Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 15

[p. 42]

[Floris van Pallant]

PALLANT (Floris van), zoon van den vorige; graaf van Kuilenburg, vrijheer van Pallant, Witthem en Weerd, heer van Wildenburg, Vrechem, Lede, Heyden, Oostcamp, Engelsdorff, Kintzweiler, Lynden en Oudenweerd, Bannerheer van Gelderland, erfschenker van het hertogdom Gelder, werd in 1537 geboren, en door Elisabeth van Culenborg, weduwe van Antonius van Lalaing, te Culenborg opgevoed. Die opvoeding rigtte zij geheel naar den raad der priesters en monniken, die baar omringden, in, zoodat hij reeds ‘in zijn jeugd een groot ijveraar voor de R.C. godsdienst werd, geen kerkdienst of andere plegtigheden verzuimde, en de nieuwe leer haatte.’ Toen hij de jaren der kindschheid ontwassen was, werd zijne opvoeding te Brussel aan het hof van Maria, koningin van Hongarije, toen landvoogdes der Nederlanden, voltooid. In den omgang met den bloem van den Nederlandschen adel, die zich toen aan dat hof bevond, begon zijn mannelijke geest de kluisters af te werpen, waarin zijne moei en hare geestelijke gunstelingen hem gevangen hadden gchouden, en legde hij de grondslagen der ware vrijheidszin en vaderlandsliefde, welke hem in lateren tijd de gunst zijns konings en het rustig bezit zijner rijkdommen verwierven. Ook aan het keizerlijke hof schijnt hij zich korter of langer opgehouden en de gunst van Karel V in hooge mate verworven te hebben, zelfs wist hij zich bij den stuggen en britschen kroonprins bemind te maken, en hechtte hij zich met warme vriendschap aan Willem van Oranje. Na den dood zijner moei Elisabeth was hij heer van een graafschap, twee vrije heerlijkheden en bijna dertig heerlijkheden, een der rijkste grondeigenaars in Gelderland, Utrecht, Zeeland, Munster en Gulicherland, geen wonder dat zijn levenswijs te Brussel, waar hij zich meest ophield, vorstelijk was. ‘Mijn vader,’ dus luidde een aanteekening van zijn zoon Floris II, ‘was van groote state, tellende als een heer van zijn qualiteyt op syn stal, uyt eigen buydel, over de hondert paerden en huys, taefel en andere dispense naar advenant.’ Vijftig dienaars in prachtig met zilver geborduurde liverijen, wachtten op zijne bevelen en stonden onder een adellijken hofmeester, en wanneer hij uitreed vergezelde hem een stoet van edelen. Philips II stond hij in den oorlog tegen Frankrijk met eene door hem zelven verzamelde en bezoldigde bende bij, en streed zelf dapper bij St. Quentin. Deze betoonde dapperheid verzekerde hem geheel van de gunst van Philips, hij ‘genoot veel eer ende faveuren, zoodat hij grotelix te hopen ende te verwachten had digniteyten, staten ende bonevolentien. Ook won hij hem inzonderheid door zijne strenge maatregelen tegen de Hervormden in zijn graafschap Culenborg. Nog in 1566 was van Pallant, schoon reeds deel aan de bijeenkomsten

[p. 43]

der misnoegde edelen nemende, de godsdienst zijner vaderen toegedaan, doch in dit zelfde jaar verliet hij haar, daartoe, volgens sommigen, door het snoode levensgedrag der kanunniken en der overige geestelijken in Culenborg bewogen, volgens anderen zon zijne eerste gemalin Elisabeth, gravin van Manderscheit, Blankenheim, ter Sleiden, dochter van graaf Frans en Anna, gravin van Ysenburg, vrouw tot Berris en Biberich, die de Luthersche leer beleed, oorzaak zijner verandering geweest zijn. Welke zijne beweegredenen waren, hij volgde het voorbeeld van zijn bloedverwant Johan van Pallant, heer van Keppel en Voorst, en was een der eerste edelen, die zich onder de aanhangers der nieuwe leer schaarden, en toen zijn boezemvriend Willem van Nassau nog aan Rome verbonden was, had hij reeds de Nederlandsche geloofsbelijdenis onderteekend, liet hij reeds het zuivere Evangelie in zijne staten prediken en nam hij voortvlugtige belijders en leeraars in zijne bescherming.

