Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Julius Constantijn Rijk]

RIJK (Julius Constantijn) werd den 14den Januarij 1787 geboren en heeft, gelijk zoo vele vroegere Nederlandsche zee-oversten, zijne loopbaan van de eerste trappen der zeedienst, vooral door eigen oefening, beklommen. Het was in 1799, dat hij als scheepsjongen in dienst trad en reeds in de eerste tijden van zijnen dienst deed hij zich, door zijne toewijding aan 's lands belangen en zijne bijzondere gaven kennen, zoodat hij in 1804, dus op slechts 17-jarigen ouderdom, eene kanonneerboot op onze kusten mogt bevelen. In 1808 werd hij, ten gevolge van doorslaande blijken van dapperheid en kunde, tot luitenant der marine benoemd en mogt hij. gelijk vroeger van den admiraal Ver-Huell, later de bijzondere aandacht van zijnen kapitein, baron Melvill van Carnbée, opwekken. Tijdens de Fransche regering onderscheidde hij zich bijzonder door zijne inspectie- en kruistogten op de Oost-Friesche kusten, voorts als adjudant van den admiraal de Winter en eindelijk door zijn bekend gedrag aan den Helder, van waar hij eene zending naar Parijs wist te volbrengen op eene wijze, die de stoutste zeelieden verwonderd deed blijven en die hem op 25 jarigen ouderdom deridderorde van het Legioen van Eer deed verwerven. Na het herstel der Nederlandsche regering, trad hij weder in Nederlandschen dienst. Koning Willem I stelde zijne kunde en ervaring grootelijks op prijs, blijkens zoo vele lastgevingen betreffende het loodswezen, het uitgeven van kaarten, enz. Na eenen togt in de Middellandsche zee, keerde hij in 1820 in Nederland terug; hij werd in het volgend jaar tot kapitien-luitenant bevorderd. Voor de hydrographie, gelijk eenige jaren later voor het stoomwezen, deed hij zeer veel in het belang van 's land marine. In Jan. 1825 zag hij zich het opperbevel toevertrouwd over de korvet Pallas, aan boord waarvan zich de

[p. 608]

hertog Bernhard van Saxen-Weimar inscheepte, om eene wetenschappelijke reis in Engeland en de Vereenigde Staten te doen. Het was ten gevolge van die reis, dat hij met eenen bijkans voorzeggenden geest de groote beteekenis van den stoom voor de marine aanwees en in praktijk wilde gebragt hebben. In 1828 werd hij naar Oost-Indië gezonden, droeg aldaar nog ruimschoots het zijne bij tot beëindiging van den oorlog op Java, tot beteugeling van den opstand der Chinezen op Banka, alsmede tot het bevorderen der wetenschappelijke bemoeijingen voor de scheepvaart in Indië. Naauwelijks in 1830 in het vaderland terug, had hij een zeer werkdadig aandeel aan de bewegingen der vloot vóór en op de Schelde en werd hij tot kapitein-ter-zee bevorderd, in welke hoedanigheid hij het bevel erlangde over het grootste schip der Nederlandsche marine, de Zeeuw, van 96 stukken. Men kent de togten, die hij gedurende twee jaren met dat schip ter beveiliging van 's lands vaarwateren deed en waarin hij zoowel de goedkeuring van 's lands regering als het vertrouwen en de bijzondere gehechtheid zijner onderhebbenden mogt verwerven. Na de voorloopige staatkundige schikkingen in het jaar 1833 deed hij met datzelfde schip, aan boord waarvan zich Z.K.H. Prins Hendrik bevond, eenen togt naar de Noordsche hoven en naar Engeland, in al welke streken Neêrlands vlag grootsche herinneringen aan de tijden van de Ruyter, Tromp en Peter de Groote opwekte. Na zijne terugkomst in het vaderland werd kapitein Rijk tot kommandant van het instituut te Medemblik benoemd. Vier jaren lang arbeidde hij in die gewigtige betrekking met onbezweken vlijt en voerde in het onderwijs voor de marine zoo vele verbeteringen in, dat het tijdperk van zijne leiding over het koninklijke instituut, als hoogst gedenkwaardig mag geroemd worden en hij als de grondlegger mag worden gerekend van de volslagen vernieuwing eener school, waaruit eene gansche reek van uitstekende zee-officieren is voorgekomen.

