Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Tweede stuk

[Henricus Slatius]

SLATIUS (Henricus), te Oosterland, omstreeks 1580 op het eiland Schouwen geboren, was een der onrustigste mannen in dat onrustige tijdperk. Voor de predikdienst opgeleid, werd hij eerst in 1606 predikant te Hervelt en in 1613 opvolger van Episcopius te Bleiswyk. Het kon niet anders of een man van zijn karakter moest een warm deel nemen in de kerkelijke twisten, die toen met toenemende hitte gevoerd werden. Daar de openbare kerken, zoo te Rotterdam als in die gemeenten waarvan deze stad de collatie, had of met haar in betrekking stonden in het bezit van Remonstrantsche leeraars waren, vergaderden de Contra-Remonstranten in schuren. Tegen die Schuurpredikanten (zoo als men ze noemde) trad hij

[p. 717]

in 1617 op met een scherp en partijdig geschrift, getiteld: Bewys dat de Schuurpredikanten zijn vrienden en toestanders van dese leere, dat God onmondighe jonge kinderen, die in hare onbejaertheyt sterven, selfs der gelovighen, van eeuwigheyt heeft verworpen ende in tijden verdoemt, enz. (Rott. 4.) Hiermede niet tevreden begaf hij zich den 30 Sept. 1617 naar de schuur te Bleiswyk, waar destijds de later als hoogleeraar bekend geworden Johannes Cloppenburg voor zijne geloofsgenooten het avondmaal zou bedienen en daagde dezen op eene hoogst onbescheidene en zeer onbetamelijke wijze tot een twistgesprek uit. Eerst werd dit geweigerd, doch Cloppenburg kon den drang van Slatius niet geheel weêrstaan. De twistrede werd echter op dien dag niet geeindigd, maar toch later niet voorgezet. Zijn handelwijze baarde veel opzien en Grotius, toen pensionaris van Rotterdam, raadde de Rotterdamsche regeering tot het ontslaan van dezen leeraar aan. Die tusschenkomst van het wereldlijk gezag was echter niet noodig. De zaken der Remonstranten waren verloopen, en in 1618 vond de Delftsche synode genoegzamen grond om Slatius van zijne bediening te ontheffen. Ook bij die gelegenheid gaf hij blijken van zijn onrustigen aard. Intusschen had de nationale kerkvergadering te Dordrecht plaats, en werd Slatius, toen hij de akte van stilstand weigerde te teekenen uit het land gebannen. Ofschoon hij in het lot zijner Remonstrantsche broeders deelde, genoot hij echter geensins hun vertrouwen en de vergadering, den 17 Augustus 1619 te Waalwyk gehouden, stond hem wel het genot der geldelijke middelen toe, voor zoover de middelen zulks gedoogden, doch verklaarde tevens zijn dienst niet zonder ergernis te kunnen gebruiken, daar hij, bij wie hem kende, voor zeer onhandelbaar werd gehouden, welk besluit het volgend jaar niet alleen bekrachtigd werd, maar nog scherper jegens hem luidt, daar het tevens van zijn onbillijke zeden spreekt. Men droeg hem echter, om den gevaarlijken man niet voor het hoofd te stooten, het nazien op van die geschriften, welke de Remonstranten ter verdediging hunner zaak het licht lieten zien. Doch ook hierbij raadpleegde Slatius meer zijne hartstogten dan de goede trouw en het belang der zaak. Zoo veroorloofde hij zich niet slechts in het werkje van Arnoldus Neomagus, na het verschijnen der Canones Dordracenae ('t Hemelsch Synodus in 't rechtmaatig oerdeel gehouden te Sion, teghen 't aerdsche Synodus-nationael gehouden tot Dordrecht) niet slechts veel te veranderen, maar dit was zoo scherp, zoo overeenkomstig de heftigheid van zijn karakter en zoo weinig overeenstemmend met dat van den eigentlijken schrijver, dat hij met dezen in hoogen twist kwam en zich het misnoegen van het meerendeel der Remonstranten op den hals haalde. Het verdroot hem dat men hem niet toestond de verstrooide ker-

[p. 718]

ken te dienen en hij besloot een beslissenden stap te doen om zijn lot, dat inderdaad ten gevolge van geldelijke ongelegendheden drukkend was, te verbeteren. Den 9 Julij 1621 leverde hij bii de directeuren der societijt een verzoekschrift in waarin hij, zijn onslag van alle verbindtenissen met de broederschap verlangde, of eene spoedige aanwijzing, waar hij haar bij de gemeenten kon dienen.