Hij brak met Margaretha en Granvelle, en sloot zich nog inniger aan Oranje. Hij behoorde tot de eersten, die het smeekschrift der edelen onderteekenden; en in de ‘groote saal’ van zijn hof kwamen de edelen bijeen, die, met Brederode aan het hoofd, der landvoogdesse het smeekschrift overhandigden. Na de overgave vertrok hij naar Culenborg, waar zijne tegenwoordigheid vereischt werd, om de oneenigheden tusschen Roomschen en Onroomschen ontstaan, uit den weg te ruimen. Wij ontmoeten hem vervolgens te Antwerpen en op de vergadering te St. Truyen, doch bij de komst van Alva week hij naar Duitschland. Openlijk werd hij door den bloedraad gedagvaard, en niet verschijnende, gebannen met verbeurdverklaring zijner goederen. Zijn hof te Brussel werd tot den grond toe afgebroken en op het geslechte en met zout bestrooide erf een marmeren pilaar gesticht, op welks vierzijdig kroonstuk of kapiteel men, in vier talen, het volgende door Jan Tseraerts gestelde opschrift las:

‘Als Philips de II Catholycke coninck van Spangien etc. regneerde, in dese syne Erf-Nederlanden, en dein syne plaetse regneerde Ferdinando Alvarez de Toledo, hertogh van Alva etc. is gheordoneert dat het huys eertyts van Florents van Pallant, grave van Culemborch, te gronde afghebroken zy ter vervloeckter memorien van de hernomen conspiratien, die daer in ghesciet is teghen de conincklyke majesteyt ende teghen deselve landen. Anna MDLXVIII. Astum den XXVIII May.’

Volgens van Meteren, Aubery de Maurier, Wagenaar en anderen, zou van Pallant een der meest werkzame en krachtdadige bevorderaars der Nederlandsche vrij-

[p. 44]

heid geweest zijn, die goed en bloed voor haar veil had. Hem komt de eere toe, voor het eerst de vijandelijkheden tegen Alva begonnen te hebben, door de inneming van Witthem, een sterk kasteel aan den regteroever der Geule, niet ver van Valkenburg in het Limburgsche gelegen, dat Alva, na de verbeurdverklaring door de troepen des konings en daaronder eenige Luikerwalen had laten bezitten. De geschiedenis noemt de verovering van dit slot een wapenfeit, dat als een voordeelig begin van de onderneming (om langs de zijde van Gulich in Gelderland of Brabant te vallen) werd aangemerkt. Na de verovering van Witthem hield van Pallant zich met van den Berg en andere edelen onledig met het werven van krijgsvolk met plan om zich met Villers, Lumey en andere hoofden, die reeds 2000 man verzameld een' inval in Gelderland of Brabant gedaan hadden te vereenigen. De nederlaag die beide laatstgenoemden te Dalem, van Londogno en Sancio d'Avila ontvangen, had tengevolge, dat het volk van Culemborg Weerd, waarschijnlijk nog eer de graaf van Megen de stad naderde, verliet, na kort te voren 's Heerenberg onder den graaf van den Berg veroverd te hebben.

Na het verlies van Witthem en Weerd liet van Pallant den moed niet zinken. Huizen, hoven, kleinodien werden verkocht en verpand om soldaten te werven, tot bijstand van Lodewijk van Nassau, die, terwijl Cocqueville, Artois en Hoogstraten Gelderland zouden aantasten, zich van Vriesland en Groningen wenschten meester te maken. Na de overwinning bij Heiligerlee rekende Lodewijk wederom op zijne hulp. In zijne Memoire relatif à l'expedition de Groningue, door Groen van Prinsterer in het licht gegeven, gewaagt hij onder anderen van ‘les compaignies qui doivent lever les contes van den Berghe et Culembourgh,’ en verschillende brieven van dien tijd bewijzen, dat ook Culemborg, gelijk de schrijver van Andries Bourlette te regt opmerkte, ‘'s prinsen sterkste steun was.’ Na de inneming van den Briel, liet hij zijn zilver versmelten en tot geld slaan en de goederen, die hij nog in neutrale landen bezat, verzetten, en naast God en den prins had het van den Berg en Schouwenburg aan hem te danken dat de eerste zege op zege in Gelderland, Overijssel en West-Friesland behaalde en de laatste als stadhouder en kapitein-generaal Vrieslands hoofdstad kon betreden. Ook Oranje ondervond, bij het verzamelen van een leger, zijne hulp. Eerst na het vertrek van Alva keerde de graaf van Culemborg in het vaderland terug, en terstond bood hij de Staten van Holland aan, om, ‘met raet ende daet het vaderlant en die gemeyne saecken, op sijn eygen costen bij te staen.’ Zijn aanbod was welkom, ‘en metter-

