Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Hendrir Alexander Ruysch]

RUYSCH (Hendrir Alexander), jongste zoon van Hendrik Ruysch. Heer van Lunenburg, Generaal-Majoor van de Infanterie van den staat, en van vrouwe Helena Alexandrine van Eijs, werd den 7 Februarij 1767 te Zutphen geboren en na het overlijden zijner ouders Grenadierkadet bij het regiment van wijlen zijn vader. Op zijn verlangen uit 's landsdienst ontslagen, ging hij bij de Marine van den staat over en werd als Adelborst geplaatst op 's lands schip van oorlog Piet Hein, onder de bevelen van den kapitein ter zee Willem van Braam. Hij nam deel aan den zeeslag op de Doggersbank, den 5 Augustus 1781. Hier bekwam hij een eervolle wonde, ontving uit de handen van den vice-admiraal van Kinsbergen de eere-medaille en werd als Luitenant ter zee titulair overgeplaatst op het schip van oorlog Utrecht, onder commando van den kapitein ter zee Jacob Pieter van Braam,

Onder de bevelen van den ridder van Kinsbergen, deed hij daar aan boord een kruistogt van 3 weken in de Noordzee. Door stormwind van het Eskader afrakende, werd, den 27 October 1782, eene Engelsche koopvaardij-brik de Dolfijn genoemd, ontmoet, en prijs gemaakt. Op deze brik werd de jonge luitenant als prijsmeester geplaatst. De prijs-brik leed schipbreuk, doch Ruysch kreeg voor zijne volharding, kloekmoedigheid en beleid van wege den prins van Oranje een eeredegen met zilver gevest. In 1783 woonde hij op het schip Utrecht, onder het Eskader van den Kommandeur van Braam, de krijgstogt op het schiereiland Malacca bij, bragt mede den Vorst van Salangoor, aan het hoofd van een divisie gewapende matrozen, ten onder, en nam deel aan de expeditie naar Riouw, waarna hij naar het vaderland terug keerde.

In 1784 werd hij als derde luitenant op het fregat de Valk, onder bevel van den kapitein ter zee Aegidius van Braam, en nadat deze het bevel aan den kapitein ter zee Kuvel had overgegeven, bij dezen als eerste officier geplaatst en vertrok met hetzelve naar de Oost, waar hij bij de troonbeklimming van den nieuwen keizer van Solo tegenwoordig was.

In 1789 keerde de Valk naar 't vaderland terug en in 1790 werd Ruysch als tweede luitenant geplaatst op het linie- schip Gelderland. Reeds vroeger in 1792 had hij als eerste officier op bevel van van Kinsbergen eene kaart vervaardigd van de reede van Portsmouth, thans deed hij

[p. 587]

zulks terwijl hij op de hoogte van Hitland, op de O.I. rebour-vloot wachtende, kruistte, van de Baai van Qúeendal aan de Z.W. kust van het eiland Hitland, te vinden in de Verzameling van Berigten over eenige Onderwerpen der naigatie (2 St. 1795.)

Bij zijn terugkomst te Texel werd hij tot kapitein-luitenant bevorderd, en geplaatst bij de Compagnie zee-arteleristen, onder bevel van den kapitein ter zee Woenzel. Toen de Franschen de republiek bedreigden, gelaste hem de schout bij nacht Spengler, kommandant op de zeeuwsche stroomen, met een detachement van 65 zee-arteleristen zich naar het land van Cadsand te begeven, een geheele linie van sterkten met geschut te montéren en verder in staat van defensie te brengen. Den 27 Julij 1794 werd deze linie door de Franschen aangevallen. Na eene hardnekkige en manmoedige verdediging, waarbij Ruysch van zijn regiment alleen 30 man verloor, moest men voor de overmagt bukken. Hierop was hem het bevel opgedragen over eene flotille kanonneerbooten en gewapende gaffelaars, waarmede hij de voornaamste punten op de Schelde bezette en de overigen liet kruissen langs den cadsandschen wal.

