Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[p. 70]

[Johan van den of à Sande]

SANDE (Johan van den of à), zoon van den vorige. Hij had voortreffelijke leermeesters, zoo in de letteren als regten, o.a. te Wittenberg, den beroemden Petrus Heigius. In het vaderland weêrgekeerd, werd hij doctor in de regten, advocaat te Utrecht en in 1597, toen hij naauwelijks 20 jaren oud was, hoogleeraar in de regten te Franeker (Professor Pandectarum), in 1604 raadsheer in het hof van Friesland. Hij vestigde toen zijne woonplaats te Leeuwarden en werd daar ouderling der hervormde kerk. Deze, schijnbaar niet gewigtige betrekking, gaf hem in volgende jaren, een groot aandeel in de godsdienstige staatkundige geschillen, welke vooral omstreeks 1618 met zulke hevige verbittering gevoerd werden. In dat jaar werd hij met de predikanten Joannes Bogernan, Florentius Johannis, Phil. Dan. Eilshemius en twee leden van het hof naar de Synode van Dordrecht afgevaardigd. Hij bleef echter niet gedurende den geheelen tijd dier vergadering: want bij besluit der Staten-generaal van den 20 Febr. werd hij benoemd onder de XX gedelegeerde regters over Oldenbarneveld, de Groot, Hogerbeets en andere staatsgevangenen. Men heeft alle regt het er voor te houden, dat hij zich in deze hoogst gewigtige en moeijelijke betrekking met gematigdheid en regtvaardigheid heeft gedragen. Na den afloop der regtspleging keerde hij naar Leeuwarden terug, waar hij nog een reeks van jaren met luister zijne achtbare bediening bekleedde, en in 1638 als president van het Hof overleed.

Hij was als regtsgeleerde en geschiedschrijver binnen en buiten 's lands beroemd.

Hij gaf in het licht:

Opera omnia Juridica Joannis et Frederici à Sande, Jurisconsultorum clarissimorum; quorum primus in suprema Frisiorum Curia magna cum laude Praeses, alter non impari encomio in civitate Arnhemiensi consul eluxit; cum Additionibus et Elucidationibus Joac. Burgers, Lamb. Goris, Arnoldi Schotani, aliorumque. Omnibus tum in Foro versantibus, tum Fisci Patronis utilia et apprimè necessaria. Novâ hactenus vigilantiâ omnibus mendis soluta, et inprimis Legibus ac citatis Textibus in aliis editionibus maxime deviantibus, ad debitos locos numerosque summo studio revocatis, recenter exculta et denuo ornata septem Indicibus copiosissimis. Antv. 1674. fol.

Bevattende:

Commentarii duo singulares, quorum primus est de Actionum cessione, multo auctius quam ante nunc editus: alter de prohibita rerum Alienatione, cujus compendium duabus repetitionibus in Academia Franequerana propositis repraesentatum, additum est. Cum indice locupletissimo. De eerste dezer tractaten verscheen eerst afzonderlijk te Franeker

[p. 71]

1623 in 4^o., en zeer vermeerderd met het tweede Leovardiae 1633, 4^o., een derde druk aldaar 1657 in 4^o.

Ad Titulum Digestor. de divers. regulis Juris antiqui Commentarius, Fori et Academiarum Patronis utilissimus; quo tum Leges solide explicantur; tum affines Quaestiones ex veris Juris principiis evolovuntur: auctus et illustratus, ac pluribus in locis emendatus a Clariss. viro D. Bern. Schotano, Jur. Profess. primar. in Academia Lugd. Bat. Met twee korte Voorredenen van B. Schotanus en van J.J. Wissenbach, die er de eerste uitgaaf, Leovardiae 1647, 4^o. van bezorgde. De tweede, Lugd. Bat. 1652; 24^o. was was Bernard. Schotanus.