[p. 45]

daedt betuychden de staten, hoe aengenaem hetselve haer was, dat sij hem, niettegenstaende (in) deselve provincie van Hollant niet ofte seer weinich gegoet, uyt haer eygen beweging verzochten te compareren in haere vergaderingen, met de digniteyt van premier noble vereerden en oock geduerichlijck so veel gunst ende faveur bewesen, dat deselve sulex geroempt ende gepresen heeft tot het leste toe; ja zij droegen hem sulcke liefde ende respect, dat dickmaels zijne dispositie ofte gelegentheyd hem niet kunnende toelaten persoonlicken te comen, sij haere vergaderinge hebben afgestelt, en om hem haere genegendtheydt wijders te betoonen, hielden zij hem neffens den prins van Oranje exempt van alle onkosten, beswaernissen ende lasten,’ en uitdrukkelijk wordt hij in een brief der regering van Bommel aan de Staten van Gelderland ‘een hooft van de Staten van Holland genoemd.’ Na den dood van Willem I, die hem steeds gewoon was in gewigtige zaken te raadplegen, hield hij de zijde van Leycester en toonde zich steeds een zijner getrouwste aanhangers. Deze trok dan ook zijne partij in de hevige twisten, die hij met Utrecht, ‘zijne quade naburen’ had, nam zijn graafschap ‘ernstelick’ onder zijne protectie, en gaf hem en Nieuwenaar, ‘zonder eenig advys te vragen,’ schrijft Bor, zitting in den raad van State, vertrouwende op zijne hulp in het doordrijven zijner plannen, vooral in het daarstellen eener kamer van geldmiddelen. Het is mij niet gebleken dat Culemborg hem hierin van dienst was; hij bleef echter zoowel bij hem als bij de staten-generaal en den raad van state gezien.

Hij behoorde niet tot de Reingoudisten, ofschoon hij velen van dien aanhang en andere begunstigden van Leycester in zijne bescherming nam. Het was voldoende dat zij te Utrecht gehaat en vervolgd werden, om de poorten van Culemborg voor hem te zien openen. De bescherming aan hun verleend, voedde de verbittering tusschen hem en de Staten en meermalen wenschte hij zoo onachtzaam niet gehandeld te hebben.

Na den dood zijner eerste gemalin huwde hij (1564) Philippa Sidonia van Manderscheit Blankenheim-Gerolstein, eene lichtzinnige en verkwistende vrouw, met welke hij in onmin leefde. De eerste vrouw liet hem eene dochter, zijn tweede een zoon na. Zijne dochter Elisabeth in 1586 gehuwd met Jacob, markgraaf tot Baden en Hoogberg, 7 Aug. 1590 gestorven. Zij hertrouwde 1591 met Karel, graaf van Hohenzollern, en na diens dood met Lodewijck, vrijheer van Hohensaxen. Zij liet uit haar eerste huwelijk eene dochter na, Anna, princes van Baden. Deze huwde in 1517 Walraet, graaf van Waldeck en Pier-

[p. 46]

mont en erfde Culemborg, Weerd en Pallant van haren oom Floris II in 1640. Hij stierf in 1640, zij in 1648, nalatende Philip Theodoor en George Frederik, graven van Waldeck.

Zijn zoon Floris II volgt.

Floris I overleed te Culemborg 29 September 1598, waar hij begraven ligt.

