Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Mr. Christiaan Jacobus Scholten van oud Haarlem]

SCHOLTEN (Mr. Christiaan Jacobus) van oud Haarlem, zoon van mr. Willem Scholten van oud Haarlem, raadsheer in den hoogen raad van Nederland en later president van de regtbank van eersten aanleg te Amsterdam, en van Charlotta Elise von Scholten, geboren te 's Gravenhage 1 Julij 1794.

[p. 384]

Hij volbragt zijne studiën aan het athenaeum te Amsterdam en promoveerde in de regten te Leiden, den 29 November 1811, waarna hij den 2 December van dat jaar als advocaat beëedigd werd voor het keizerlijk geregtshof te 's Gravenhage. Den 6 Januarij 1812 werd hij aangesteld als beëedigd translateur in het arrondissement Amsterdam en den 26 Augustus van dat jaar beëedigd als advocaat voor het hoog geregtshof te 's Gravenhage. Het jaar 1813 bragt hij in Parijs door, ter voortzetting zijner studiën. Vervolgens was hij werkzaam als surnumerair bij de registratie te Amsterdam en werd als zoodanig op zijn verzoek eervol ontslagen den 16 December 1814, uithoofde zijner aanstelling, den 9 Februarij 1815, tot ambtenaar der derde klasse voor de dienst in Nederlandsch Indië. Den 10 Januarij 1816 werd die aanstelling echter, op zijn verzoek, weder ingetrokken en den 11 December 1816 volgde daarop zijne aanstelling tot substituut officier bij de regtbank van eersten aanleg te Amsterdam. Scholten van oud Haarlem had dan nu, op twee en twintig jarigen leeftijd, eene vaste plaats ingenomen onder het korps regterlijke ambtenaren in Nederland. Zeven jaren later, 11 Januarij 1824, werd hij benoemd tot substituut van den procureur-generaal bij het hoog geregtshof te 's Gravenhage en den 27 Julij 1833 aangesteld tot lid van dat geregtshof.

Weldra opende zich voor hem een veel omvattender werkkring in Nederlandsch Indië. De president van het hoog geregtshof aldaar, mr. G.C. Hageman, (den 3 Julij 1855 op zijne buitenplaats Brittenrust bij Alphen, in 65-jarigen ouderdom overleden) stond naar het moederland terug te keeren. Op voordragt van den minister van koloniën van den Bosch, werd hij opgevolgd door den heer Scholten, daartoe door den koning benoemd, bij besluit van den 23 November 1836. In den loop van het jaar 1837 kwam hij op Java aan, tijdens het bestuur van den gouverneur-generaal de Eerens.

Hij was alleen benoemd tot voorzitter der beide hoven, zonder dat daarbij van eenige lastgeving tot de Indische wetgeving werd gewaagd. Na de aanvaarding zijner Indische bedieningen werd hij echter weldra overtuigd van het hoogst wenschelijke, zoo wel voor Indië, als voor het moederland, om, in afwachting van het wel naderend, doch toen nog zeer onzeker tijdstip van de invoering der nieuwe wetgeving in Nederland, terstond door eenige partiëele bepalingen te voorzien in de meest belangrijke leemten der zoogenoemde Indische wetgeving; onder welke leemten te rangschikken was het volkomen gemis van eenige bruikbare verordeningen omtrent het handelsregt, een gemis, hetwelk, door de aanhoudende uitbreiding der nijverheid van dag tot dag zwaarder drukte.

Hij achtte zich, hoezeer daartoe, bij zijne aanstelling niet uitdrukkelijk geroepen, verpligt, den gouverneur-generaal de

[p. 385]

Eerens, zijne beschouwingen over dit gewigtig onderwerp, onder de oogen te brengen en voor te dragen: het instellen eener commissie, belast met de onverwijlde vervaardiging van ontwerpen van voorloopig in te voeren meest dringend gevorderde wettelijke verordeningen, in afwachting van meer algemeene en definitieve beschikkingen, door het opperbestuur in Nederland te nemen. Overeenkomstig dit voorstel werd, bij besluit van den 31 October 1837, zulk eene commissie benoemd: de heer Scholten van oud Haarlem, als president der hoven, tot voorzitter, en tot leden de heeren mrs. A.A. van Vloten en P. Mijer, respectivelijk raad in en griffier bij het hoog geregtshof.

In een betrekkelijk klein tijdperk heeft deze commissie aan den gouverneur-generaal ingediend: ontwerpen van voorloopige wettelijke bepalingen op den staat en de verpligtingen van kooplieden, het wisselregt, de faillissementen, de enkele en bedriegelijke bankbreuk, en eene provisionele procedure in zaken van koophandel. Deze poging tot het ten minste aanbrengen van eenige partiëele verbeteringen, welke inzonderheid door de handelaren en belanghebbenden in onderwerpen van landbouw en fabrieken allervurigst werden verlangd, heeft echter niet mogen slagen.

Scholten van oud Haarlem werd door zijne zeer geschokte gezondheid genoodzaakt tot een vervroegd vertrek uit Indië in den aanvang van 1839. En nu werd door den gouverneur-generaal de Eerens, bij kabinetschrijven van den 18 Januarij 1839, aan het departement van koloniën voorgesteld, om zich het tijdelijk verblijf in het moederland van Scholten ten nutte te maken; en door dezen, bijgestaan door eenige ervaren mannen, met vroeger in Indië verkregen kennis en ondervinding toegerust, te doen ontwerpen een reglement op de regterlijke organisatie en het beleid der justitie voor Nederlandsch Indië, geschoeid op de Nederlandsche organieke wet; en voorts, van dien grondslag uitgaande, de toepassing op Indië, van de overige deelen der Nederlandsche wetgeving voor te bereiden.