Bevreesd dat hij de acte van stilstand mogt teekenen, en, in het vaderland teruggekeerd, groote onrust bij de Remonstranten verwekken, gaf men hem een ontwijkend antwoord, maar tevens, gelijk reeds vroeger, eenigen geldelijken onderstand. Zulks bevredigde hem gansch niet. Tot zijn spijt had men hem het nazien der drukproeven ontnomen, ook leed hij geen onbelangrijk verlies door het in beslag nemen van hem toekomende boekwerken te Leiden. Vergeefs waren zijne klagten, zelfs bij Uiterbogaert en Episcopius. Met schulden beladen, en door zijne schuldeischers vervolgd, verliet hij den 9 Junij 1622 Antwerpen en vertrok hij naar Delft, waar hij bij een Remonstrant inwoonde en door het verkoopen van fijne wateren in zijn behoefte trachtte te voorzien. Nogmaals vervoegde hij zich bij directeuren der societijt om ondersteuning en vergoeding voor een door hem geschreven en in beslag genomen werkje Vrijmoedig onderzoek der plakaten. Zijn eischen, even onbescheiden als overdreven, werden afgeslagen. Nu viel hij hoe langer hoe dieper. Zijn wrevel moest uitbarsten. In prins Maurits zag hij de oorzaak van al zijne zwarigheden. Hij tastte hem in een ten jare 1622 te Gouda gedrukt boekske, Klaar lichtende fakkel aan, en hoop op voordeel en zucht naar wraak deed hem een werkzaam deel nemen in een moordaanslag tegen den prins gesmeed. Bij het ontdekken en mislukken van den aanslag, poogde hij zich met de vlucht te redden, maar te Rolde in Drenthe werd hij, meest door zijn eigen gedrag, gevangen genomen en naar 's Hage gevoerd. Nog in den kerker toonde hij zijne laagheid van geest, door het schrijven van zijn Klaer Vertoogh, om de gunst van de prins en zijne regters te winnen. Dit geschrift was in bitteren toorn tegen de Remonstranten geschreven.

Men verzekert echter dat Slatius het in een aan zijn huisvrouw ter hand gesteld schrijven introk, een verklaring bewaard gebleven in Naemscherm der Remonstranten tegen Slatii Klaer Vertoogh, door N. Graevinckhoven. Hij stierf den 5 Mei 1623, op het schavot.

Hij gaf in het licht:

Joannis Calvini Tyrannien, scheldinghen ende leughenen: Dat is korte ende klare onderrichtinghe van de eenvoudighe herten. Door een liefhebber der Ned. Vryheyt, ende nu doen drucken door M.J.A.H.B.S. (Matth. Adriaensz. Bolgius),

[p. 719]

Jac. Bontebal en Henr. Slatius), alle Dienaren des Godl. Woordts, 1616. 4^o. Slatius was er waarschijnlijk de opsteller van.

Korte ende klare onderrichtinghe enz. 1616.

Andere uitgave van het vorige met een portret van Calvijn, waarop deze zeker niet geflatteerd is.

J. Calvinus, wreedt, bitter, valsch, d. i. corte verbeldinghe van den aert J. Calvini. Eerst gheteeckent door een liefh. in Schielandt, naermaels door dry woorden dienaers in Hollant in drucke ghestelt, nu door liefh. der Cathotycke waerheydt wtghegheven enz. 1619. (Herdruk van het vorige, door een katholiek uitgegeven,)

Stapel der scheldt-woorden van A.J. Smout, by-pred. tot Amstelr., ghetast op de rugge van N. Grevunchoven ... in zijn laest uytgheg. lat. boeck met desen titel: Nic. Graevinchovius. heautontimorumonos (1617).

In plano, vermoedelijk bestemd om aan te plakken.

Postbode aen de Schuer-predikers binnen Bleys-wijc over seker libel, door Sam. Beyer ghestelt, ende geintit. Antwoort op seker lasterschrift, enz. 1617.

Bewiis dat de Schuer-pred. zyn toestanders van dese leere: dat Godt on-mondighe ... kinderkens, zelfs der gheloovighen heeft verworpen. Achtereenvolghende den neghenden art., welcken hij onder andere II art. op den 14 ende 15 Mey in 't openbaer aengheslaghen, den Schuer-pred. heeft aenghezeyt enz. 1617.

