijf jaren later benoemde hem de Leidsche universiteit tot hoogleeraar in de theologie en kerkelijke geschiedenis en aanvaardde hij deze waardigheid den 9 April 1785 met eene Oratio de studio historiae ecclesiasticae cum disciplina theologica diligenter

[p. 79]

conjungenda. Tweemaal bekleedde hij het rectoraat, werd in 1786 gewoon predikant bij de hervormde gemeente, honoris causa theol. doctor en behield den titel van geschiedschrijver van Zeeland, hem vroeger verleend. In weerwil van zijn emeritaat en hoogen ouderdom, bleef hij de wetenschappen beoefenen tot dat hij den 19den October 1822 overleed. Hij was gehuwd met Paulina Cornelia Mounier, lid van verschillende binnen- en buitenlandsche genootschappen, lid van het kon. Ned. instituut en ridder van de orde van den Nederl. Leeuw. Te Water was zeer ervaren in kerkelijke zaken en daar in betrokken en maakte zich vooral verdienstelijk omtrent de Vlaamsche kruiskerken, en de evangelieprediking in de Indiën. Ook nam hij deel aan de pogingen tot nieuwe kerkelijke organisatien in ons vaderland. Onder koning Lodewijk was hij lid van de consulterende commissie voor de zaken der Nederlandsche hervormde kerk, en onder het keizerlijk bewind werd hij tot een der commissarissen tot organisatie van de gereformeerde kerken in de 7 Hollandsche departementen benoemd, terwijl hij nog in het geheim geraadpleegd werd zoowel door den prins van Plaisance als door den prefect de Celles. Hij was een veelzijdig geleerde en vooral in de vaderlandsche en kerkelijke geschiedenissen zeer bedreven. Hij zelf stelde zijn uitvoerig Levensberigt op, op zijn uitdrukkelijken last, door zijne erfgenamen in het licht gegeven. Zijne beeldtenis is door L. Portman in koper gebragt.

Geschriften:

Oratio honori et meritis illustrissimae gentis Borsaliae, dicta d. 3 Septembris quum a Gymnasio Flissingano ad Academirm solenniter promovetetur (1755), door zijn vader in 't Holl. overgezet.

Vita Johannis van Haren, e Ms. Paterno Latine versa in D. Gerdesii Serinio Antiquario. T. VIII. F. I. p. 531-543 (1759).

Disputatio Historico-critica ad historiam scpulchri et sepulturae Jesu Christi (Praeside Cl. Wesselingio) publice defensa. Trajecti ad Rhenum 1761.

Kort verhaal der Reformatie van Zeeland, met eenige verhandelingen daartoe betrekkelijk; begonnen door W. te Water, door J.W. te Water voortgezet en voltooid. 1766.

Plegtige Inhuldiginge van Z.D.H. Prins Willem den Vden, als erfheer van Vlissingen; met eene vooaafgaande Beschrijvinge van de voornaamste geschiedenissen der stad Vlissingen, sedert hare eerste beginselen tot op dien tijd. (1767).

Tweede eeuwfeest van de Vrijheid in den burgerstaat en Godsdienst binnen de stad Vlissingen, sedert den 6 April 1572. (1572).

Aanspraak tot de herv. kerke in Nederland, bij gelegenheid der invoering der Nieuwe Psalmberijming. (1774).

[p. 80]

Aanmerkingen over eenige plaatsen in de H.S., in P. Hofstede: Bijzonderheden der H.S. D. III. bl. 577-590.

Verhandelinge over het begraven der lijken in de steden en kerken, in Verhandelingen van het Zeeuwsch Genoots. D. IV. bl. 629-667. (1775).

Historie van het verbond en de smeekschriften der Edelen ter verkrijging van vrijheid in den Godsdienst en Burgerstaat. IV D. (1776-1796).

Verhandeling over een' Penning van Ptolemaeus, zoon van Mennaeus, Tetrarcha van Chalcidene (1776 in Verh. v. 't Z. Gen. D. V. bl. 609-629.

