Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Tweede stuk

[p. 712]

[Foeke Sjoerds]

SJOERDS (Foeke), zoon van Sjoerd Foekes en Aaltje Koops of Aaltje Bont, werd den 2 Junij 1713 te Ee, in Oost-Dongeradeel, waar zijn vader schoenmaker was, geboren. Toen hij vijf jaren oud was, overleed zijn vader, en kort daarna zond zijne moeder hem ter school bij Jan Goslings, een voor die dagen voortreffelijk onderwijzer, die fraai schreef en als substistuut-ontvanger en assessor der grietenij later een voornaam man is geworden. Ofschoon hij groote vorderingen maakte en zich met het lezen van meestal godsdienstige en kerkelijke geschiedkundige werken, uit de bibliotheek van den predikant Eiso Bergsma het liefst bezighield, oefende hij het vaderlijk ambacht uit, en huwde, na 16 Febr. 1733 tot lidmaat der Hervormde kerk te zijn aangenomen, 16 Mei 1734 Antje Aukes, dochter van Auke Reynders, smid te Ee. Omstreeks 1739, benoemde hem de grietman Jr. Jarich Georg van Burmania, tot schoolmeester te Lioessens. In 1742 werd hij naar Nijkerk verplaatst. Ook werd hem in 1745 het ambt van dorpregter opgedragen, waarbij hij ook het collect van de lands impositien gevoegd zag, terwijl hij daarbij tevens het officie van instrumentschrijver waarnam. In 1748 behoorde hij tot de drie gedeputeerden, naar 's Hage tot den prins gezonden. Na zijne terugkomst op zijn stil dorp begon hij, onder den indruk der reis en zijn verblijf te 's Hage, de poezij te beoefenen in een Wellekomstlied op de lang verwachte overkomst van den prins in Friesland. Dit werd spoedig door andere gelegenheidsgedichten gevolgd. Zeven jaren later dichtte hij een meer uitvoerig dichtwerk: Israel's Loflied op den ondergang van Farao, Mozes lied, Debora's lied, Hanna's Lofzang, David's Rouwklagt, Triumflied en Lof-psalm, Salomon's Hooglied en Hiskia's Lofgejuich, waarop eene berijming van Jeremia's Klaagliederen volgde. Sjoerd gaf deze gedichten, die bij zijne afstammelingen berusten, niet uit; alleen plaatste hij een lofdicht vóór de Frisia nobilis. Leeuw. 1755.

Sedert liet hij van tijd tot tijd lofverzen voor sommige werken b.v. van Althuysen, Knoop en Jeltema drukken, die wederom door lofverzen van hunne zijden werden beantwoord.

Intusschen was hij ijverig voortgegaan met zich in de godgeleerdheid en andere wetenschappen te oefenen, en gaf hij in 1759 in het licht: Kort vertoog van den Staat en de Geschiedenis der Kerke des Nieuwen Testaments, van Christus geboorte tot op den tegenwoordigen tijd, vergeleken met de voornaamste waereldlijke Geschiedenissen, in 1771 herdrukt.

Hierop volgde: Kort vertoog van den Staat en Geschiedenissen der Kerke, van de Scheppinge tot op Christus. Alles op den juisten rang van zijnen tijd geplaatst en in eene naauwkeurige aan-een-schakeling met de Geschiedenissen der meest

[p. 713]

bekende oude volkeren. 3 d. 4^o. Leeuw. 1761, 1763, 1765, met aanteekeningen van Ds. Brandsma van Oostrum en eene voorrede van J. Ratelband, pred. te Leeuwarden.

In 1765 verscheen het eerste stuk van zijne Algemeene Beschrijvinge van Oud en Nieuw Friesland, vertonende deszelfs gelegenheid, staatkundige en natuurlijke verdeeling, vrugtbaarheid, voortbrengzelen, aard- en waterwerken, dijken, zijlen; mitsgaders der Friesen oorspronk, eerste bevolking dezer landen, talen, zeden, wetten, regten en gewoonten, van de oudste geheuchenissen af tot op den tegenwoordigen tijd. Alsmede een breedvoerig verhaal van deszelfs vroegere en latere Godsdiensten; invoering van 't Christendom; deszelfs toestand in de middel-eeuwen, gelijk mede na de Kerkhervorminge hier te lande. Eindelijk een nieuwe Geographische beschrijvinge dezes lands, deszelfs Hoofd- en onderdeelen, Steeden en Dorpen enz. zullende dienen voor eene Inleidinge tot eene volledige Historie van Friesland. Na de uitgave der drie volgende stukken gaf hij in 1768 het eerste deel zijner Historische Jaarboeken van Oud en Nieuw Friesland, van de vroegste geheugenissen tot op den tegenwoordigen tijd. Had hij voor de opdragt aan prins Willem V en de gedeputeerde staten van het vorige werk honderd dukatons ontvangen; voor de toewijding van het laatste schonken zij hem honderd gouden dukaten. Hij gaf zijne dankbaarheid lucht in een Dank-offer toegewijd aan zijne toegenegene vrienden. Dit werk, waarvan het V^de deel in 1771 verscheen, mogt hij niet voltooijen. Hij overleed den 18 December 1770 in den ouderdom van 57 jaren. Had hij nog eenigen tijd geleefd, dan ware de betrekking van historieschrijver van Vriesland hem ten deele gevallen.

Het volgend geschrift is op zijn zerk gebeiteld:

‘Sta, Wandelaar! betoon een diepe eerbiedigheid:
‘'t Is Foeke Sjoerds, die hier in 't stof begraven leit,
‘Die door zijn schrandere pen en onberisplijk leven
‘Aan ieder, die hem kende, een voorbeeld heeft gegeven.

Hij liet één zoon na, Sjoerd Foekes, onderwijzer laatst te Harlingen, en drie dochters, Jitske, Trijntje en Aukje. De afbeelding van onzen geschiedschrijver vindt men voor het eerste deel zijner Historische Jaarboeken met een 10regelig vers van den weinig bekenden dichter Michiel van Leeuwen. Zijn nageslacht bloeit thans nog te Harlingen in eervolle betrekkingen.

Zie Eekhoff, Het leven en de verdiensten van Foeke Sjoerds, in de Vrije Fries. D. VIII. bl. 269, en volgg.; Verward Frieslandt, bl. 99; Nederl. Jaerboeken, 1748. bl. 618; Jeltema's Gedichten, bl. 28 (3^e. dr.) Alg. Beschijv. v. Friesl. D. II. bl. 526; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.