Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Johannes Saliger]

SALIGER (Johannes) vertrok met zijne ambtgenooten in 1587 uit Antwerpen, waar hij predikant bij de Luthersche gemeente was geweest. Na zijn vertrek werd hij nog in hetzelfde jaar predikant in de Mariakerk te Lubeck, doch om zijne bijzonder gevoelen over het Avondmaal, 4 Julij 1566 van zijn ambt ontzet, waarmede men echter, naar het oordeel der godgeleerden van Mansveld, in hun schrijven van 15 November 1566, te overhaast was te werk gegaan. Nog in 1568 werd hij predikant in de Nicolaïkerk te Rostok, alwaar hem om dezelfde oorzaak hetzelfde lot wedervoer op 16 October 1569, schoon twee zijner ambtgenooten te Wismar zelfs, in

[p. 20]

tegenwoordigheid van Ulrick, hertog van Mecklenburg, deze afzetting in hunne predikatien afkeurden. Omstreeks 1575 werd hij predikant te Woerden, waar men hem reeds voor zijne komst te Antwerpen in 1564 schijnt gekend te hebben. Hier was hij niet minder ijverig dan zijn ambtgenoot Cornelis van der Laer, om in dezen hagchelijken tijd de gemeente tot standvastigheid en getrouwheid aan te sporen. Groot was de ijver van beide leeraars gedurende het beleg dier stad door de Spanjaarden, van 8 September 1575 tot 24 Augustus 1576. Al wat de schrift tot vermaning, vertroosting en bemoediging bevat, werd door hen der gemeente voorgehouden: zij wezen haar op de wonderbare verlossing van Samaria, door Elisa voorspeld II Kon. 7, van Jerusalem op het gebed van koning Hiskia, door Jesaja voorzegd, Jes. 37, II Kon. 19, en op de verlossing van David uit de handen van zijnen vijand Saul, I Sam. 13. Met zulke voorbeelden verbonden zij zoo vele troosterijke spreuken der schrift, om den moed der belegerden op te beuren. Wanneer de vijand hen nu eens dreigde, dan eens vermaande, om in den schoot der Roomsche kerk weder te keeren, dan dankten zij God voor hunne gemeenschap aan het Euangelie van den eersten dag af tot nu toe, en hadden het goede vertrouwen, dat Hij, die in hen begonnen had het goede werk, het ook volbrengen zou tot op den dag van Jezus Christus Filip. 1 vs. 3, 5, 6. Toen in de laatste weken van het beleg, de nood dringender was geworden, zonden de beide leeraren, met toestemming van den bevelhebber en van de regering der stad, op 16 Augustus 1576, aan de belegeraars een brief, ten einde hen, onder welke er waren die uit Duitschland geboortig, Luthers leer beleden, te vermanen om gewetenshalve van dezen oorlog af te zien, en zich niet langer in vijandschap te stellen tegen God en zijn woord, door te strijden tegen de belijdenis van het zuivere Evangelie. Deze brief zag het licht, onder dezen titel: Copye van den brief der predikanten der Christelycke Gemeente der stad Woerden, den 16 August anno Domi 1576 met andere schriften Dr. M. Lutheri tot vermaening, tot boete en waerschuwinge voor schaede, gezendt in die Cruysschans aen de Oversten, Hopluyden, Bevelhebbers en alle de Crygsluyden, die hen, om die Christelycke gemeente der stad Woerden in Hollant, den Augsborgsche confession toegedaan, om des Evangelioms Christi wille, in zeven schansen, en vier legeren ende sommige scheepen te water, diezelfde stad uit te hongeren en met gewelt te overvallen, gelegert hadden, en den XXIII August met verschrikkingen en schande afgethogen zijn in 8^o.

Bij dezen brief, die, blijkens zijn inhoud, reeds in het begin van Augustus, toen Woerden over de 46 weken was belegerd geweest, geschreven was, waren gevoegd eenige uittreksels uit de schriften van Luther en andere Godgeleerden tot

[p. 21]

vertroosting der christenen, die om de waarheid vervolgd werden, en tevens tot hunne aanmoediging om geweld met geweld te keer te gaan. Ook deze uittreksels zagen het licht, onder den titel: Bedenken, oordeel en raet Dr. M. Lutheri en andere Hooggeleerde Theologanten met sommigen sluitreden Lutheri in openbare disputen verdedigd anno 1529, dat men den Paus en zijn beschermheeren tegen onregten, geweld en crijgh wederstant sal doen. Ghedruckt tot onderwijs en troost der Christelycke gemeente der stad Woerden in Holland, der ongevolster Augsburgscher confession toegedaen, welke daerom met seven schansen van den Albaneschen Papenknegten en kindermoorders tot Oudewater over 46 weken beschanst, en nu nog daarenboven met vier legchers nevens die seven schansen en met schepen of schuiten te water belegert is in 't jaer ons Heeren 1576. Deze brief, door de beide predikanten onderteekend, werd den 16 Augustus gezonden aan den vijand in de kruisschans. Men vermoedde toen nog niet, dat de verlossing der stad zoo nabij was. In den morgen van Vrijdag 24 Augustus, tusschen 5 en 6 uren, stak de vijand de Kromwijker en Polerer schansen met de drie daar achter gelegenen legerplaatsen in brand en vertrok. Kort daarop gaf Saliger de geschiedenis van het beleg in het licht, Historia van der tyt der swaere belegering ende wonderlycke verlossinghe der Christelycke ghemeente der stadt Woerden in Hollant, der Angsburchsche confessie toeghedaen. Godt den Heere ter eeren ende alle Christenen tot vruechden, ende den vervolghers des heylighen Euangelioms ende den aenhanck des Paus tot boete, Kortelyck opgheschreven door Johannes Saligher, Predigher aldaer. Ghedruckt by Dierick Mullem.