Berigt wegens het verongelukte O.I. schip Woestduin, en de redding der schepelingen door de gebroeders Naerebout met hunne portretten in Alg. Vaderl. Letteroeff. 1780. D. III. bl. 388.

Oratio de praestantia et dignitate Historiae Batavae cet. 1780.

Genealogie der familie Winckelman in Ferwerda's Adelijk Wapenboek. D. II. St. II.

Redevoeringe over de Unie van Utrecht 1579, gehouden in 1779 (1781). Voor. D. VIII der verh. van 't Z. Gen. bl. 93-131.

Aanmerkingen over eenige Smyrnasche Penningen in Verh. v. 't Z. Gen. 1582. D. IX. bl. 481-506.

Beschrijvinge der oude buitenplaatse St. Jan ten Heere in het eiland Walcheren. (1783).

Genealogie der familie van Reygersberg in Ferwerda's Wapenboek. D. III. St. I. (1783).

Historie van het Zeeuwsche genootschap der wetenschappen te Vlissingen, van 1769-1784. Gedrukt vóór de tien eerste deelen in die jaren uitgegeven.

De Vaderlandsche Historie van J. Wagenaar verkort en met leerzame aanmerkingen ten dienste der Nederlandsche Jeugd uitgegeven. 4 D. (1764-1800). m. pl.

Oratio de studio Historiae Ecclesiasticae etc. (1785).

Redevoering over de onderscheidene wijze der bevestiginge en verdediginge van den Christelijken Godsdienst, welke behoort in acht genomen te worden, naar mate van de verschillende wijze waarop de waarheden van dezelve door de hedendaagsche vijanden bestreden worden. Vóór de Verhand. v.h. Haagsche genootschap ter verdediging van den Christel. godsdienst voor het jaar 1788.

Oratio de Theologo Erudito; publice dicta d. 8 Februarii 1790 cum Magistratum Academicum deponeret.

Berigt nopens de 48 Antwoorden op de vraag, door het Haagsch Genootschap op verzoek der Zuid-Hollandsche Synode opgegeven, over de voornaamste oorzaken van het klein getal dergenen, die zich in ons vaderland voorbereiden tot den openbaren predikdienst, enz. (1790). Gevoegd bij de Verhandelingen van 't genootschap, en ook afzonderlijk in folio gedrukt.

[p. 81]

Aanhangsel tot de Historie der hervormde kerke en doorluchtige schole te Gent, in 1756 door W. te Water uitgegeven (1794).

Aanmerkingen op de Vad. Historie van J. Wagenaar, zonder of met zijn naam uitgegeven door mr. H. van Wijn, in diens Bijvoegselen en Nalezingen. (1791-1797).

Narratio de rebus Academiae Lugduno-Batavae seculo XVIII prosperis et adversis. Accedunt B. Vulcanii Consilium de studio Medicinae; Auctarium Legati Papenbroeckiani; Series Professerum et Curatorum. L.B. (1802).

Aanmerkingen over het slot van het allervolmaakste gebed. Matth. VI:13 in Alg. Vad. Letteroef. 1802. n^o. 10 bl. 413.

Brief over de ontdekkinge der stad Herculanum, in Konsten Letterbode 1802. n^o. 22. bl. 340-42.

Boerhaave's Bekkeneel. Ald. n^o. 41. bl. 232-234.

Iets over 't Portrait van J.C. Lavater in Mengelw. d. Vad. Letteroef. 1802. n^o. 12. bl. 552.

P.E. Jablonskii Opuscula, quibus lingua et antiquitas Aegyptiorum, difficilia librorum Sacrorum loca et Historiae Ecclesiasticae capita illustrantur; magnam partem nunc primum in lucem protracta, vel ab ipso Auctore emendata ac locupletata, cum animadversionibns editoris. 4 T. (1804-1813).

Brief over de Rhetorykkamer te Vosmeer in Konst- en Letterbode. 1805. n^o. 10.

