Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Tweede stuk

[Frederik Spanheim]

SPANHEIM (Frederik), jongste zoon van den vorige, werd den 1 Mei 1632 te Genève geboren, vergezelde zijn vader naar Leiden, studeerde in de philosophie onder Heereboord, en verkreeg den 12 Julij 1651 den titel van artium liberalium magister. Door zijn vader op diens sterfbed tot het beoefenen der godgeleerdheid aangespoord, zette hij zijne theologische studiën aan de Hollandsche hoogeschool voort in het Hebreeuwsch, onder Allard, Uchtman en Johannes Coccejus, in het Arabisch onder Golius. Boxhorn was zijn leermeester in de fraaije letteren, Jacobus Trigland, Abraham Heidanus en Johannes Coccejus onderwezen hem in de godgeleerdheid. In 1652 werd hij proponent, predikte vervolgens op verschillende plaatsen in Zeeland en een jaar te Utrecht. In 1655 werd hij hoogleeraar in de godgeleerdheid te Heidelberg benoemd, doch hij verliet Leiden niet, voor dat hij de doctorale waardigheid in de godgeleerdheid verworven had. In 1659 wenschte de Hervormde gemeente te Lyon hem tot leeraar te bezitten. Ook Harderwijk, Frane-

[p. 887]

ker en Lausanne boden hem een leerstoel in de godgeleerdheid en Frankfort aan de Oder bij het hoogleeraarsambt de betrekking van predikant aan het hof van Berlijn aan. Doch hij sloeg alle deze aanbiedingen af, en aanvaardde in 1670 het beroep tot hoogleeraar in de godgeleerdheid te Leiden Een jaar later werd hem ook het onderwijs in de kerkelijke geschiedenis opgedragen, en later werd hij met het bibliothecariaat belast. Hij kweet zich voortreffelijk van al deze ambten en stond in hooge gunst bij de euratoren, die hem met Perizonius het houden eener lijkrede op koningin Maria opdroegen, en in 1684 van het houden der openbare lessen ontsloegen met den titel van professor theologiae primarius. Hij was niet minder geleerd dan zijn vader, en muntte vooral als beoefenaar der kerkelijke geschiedenis en oudheid uit. Ofschoon een leerling van Coccejus, behoorde hij tot de eerste en hevigste bestrijders der Cartesiaansche wijsbegeerte. Menigen strijd heeft hij hierover gevoerd, en spreidde hierbij groote bitterheid ten toon. Het was zijn geluk dat hij bij al die geschillen de vermogenden bescherming der curatoren genoot, ongelukkiger was de onder-regent van het statencollegie en hoogleeraar in de redeneer- en bovennatuurkunde, Theodorus Cranen, die om het Cartesianismus met Spanheim in twist geraakt, zijnen ijver voor den Franschen wijsgeer met het verlies van zijn ambt moest boeten. Hij overleed den 18 Mei 1701, in den ouderdom van 69 jaren. Hij is driemaal gehuwd geweest, en had verscheidene kinderen. Alleen Frederik overleefde hem, die zich aan de regtsgeleerdheid wijdde. Zijn portret is ons door A. de Blois, door C. Hagens en tweemaal door P. van Gunst, bewaard gebleven.

Hij gaf in het licht:

Sermo academicus pro commendando studio sacrae Antiquitatis, recitatus in Academia Leidensi cum praelectiones Historicas auspicaretur Anno 1672.

Geographia Sacra Ecclesiastica s. Introductio ad Geographiam sacram. L.B. 1679 8^o. Jeron. Dicelius vertaald dit werk in 't Hgd., Leipzig 1704 8^o.

Chronologia Sacra L.B. 1683 met Historia Ecclesiastica Veteris et Novi Testamenti, vroeger uitgegeven met den titel Introductio ad Historiam et Antiquitates Sacras L.B. 1672 in 12^o. Deze uitgaaf werd, buiten zijn weten, door een zijner leerlingen bezorgd. Hij zelf bezorgde een naauwkeurige uitgaaf met den titel Introductio ad Chronologiam et Historiam Sacram, praecipue christianam, ad tempora proxima Reformationis, cum necessariis castigationibus Caesaris Baronii L.B. 1683 4^o.