Zijne groote bekwaamheden en toewijding aan de belangen des lands deden hem in 1838 met de bevordering tot schout-bij-nacht, een werkkring openen van veel uitgestrekter omvang en nog grooter onderscheiding, hij werd verheven tot gouverneur-generaal van Neêrlands West-Indische bezittingen. Hij voerde aldaar het bewind tot in 1842. Men weet welk een invloed hij aldaar mogt verwerven door zijn edelen inborst, door zijne zucht om 's lands dienst met de wenschen en behoeften der ingezetenen overeen te brengen en door zijne beleidvolle pogingen tot wegneming van misbruiken en gebreken in het bestuur, zooveel dit hem mogelijk was. Van daar dan ook, dat zijn bewind eene schoone bladzijde in de geschiedenis der West-Indiën be-

[p. 609]

slaat en men op eene treffende wijze het leedwezen over zijn vertrek uit de Kolonie zag aan den dag leggen. Het was tot vervulling van eene niet minder gewigtige betrekking, dat hij door Koning Willem II naar het vaderland werd geroepen. Hij werd hier namelijk benoemd eerst tot directeur-generaal, vervolgens tot minister van marine en bevorderd tot vice-admiraal. Hij bleef tot den jare 1849 het bestuur over de marine voeren. Men herinnert zich nog levendig de verschillende beschouwingen over dat bestuur, maar ieder wien het om een onbevangen oordeel te doen was, gelijk vroeger, moest toegeven, dat dit bestuur voor een groot deel, in hoogst moeijelijke financiele omstandigheden des lands inviel en dat de minister Rijk, met betrekkelijk geringe middelen, veel wist te doen. Voor het overige heeft hij in de laatste jaren zijns levens zijne geheele ministeriëele loopbaan met echte zeemans rondheid te boek gesteld, en men zal in die geschriften zijnen vaderlandschen geest en blijken van zijne theoretische en practische bekwaamheden in al wat het zeewezen betreft, niet miskennen. Het was eene hulde aan dien geest en aan zijne verdiensten, die hem van wege 's Gravenhage, eene plaats deed innemen in 's lands vertegenwoordiging; jammer dat hij zoo korten tijd daarin zitting mogt hebben.

Het ligt niet in het bestek van dit eenvoudig levensberigt in vele bijzonderheden te treden over zijne veelomvattende bemoeijingen, over geschriften, in verschillende talen, die op zijne langdurige loopbaan van zijne onbezweken zucht voor het zeewezen en voor de wetenschappen in het algemeen getuigden; wij behoeven niet op te tellen al de onderscheidingen, die hij van wetenschappelijke inrigtingen en gekroonde hoofden of regeringen van vele landen verwierf; genoeg zij het te herinneren, dat het grootkruis der orde van den Nederlandschen Leeuw en het kommandeurskruis der Willemsorde hem teregt als belooningen voor zijne ijverige diensten werden toegekend; dat hij binnen en buiten 's lands door al wat de zeevaart luisterrijks telt werd hooggeschat; dat hij tot zijne laatste dagen met beroemde mannen in zijn vak in gestadige briefwisseling bleef en het hem een lust was anderen daarin voor te lichten. Zijn karakter was als zijn gelaat, open, gul, heusch; zijne zucht om wel te doen naar vermogen, deed zich door edele daden kennen. Zoo men hem soms verwijtingen in zijn bestuur deed, het was dat bij te goedhartig was. Maar mogt dit als een feil toegerekend worden aan den onverschokken zeeman, rijk aan ervaring, aan menschenkennis, opgeklommen, zoo als boven gezegd is, door eigen kracht van verdiensten, door gestadige oefening, door geestdrift voor het vaderland, door onkreukbare regtschapenheid! Zijn leven zal dan ook voor

[p. 610]

den zeeman in het algemeen en voor den Nederlandschen zeeman in het bijzonder steeds een nuttig, waardig voorbeeld blijven en de naam van Rijk gewisselijk geplaatst worden onder die, welke met eere genoemd worden als het zaak is mannen te vermelden, die hun leven hebben gewijd aan de handhaving der regten, belangen en roem van Nederland en zijn Vorstenhuis! Hij overleed den 2 Mei 1854.

Zie Le Moniteur des Indes Orient. et Occid. par le Baron P. Melvill de Carnbée, T. III. p. 80-96, 132-148; Het Bestuur der Marine, onder den Schout-bij-Nacht, later Vice-Admiraal J.C. Rijk, toegelicht door hem zelven 1851 en nader toegelicht 1853; de Jonge, Gesch. van het Ned. Zeew. D. VI. St. 2, bl. 507, 532 enz.; Leven van den Admir. Ver-Huell, D. II. bl. 313, 323-327 enz. D.J. Veegens, Levensb. van J.C.R. in Levensb. d. Maats. van Ned. Letterk.; Dez. Lijkrede op J.C.R. uitgespr. in de Verg. van het Hoofdkap. der Hooge Graden van de V∴ M ∴ op den 10 Junij 1854; Letterb. 1854, bl. 176; W. Vrolik, Levensb. van J.C.R. in Versl. der Kon. Akad. van Wet. Nat. II. 270; Tijdsp. 1856, D. II. bl. 134; Onze Tijd, D. XV. 1855. bl. 341.