Zie van der Haer, de init. tum. lib. I, p. 147; C.L.S. de ortu et progressu Calvinianae reform. in Belgio, p. 8; Strada, de bella Belg., D. I. iib. V, p. 234, 235, lib. VII, p. 373, 234, 235; Langueti, Epist. Secr., lib. I, p. 165; H. Cuycku, Epist. paraen. ad S.P.Q. Culenb.; van Isselt, Hist. sui temporis, p. 17, 70, 71, 205, 206; Ab Aylva, Epist. CLII ad Hopper., p. 659; J. de Timmerman, de Unione Holl. et Zeel, p. 43, 60; A. de Maurier, Mém. pour servir à l'Hist. de Holl., p. 182; Bor. Ned. Oorl. B. II, bl. 78, B. IV, bl. 150 (220), B. VIII, bl. 91 (602), 118 (614); Hooft, Ned. Hist., B. III, bi. 115; van Meteren, Ned. Hist., B. III, bl. 49, 50, 59; Chronyk van Antwerpen (Leyd. 1743) bl. 68; Marcus, Sent. v. Alva, bl. 70; Boxhorn, op Reygersbergh, D. II, bl. 574; L. Gysius, Oorspronck enz., bl. 271, 772; van Loon, Nederl. Hist. Penn., D. I, bl. 116; Bondam, Verzameling van onuitgegeven stukken, D. I, bl. 50-66, bl. 96, 116, 121, 216, 217, 272-274, 302, IV, bl. 371, V, bl. 3, 13, 32; Wagenaar, Vad. Hist., D. VI, bl. 22, 23, 285, VII, bl. 79, 80, 82, IX, bl. 36; v.d. Spiegel, onuitg. stukken, D. I. bl. 252, 253; Te Water, Tweede eeuwgetijde der Geloofsbel. bl. 129, 131; A.W.K. Voet van Oudheusden, Beschrijv. van Cutenb., bl. 195-253; Bondam, Vert. van onuitpegev. stukken, D. I, bl. 50-66, 96, 116, 121, 216, 217, 254, 255, 272-276, 302, D. IV, bl. 371, D. V, bl 3, 13, 32, 254, 255, 276; Geschied. der Gemeente te Kuilenburg met insluiting der filiaal gemeente te Thiel en Leerdam, St. II, bl. 125, 126 der Bijdr tot de Geschied. der Evang. Luth. Kerk in de Nederlanden, vert. door J.O. Schultz Jacobi en F.J. Domela Nieuwenhuis; Kist en Royaerds, Nederl. Archief van Kerk. Gesch, D. III, bl. 299; Konst- en Letterb., 1845, N^o. 7; Te Water, Verb. d. Edelen, D. I, bl. 21, 50, 62, 63, D. III. bl. 203-225, D. IV, bl. 249, 250, 422, 448-450; Schotel, Herinneringen aan het Hof van Floris I, Graaf van Culenborg, te Brussel, in Geschied-, Letter- en Oudheidk. Uitspann., bl. 1 volgg.; Dez., Floris I en II, graven van Culenborg, Arnhem 1846; Dez., Genealogie der Familie van Pallant, Cat. p. 37; Groen van Prinsterer, Archives (Reg.). Op de verkooping van de mis van Alkemade en van der Schelling (Amst. 1848) N^o. 289 komt voor: Beschrijving en Afbeelding der Graven en Gravinnen van Culenborg, met derzelver hooge afkomst, geslachtsrekening, alliantiën en wapenen, te zamengesteld uit de aanteekeningen, gedenkschriften, schilderijen en echte bewijzen van dien grafelijken en doorluchtige huyse en geslachte, door K.v.A. en P.v.d. S, met de afbeeldingen van al de Heeren, Graven en Gravinnen ten voeten uit, thans in bezit van de familie van Pallant; Nijhoff, Bijdrag, Jaarg. 1, St. I; Luiscius, Hoogstraten, Kok, Nieuwenhuis, Kobus en de Rivecourt en O.Z. van Haren, de Geuzen, bl. 239 (schooluitg. 1830); Scheltema, Staatk. Nederland; van der Vynckt, Petit, Cerisier, Bilderdijk.