Summa Historiae Ecclesiasticae a Christo nato ad Saeculum XVI inchoatum, Prdemittitur Doctrina temporum cum Oratione de Christianismo degenere, L.B. 1689 12^o.

Historia Iobi, sive de obscuris ejus Historiae commentarius,

[p. 888]

cum Appendice de voto Jephtae, Genev. 1670 4^o. L.B. 1672 8^o.

Tractatus de Autore Epistolae ad Hebraeos, cui accedit Exercitatio Academica de Historiae Evangelicae scriptoribus et sigillatim de Marco Evangelista, Heidelb. 1659 8^o. en in T. X der Engelsche Critici Sacri p. 733.

De Apostolis duodecim et Apostolatu scricte dicto, Dissertatio.

De conversionis Paulini Epocha, deque Pauli Historia et nomine Dissertatio.

De ficta profectione Petri Apertoli in urbem Romam, de que non una Traditionis Dissertatio.

Desquisitio Tripartita de traditis antiquissiomis conversionibus Lucii Bretonum Regis, Iuliae Mammeae Augustae et Philippi Imperatoris, Patris et Filii.

De sensu canonis sexti concilii Nicaeni primi, deque juribus veterum Metropoleôn et Romani Patriarchatus Dissertatio.

De Ecclesiae Graecae et Orientalis à Romana et Papali in hunc diem perpetua dessensione, adversus Allatium, Arcudium Echellensem etc. Dissertatio.

De ficta collatione Imperii in Carolum Magnum per Leonem III Romanum Pontificem contra Baronium et nuperas Hyperaspistas.

De Papa foemina inter Leonem IV et Benedictum III, Disquisitio Historica L.B. 1691 in 8^o. door L'enfant in 't Fr. overgezet. Histoire de la Papesse Jeanne fidèlement tirée de la Dissertation Latine de mr. Spanheim, Cologne (Amsterdam) 1694 in 12^o. Sec. edit Augm. La Haye 1720 12^o. De laatste editie door des Vignoles bezorgd met eenige bijvoegselen.

Historia imaginum restituta praecipue adversus Ludovicum Maimburgium et Natalem Alexandrum, L.B. 1680 12^o.

De ritu impositionis manuum in Ecclesia, ac degenere ejus usu, Diatriba.

De ritibus quibusdam, praecipue sacramentalibus, in Ecclesia vetere ac praecatoriis, Diatriba, ducens ad prudentiam Christianam circa eorum in Protestantium Ecclesias dissonantium.

De novissimis circa res sacras in Belgio dessidiis, L.B. 1677.

Epistola ad amicum de Praefationis Frisiae accusationibus, cum animadversionibus necessariis ad Censaras, Fictiones et Contumelias famosae scriptionis Johannis van der Wayen. Uttra 1684 8^o.

Animadversiones de Ecclesiarum Politia varia et libera deque Anglicano Episcopatu, adversus fictiones nuperi criminatoris L.B. 1634 8^o. (tegen van der Waeyen).

Judicium expetitum super dissidio Anglicano, et capitibus, quae ad unionem, seu comprehensionem faciunt met een brief van zijn vader aan Daniël Buchananas, over hetzelfde onderwerp.

[p. 889]

De divina scripturarum origine et auctoritate contra Profanos oratio. Heidelb. 1657 4^o.

De Doctore Theologo.

De auditoriis veterum.

De dissidiis theologorum eorumque causis. Heidelb. 1660 4^o.

Super excessu Elisabethae, Palatini Electoris Matris Regiae.

De Prudentia Theologi.

De sacrarum Antiquitatum praestantia.

