Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Frederik Ruysch]

RUYSCH (Frederik), zoon van den vorige, in 1638 te 's Hage geboren, studeerde te Leiden onder J, van Horne en vervolgens te Franeker, waar hij, na het verdedigen eener Diss. de Pleuritide tot med. doctor bevorderd werd. Zich te 's Hage gevestigd hebbende, schijnt hij in 1662 aldaar ontleedkundige lessen gehouden te hebben. Hier gaf hij ook in 1665 zijne Dilucidatio valvularum in vasis lymphaticis in het lichten, bestreed en wederlegde vooral de dwalingen van De Bils, die zich in dien strijd gemeen gedroeg, terwijl Ruysch hem met alle gematigdheid behandelde.

[p. 580]

Den 8 Jan. 1667 werd hij beroepen tot praelector in de ontleed- en heelkunde te Amsterdam, als opvolger van den overleden J. Deyman, en in 1668 werd hem den eeretitel van hoogleeraar verleend, zonder dat hij daardoor lid van het athenaem werd, om dat toen het ontleed-, heel- en kruidkundig onderwijs nog niet tot het athenaeum behoorde, en eerst bij besluit van 23 Jan. 1755 met hetzelve verbonden werd. In 1670 werd aan het collegium medicum den last opgedragen met Ruysch, die, na den dood van H. van Roonhuyzen, tot stadsvroedmeester benoemd was, alle toen aanwezige vroedvrouwen, over wier onkunde klagten gehoord werden, op nieuw te examineren, de bekwaam beoordeelde toe te laten, doch aan de onbekwame de uitoefening te verbieden. Te gelijk werd bepaald dat Ruysch eens in de maand lessen voor de vroedvrouwen zoude houden, en nu en dan een vrouwenlijk ontleden. Overtuigd dat eigen oefening de beste leerschool was, legde hij zich van nu af met ijver op dit vak toe, en deed gedurende vier jaren zeer veel verlossingen. In dien tijd werd hij vereerd met den titel van hoogleeraar in de verloskunde, eene geheel nieuwe en onbekende betrekking, en in 1685 werd hij tot hoogleeraar in de kruidkunde aangesteld. Jaarlijksch hield hij een of tweemaal openbare onleedkundige lessen.

In 1689 kon hij geen versch lijk bekomen, en in 1725 slechts een, in 1705 werd hij gekozen tot lid der Academia Caesarea Cúriosorum, in 1720 van de koninklijke wetenschappen te Londen en in 1727 van die te Parijs, en wel in plaats van J. Newton

In zijnen hoogen ouderdom werd hem als hoogleeraar in de kruidkunde eerst P. Hotton, later C. Commelyn als hulp toegevoegd. Deze zou de vreemde, Ruysch de inlandsche planten behandelen. Met J. Commelyn, A Syen, W. ten Rhyne en Th. van Almeloveen, gaf hij zijne bijdragen tot de Synonime der planten, voorkomende in den Hortus Malebaricus en met P. Kiggelaar, na den dood van J. Commelyn, het eerste deel van de beschrijving van den Amsterdamsche kruidtuin met eene latijnsche vertaling en aanmerkingen uit. In de voorreden voor den Tesarum animalium geeft hij eene beknopte opgave van de menigte voorwerpen van natuur en kunst, in vijf kamers ten toon gesteld, en van het jaar 1700 tot 1728 heeft hij kleine verhandelingen, onder den naam van Thesaurus of Adversaria, uitgegeven, waarin deze voorwerpen meer in bijzonderheden gesteld, eenige voorname zaken meer uitvoerig beschreven en in platen afgebeeld worden.

Dit kabinet, of museum, aan welks versiering hij alles ten koste legde, waarin hij leefde en zich bewoog, ook de aandacht van alle in- en uitlandsche mannen van smaak en wetenschap trok, werd bewonderd door ieder die het zag en door Peter de Groote in 1717 voor f 30.000 gekocht. Met

[p. 581]

alle inspanning begon nu Ruysch een tweede verzameling aanteleggen, die de Koning van Polen voor f 20.000 gekocht heeft.

Dat Ruysch door zijne onvermoeide nasporingen en kunstige opspuitingen, vooral omdat hij zekere geheimzinnigheid in acht nam, die niemand doorgronden kon, aan vele andere ontleedkundigen, die geen geloof sloegen aan zijn voorgewende ontdekkingen, aanleiding gaf tot afgunst en tegenspraak, lag in de algemeene beklagenswaardige geestgesteldheid van het menschelijk karakter en in de van ouds bekenden haat van wangunstige geleerden. De meeste strijd had hij met zijn vroegeren leerling Bidloo, die in een allervuilst pamflet hem lasterde. Ook Rau, die, toen hij van Parijs gekomen, zich te Amsterdam vestigde, groote verpligting aan Ruysch had, gaf blijk van oneedelen naijver.

Ook buitenlandsche geleerden benijdden Ruysch, zoo als R. Vieussens en M. Lister, doch meest uit afgunst of omdat zij hem kwalijk begrepen. Ook met Boerhaave had hij schoon een edelen strijd over het klierstelsel van Malpighius.