Rerum in Supremâ Frisiorum Curia Judicataram Liber primus, complectens materias ad ordinem Judiciarum pertinentes. - Liber secundus, qui est de Jure Personarum. - Liber tertius de Obligationibus, Matuo, Emptione-Venditione, utroque Retractu, Locatione et Conductione, Emphyteasi, Mandato, Societate, Pignoribus et Hypothecis, Usuris, Tractibus, Compensationibus, etc. - Liber quartus complectens successiones, tam ex Testamento, quam ab Intestato, aliaque inde dependentia - Liber quintus: de Donatione, Injuriis, Praescriptionibus, caussis criminatibus etc. Vroeger uitgegeven Leovard. 1615, 1635 en 1639, 4^o. m. verm. Ibid. 1647 en 3 (4^o) edit. 1650, 4^o., 9^e edit. Amst. 1698, 4^o. Ook met den titel:

Theatram Practicantuim, hoc est Decisiones aureae, seu rerum in supremâ Frisiae Curiae Judicatarum Libri quinque, quorum anteriores tres elegantissimis definitionibus, responsis, et rebus Judicatis, ex praecipuis Doctoribus collectis, locupletati cum Joachimi Burgers, Lippensis, Advocati Coloniensis. Colon. Agrip. 1663. 4^o. 1695. 4^o. Ook in het Holl Gewijsde Saecken. Leeuw. 1638, 1652, 1682. 4^o. Volgens Huber ‘Quantiris pretii opus.’

Annotationes et elucidationes ad libros Definitionum Cl. viri Joannis à Sande ex Definitionibus, Responsis, et Rebus Judicatis a praecipius DD. conscriptu collectae curâ Joachimi Burgers J.U.D. Lips. Deze en de vorige werken zijn in 1681 en 1683 te Groningen in 4^o. herdrukt en vermeerderd uitgegeven door den Advokaat Dominicus à Feenstra.

Frederici a Sande, J.C. Ducatus Gelriae et Comitatus Zutphaniae quondam Consiliarius et Fisci patroni, ac urbis Arnhemiensis consulis; et illustris scholae Gelro-Velavicae curatoris, Commentarius in Gelriae et Zutphaniae Consuetudines Feudales, nec non de Effestucatione; cum collatione jurium et consuetudinum, quae in Gelricae vicinis ditionibus obtinent. Omnibus in foro Feudali versantibus, tum Paribus, tum causarum Patronis apprimè utilis ac necessarius. Ex ipsius Authoris scriptis recognitus, à multis mendis

[p. 72]

quibus scatebat correctus, et indice locupletissimo adornatus. Antw. 1674, voorafgegaan door:

Lessus in obitum Frederici Sandii, J.C. Ducatus Gelriae et Comitatus Zutphanioe consiliarii etc. Hagae Comit. defuncti, anno ciɔ.iɔ.c.xvii. Auctore Joh. Isacio Pontano.

Al de werken der beide broeders zijn herdrukt te Brussel 1721 fol. door de zorg van Libert François Christyn.

Nadat hij met zijne broeder, Frederik van den Sande, in 1626 de Historie der Nederlandsche oorlogen van zijn oom, Everart van Reyd, in het licht gegeven had, schijnt hij al vroeg bedacht geweest te zijn om dit werk te vervolgen, gelijk hij ook gedaan heeft en tot kort voor zijnen dood heeft volgehouden. Het werk verscheen eerst in 1650, na zijn dood, in het licht, onder den titel:

Nederlandtsche Historie, beschreven door wyll: Johan van den Sande, oudtste raedt in 't hof provinciaal van Vrieslandt: dienende voor continuatie van de Historie van wijll. Everhard van Reijd. Tot Leeuwarden, Anno 1650, by Gijsbert. Sybes, fol.

Deze eerste druk bevat 15 boeken, en loopt van den jare 1566 tot den jare 1641. Aan het hoofd van het 15^o boek (bl. 209) leest men: ‘Den Autheur van dit vervolgh der Nederlandtscher Gheschiedenissen, de heer Johan van den Sande, in 1638 overleden zijnde, heeft my niet ongherijmt ghedocht de continuatie derselver van dien tijdt af tot den jare 1641. daer aen te knopen. De Drucker aen den goedtgunstigen leeser.’

