Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 15

[Jan Willem Pieneman]

PIENEMAN (Jan Willem) werd in 1779 te Abcoude geboren, verloor, naauwelijks twee jaren oud, zijn vader, waarop zijne moeder zich te Amsterdam nederzette en hem voor den koophandel bestemde.

Doch de knaap had alleen neiging voor de kunst, en wenschte in het schilderen een middel van bestaan te vinden, daar hij schaars van tijdelijke middelen was voorzien. Hij behandelde zeer gelukkig verschillende vakken in die kunst; ontving het toen zeer gebrekkige onderwijs van de Teeken-Akademie, waar naar het naakt en levend model werd geteekend, en behaalde er in 1800 een gouden medaille en een vereerend getuigschrift. Een jaar later behaalde hij den door de maatschappij Felix Meritis uitgeloofden eereprijs, op een Landschap bij onweêr, in waterverw, en in het volgend jaar op een bij maneschijn verlicht landschap. In 1804 verwierf hij bij de Leidsche Akademie den eersten prijs voor zijne schilderij, voorstellende Lysimachus, na door Alexander den Grooten gekwetst te zijn, door dien Vorst verbonden wordende. Gelijke onderscheiding genoot hij in 1805 voor een zijner teekeningen in sapverw, voorstellende eene in brand staande schuur bij maneschijn. In dat zelfde jaar werd hij benoemd tot onderwijzer aan de toen te Amersfoort gevestigde en later naar Delft overgebragte Artillerie- en Genieschool. Hij vervulde deze betrekking tot in 1816, toen koning Willem I hem aanstelde tot Directeur van zijn kabinet te 's Hage. In 1820 werd hij eerste Directeur der koninklijke Amsterdamsche Academie van Beeldende Kunsten, welke betrekking hij tot zijn dood toe bekleedde. Pieneman was een der uitstekendste kunstenaars van zijn tijd en verwierf een Europeschen roem, vooral door zijne groote historische voorstellingen als de heldenmoed des Prinsen van Oranje bij Quatre-bras, 20 voet breed en 13 voet hoog, te Soestdijk, de Veldslag van Waterloo, 18 Rijnl. voeten hoog en 27 voeten breed, waarvan de schets in bezit van den Hertog van Wellinghton was. Driemaal bezocht hij Londen en hield er zich van 1819 tot 1821 op, ter vervaardiging van de portretten voor dit meesterstuk. Willem I kocht deze schilderij voor f 40,000 en gaf haar aan zijn zoon, den held van Waterloo, ten geschenke. Zij is thans op het Paviljoen te Haarlem.

Een derde kapitale schilderij, mede aan de laatste geschiedenis in ons land ontleend, de overgave der stad Hasselt, werd door Willem II ten geschenke gegeven aan de Militaire Academie, te Breda.

[p. 276]

Onder zijne portretten onderscheidden zich die van den Prins en de Prinses van Oranje, van den beroemden tooneelkunstenaar Snoek, van zijne tijdgenoote Wattier, voorgesteld in den rol van Agrippina, beide op het Paviljoen te Haarlem: voorts het portret van den Hollandschen zeeheld Hobein, het schoon en welgelijkend portret van hem zelven, die van enkele zijner kinderen, waaronder dat van zijnen dochter, bekend onder den naam van het strooijen hoedje, een familie stuk, onder de benaming van het afscheid aan de grenzen, in bezit van Rente Linzen, het sprekend en alleruitmuntendst portret van koning Willem II met het vorstelijk hermelijn omhangen, zoo als deze, tijdens de inhuldiging in 1848, zich in de Nieuwe Kerk te Amsterdam vertoonde, thans in de gallerij te St. Petersburg, en dat van hare Majesteit de Koningin.

Pieneman overleed, met eer beladen, den 8 April 1853, in den ouderdom van 74 jaren. De leden van het Genootschap Arti et Amicitiae, waarvan hij mede oprigter en president-honorair was, namen gedurende een half jaar den rouw aan en vergezelden zijn lijk naar de Nieuwe Zijdskapel, waar het ter aarde werd besteld, verder sprak Mr. J. van Lennep, den 21 April 1853, in Arti et Amicitiae eene lijkrede op hem uit. Hij was lid der 4de klasse van het Kon. Ned. Inst. van de Brusselsche, Gentsche en Amsterdamsche Maatschappijen van fraaije kunsten, de eerste van welke hem, bij het opdragen van haar honorair-lidmaatschap, tevens met eene medaille begiftigde, Ridder van den Nederlandschen leeuw, Kommandeur van de eikenkroon.

Er gaan een groot aantal portretten van hem uit, o.a. een door zijn zoon Nicolaas Pieneman geschilderd en door J.W. Kaiser gegraveerd. Ook bestaat er een fraaije medaille, door J. Ph. van Kellen in zilver en brons met zijn portret, bij gelegenheid van zijn dood vervaardigd.

Zie Immerzeel; Kramm; Kunst-Kronijk 1854, bl. 1; Scheltema, Geschied. en Letterk. Mengelw. D. IV. bl. 11; Leven van J. Scheltema, bl. 126; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecour; Muller, Cat. v. Portr.