De erigendis animis in hac Reip. Batavae constitutione oratio, L.B. 1672.

Oratio de Belgicae restitutae admirandis, L.B. 1674.

De Cometarum et naturae totius admirandis.

Oratio funebris in obitum Antonii Hulsii, in Academia Lugduno-Batava Graecae linguae Professoris.

De Bibliothecae Lugduno-Batavae novis auspiciis oratio.

De degenere Christianismo oratio, L.B. 1688 8^o.

Allocutio ad Wilhelmum Britauncae Regem et Mariam ejus Conjugem, Leidae 1689 fol.

De corruptis emendandisque studiis oratio.

Laudatio funebris Mariae, Reginae Britanniae.

Dedicationes et Inscriptiones vindiciarum Biblicarum, sive examinis locorum controversorum veteris Testamenti Libri tres. De twee eerste boeken verschenen te Heidelberg in 1663 4^o. het laatste te Leiden 1685 4^o.

Exercitatio Academica in capat septimum Epistolae Pauli ad Romanos.

Diatriba de veterum propter mortuos Baptismo in 1 Cor. XV:21 Leidae 1673 8^o.

Observationes in Leviticum Historiae, Typicae et Morales Selectarum de Religione Controversiarum, etiam cum Graecis et Orientalibus, et cum Judaeis nuperisque Anti scripturariis Elenchus Historico-Theologicus, Leidae 1687 12^o, Amst. 1694 8^o, 1701 8^o, Basil. 1714 4^o.

Specimen stricturarum ad libellum nuperum Episcopi Condomiensis, cum Praefatione supplemento. Accedit de praescriptionis jure adversus novos Methodistas, Exercitatio Academica L.B. 1681 8^o. tegen l' Exposition de la Doctrine Catholique van Bossuet.

Xenia Romana-Catholicoram justo pretio aestimata, et Xeniis Protestantium pari affectu relata. Auctore Timotheo Philaletho.

Lettre à un Ami sur les Motifs, que ont porté un Reformé à se rendre de la communion de Rome, ou l'on repond aux illusions d'une nouvelle Méthode.

Disputatio Inauguralis de Quinquarticulanis controversiis pridem in Belgio agitatis. Zij is wederlegd door Arnold Poelenburg.

Collegium Theologicum (Theses).

Decades Theologicae octo (Theses).

[p. 890]

De statu instituti primi hominis (Theses).

De actione Dei hominem indurantis (Theses).

De Personarum acceptione in Divinis, Dissertationes tres. De Fundamentibus Fidei Articulis Dissertationes undecim.

Epistolae duac responsorae ad Literas Melchioris Leydeckeri de fabula acceptationis, Leidae 1675 12^o.

Deze alle zijn met den titel Opera Geographica, Historica et Chronol. s. et Eccles. antiq. S.S. exegetica, dedactica L.B. 1701-1703 in 3 dln. in fol. op nieuw herdrukt. Spanheim zelf is die uitgave begonnen, zijn leerling Joh. à Marck heeft ze voltooid.

L'Athée convaincu, en quatre sermons sur le vs. 1 du Pseaume XIV, Leide 1676 in 8^o. in 't Holl. Amst. 1677 8^o.

La gratitude de Jacob, sermon sur le vers 22 du chap XXVIII de la Genése, Prononcé à Groningue en 1694. Leyde 1694.

Sermon de la fin de l'homme, Heidelb. 1659 12^o.

Le Souvenir salutaire ou sermon sur Apoc. II:5 prononcé en l'Eglise de la Haye le 14 Mars 1674, Jour Solemnel d'Actions de graces pour la Paix avec le Roi de la Grande Bretagne, La Haye 1674 8^o.

Les Voeux de la Hollande, sermon prononcé à la Haye le 21 Fèvrier 1691. Jour de Prières et d'Actions de graces, au sujet de l'heureuse arrivée du Roi de la Grande Bretagne sur le Pseaume XXVI:12 La Haye 1691 8^o.