Aanmerkingen op de Aanmerkingen, betreffende de spellinge in den zoogenaamden Staten-Bijbel in N. Nederl. Bibl. D. III. St. 2. bl. 569 vlg.

Bedenkingen over het naauwe verband der opregtheid en voorzigtigheid in Godsdienstige zaken. Vóór de Verhand. van 't H.G. ter verdediginge van den Chr. godsdienst voor 't jaar 1806.

Uitvoerig Berigt over de Letterkundige verdiensten van C.F. de Nelis, laatsten Bisschop van Antwerpen in Voorb. d. Verhand. van de Leydsche Maats. der Nederl. Letterk. D. I. bl. VI-XXXI.

Antwoord op de vraag, betreffende de Dea Burorina in een Latijnsch opschrift op een ouden steen, te Domburg ontdekt in N. Verh. v. 't Z. Gen. D. I. bl. 255-278.

Levensbijzonderheden van Pieter Adriaensz. van de Werff. 1814.

Berigt over de verplaatsinge van de Grafschriften der Leydsche hoogleeraren Scaliger en Clusius in Konst- en Letterbode. 1819. n^o. 43. bl. 211-218.

Iets over de Maleische vertalinge der Bijbels, in Konst- en Letterbode. 1821. n^o. 38. bl. 153-155.

Voorberigten en aanteekeningen op het IIIde IVde en Vde deet van het kerkelijk Plakaetboek. 1792-1807.

Aanspraken in de Jaarl. vergaderingen van de Maats. van Ned. Letterk. en Levensberigten der leden. 1793-1822.

Nog onuitgegeven:

[p. 82]

Arnobius adversus Gentes, e Codicibus mss. emendatus et virorum doctorum annotationibus criticis ac Philologicis ineditus illustratus.

Joannis Alberti Observationes Criticae et Philologicae in N.T. ab ipso Auctore emendatae et praeclarum in modum lacupletatae.

Oudheden te Domburg, vooral Nehalemnia betreffende.

Het graafschap van Zeeland, van de vroegste tijden tot het jaar 1579, beschreven door Jr. Jacob van Grijpskerke, heer van Grijpskerke en Poppendamme.

Vervolg op 't geletterde Zeeland, weleer geschreven door P. de la Rue.

Zijne uitmuntende verzameling handschriften, munten en boeken, waarvan de Catalogus bij Luchtmans te Leiden in 2 deelen is uitgegeven, is aldaar in October 1823 verkocht.

Zie Saxe, Onom., T. VIII. p. 182-184; Te Water, Levensberigt Narratio Aupendix, p. 154, n^o. LXXXI; Wyttenbach, vita Ruhnkenii, p. 190, 191; E. Wassenbergh, Oratio, hab. a. 1790 p. 23; Ekama in Annales L.B., 1822-1823, p. 27, 42-45, Elogium Henisterhusii, cet. (ed. Bergman) p. 222 seq.; Siegenbeek, Gesch. d.L.H., D, I. bl. 319, 326, 327, 345, 416, 439, D. II. bl. 227-229; Dez., Aansproak in de jaarl. vergad. v.d. Maats. v. Ned. Letterk., 1823, bl. 4-35; Verslagen van 't kon. Ned. Inst. en het Prov. Utr. Genoots., 1823; Collot d'Escury, Holl. roem, D. V. bl. 98, 205; van Kampen, Gesch. d. Lett. en Wetens.; Siegenbeek, Gesch. d.N. Letterk.; Konst- en Letterb., 1822; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.; v. Doorninck, Anon. en Pseud., (Reg.); Royaards, het Haagsch genoots. geschetst, bl. 136, 159; Glasius, Kerkgesch. na de Hervorming, D. III. bl. 189 verv.; Godgel. Nederl.; Westendorp en Reuvens, Antiq., D. II. bl. 288; Nav., D. II. bl. 112, D. III. bl. 118, Bijbl. 1853, bl. 97.