Hij beoefende ook, op eene verdienstelijke wijs, het vak zijner dochter Rachel, de schilderkunst. Op een catalogus van den nagelaten inboedel van Isaac Ruysch Pool, den 25 April 1773 verkocht, was een stuk met Bladeren, Insecten en Vlinders door professor Ruysch. Ook in de familie papieren van het geslacht Ruysch, berustende bij Graaf Nahuys, te Utrecht, wordt melding gemaakt van twee schilderijen van hem.

Hij overleed te Amsterdam den 12 of 22 Februarij 1731 in den ouderdom van 90 jaren.

Zijn portret gaat in verschillende vormen uit en is o.a. door zijn schoonzoon J. Pool geschilderd.

Hij gaf in het licht:

Delicudatio valvularum in vasis lymphaticis et lacteis; accesserunt quaedam observationes anatomicae rariores. Hag. comit. 1665, 8^o., L.B. 1687, 12^o.

Observationum animalium-chirurgicarum centuria, accedit catalogus rariorum quae in Musaeo Ruyschiano asservantur. Amst. 1691, 1771, 4^o. met platen.

Responsio ad G. Bidloo libellum cui nomen Vindiciarum inscripsit. Ibid., 1694, 4^o., waarachter: Epistolae problematicae, ook Amsterdam, 1696-1713, 4^o.

Thesaurus anatomicus, Ibid 1701-1715, 9 deelen in 4^o., Lat. en Holl. Het tiendc deel verscheen ibid. 1715, 4^o., met den titel Thesaurus magnus et regius.

Adversaria anatomico-chirurgico-medica, ibid. 1717-1723, 3 t., 4^o.

De fabrica glandularum, L.B. 1722, 4^o.

Curae posteriores seu thesaurus anatomicus omnuim maximus Amstel., 1724, 4^o.

[p. 582]

De musculo in fundo uteri observato, antea a nemine detecto, ibid 1726, 4^o.

Curae renovatae seu thesaurus anatomicus post curas posteriores novus, ibid 1728.

Ruiysch gaf in 1721 zelf zijne Opera omnia, Amst. 4 vol. 4^o., in het licht, een volledige editie verscheen aldaar 1737, 5 deelen 4^o.

Volgens Idensee verschenen zijne Op. omnia anatomicochirurgica edita et inedita, L.B. 1715. Banga meldt dat zijne Opera omnia anatomico-medico-chirurgica verzameld, in 1754 te Amsterdam gedrukt en door Y.G. Arlebout, med. doctor te Weesp, in het nederduitsch vertaald (Genees- Heel- en Ontleedk. Werken met platen) en in 1745 even als het oorspronkelijke in 4^o het licht zagen.

Nog verscheen:

I Commelini, Horti medici Amstelodamensis rariorum tam orientalis quam occidentalis Indiae, aliarumque peregrinarum plantarum magno studio ac labore, sumptibus civitatis Amstelaedamensis, longa annorum serie collectarum, descripti et uones ad vivum aëre incisae. Ed. a Ruyschio et Kiggelario, Lat. et Belg. II voll., Amst., 1697-1701, fol.

Antwoord op de aanmerkingen van den Heer C.B.C.F. over zijne verklaring van den stand der menschen, Amst., 1700 4^o.

Ontleedkundige verhandel ng over de vinding van een spier in den grond der Baarmoebers, te voren nooit ontdekt, mitsgaders nader onderwijs wegens de verlossing van de Nageboorte der barende vrouwen, Amsterdam, 1725, 8^o.

Verhandeling der Spieren, Amst., 1728, 8^o.

Zie Saxe, Cnam, T. V p. 122; Anal. p. 607; Cat. Bibl. Bunae T. I, V. II p. 1566; Halleri, Bibl. Botan, L. I, IX, no. MXI. p. 98, T. II; Bibl. Anat. T. I L. VI, no. CCCCLXXIX p. 529-536, Bibl. Chir. T. I L. VI, no. CCCCXIV, p. 504-507; Stollé, ad Henmunum, p. 454; J, F. Schreiber, Hist. vita et merit, F. Ruysch voor de Opera omnia anacomico-medico-cherurgica, Amst. 1752, 4^o passim; Cat. a Roy, v.d. Hoeven, Hist. Med. p. 203; van Lennep. Memorab. p. 140; A. Titsingh. Diana; T. II. p; Biogr. Univ.; Nouv. Biogr. Génér.; Foutenelle, Eloges; Niceron, Mém. XXXIII; Portal, Hist. de l'Academie; Baur Hdwb. Convers Lexicon; Levensbeschrijv. van eenige voorname meest Nederlandsche mannen. D. II bl. 79-93; Scheltema, Czaar Peter de Groote; Rusland en de Nederl.; Kok, Nieuwenhuis, Verwoert, Kobus en de Rivecourt; Wagenaar. Amst. D. III bl. 244; Idensee, oude en middelgesch. der Geneesk. bl. 403, 404, 405, 465, 475, 478; G, J, Rooijens, Godsd. Redev. bij het tweede eeuwfeest der doorl. school te Amsterd. 1832, bl. 29; J. Banga, Gesch. v.d. Geneesk. en van hare beoefenaren, bl. 374, 514, 565, 690, 706, 709, 864; Kramm; Nav. V. bl. 306; Muller, Cat. v. portr.