Een tweede druk van dit werk is vermeerderd met een bijvoegsel tot den jare 1648, onder den titel:

Kort begrip der Nederlandsche Geschiedenissen, door den E. Heer Johan van de Sande, tot den jare 1638 en voorts tot 1648, met het sluiten der vrede. Amst. 1650. 3^e uitgave. Utrecht 1651. 12^o. Vervolgens is het in het Latijn vertaald, onder den titel:

Belgicarum Historiarum Epitome, quâ initium, progressus, et exitus, motuum atque discordiarum lucide demonstrantur, ab anno 1566 ad 1683. Auctore nobili viro, Domino Johanne van den Sande, in Curia Frisiorum, Senatore primario. Deinceps vero ad annum 1648 cum conclusione atque publicatione pacis, desinens, Iconibus Gubernatorum omnium in Belgio, aëre incisis adornata, Novisimè Latinitati ex Belgico sermone donata, Editio, Ultrajecti Apud Joannem a Waesberge 1652. 16^o. Met zijn portret.

Nog latere uitgaven voeren den volgende titel:

De waeckende Leeu der Nederlanden. Historie, vertonende 't begin ende voortganck der Nederlandtsche oorlogen, ende Beroerten, tot den jare 1648, door den E. Heer Johan van den

[p. 73]

Sande, Oudtste Raedt in 't Hoff van Frieslandt. Tot Leeuwarden by Gysbert Sybes, Boeck-vercoper in de Clock-straet 1651. 12^o. Amst. by G. van Goedesbergh 1663. 12^o. Bij deze uitgave is gevoegd een tweede deel der Nederlandsche historien, ofte een vervolgh op de Heer Johan van der Sande, van den jare 1648 tot Somermaand des jaars 1663 Amsterdam by G. van Goedesbergh 1663. 12^o. Dit vervolg is een tweede en vermeerderde druk van het Vervolg op v.d. Sande, door Petrus de Lange, uitgegeven in 1661, en vermeld bij Pars.

Zie Val. Andreas, Bibl. Belg. p. 557-558; Foppens, Bibl. Belg. T. II. p. 722, 723; Vriemoet, Ath. Fris. p. 93-97; Saxe, Onom. litter. T. IV. p. 320; Anal. T. V. p. 556; Pars, Index Bat. p. 280, 281; Huber, Praef. Observ. rer. forens.; Dez. Auspis. Domest. Orat. de celebribus Ictis Frisiae, p. 212; Act. erud. Lips. an. 1684, p. 271; Grotii, Apol. cap. XV. p. 275; ed. 1640; L. Adama, Orat. in Obit. Henr. Schotani, p. 22; Act. Syn. Dordr. sess. 2; Struvii, Bibl. Jur. selecta, p. 337; Sandbrink, de Advoca. juribus ac doctrina, p. 60; L. Aitsema, Poëm. p. 13; Vonk, Voorr. voor Huigens, Beschrijv. v. Doesburg, bl. 72; Wtenbogaard, Kerk. Hist. bl. 69; Brandt, Regtspl. v. Oldenb. bl. 37, 252; Schotanus, Beschrijv. van Friesl. bl. 181; Naamrol der Raaden 's Hofs van Friesland, bl. 33; Alg. Hist. Woordenb. i.v.; Reyd Tegenw. staat van Gelderl. bl. 454; te Water, Verbond der Edelen, D. IV. bl. 387; de Wind, Bibl. der Nederl. Geschieds. bl. 430 volgg.; Brandt, Hist. d. Ref.; Glasius, Gesch. d. Dortsche Syn.; Bouman, Gesch. der Gelders. Hooges. D. I. bl. 29; D. II. bl. 642; Wagenaar, Vad. Hist. D. X. bl. 341; Cat. d. Maats. v. Ned. Letterk. D. II. bl. 49, 573; D. III. bl. 248; Paquot, Mém. T. III. p. 250, volgg.; Jöcher, Bauer; Moreri; Hoogstraten; Kok; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.; Bibl. Meerm. T. I. p. 113; Neuhusii Poëm. p. 70.