Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Joan Willem van Ripperda]

RIPPERDA (Joan Willem van), Heer van Jensuma en Poelgeest, een Groninger uit hetzelfde aanzienlijke geslacht, waarvan de tak tot welken hij behoorde, den Roomschen godsdienst beleed.

De jonge Ripperda oefende zich op de hoogeschool te Leiden. Zijne vorderingen aldaar moeten niet aan zijnen grooten aanleg hebben beantwoord; eene ernstige vermaning deswege op last van zijnen vader gegeven, verbitterde hem zoo zeer tegen dezen, dat hij op het vernemen van diens dood,

[p. 351]

geen traan stortte. Bij deze onverzoenlijkheid, zelfs jegens zijn vader, paarde Ripperda een ontembare staatzucht. Hij omhelsde de Hervormde leer, om tot eerambten te kunnen opklimmen en dat miste hem niet. Hij werd afgevaardigde tot de staten-vergaderingen van Stad en Lande, en van wege dezelve tot de Algemeene Staten. Bij eene hooge geboorte voegde hij wezenlijk schitterende bekwaamheden, die hem ook in 1715 als afgezant naar Spanje deden afvaardigen. Reeds dadelijk toonde hij hier zijn eerzucht, door om den titel van ambassadeur te verzoeken, die hem dan ook, ofschoon zonder vermeerdering van jaarwedde toegestaan werd. De eenvoudige republikeinsche zeden van zijn vaderland, staken magtig af bij de weidsche praal, de statige grootschheid en den sleep van titels, die de Spaansche Grandes ten toon spreidden, en bij hun voorregt van zich in tegenwoordigheid des Konings te mogen dekken. Ripperda vlamde op dit geluk, en om het te kunnen bereiken, omhelsde hij wederom den godsdienst zijner vaderen waartoe hij ook door de Jesuiten werd aangespoord, die hem alles beloofden, wanneer hij tot de gemeenschap hunner kerk wederkeerde. Intusschen werd hij na een gezantschap van twee jaren, waarin hij door zijne bekwaamheden. volkomen aan de verwachting zijner meesters voldaan had, in 1716 teruggeroepen. Hij keerde, doch de zijnen te Madrid achterlatende, deed verslag van zijne zending, en haastte zich naar Madrid terug, terwijl hij nogtans ten sterkste bij zijne gemeenzame vrienden, het reeds overgewaaide gerucht zijner verandering van geloofsbelijdenis logenstrafte, 't welk echter terstond na zijne terugkomst in Spanje door eene openlijke afzwering werd bevestigd. In Spanje verbond hij zich ten naauwsten aan den woeligen kardinaal Alberoni, toen de gunsteling des Konings en vooral der Koningin, wiens ontwerpen lijnregt tegen de Staatkunde gekant waren, die Nederland destijds volgde, en die den pas gesloten vrede zoo in Italië als Engeland dreigde te zullen verbreken. De spoedige val des kardinaals stuitte Ripperda in zijn loopbaan; hij werd echter door den Koning (bij wien hij geenszins in ongenade viel) tot verbetering van het Spaansche fabriekwezen gebruikt, waartoe hij zelfs werklieden uit zijn vaderland troonde. Kort daarna werd hij naar Weenen gezonden, welks Hof nog altijd, uithoofde van den titel van Koning van Spanje, dien Keizer Karel VI (te voren Koning Karel IV) zoowel als Philips V bleef dragen, met dat van Madrid in blijkbare onmin leefde. Hij wist dezen twist niet alleen te doen eindigen, maar zelfs in een hartelijke vriendschap te doen verkeeren.

Hij sloot een vrede, een handelsverdrag en een verdedigend verbond met den keizer, dat, in de toenmalige omstandigheden, als een meesterstuk van staatkunde mag worden beschouwd. Maar dit was ook brandstof te midden van Europa geworpen,

[p. 352]