Na de omwenteling bood Ruysch zijne diensten aan bij de nieuwe Bataafsche Republiek, en erlangde dadelijk het bevel over het fregat Alardin. Daar echter het schip niet gereed was, over het fregat Venus, en vervolgens over het linieschip Gelijkheid, behoorende tot eene vloot van 16 schepen van linie onder den viceadmiraal de Winter, en nam deel aan den vermaarden zeeslag van 14 Oct, 1797 tegen de Engelschen, doch moest na een hardnekkig gevecht voor de overmagt bukkende, zijn bodem overgeven. Na eene korte krijgsgevangenis in Engeland, keerde hij naar zijn vaderland terug, verkreeg den rang van kapitein ter zee, trad den 29 Aug. 1797 in den echt met jonkvrouw Wilhelmina Agatha Commelin, en vestigde zich te Arnhem.

Na het sluiten van den kortstondigen vrede in 1801 nam de Republiek het besluit de marine op eene minder groote schaal te brengen en de linieschepen aftedanken, doch Ruysch bleef in dienst en behoorde tot het Eskader dat in Mei 1802 naar O.I. bestemd was. Aldaar aangekomen, bleef het kruissen ter dekking der kolonie en om den vijand met alle mogelijke activiteit afbreuk te doen. Na de schipbreuk van de Schrikverwekker, bij de gevaarlijke Agneta- eilanden, keerde Ruysch naar het vaderland terug, verantwoordde zich wegens het verlies van het schip, en werd ridder van de orde van verdiensten.

Den 28 Febr. 1808 droeg men hem eene cemmissie op naar Boulogne- sur- Mer, ten einde aldaar met kapitein Gerbrands, ad interim het hollandsche gedeelte

[p. 588]

der in die haven liggende flotille-vaartuigen commandeerende, bestemd om, vereenigd met de Fransche, eene landing in Engeland te doen, de doelmatigste middelen te beramen, om die vaartuigen naar Vlissingen te doen verzeilen. Na een vrij lang oponthoud en het aanwenden van vele pogingen, die alle verijdeld werden, zoo door het aanwezen van het groot aantal vijandelijke vaartuigen, als de oostelijke winden, ontving hij orde om terug te keeren en werd hij benoemd tot chef van den generalen staf bij het Eskader van Texel, onder de bevelen van den vice-admiraal de Winter. Korten tijd daarna benoemde hem de koning met den titel van Eskader-Brigadier tot Administrateur Generaal bij het Ministerie van Kolonien.

Na eenigen tijd het bevel over het linieschip Chattam van 50 stuk, liggende te Hellevoetsluis, gevoerd te hebben werd hij, den 8 Julij 1808, kommandant en chef der Zeeuwsche stroomen en schout bij nacht, en na den aftogt der Engelschen, versierde hem de koning met het commandeurs-kruis der Orde van de Unie, en werd hij door dezen met de waardigheid bekleed van Baron van het Koningrijk met een dotatie van f 3000 's jaars uit de domeinen van O. Friesland. In Augustus 1810 benoemde Napoleon hem tot commandant der Monden van de Maas, en werd hem, namens den Keizer, door den Minister van Marine Décrès voorgeslagen of er geen mogelijkheid ware de beide linieschepen Chattam en Koninklijke Hollander, binnen door van Hellevoetsluis in de Schelde aftebrengen. Zijne pogingen gelukten, waarop hem het bevel over het centrum van de Schelde opgedragen en hij met het legioen van eer versierd werd. In 1812 verkreeg hij het commandeurs-kruis der Reunion.

Na de revolutie bood hij zijne diensten aan den Souvereinen Vorst aan, werd door dezen in den Nederlandschen adel ingelijfd en door Lodewijk XVIII erkend als ridder van het legioen van eer.

In 1827 werd hij Directeur en Commandant der Marine in het hoofddepartement van de Maas, en in 1830 vice-admiraal. Hij overleed den 14 Nov. 1839 en werd volgens zijn begeerte zonder eenige praal op het kerkhof van het dorp Hillegersberg begraven.

Hij was ridder der Milit. Willemsorde, 3^de kl., officier van het legioen van eer, groot-kruis der Spaansche Orde van Isabella la Catholica en lid van het Bat. Genoots. van Proefonderv. wijsbeg. te Rotterdam.

Zie Q.M. Verheull, Het leven van Jonkr. H.A, Ruysch in Verhandel. en berigten betrekkelijk het zeewezen en de zeevaartkunde van Tindal en Swart. Nieuwe volgorde 2^de dr. Amst. 1840 J.C. De Jonge, Geschied. v.h. Nederl. Zeew. D. VIa bl. 193, 203, 207 en 687. VIb bl. 193 en 561.