Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 15

[Christophel Plantijn]

PLANTIJN (Christophel) werd in 1514 te Saint Avertin, bij Tours geboren. Na in verscheidene steden in Frankrijk zich in de boekdrukkunst geoefend te hebben, begaf hij zich naar de Nederlanden en stichtte in 1550 te Antwerpen een drukkerij, die welhaast de beroemdste in geheel Europa werd.

Ofschoon een tijdgenoot der Aldussen en Stephanussen, zijn het echter de geleerden eens, dat hij toen de voornaamste boekdrukker in Europa was. Het eerste boek dat hij in het licht gaf, was Institution d'une fille de noble maison, traduite de langue Toscane en françois, par Jean Beller (Anvers, 1555. kl. 8^o.). Hem werd belast, onder het opzigt van den geleerde Arius Montanus, een nieuwe uitgaaf der Biblia Polyglotta van Alcala (Biblia Sacra hebraicè, Chaldaicè, Graecè et Latinè, 1569-1573. 8 vol. in fol.) te drukken, ontving den titel van prototypographus regius en had dientengevolge het opzigt over de drukkerijen in de Nederlanden.

Balzac schreef aan Chapelains, dat Plantijn geen kennis had van het latijn, 'tgeen echter tegengesproken wordt door zijne brieven in die taal geschreven en den brief, dien hij tot inleiding plaatste voor l'Institution de la femme christienne, traduite du latin de Louis Vivès, Anvers, 1579. 8^o. De onrust die in Antwerpen en de rust en kalmte, die in Holland heerschte, waar ook de handel dagelijks meer en meer bloeide, bewoog hem ook eene drukkerij te Leiden te vestigen, en het toezigt over die te Antwerpen en te Parijs aan zijne schoonzonen Ravelinghen en Moerentorf overtelaten, waartoe hoogstwaarschijnlijk zijn vriend en beschermer Douza hem aanmoedigde. Hij kocht dus in 1582 te Leiden voor f 3000 een huis op de Bree-straat en begon in den aanvang van het volgende jaar; hij betrok zijne nieuwe woning vergezeld door Christiaan Porret, de zoon van zijn broeder, die zich in dezelfde stad als apotheker vestigde. In den aanvang van

[p. 354]

1583 liet hij een deel zijner drukkerij uit Antwerpen komen, liet zich in het album civium academicorum inschrijven, werd door curatoren, in plaats van Willem Sylvius, op eene wedde van f 200, tot gewoon drukker der universiteit benoemd, en het eerste boek dat hij in het licht gaf was Barlandus Hollandiae comitum historia et icones. Ofschoon Plantijn den 30^sten April 1585 twee woningen van Elzevier in de nabijheid der universiteit had gekocht, besloot hij echter weinige maanden later die stad te verlaten, en in November keerde hij naar Antwerpen, door Parma ingenomen, en dus Spaansch en Catholiek, terug, terwijl hij zijn schoonzoon Ravelinghen zijne drukkerij te Leiden overdroeg. Hij huwde Jeanne de la Riviere, die hem een zoon en drie dochters schonk. De oudste aan Franciscus Ravelinghen gehuwd, viel de drukkerij te Leiden, de tweede, vrouw van Johannes Moretus, die te Antwerpen en de derde, die met Gilles Beys in den echt trad, die te Parijs ten deel. Hij overleed te Antwerpen den 1^sten Julij 1589 en werd aldaar in de O.L. Vrouwe kerk begraven. Zijn portret en dat zijner vrouw is door Rubens geschilderd.

Hij zelve heeft menige opdragt voor de bij hem gedrukte werken geschreven en zette verschillende werken uit het Fransch en Vlaamsch over, die vermeld worden in Annales de l'imprimere plantinienne van Aug. Backer en Ch. Ruelens te Brussel. Bruxelles, 1868. Hij is meermalen afgebeeld.

Hij zelf bewerkte voor de pers:

Thesaurus theutonicae linguae. Schat der Nederduytscher Spraken, inhoudende niet alleen de Nederduytsche woorden, maer oock verscheyden redenen ende manieren van spreken, vertaelt ende overgeset uit Fransois ende Latyn. Antw. 1573, 4^o.

Thresor du langage Bas-Alman, dict vulgairemant Flaming, traduict en François et en Latin. Antverpiae 1573, 4^o. met een opdragt. A messeigneurs messieurs les superintendans, doyens et honorable college de la confrerie de St. Ambroise, over welks hooge waarde men Huydecoper en Ypeij kan raadplegen.

Hij hield briefwisseling met en stond in hooge achting bij de voornaamste geleerden van zijn tijd. De brieven van Lipsius aan hem zijn in het licht gegeven. Janus Douza vervaardigde een lijkdicht op hem. Te Simancas bevindt zich bij de Papeles de Flandes een lias, genommerd N^o. 583, in de collectie der Papeles de Estado brieven van Plantijn aan Gabriël de Cayas, secretaris van staat van Philippus II, na den dood van Gonçalo Perez (1566) met de Nederlandsche correspondentie belast. De Bibliotheque Royale Belgique bezit brieven van hem aan den kardinaal Baronius, de Bibliothèque de l'Etranger 6 aan Joachim Ca-

[p. 355]

merarius, M. Lempertz eenige. Plantijn heeft zelf een catalogus der door hem gedrukte werken uitgegeven onder den titel van Catalogus librorum qui in typographia Christ Plantini prodierunt. Antv. 1584, 4^o.