Het was naar aanleiding van dit voorstel, op voordragt van den toenmaligen minister wan koloniën van den Bosch, dat bij koninklijk besluit van 15 Augustus 1839, n^o. 102, ingesteld werd eene commissie, bestaande uit de heeren mr. C.J., Scholten van oud Haarlem, Mr. J. Schneither, vroeger secretaris der hooge Indische regering, later lid in het hoog geregtshof van Nederlandsch Indië, toen raadsheer in het provinciaal geregtshof van Gelderland en mr. J.F.W. van Nes, toen laatstelijk resident van Pasoeroean, vroeger raad in het hoog geregtshof van Nederlandsch Indië; waarbij in 1841 nog gedurende eenige maanden werkzaam was de heer mr. B.G. Rinia van Nauta, laatstelijk omgaand

[p. 386]

regter op Java, vroeger raad in het hoog geregtshof van Nederlandsch Indië.

De taak der commissie was alzoo niet, het scheppen van eene oorspronkelijke wetgeving voor Indië en nog veel minder eene beoordeeling van de wezenlijke waarde der Nederlandsche wetboeken, met het doel om, waar dit, ook voor Nederland, noodig scheen, verbeteringen voor te stellen; - maar uitsluitend om, in het algemeen aannemende de deugdelijkheid der Nederlandsche wetgeving, derzelver bepalingen, zoo veel doenlijk onveranderd voor Indië over te nemen, en alleen daarvan af te wijken, wanneer de plaatselijke gesteldheid en de aangelegenheden van Indië dringend geboden het aanbrengen van wijzigingen, of wel de vervanging van oorspronkelijke bepalingen door andere, voor Indië meer geschikt. Indien de gesteldheid of aangelegenheden van Indië geene zoodanige afwijkingen hadden gevorderd, zou de Nederlandsche wetgeving onveranderd aldaar zijn overgeplant.

De laatste werkzaamheden voor de Indische wetgeving zijn hier te lande, nadat de in 1839 ingestelde commissie, bij koninklijk besluit van 15 December 1845, n^o. 68, was ontbonden, ingevolge 's konings bevelen, volbragt door den staatsraad jonkheer mr. H.L. Wichers, in gemeen overleg met den heer mr. Scholten, die na de vervulling der taak hem, hier te lande, bij voormeld besluit in 1839 opgegeven, zich, uit hoofde van den zeer verzwakten staat zijner gezondheid, had verpligt gevonden, zijn ontslag te verzoeken uit zijne Indische bedieningen, hetwelk hem, op de meest eervolle wijze, is verleend, bij besluit van 13 December 1845, n^o. 85, onder toekenning van den titel van Staatsraad. Reeds vroeger, Julij 1839, was hij benoemd tot ridder der orde van den Nederlandschen Leeuw. Ten gevolge van dit ontslag wierd bepaald, dat de heer Wichers, met behoud zijner betrekking van lid van den raad van state, zich in zending zou begeven naar Nederlandsch Indië, met het tweeledig doel: om gedurende zijn verblijf aldaar, het voorzitterschap te bekleeden der beide Indische hooge geregtshoven, - en om den gouverneur-generaal bij te staan in het invoeren der nieuwe wetboeken voor Nederlandsch Indië.

De heer Wichers is op den 23 Mei 1846, ter vervulling van de hem toevertrouwde eervolle en gewigtige zending, naar Indië vertrokken, en heeft zich daar van zijnen last uitmuntend gekweten.

De taak van den heer Scholten van oud Haarlem, hem in het belang van Nederlandsch Indië opgelegd, was nu afgeloopen. Hij volbragt die taak op een voorbeeldeloos ijverige wijze, en het mag als ontwijfelbaar zeker gesteld worden, dat de herziening der Indische wetgeving, zouder hem, nog lang tot de vrome wenschen behoord zou hebben. De schets die

[p. 387]

wij hier gegeven hebben, over de werkzaamheden welke aan den heer Scholten waren toevertrouwd, is grootendeels afkomstig van hem zelf, en is te vinden in een der nummers van het Utrechtsche tijdschrift dat van 1844-1847 bestond onder den titel van: ‘Bijdragen tot vermeerdering der kennis van de Nederlandsche en vreemde koloniën.’ De heer Scholten van oud Haarlem overleed den 5 Julij 1849 te 's Gravenhage, met nalating uit zijn huwelijk met vrouwe Petronella Jeanne Henriette Scholten van Aschat, van eene dochter, welke gehuwd is met den heer mr. S.J.A. van Walch'ren. Hij was lid van onderscheidene geleerde genootschappen, onder anderen van La Société Royale des antiquaires du Nord, van la Société d'Afrique en van het Bataviaasch genootschap van kunsten en wetenschappen. Zijn karakter was open, rondborstig en vriendschaphoudend, zijn omgang zeer gezellig; zijne denkbeelden omtrent pligt en pligtsbetrachting zeer positief. Zijn naam zal leven in de geschiedenis der Nederlandsch Indische wetgeving; zijne nagedachtenis zal geëerd blijven bij tijdgenoot en nakomeling.

Part. berigt.