die weldra in ligtelaaije vlam dreigde uit te barsten. De titel van Hertog en Grande van Spanje, was zijn loon. Daarenboven was zijn 19jarige zoon, bij 's vaders terugkomst in Spanje te Weenen als gezant achtergebleven. Maar zijn geluk klom nog hooger. Hij werd bijna de eenigste staatsdienaar, daar hij het Ministerie van Oorlog endat vanKoophandel, der Kolonien en geldmiddelen, met de waardigheden van Staats-secretaris en Opperregter vereenigde. Trotschheid, opvliegendheid, een hooge toon, zelfs tegen de grootsten des rijks, vooral tegen hen, die hij in 's konings gunst den voet geligt had; daarenboven eene door gemelijkheid door jigtpijnen ontstaan, aan welke hij thans onweerhouden den teugel meenden te kunnen vieren, maakten hem bij de Grooten, en door hunnen invloed ook, eerst bij het volk gehaat en eindelijk bij den koning verdacht. De Jesuiten, door de Grooten in den arm genomen, beduidden den wantrouwigen Philips V, dat zijn gunsteling van zijn vertrouwen en 's lands penningen een onwaardig gebruik maakte, en zich met den Engelschen gezant Stanhope, zijnen vriend, verstond om het land te verraden. De eerste staatsdienaar viel, werd met geweld uit het huis van den Britschen gezant weggehaald en te Segovia in hechtenis geplaatst. Hij ontsnapte door middel eener Spaansche juffer, die hij had weten te winnen, en die hem zelfs naar Holland vergezelde. Ziende dat hij hier alle hoop op bevordering moest laten varen, reisde hij naar Engeland, waar hij vergeefs eene poging deed, om zich in den gunst des konings te dringen, en zijne ongeregelde zeden hem algemeen in minachting deden vervallen. Hij maakte nu het zonderlinge ontwerp, om door middel van den Maroccaanschen gezant Perez dien hij bij zijn laatste verblijf in Holland had leeren kennen, aan het Hof van zijn keizer te worden geplaatst en aldus zijne wraakzucht te voldoen tegen Spanje. Voor de derde maal kwam hij in Nederland, en ging van daar scheep naar Marocco. Hier veinsde hij nog een tijd lang een Christen te wezen, doch ziende, dat de omhelzing van het Islamismus, de eenige voorwaarde was, om hooge waardigheden aldaar te bekleeden, ging hij er toe over. Hij werd nu Pacha, poogde Spanje door den oorlog te krenken, doch onderging herhaalde nederlagen, die hem hadden kunnen doen vallen; ook hier voorkwam hij door vrouwengunst die hij zich wist te verwerven, zijnen ondergang. Hij won de liefde der keizerin moeder, doch oordeelde voorzigtig het bevel over het leger neder te leggen; terwijl hij, om zijne wankelende gunst niet geheel te verliezen, den keizer het geheim leerde de munt te vervalschen. Zijne begunstigster overleed, na haren zoon een eed te hebben afgenomen, dat hij den nieuwen Pacha zou sparen; doch een mededinger, weleer door Ripperda geslagen, betwistte hem de kroon; de Renegaat moest naar Tetuan vlugten, waar hij op het laatst van zijn leven koopman in schapen werd, en, zoo men zegt, voor de

[p. 353]

vierde maal op zijn sterfbed van godsdienst veranderde, en weder tot de Roomsche kerk, waarin hij geboren was, terugkeerde. Hij onderging echter, daar zijne herroeping slechts in 't geheim plaats had, eene begrafenis als Mahomedaan. Men noemde hem den Alcibiades zijner eeuw. Den 7 October 1737 was zijn sterfdag.

Zie B..... (P.M.) Vie du duc de Ripperda, Seigneur de Poelgeest; Amst. 1739 2 vol. 8; John Cambell, Memoirs of the Duke of Ripperda, Lond. 1750, 8; Vida del duque de Ripperda. Madr. 1740, 2 vol 8; Zuverlässige Erzählung der sonderbaren Begebenheiteu des Herzogs von Ripperda, primer ministre de Espana etc. Leipzig, 1796, 4; George Moore, Lives of Cardinal Alberoni and the duke of Ripperda, ministers of Philip V, King of Spaen. Lond. 1806, 1814, 2 vol. 8; Mercure de France, Dec. 1737; Prevost, Le Pour et le Contre T. I, p 176. et suiv. Chenier, Recherehes sur les Maures, T. III, p. 456; Voltaire, Siècle de Louis XV; Dict. Hist.; Biogr. Univ.; Biogr. génér. Moderne; Conv. Lex.; Levensbeschr. v.d. Hertog van Ripperda: Amst. 2 dn.; Lev v N.M. en Vr. D. III, bl. 112. A. Beeloo, Voorlez. over J.W.R. in Rec. o.d. Rec. 1846, D. II, bl. 63, 66; Julij-Dec. 1837, bl. 310; Europ. Merc. Jan.-Junij 1715, bl. 187; Lamberti, T. IX, p. 131-134, 475, 476, 712, 713, 714; Rousset, Recueil, T. I, p. 441; Montgon, Mém. T. I, p. 152, 222; 312-332, 350-390; T. II, p. 108-113, 153, 154, 214; T. VII, p 8-15; Wagenaar, Vad. Hist. D. XVIII, bl. 100, 121, 301, 302, 306, 339, 349, 350, 363, 365, 367, 369, 373; van Kampen, Karakterk. D. II, bl. 494 volgg; Scheltema, Staatk. Nederl.; Hoogstraten; Kok; Nieuwenhuis; Kobus; Rivecourt; en Verwoert.