Zie Saxe, Onom., T. IV, p. 612; Joan Bochii, Epigramm. funeb. ad. Christ. Plantini Archityp. Regii Manes cum nonnihil eiusdem Argumenti Elogiis, Antwerp. 1590, fol. (met zijn portr.); J.F. Foppens, Bibl. Belg., T. I, p. 180, 181; Val. Andreas, Bibl. Belg.; Freheri, Theatrum, T. IV, p. 1484 (m. portr.); Tob. Magyri, Eponymologia, c. V; Gottl. Krantzius. ad Conringium, saec. XVI, c. V, p. 181 (14); Maitterius, Annal. Typograph., T. III, p. 545 seqq; Hamberger, in Prolus. operis sui., P. I, § 23, p. 143, 144; Fabricii, Bibl. Lat., T. I, p. 891, Tom. III, p. 557, 900; Jani Dousae, Poëmata (Roterod. 1704), p. 94-96; J. Lipsii Opera omnia, T. II (edit. in 8^o.), zie Indices Epistolarum; Thuani, Hist. lib. 96 ad a. 1589; J.H.G. Ernesti, Woleingerichtete Buchdruckerey (met portr.); Bauer; Jöcher; Rotermund; Adelung; Convers, Lex.; Teissier, Eloges, S. II, p. 90-92; Baillet, Jugemens, T. I, p. 215-217; Listes chronologiques des Editions des plantins repandues dans la collection des Msr. Crevenna, T, VI. p. 166-168; Guicciardin, Description de touts les Pais-Bas, édit de Plantin, 1582, fol., p. 176; Weiss in Biogr. Univ., M. van der Meersch, Recherches sur la vie et les travaux de quelques imprimeurs Belges établis a l'étranger pendant le XV et XVI siècles in Messager des sçiences historiq. de la Belgiq. Moreri; T. VII de Memorias de la real Academia de la Historia de Madrid, achter het Elogio historico del Doctor Benito Arias Montano, p. 140-144; Particularités inédites sur Christophe Plantin et sur l'impression de la Bible polyglotle par M. Gachard in Bulletins de l'Academie Royale des Sciences etc., T. XIX, S. III, 1852, p. 380 suiv.; Correspond. de Philippe II sur les affaires des Pays-Bas, T. II, p. 362, 410; Requète de Christophe Plantin, ofin d'être exempt de logement de gens de guerre, en sa qualité d'architypographe du roi, et decision du grand commandeur de Castille, que lui assure cette exemption 21 Janv. 1574, in Bull. Comm. d'Hist., 2e S., IX, 202; Annuaire de la biblioth. roy. de Belgiq. 1843, p. 219; F. Nève, Mém. hist. et litt. sur le collège des Trois langues à l'université de Louvain, passim; F. van Hulst, Christophe Plantin in Revue de Liège, 1843, p. 270; Nouvelle Biogr. génér.; Correspondance de la duchesse de Parme avec le Magistrat d'Anvers, touchant un livret hérétique imprimé chez Christ. Plantin et les sentiments religieux de cet imprimeur et de sa famille, 28 Fevr. - 17 Mars 1562 in Bull. Comm. d'Hist., 2e S. XI, 237; Tiele, Les premiers Impr. de l'Université de Leide. Les Sylvius. - Christophore Plantin. - Les Ravelinghen. Extrait du Bibliophile Belge, T. IV; Dez., Christ. Plantin et Henrik Niclaes, T. III; J.J. Dodt van Flensburg, Willem Silvius en Christoffel Plantijn, drukkers in betrekking tot de Utrechtsche zaken in v.d. Monde, Tijdschrift, VIII, 379; Bibliotheek v. Nederl. Pamfletten, T. I, p. 276, 277; Huydecoper, Proeve van Taal- en dichtk., D. III, bl. 231; Ypey, Geschied. d. Ned. tale, D. I. bl. 417; van Kampen, Gesch. d. Ned. Letter., D. I, bl. 215; G.D.J. Schotel, Gesch. d. Bibl. v.d. Leid. Hooges., bl. 4; Hoogstraten; Kok; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; Woordenb. der zamenl.; Muller, Cat. v. portr.; v.d. Chijs, de Munten der Hertogd. Braband en Limburg, bl. 271; de Munten der Heeren en steden van Gelderland, bl. 43; de Munten der Graven en Hertogen van Gelderland, bl. 212, 231; de Munten van Friesland, Groningen en Drenthe, bl. 135; Bodel Nijenhuis, Liste de portrait de Typogr. et lik. Neêrlandais, Leide, 1836-1838, n^o. I, II, III, IV, V, VI, VII.