Disputationes Miscellaneae, Genev. 1652 4^o.

Disputationum Historico-Theologicarum Trias. Accedunt Disputationes de actione Dei hominem iudurantis, Heidelb. 1664 8^o.

Dissertationum Historici argumenti quater. I. De temere credita Petri in urbem Romam profectione. II. De Aera conversionis Paulinae et annexis. III. De Apostolatu et Apostolis. IV. De aequitate veterum Metropoleôn cum Romana, seu de canon. VI. Concilii Nicaeni primi, Leidae 1679 8^o.

Catalogus Bibliothecae publicae Lugduno Batavae. Accessit incomparabilis Thesaurus librorum orientalium, praecipae Manuscriptorum, Leidae 1674 4^o.

De causis incredulitatis Judaeorum et conversionis mediis L.B. 1678 3^o, later gevoegd bij Elenchus controversiarum.

De Zelo Pseudo-Theologico, achter Christophori Irenaei Paraenesis ad Joann. Fred. Magirum ob ejus de Pietistis veteris Ecclesiae commentum, Magdenb. 1697 4^o.

In 't Nederd.

De throon der heerlijkheid.

De throon des gerigts.

Troostpredikatiën.

Verzameling van predikatiën.

De Hemelsche ladder Jacobs 12^o.

[p. 891]

De Geschiedenis van Job, Amst. 1745 4^o.

Brief van antwoord aan een vriend aangaande de laatste ontstaane geschillen omtrent den Godsdienst, Amst. 1677 4^o.

Heylige Mengelschriften of verzameling van Predikatien, Dordr. 1729 8^o.

Begister der verschillen van de Christel. religie, Amst. 1693, 1749 8^o.

Den Afgod verlochenaer, Athetst overtuygt in vier Predicatiën over Ps. XIX vs. 1, Amst. 1677 8^o.

Inleyding tot de Beschrijving des H. Lands 8^o.

Twee brieven aan Mr. Leydekker van de versierden Fabel van Accèptilatie 8^o.

Jezus aan de deure 8^o.

Drie heerlijke Tractaten, Leyde 1651 12^o.

Zie Jac. Triglandi, Oratio funeb.; Königii, Bibl. Vet. et Nov.; Morhofii, Polyhist, L. IV § 13 p. 517, 518, L. V § 20 p. 541, T. II; Jo. Fabricii, Histor. Bibl., P. V. p. 269-271, P. VI. p. 455, 456; Jo. Fred. Budeus, Proleg. ad Histor. Eccles., D. XVII p. 35, Cat. Bibl. Bunav. T. 1. V. II. p. 1619; J.A. Ernesti, Op. crit., p. 331 (Deze noemt hem ‘Plagiarium magnum’); G. Stollé, ad Heumannum, p. 296, 297, 1021; Saxe, Onom. T. V. p. Anal. p. 618, p. 211; Te Water, Narratio, p. 191, 192; Burman, Syll. Epist., T. IV p. 465, 469, T. V. p. 289, 295, 302; Klefeker, Bibl. erud. praecoc. p. 35); Moreri; Chaufepie, N. Dict. hist.; Bigr. nouv.; Nouv. Dict. génév.; Senebier, Hist. Litt. de Genève, T. II. p. 269; Niceron, Mém.; Bauer; Jöcher; Herzog; Conv. Lex.; T. XX; Siegenbeek, Gesch. d.L.H., D. I. bl. 190, 195, 197, 198, 199, 226, 227, 249, 290, D. II 23, 26, 142-144, 280; Schotel, de Leidsche Bibliotheek; Bouman, Gesch. d. Geld. Hooges., D. I bl. 240, 243, 262, D. II bl. 653; Kisten Royaards, Kerk. Archief (Reg.); Glasius, Godgel. Nederl.; Hoogstraten; Kok, Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.; Abcoude, Naaml., bl. 340, Aanh. 201; Arrenberg, Naaml. bl. 485.