Had Saliger zich gedurende het beleg onderscheiden als handhaver van godsdienst en vrijheid; moedig had hij zich reeds vóór het beleg verzet tegen den voorslag van sommige der aanzienlijkste ingezetenen, om liever met den vijand in onderhandeling te treden, dan zijn komst herwaarts af te wachten, en waarschijnlijk zal hij wel de bewerker geweest zijn van zekeren brief aan den bevelhebber en de regering der stad, door prins Willem eigenhandig geschreven en gedagteekend uit Dordrecht 29 Augustus 1575, en in de Bijdragen tot de Gesch. der Evang. Luth. Gemeenten medegedeeld. Toen Cornelis van der Laer, niet lang na Woerdens beleg, en de pacificatie van Gend, naar Bodegraven vertrokken en door Hendrik Vredeland opgevolgd was, was Saliger ook met dezen voor de belangen der gemeente werkzaam, bleef aan dezelfde gevoelens gehecht, die hij vroeger had omhelsd, en even gestreng in het bestraffen der zedeloosheid bij grooten en kleinen. Deze strengheid berokkende hem vele vijanden, die zich op hem zochten te wreeken, en hem van onregtzinnigheid in het leerstuk der erfzonde, waaromtrent men wist,

[p. 22]

dat de gevoelens van andere leeraren der Luthersche kerk van de zijnen (hij stond in het gevoelen van Flacius omtrent dit leerstuk voor) verschilden. Een hunner klaagde hem op den 18 September 1578 bij de overigheid aan, en toen deze zijne beschuldiging niet kon staven, verstoutte hij zich, terwijl Saliger predikte, hem, in het midden der kerk met luider stemmen tegen te spreken, hetgeen een groote ontsteltenis onder de toehoorders verwekte.

Daar Saliger zich opentlijk verzette tegen het schenden der verdragen tusschen der Roomschen en Hervormde gesloten, en zich minder tegen de afzwering van Philips, waarover 's Lands Staten reeds in 1579 begonnen te handelen, wijl, naar zijne meening, niet anders dan eene volkomene zegepraal der Hervormde kerk, met uitsluiting van iedere andere gezindte te wachten stond, zoo meenden zijne vijanden, dat de tijd dáár was hem tot een gewissen val te brengen. Zij klaagden hem bij de Staten van Holland aan, die twee gemagtigden benoemden om te Woerden onderzoek te doen. Hun verslag gehoord hebbende, zonden zij op nieuw gemagtigden naar Woerden, ten einde den predikant zelven te hooren. Deze verdedigde zich moedig, en werd, in weerwil der grootte diensten, die hij bewezen had, van zijn ambt ontzet, waardoor een groote schrede was gedaan tot de invoering der Hervorm de kerkleer te Woerden. In weerwil dat sommige ingezetenen het herstel van Saliger, in den predikdienst verzochten, werd hem de Staten niet alleen het prediken aldaar maar ook elders verboden, en zoo wel Saliger als Vredeland gelast uit stad en land te vertrekken.

Zie Bor, Ned. Oorl. B. XVI. fol. 170-175 (145-149); Hooft, Ned. Hist., B. XVI. bl. 686, 687; Brandt, Hist. der Rej., D. I. bl. 662-664; Wagenaar, Vad. Hist. D. VII. bl. 331-334;Resol. v. Holl. 24 Aug. 1579 bl. 196; 21 Nov. 1579 bl. 284, 285, 4 April 1585 bl. 53; Kerk. Placaatb. D. II. bl. 14; Ypey en Dermout, Gesch. d. Ned. Herv. Kerk, D. I. bl. 251; J. Mulleri, Cimbria litter. T. I. p. 187; J.A. Fabricii, Memoria Hamburg., Vol. II. p. 805; B. Costerus, Hist. Verh. 1737, bl. 42, 43, 167, 168, 244, 287, 288, 407-424; Belegering van Woerden door de Spanjaarden (door J.G.H. Reudler), in Mengelw. der Vaderl. Letteroef. Dec. 1808, bl. 805, 826; Kist en Royaards, Kerk. Archief (2^e serie) D. IV. bl. 139, 143; J.C. Schultz Jacobi en F.J. Domela Nieuwenhuis, Bijdragen tot de Geschied. d. Evangel. Luth. Kerk, St. III. bl. 62 volgg., Wap, Astrca 1855, bl. 445; Glasius, Godgel. Ncderl.; Hoogestraten; Kok; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; Cat. J. van Voorst, T. I. p. 213.