Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 15

[Gerard Prouning]

PROUNING (Gerard), gezegd DEVENTER, te 's Hertogenbosch geboren, vertrok, na de overgaaf dier stad aan de Spanjaarden, naar en vestigde zich te Utrecht, waar hij, als vreemdeling, van alle regeringsambten was uitgesloten. Bij de komst van Leicester, wist hij zich in diens gunst te dringen en werd eerlang een der drie personen, die den graaf naar hun welgevallen leidden, en maakte zich benevens Reingout, en de Burggrave een geweldigen aanhang. Ongeacht de privilegiën van Utrecht, stelde Leicester Jonker Charles de Trello tot schout in Utrecht aan, en bragt, zich de omstandigheden ten nutte makende, eene willekeurige omkeering in het bestuur, tengevolge waarvan G. Prouning tweede burgemeester werd. Tot de vergadering der staten-generaal afgevaardigd, werd hij door die van Holland en Utrecht afgewezen. Te vergeefs trok Leicester zich zijne zaak aan; hij was genoodzaakt naar Utrecht weder te keeren. Geenszins de man om zich zoo spoedig te laten afwijzen, zocht hij, schoon te vergeefs, hulp en bijstand bij die van Utrecht zelf. Al deze teleurstellingen vermeerderden zijne woede en wraakzucht en deden hem zich te naauwer verbinden met Leicester. Hij stond de belangen van dezen, zoo hij meende, voor door eene verdediging der Engelschen, nopens het verraad van York en Stanley te schrijven. Die van Gelderland, Friesland, Overijssel en Groningen stookte hij, onder het masker van voor de godsdienst en de koningin van Engeland te waken, op, nam vele heethoofdige kerkelijken in den arm en bragt de gemoederen zóó in gisting, dat hij alles durfde onderstaan. Hij liet verscheidene edelen gevangen nemen; verdedigde zich en zijne zaak jegens Oldenbarneveld, Francken en anderen. Na vele andere bedrijven, vooral het verkrachten der secretarie, schreef hij een blaauw boekje ter verde-

[p. 480]

diging van Sonoi, waarin hij de staten vinnig doorstreek, kuipte om het behoud van het burgemeesterschap, doch werd door den graaf van Nieuwenaar gevat en op 't stadhuis in bewaring gesteld. De staten van Holland bragten tegen Prouning verscheiden bezwaren in, waarop zij begeerden dat hij gehoord werd. Zij bragten 31 punten tegen hem in, en de schout Drakenstein stelde een schriftelijke eisch in, die uit 400 leden bestond. Prouning, ‘een schrandere geest,’ wist zich nogthans op de meeste beschuldigingen ten zijnen laste, te verdedigen. Zóó groot was echter de haat jegens hem, dat hij er zijn hals, die de schout geeischt had, bezwaarlijk zou afgebragt hebben, zoo niet de koningin van Engeland, haar geheimschrijver Walsingham en andere Engelschen, zoo ernstig voor hem geschreven hadden, dat hij alleen uit de stad en vrijheid van Utrecht gebannen en tot alle ambten onbekwaam verklaard werd. Hij zat tot in Hooimaand 1589, wanneer dit vonnis geveld werd. Hij begaf zich terstond naar Engeland. Naderhand deed hij nog eene poging om hier te lande, immers in Holland, wederom in zijn achting hersteld werd. Het heeft hem echter niet mogen gebeuren. In den aanvang van 1590 keerde hij naar Holland, met brieven der koningin, welke hij aan de staten zou overhandigd hebben. Doch men weigerde hem deze gunst. Wagenaar gist dat hij tot zijn dood toe in Holland, doch buiten openbare bediening, geleefd heeft. Doch waar en wanneer hij gestorven is, bleef hem onbekend. Uit het archief van Culemborgh blijkt, dat hij ten minste in 1591, 1592, 1593, 1594 te Culemborg heeft doorgebragt, zich bezig houdende met het onderwijzen zijner zonen Jacobus en Henricus (die tegelijk met den jeugdigen graaf van Culemborg, Floris II van Pallant, werden opgevoed) in boekoefeningen. Hij zou in 1610 gestorven zijn. Volgens Hooft ‘zaghen hem de hoogmoed en verwaandheid ter ooghen uit, zijn taal, zijn tred en al zijne zeden sweemden daar naar en getuigden eenpaarlijk van overmatige grootsheid.’ Er is nog een brief van hem aan Floris I van Pallant aanwezig. Hij gaf in het licht:

Méditations sur l'oraison de nostre Seigneur J. Christ. Leide, 1600. 8^o.

In 1605 in het Nederd. onder den titel Over de uitneemendheid van het gebed der Heeren vertaald en gedrukt.

In 1601 vereerden hem de staten van Holland f 200 voor de opdragt.

Een corte errinneringhe ende waerschouwinghe opt schandelijck verraedt daer met de Collonel Stanley ende Hopman Jorck de stadt Deventer ende schanse teghens Zutphen den Spaengaerden, om gelt verraden ende ghelevert hebben. Utrecht (1587). 4^o.

[p. 481]

Een treffelijcke waarschouwinghe ende vermaninghe voor den inwoonderen der Ghevn. Provincien teghens den ghenen die sich roemen ende noemen Soeveraine Heeren van de seule, wel accorderende op de veranderinghe van den jare 1588. z. pl. (Utrecht, Jan Cornelisz).

Extract wt sekere Brieven den 24 Mrt O.S. geschreuen ende ghesonden aen een Edelman tot Breemen trouwelijc wten Hoochduytschen overgheset. z. pl. (Utrecht, Cornelisz).

Zie Reyd, Ned. gesch., bl. 76; Hooft, Ned. Hist. bl. 1050 enz. 1100-1107; Bor, Ned. Hist., B. XXI, bl. 40 (735), 76 (772), 78 (775); B. XXII, bl. 3 (856), 22 (883), 38 (907), 38-46 (907-918); B. XXIII, bl. 42 (63), 58 (86), 60 (88); B. XXIV, bl. 37, 39 (199, 201), 114 (304); B. XXV, bl. 14 (329), 24-36 (343-360); B. XXVII, bl. 17 (513); Wagenaar, Vad. Hist., D. VIII, bl. 146, 168, 248, 180, 181, 182, 191, 199, 211, 212, 214, 250, 275, 297, 298, 299, 300, 302, 303, 304; Cerisier; Bilderdijk; Arend; Hermans, Conspect. Onom. liter.; Schotel, Floris I en II van Pallant, bl. 37, 38; Scheltema, Staatk. Nederl.; Kronijk van het Hist. Genootsch., D. V, bl. 31, 32, 408-409, 410, 411; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Tiele, Cat. v. Pampfl., D. I, bl. 40, 43; v. Doorninck, Anon. en Pseud., N^o. 1435, 1457, 5251, 6037; Brandt, Hist. de Ref., D. I.