Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Henrik Albert Schultens]

SCHULTENS (Henrik Albert), zoon van den vorige en van Susanna Amalia Schramm, dochter van Johannes Henricus Schramm, bekend door zijn Commentarius in Epist. ad Titum. L.B. 1763. 4^o. werd den 15 Febr. 1749 te Herborn geboren, en was naauwelijks een half jaar oud, toen hij met zijne ouders naar Leiden vertrok. Na de latijnsche school te Haarlem bezocht te hebben, koos hij te Leiden hetzelfde studie-vak, waarin zijn geslachtsnaam reeds zoo beroemd was geworden, en wijdde ook, onder Hemsterhuis, Ruhnkenius en Valckenaer tijd ten vlijt aan de beoefening der latijnsche en grieksche letterkunde. Geen tak der klassieke letterkunde bleef hem vreemd, en toen Scheidius, die een paar jaar bij zijne ouders inwoonde, naar Harderwijk als hoogleeraar vertrok; vergezelde hij dezen vroegeren deelgenoot zijner oostersche studien, en liet zich daar den 16 September als student inschrijven. Twee jaren later keerde hij naar Leiden terug. In September 1772 deed hij een reis naar Engeland, kwam, na eenigen tijd te Londen doorgebragt te hebben, te Oxford, en werd aldaar, na het doen der gewone eeden, als gentleman commoner in Wadham's college aangenomen, als lid van de universiteit ingeschreven, en tot het gebruik der bibliotheek toegelaten. Den 9 Jan. van het volgend jaar vertrok hij naar Londen, en den 9 Maart van daar naar Cambridge. Hij bleef aldaar veertien dagen, en doorzocht op de bibliotheek de oostersche handschriften. De ontdekking van zekere misstelling in den catalogus, en de opgave van den regten titel van een arabisch m.s. had voor hem dit gevolg, dat men hem, onder belofte van eene goede belooning, het vervaardigen van een nieuwen catalogus wilde opdragen. Hij sloeg dit af, doch vulde in de weinige dagen van zijn verblijf 50 a 60 mss. in den catalogus in, waarvan de titels meest ontbraken, terwijl sommige anderen zeer verkeerd gesteld waren. De opzichters der bibliotheek rekenden zich daarvoor met recht aan hem ten hoogste verplicht; en de bisschop van Carlisle bood hem eene billijke belooning voor dezen arbeid

[p. 533]

aan, waarvoor hij echter bedankte. Na te Oxford tot master of arts bij diploma verheven te zijn, keerde hij naar Holland terug, waar hij reeds den 18 Augustus 1772 als hoogl. te Amsterdam beroepen werd, en den 15 November zijn post aanvaardde met eene Oratio de finibus orientalium literarum proferendis. Zijn onderwijs werd te Amsterdam op hoogen prijs gesteld. Hier nam hij tevens ijverig deel aan de Bibliotheca critica, die Wijttenbach begon uit te geven, en nam de taak op zich om die werken, welke tot de oostersche letterkunde behooren, te beoordeelen. Na den dood zijns vaders begeerde de Leidsche hoogeschool ook den derde Schultens te bezitten, en den 1 Maart 1779 aanvaardde hij er het professoraat in de oostersche talen en hebreeuwsche oudheden, tevens met de betrekking van interpres legati Warneriani met eene Oratio de studio Belgarum in litteris Arabicis excolendis, een redevoering, waarvan zoowel de uitvoering als den inhoud en bewerking grooten lof mogten inoogsten. Sedert was hij een der grootste sieraden der hoogeschool, en vooral in 1787, toen hij het rectoraat bekleedde, ondervond de academie in hem eenen hoogleeraar te bezitten, die aan wijze bedaardheid, mannelijken moed en indrukwekkende achtbaarheid dien invloed kon toevoegen, welken ware verdiensten zeldzaam missen uit te oefenen. Hij trad als rector met eene Oratio de origine Arabum af.

Zijne school was uitmuntend. Ook wist hij aan zijn geheele onderwijs zulk een smaakvolle behandeling toe te voegen, dat ook het drooge en dorre daardoor het onbehagelijke verloor.

Hij wekte zijne leerlingen op tot het bestudeeren der onderscheidene oostersche dialekten en vooral van het arabisch. Zijne handschriften stonden hun ten dienste, en hij zorgde dat het hun aan geen geschikte leerboeken ontbrak. Een zijner beroemdste leerlingen was J.H. van der Palm. Hij vertrouwde niet veel aan de pers, maar arbeidde ongeloofelijk veel, waarvan zijne hss. op den Catalogus der boekerij van van der Palm ten bewijze strekken.

Hij huwde den 10 April 1774 Catharina Elisabeth de Sitter, die hem drie zonen en drie dochters schonk. Na eenige voorafgaande ongesteldheid, die hij telkens scheen overwonnen te hebben, werd hij den 24 Nov. 1792 door eene kwaadaardige zinkingkoorts aangetast, waaruit eene borstziekte overbleef, die hem den 12 Augustus 1793 naar het graf sleepte. Zijn portret vindt men in het vervolg van Wagenaar. Ook is hij voor zijne schoone vertaling van het boek Job door R. Vinkeles in plaat gebragt.