Den gheprestineerden dief, ofte een t' samensprekinghe tusschen een predic. der Calvinus-gez. ende een dief, die gesententieert was om te sterven; waerin wert voor ooghen gestelt, hoe de leere der Contra-Rem. den mensche oorsaecke gheeft om godlooselyck te leven, oock hoe deselve ten hooghsten hinderlycken is, om den sondaer tot berouw te brenghen enz. 1619.

Dit werk is verscheidene malen herdrukt, doch ten onregte door Cattenburg aan Corvinus toegeschreven. Achter de uitg. Ghedr. nae de copye tot Frederickstadt (1622) en (1660) vindt men de Bekeringe van den gepredest. Dief van J.A. Corvinus.

Monsterkens van de Nieuwe Hollandsche Inquisitie, ghelijck die nu zedert omtrent een jaer is ghepractiseert. (Toegesch. aan Henr. Slatius) 't Hantw. 1620. 4^o.

Morgen-wecker aen de Oude en Ghetrouwe Batavieren, met een Remedie teghen haer slaep-sieckte. (Toegeschr. aan H.S.) Antw. 1620. 4^o.

Amsterdamsche Nouvelles, dat is, Nieuwe Tydinghen van 't ghene datter onlanx is ghepasseert in Bohemen, Hongarien ende Hollandt etc. Wtghegheven ende in 't licht ghebracht tot troost der Calvinisten. 1620. 4^o.

Vrijmoedigh onderzoek van verscheiden Placcaaten in de Gheunieerde Provincien, binnen twee jaeren herwaarts gepubliceert

[p. 720]

teghen de Christenen, die men Remonstranten noemt. Door Joh. Uytenbogaert). Tot Vrijburch by Adelaert Waermont. (Antw.) 1620. 4^o.

Volgens sommigen is dit werk door Henr. Slatius begonnen.

Christelijken Spiegel, waerin men naecktelijcken kan zien, wie t' zedert eenige jaren herwaerts de hoogheydt, rechten, privilegien en vrijheden hebben gevioleert. z. pl. (waarschijnlijk Antw. 1619. 4^o.

Tafereel Begrijpende eerstelyck het groet ende merckelyck verschil datter is tusschen de Leere der H. Schriiftuere, ende de Geref. kercken aen de eene ende den Contra-Remonstranten aen de andere zijde, z. pl. (Utr.) 1616. 4^o.

Door sommige aan H. Slatius en Adrianus Romanus toegeschreven.

't Hemeliik Synodus ende oerdeel tot Zion enz. 1620.

Neomagus wilde het niet meer als zijn werk erkennen.

Wel-biddens onderwiis, met een nevengaende verklaringe over het gebedt onses Heeren J. Chr^s. beghinnende: Onse Vader die daer zijt in de, ect. Ghedr. in 't jaar O.H. 1621. 8^o.

Klaerlichtende Fakkel. Gouda, 1622.

Copie van 't klaer vertoogh, gheschr. ende ondert. by H. Slatius in sijn gevangenisse in 's Graven - H. Mitsg. van twee brieven van Jan Blansaert, waervan d'origineele gheschriften berusten onder den raedt prov. v. Holl. enz. 1623.

Zie Adr. v.d. Borre, Copie van een missive van een Remonstr. predic. (v.d. Borre) aan zijn vriendt (Grevinckhoven,) nopens de schriften H. Slatii, als oock zijne wederroepinge. Harderw., 1623 4^o; Baudartius, Gedenckw. geschiedenissen, B. XV. bl. 84; Brandt, Hist. der Ref. D. II, III, IV. (Register;) J. Leydekker, Eere van 't Nat. Syn. v. Dord. D. II. bl. 202-221; De la Rue, Gel. Zeel. bl. 228, 229; Wagenaar, Vad. Hist. D. X. bl. 451, 454, 456, 457, 470, 471, 476; Ypey en Dermout, Gesch. d. Ned. Herv. Kerk. D. II. bl. 171 aanh. bl. 194; Tydeman, Rem. Broeders. bl. 169; Glasius, Godgel. Nederl.; Soermans, Kerk. Reg; Kist en Royaards, Nederl. Archief, D. IV. bl. 12, 68; Archief, D. VII. bl. 67; Regenboog; Kok; Hoogstraten; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; Verwoert; Nav. D. IV. bl. 267, 386; F. Muller, Bibl. v. Nederl. Pamflet. D. bl. Verz. van Port.; v. Doorninck, An en Pseud. N^o. 1260, 1478, 2307, 2398, 3039, 3054, 3183, 2229, 3241, 4174, 4302, 4309; Rogge, Bibl. v. Rem. Geschrift. bl. 137.