Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Jan van Renesse]

RENESSE (Jan van), heer van Wulven en Wilp, zoon van Jan Renesse de jonge (broeder van den vorige) en van Alida, oudste dochter van Gijsbert van Bronkhorst, van Batenburg, heere van Nieuwland en Runen, werd omtrent 1537 geboren. In zijne jongelingschap in (1553) verloor hij zijn vader, doch zijne moeder behield hij tot zijn mannelijken leeftijd. Groot was het ongelijk zijne moeder aangedaan (1568) door Alva en den Bloedraad, die haar banden, omdat zij Hervormde predikanten begunstigde, eenige van hen gehuisvest en hunne predikatiën dikwerf bijgewoond had.

Dit onbarmhartig vonnis verloor zijn kracht, zoodra de vrijheid herleefde. Toen keerde zij terug nanr Utrecht, en had het genoegen dat zij ook haar zoon uit zijne ballingschap zag terugkomen. Hij was op denzelfden dag als zijne moeder met verbeurdverklaring van al zijne goederen gebannen. Had hij niet eenige maanden vroeger zijn vaderland verlaten, zijn vonnis zou, zonder twijfel, veel harder zijn geweest. Dit blijkt uit de vonnissen tegen zijne stadgenooten en vooral uit vergelijking der misdaden hun aangewreven, en van de beschuldiging tegen dezen bondgenoot. Nadat de Raad der beroerte te regt gezegd had, dat hij onder de verbondene Edelen geweest was, wordt hij beschreven als een aanvoerder der beeldstormers te Utrecht, die de deur der Buurkerk met geweld opende, aan een der brekers een hamer aanbood ter verwoesting der beelden, die rondom de doopvont stonden en die in de kerk van St. Geertruida, waar eenigen nog zwarigheid maakten in 't vernielen der beelden, hun verzekerende, dat zij uit dien hoofden geen kwaad te duchten hadden. Ook zou hij zekeren Anthony Doijenborch opgewekt hebben, om, onder belofte van bezoldiging, onder den heer van Brederode te Vianen dienst te nemen. Het laatste kon waar zijn, wijl Renesse in naauwe vriendschap met Brederode leefde,

[p. 250]

doch de beschuldiging omtrent den beeldenstorm wordt weêrsproken, door zijn gedrag bij deze gelegenheid gehouden. Bor, die de Utrechtsche geschiedenis zeer goed kende, geeft naauwkeurig verslag van de herhaalde pogingen, door dezen edelman aangewend, ter stilling van de beroerten en afwending der beeldstormerij, door welk verhaal Alva en zijn Raad genoeg gelogenstraft zijn, en de eer van Renesse tegen hunnen laster wordt gehandhaaft. Zoodra de Nederlandsche zaken een gunstige wending hadden genomen, keerde hij uit zijn ballingschap terug. Eerst begaf hij zich naar Holland en bevond zich in 1574 te Leiden, gedurende de belegering, en verloor daar zijne echtgenoote Margaretha van Renesse van Elderen met welke hij in 1559 gehuwd was. Na de pacificatie van Gend vertrok hij met zijne kinderen naar Utrecht, werd aanstonds in het bezit zijner meeste goederen hersteld en kreeg zitting in de ridderschap. Eerlang ontving hij ook gelegenheid om in meer dan eene betrekking de belangen van het vaderland te behartigen. Onder de afgevaardigden uit de ridderschap van 't Sticht, om met die der andere gedeputeerden te beraadslagen in een vast ontwerp der Unie, op 't welbehagen en de goedkeuring van de staten der bijzondere landschappen, onderling te beramen, was deze Jan van Renesse de eerste, die ook de hoofdpunten der Unie, den 6 December 1579, ofschoon overigens zijn naam onder de afgevaardigden, die de Unie den 20 Januarij 1579 onderschreven, niet gevonden wordt. Niet lang na het sluiten der Utrechtsche Unie gaven hem de bondgenooten den post van commissaris-generaal over de krijgsbehoeften, en in 1581 werd hij tot buitengewoon raad in 't hof van Utrecht aangesteld, welke ambten hij misschien behield tot aan zijn dood, voorgevallen den 1 April 1584. De melding van dit sterfjaar doet ons zien, dat men, zonder grond op hem toepasselijk maakte, 't geen van een anderen Renesse verhaald wordt, dat hij op last van Leicester, in 1587, gevangen gezet en geslaakt is. Hij huwde zijne nicht Margaretha van Renesse van Elderen, die hem 7 zonen schonk.

Zie van Leeuwen; Hoogstraten; Goudhoeven; Kok; Imhoff, Procer. Germ. lib. IX c. 2. p. 590; Marcus, Sententiën van Alva, bl. 106, 109; van Meteren, Ned. Hist. D. III. bl. 54; Wagenaar, Vad. Hist. D. VI, bl 189, D. VIII. bl. 247; Bor, Ned. Hist. Bondam, Orat de foed. B. II. bl. 63, 64 (90, 91); Bondam, Redev. o.d. Unie van Utr. bl. 38, 39, 119, 127; Dez. Verzam. van onuitgeg. stukken. D. III. bl. 286-290, 312, 318; N. Bondt, Hist. van de Unie, bl. 17, 18; Te Water, Verb. en Smeeks. d. Edelen, D. III. bl. 250 volgg; Scheltema, Staatk. Ned. p. 43 en Nederl.; Chr. v.h. Hist. Genoots. (Reg.); Kobus en de Rivecourt.