Hij gaf in het licht:

Anthologia Sententiarum Arabicarum, cum Scholiis Zamachsjarii, versione latina et notis H.A.S.L.B. 1772.

Specimen proverbiorum Meidani e versione Pocockiana. Lond. 1773.

[p. 534]

Beoordeeling van Kennicotts Biblia Hebraica cum variis lectionibus. Oxon. 1776 et seqq. in Bibl. Crit. V. I. § 1. p. 79 seqq.

Verslag van Abulfedae descriptio Aegypti, uitgegeven door Michaëlis, waarbij hij eene beknopte geschiedenis der Arab. letterkunde voegde in P. II. p. 77 seqq.

Beoordeeling van Sal. Glassii Philologia Sacra, accommodata a Jo. Aug. Dathio, van J.C.F. Schulzii Lexicon et Commentarius sermonis Hebraici et Chaldaici, van J. van Voorst, diss. phil. de notabili correctionum Masorethicarum genere. in P. III. p. 121 seqq.

Pars versionis Arabicae libri Colailah wa Dimnah, sive fabularum Pidpai, Philosophi Indi. L.B. 1786.

Na zijn dood bezorgde Schroeder:

Meidani proverbiorum Arabicorum Pars, Arab. et Lat. cum notis H.A. Schultensii. L.B. 1795; Muntinghe: Het boek Job uit het Hebreeuwsch, met aanmerkingen, door H.A.S. voltooid en uitgegeven door H. Muntinghe, Amst. 1794, en door J.P. Berg en K.F. Weidenbacht overgezet in het Hgd. Leipzig 1797, in welk werk hoofdst. 3-29 door Schultens bearbeid is.

Wenckebach bezorgde in 1845 te Leeuwarden de uitgaaf van Drie Redevoeringen van S., over de dichtkunde der oosterlingen; over de bloedwraak en zedeleer der Arabieren; over de natuurlijke geaardheid der Arabieren (eene vertaling zijner rectorale oratie).

Hij schreef ook eene Praef. voor Observationes ad quaedam loca Proverbiorem Salomonis. L.B. 1793. Op verzoek van S. door C.F. Nagel uit het Hgd. van Arnoldi overgezet.

S. voegde bij de nieuwste uitgaaf van Herbelot's Bibliothèque Orientale. La Haye 1777. 4 d. verscheidene vermeerderingen niet alleen van Reiske, maar ook van hem; doch hij had het opzigt niet over de geheele uitgaaf, welker inrichting hem integendeel zeer mishaagde.

Hij vertaalde ook het boekje van Eichhorn, over de letterkundige verdiensten van Michaelis. Leyden 1791. 8^o.

Zie Saxe, Onom., T. VIII. p. 389, Te Water, Narratio, p. 235; Juynboll, Or. de Hamakero, (Ann. Acad. Gron. a. 1835-1836) p. 52; Lennepii, Memor. Amst. Athen, p. 205, sq. 217, 263; Valckenaer, Adnot. in Eurip. Hippol., p. 191; Wyttenbach, Praef. ad Bibl. crit., Vol. III. § I. p. 6; Paradijs, Orat. de Ῠυϑαναοιᾳ naturali, et quid ad eam continuendam Medicina valeat p. 13-15; Wyttenbacchius, Vita Ruhnkenii, p. 207, 209; Elogia Tib. Hemsterhusii, etc. de.; Bergmanno, p. 210, 223, 236, 476; Vad. Bibliotheek, V D. n^o. 12, Mengelwerk, bl. 546, p. 13-15; J. Kantelaar, Lofrede op H.A.S. in het Taal- en Digtlievend Genootschap op den 23 Junij 1794 uitgesproken. Amst. 1794. 8^o., met een lat. gedicht van R. van Ommeren, en ook opgenomen in de Redevoeringen en Dichtstukken van Kantelaar, uitgegeven door M

[p. 535]

Siegenbeek; Björnstähl, Reizen, D. V. bl. 419, 420; Vervolg op Wagen., D. L. bl. 364-380; Siegenbeek, Gesch. d. Leidsche Hooges., D. I. bl. 316, 322, 327, 424, D. II. bl. 223, verv.; Glasius, Godgel. Nederl.; P.J. Veth, Gids voor 1846 n^o. 2, beoord. blz. 174 verv., Beets, Leven van v.d. Palm; Cat. Bibl. v.d. Palm; J. de Bosch, Prijsverh. over de vereischten in een lofreden, in Verh. d. Maats. v. Nederl. Letterk., D. II. bl. 278, 569, 577; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; F.Th. Rink, Heinrich Albert Schultens, Rign. 1794; Machaelis, Orient. und Eceg. Bibl., IV. Th. S. 132-141; Deutsche Museum, 1779; B.I. May, S. 494, 495; Teissèdre l'Ange, in Letterb., 1846. n^o. 2; Muller, Cat. v. portr.