Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Tweede stuk

[Jan Pietersz Swelinck]

SWELINCK, SWELINCH, SWEELINGH (Jan Pietersz) werd volgens sommigen in 1540, volgens anderen in 1561 te Deventer geboren zijn. Hoogstwaarschijnlijk ontving hij zijne eerste opleiding in de muzijk van zijn vader Pieter Swelinck, die zelf voor een bekend meester doorging. Reeds in zijne jeugd legde hij zoo vele bekwaamheden op het orgel en het klavier aan den dag, dat men besloot zulk een veel belovend talent door een goed meester tot rijpheid te doen brengen. Men zond hem naar Venetie, toen ter tijd het brandpunt der kunst in het algemeen en der toonkunst in het bijzonder, en ontwikkelde verder onder leiding van Guiseppe Zarino, een der uitmuntendste leerlingen van Cypriaan Rore uit Mechelen (bijgenaamd el divino), zijn aangeboren kundigheden, en ontving onderricht van den grooten organist en komponist Andreas Gabrieli. Met een schat van musykale kennis verrijkt, keerde hij naar zijn vaderland terug en werd organist der Oude kerk te Amsterdam. Hij bleef zich uitsluitend aan de beoefening der toonkunst wijden, en vereeuwigde zijn naam welligt niet zoo zeer door de virtuositeit van zijn spel of door de waarde van zijne compositiën, als wel voornamelijk door de deugd zijner methode en door de voortreffelijkheid van zijn onderwijs, dat van heinde en verre organisten naar Amsterdam heen lokte. Uit zijne leerlingen vormde hij vele meesters die voortwerkten in zijn stijl en de groote orgelschool stichtten, waarvan S. met recht kan gezegd worden het hoofd geweest te zijn. Alle tijdgenooten die van hem spreken stemmen dan ook in dien lof overeen. Sweertius, zelf een beoefenaar der toonkunst, noemde hem ‘miraculum Musicorum Organistarum’, Wassenaer ‘een prince der Musiciens’, Hooft ‘den Fenik 's der Musiek’. Eenige kooplieden schonken hem ten blijk hunner

[p. 1118]

vereering de som van f 200 die zij voor hem uitzetten, zoodat die som, door voordeelige handelsspeculatiën tot f 40.000 aangroeide. Zijn roem verspreidde zich ook in andere landen, in meer dan één Duitsche stad zagen zijne werken in het licht, en tot zijne leerlingen behoorden Melchior Schild van Hanover, Paul Syfert van Dantzig, Samuel Scheidt van Dantzig, Jacob Schultz of Praetorius en Heinrich Scheidmann van Hamburg. Hij overleed den 16 October 1621 en werd den 20sten in de Oude kerk begraven. Vondel vervaardigde het volgende grafschrift op hem:

‘Op Meester

Joan Pieter Swelinck

Phoenix der Muzycke, en organist

van

Amsterdam.

Dit's Swelinghs sterflijck deel, ten troost ons nagebleven;
't Onsterflijck hout de maet bij Godt in 't eeuwigh leven;
Daer straeckt hij, meer dan hier kon vallen ons gehoor
Een goddelijcke galm in aller Englen oor.

En Hooft:

Hier lejd die stelde wijz, den conincklijken woorde

En Sion galmen deed, dat men 't in Hollandt hoorde.

Hij had drie zonen Dirk (die volgt), mr. IJsbrant Jan en Pieter Jansse. Er bestaat een portret van hem. Zijne werken worden vermeld in Jan Pietersz. Sweelinck, een biografische schets voor H. Tiedeman met zijn Regina Coeli uitgegeven door de Vereenig. tot bevord. der Nederl. Muzykgeschiedenis. Utrecht 1869.

Zie Sweertius, Athen. Belg., p. 460; Holländ Musik-Lexicon oder Biogr. Bibliogr. Verzeichniss aller Tonkünstler etc.; J.G. Hientzich, Eutonia, Jahr. 1829; J. Mattheson, Grundl. einer Ehrenpforte etc. (Hamb. 1740 4^o.); Baur, Hwb., Jöcher; F.J. Fétis, Mémoire etc., p. 06; Biogr. Univ.; Gregoir, Mus. Neerl.; E.v.d. Straelen, La Musique aux Pays-Bas, T.I.p. 18-20; Muller, Cat. v. portr.